Sbi Dios ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop

Li buchʼutik lek xchanojbeik skʼoplal Vivliae snaʼojik ti te van vukmiluk ta velta chal li sbi Dios li ta orijinal Tsʼibetik ta Ebreo Kʼop (ojtikinbil xtok kʼuchaʼal Pokoʼ Testamento) ti lokʼesbil ta Tetragramatone (יהוה). Pe ep buchʼutik chalik ti muʼyuk te chvinaj li ta orijinal Tsʼibetik ta Griego Kʼope (ojtikinbil xtok kʼuchaʼal Achʼ Testamento). Jaʼ yuʼun, jutuk mu skotoluk li Vivliaetik ta jkʼakʼaliltike muʼyuk te chalbe sbi Jeova kʼalal tsjelubtasik li Achʼ Testamentoe. Jech xtok, kʼalal tsjelubtasik junuk teksto ta Achʼ Testamento ti te lokʼem tal ta Pokoʼ Testamento ti yichʼoj li Tetragramatone, jutuk mu skotoluk li jelubtasej kʼopetike tsjelbeik ta Kajvaltik li sbi Diose.

Pe li Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumile mu jechuk tspas. Yuʼun li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope te chalbe skʼoplal 237 ta velta li sbi Jeovae.a ¿Kʼusi srasonal ti jech la spasik li jelubtasej kʼopetike? Oy chib srasonal: 1) Li tsʼibetik ta griego oy kuʼuntik avie maʼuk xa orijinal. Ti ta smilal xa noʼox kopiaetik ti oy avie, jutuk mu skotoluk laj yichʼ lokʼtael kʼalal echʼem xa ox chib sien jabil kʼalal laj yichʼ tsʼibael li orijinale. 2) Li vaʼ kʼakʼale, li buchʼutik la slokʼtaik li kʼusi tsʼibabile la sjelik ta Kyrios li sbi Dios ti te chvinaj li ta Tetragramatone (li jpʼel kʼop Kyrios ta griegoe jaʼ skʼan xal «Kajvaltik») o jaʼ la slokʼtaik li voʼneal tsʼibetik ti bu yichʼoj xa onoʼox jelele.

Li Komite sventa sjelubtasel Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumile laj yakʼ venta ti oy lek sprevailtak ti te oy ta tsʼibetik ta griego li Tetragramatone. Ta jkʼelbetik batel li sprevailtake:

• Li ta skʼakʼalil Jesus xchiʼuk yajtakboltake, li skopiailtak Tsʼibetik ta Ebreo Kʼope te yichʼoj li Tetragramatone. Li ta voʼnee, oy jun chibuk noʼox ti la xchibal kʼoptaik taje. Pe li avie, muʼyuk xa buchʼu xnaʼet chkom ta skoj ti laj xa yichʼ tabel skopiailtak li Tsʼibetik ta Ebreo Kʼop ti yichʼoj tsʼibael ta baʼyel sigloe, taje ta laj yichʼ tael ta stsʼel Qumrán.

• Li ta skʼakʼalil Jesus xchiʼuk yajtakboltake, li Tsʼibetik ta Ebreo Kʼop ti yichʼoj jelubtasel ta griegoe te yichʼoj li Tetragrámaton eke. Ta epal sigloetik li pʼijil krixchanoetike la snopik ti muʼyuk la te li Tetragrámaton ta Septuagintae, taje jaʼ jech la sbiin kʼalal laj yichʼ jelubtasel ta griego li Pokoʼ Testamentoe. Vaʼun, te van ta oʼloltik batel siglo 20 laj yichʼ tael jaytuchʼuk li voʼneal Septuaginta ti oy ta griego ta skʼakʼalil Jesuse. Li ta jaytuchʼ vun taje te tsʼibabil li sbi Dios ta sletrail ebreoe. Taje chakʼ ta ilel ti te toʼox tsʼibabil sbi Dios li ta skopiailtak Tsʼibetik ta griego kʼop li ta skʼakʼalil Jesuse. Pe li ta xchanibal siglo kʼalal talem xa ox Jesus kʼalal laj yichʼ lokʼtael li Septuaginta ta griego kʼop ti Códice Vaticano xchiʼuk Códice Sinaítico laj yakʼbeik sbie, muʼyuk xa te tsʼibabil sbi Dios li ta Jenesis kʼalal ta Malakiase (ti te toʼox tsʼibabil li ta baʼyel voʼneal tsʼibetike). Jaʼ yuʼun, mu labaluk ta aʼiel ti muʼyuk xa te tsʼibabil sbi Dios li ta voʼneal tsʼibetik sventa Achʼ Testamentoe, jaʼ xkaltik, li jvokʼ Vivlia ti ta griego laj yichʼ tsʼibaele.

  Xi laj yalbe ta jun orasion Stot li Jesuse: «Laj kakʼbe snaʼik li abie xchiʼuk ta xkakʼbe-o batel snaʼik»

• Li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope te chal ti nopajtik noʼox laj yalbe skʼoplal sbi Dios li Jesuse xchiʼuk ti laj yakʼbe yojtikin li yantike. Xi laj yalbe ta jun orasion Stot li Jesuse: «Laj xa kakʼ ta ojtikinel abi ta stojolal li krixchanoetik ti laj avakʼbune, ti laj yichʼik lokʼesel ta balumile». Xi to laj yale: «Voʼon laj kakʼbe snaʼik li abie xchiʼuk ta xkakʼbe-o batel snaʼik» (Juan 17:6, 11, 12, 26).

• Li Tsʼibetik ta Griego Kʼope jaʼ stsʼak li chʼul Tsʼibetik ta Ebreo Kʼop ti laj yakʼ ta naʼel Diose, jaʼ yuʼun mu sta-o yaʼeluk ti xchʼay batel sbi Dios li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope. Li ta oʼloltik baʼyel sigloe, li yajtsʼaklom Kristo ti Santiago sbie xi laj yalbe li moletik ta Jerusalene: «Lek tsʼakal laj yal Simeon ti kʼu yelan laj yakʼ sat Dios ta sba velta ta stojolal jyanlumetik sventa te tslokʼes talel jun jteklum ta sventa li sbie» (Echos 15:14). Ti muʼyukuk buchʼu xojtikin o ti muʼyukuk buchʼu tstunesbe sbi Dios li ta baʼyel sigloe, mu jechuk laj yal Santiago ti jechuke.

• Li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope te tsʼibabil xtok li skomkom bi Diose. Li ta tsʼib ta yok vun ta Apokalipsis 19:1, 3, 4 xchiʼuk 6, te chichʼ tael li jpʼel kʼop aleluya ta sventa li sbi Diose. Li jpʼel kʼop taje te likem talel ta ebreo ti jaʼ skʼan xal «¡Kʼupil kʼoptaik Ja!». Kʼalal «Ja» xie, jaʼ skomkom bi li Jeovae. Jech xtok, epal biiletik ti te chal li Tsʼibetik ta Griego Kʼope te lokʼesbil tal ta sbi Dios. Oy vunetik ti chal ti xi la smelolal li sbi Jesuse: «Jaʼ jkoltavanej li Jeovae».

• Li yajtsʼaklom Kristo ti jaʼik judaetike la stunesbeik sbi Dios kʼalal tstsʼibajike, jech kʼuchaʼal chal li voʼneal tsʼibetik yuʼunike. Li Tosefta ti jaʼ te tsobbil ta tsʼibael mantaletik ti ta eal noʼox laj yichʼ alele, ti tsuts stsʼibael tetik van ta sjabilal 300, chal kʼusi chichʼ pasbel li kʼusitik stsʼibaojik yajtsʼaklomtak Kristo kʼalal mi oy kolemal kʼokʼ ta savadoe. Xi chal li Toseftae: «Li slivroik jcholmantaletike xchiʼuk li slivroik jtsop jchʼunolajeletike [jaʼik van judaetik ti xchʼunojik Kristoe] muʼyuk chichʼ lokʼesel ta kʼokʼ; akʼo kʼakʼuk te ti bu oye xchiʼuk akʼo te kʼakʼuk ek ti bu chvinaj li sbi Diose». Li jchanubtasvanej Yosé ti likem ta Galileae, ti kuxi ta slikebaltik xchibal sigloe, te laj yal ta Tosefta kʼusi chichʼ pasbel li kʼusitik stsʼibaojik yajtsʼaklomtak Kristo kʼalal mi oy kolemal kʼokʼ ta xokol kʼakʼale: «Ta xichʼ setel lokʼel ti bu tsʼibabil li sbi Diose xchiʼuk chichʼ mukel ta balumil, vaʼun chkʼakʼ ta kʼokʼ li skomenale».

• Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplal Vivliae yakʼojik venta ti xuʼ van te chvinaj sbi Dios li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti te lokʼem talel li ta Tsʼibetik ta Ebreo Kʼope. Li diksionario The Anchor Bible Dictionary sbie oy kʼusi labal sba chal yoʼ bu oy li subtituloal «Li Tetragrámaton ta Achʼ Testamentoe», xi chale: «Li ta Achʼ Testamentoe oy lek sprevail ti yichʼoj talel li Tetragramatone, jaʼ li sbi Dios Yahweh, ta junantik o ta skotol li tekstoetik ti bu lokʼem talel ta Pokoʼ Testamentoe». Xi chal li pʼijil vinik George Howard: «Ta skoj ti te toʼox tsʼibabil li Tetragrámaton ta skopiailtak Vivlia ta griegoe [Septuaginta], ti jaʼ toʼox li Tsʼibetik tstunesik li jchʼunolajeletik ta baʼyel sigloe, jaʼ yuʼun xuʼ jchʼuntik ti te la skomesik Tetragrámaton li buchʼutik la stsʼibaik li Achʼ Testamento kʼalal laj yalbeik skʼoplal li Tsʼibetik ta Ebreo Kʼope».

• Li jelubtasej kʼopetik ti lek ojtikinbilike tstunesik li sbi Dios li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope. Jlom li jelubtasej kʼopetik taje tstunesik onoʼox li sbi Dios kʼalal muʼyuk toʼox pasbil li Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumile. Jaʼ junantik skʼelobil liʼe: ta alemán, Dominikus von Brentano (Die heilige Schrift des neuen Testaments, 1791); ta francés, André Chouraqui (Bible de Chouraqui, 1985); ta inglés, Benjamin Wilson (The Emphatic Diaglott, 1864) xchiʼuk ta portugués, Manuel Fernandes de Santanna (O Evangelho Segundo S. Mattheus, 1909). Li ta españole, li Pablo Bessone te laj yiktabe sbi Jehová li ta Lukas 2:15 xchiʼuk li ta Judas 14 (El Nuevo Testamento, 1919). Jech xtok, la stunes jutuk mu sien ta velta ta tsʼib ta yok vun sventa xakʼ ta ilel ti bu toʼox van oy li ta orijinale. Kʼalal laj yichʼ jelubtasel ta ebreo li Tsʼibetik ta Griego Kʼope, ep ta velta te laj yichʼ iktael li sbi Diose. Oy jaylikuk tsʼibetik ta ebreo ti jech laj yichʼ iktaele. Oy van vakibuk Vivlia ta español ti chalbe li sbi Diose (jaʼ Yahvé, Yavé, Yahweh xchiʼuk YHWH). Jaʼ junantik liʼe: Evangelio: mensaje de felicidad (1969) xchiʼuk Los Hechos, las Cartas y el Apocalipsis (1973), jaʼ sjelubtasoj xchaʼlikal li Hermenegildo Zanuso xchiʼuk li Biblia Peshitta en Español (2006), ti jaʼ spasoj li Instituto Cultural Álef y Tau.

  

• Oy Vivliaetik ta mas ta sien jeltos kʼopetik ti stunesik sbi Dios li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope. Oy jeltos kʼopetik ta África, ta América, ta Asia, ta Europa xchiʼuk ta lumetik joyol ta nab ta Pacífico ti tstunesbeik li sbi Diose (kʼelo li pajina 1742 xchiʼuk 1743). Li buchʼutik la sjelubtasik li Tsʼibetik ta Griego ta jeltos kʼopetik taje la snopik ti tstikʼbeik komel li sbi Diose, yuʼun jechtik srasonal laj yilik kʼuchaʼal laj xa kaltike. ¿Kʼusitik kʼopal ti jech laj yichʼ pasel taje? Jun skʼelobile jaʼ li Vivlia ta rotumano ti lokʼ ta 1999, tstunes 51 ta velta Jihova ta 48 versikulo. Li ta Vivlia batako (toba) ti lokʼ ta 1989 ta Indonesiae tstunes 110 ta velta Jahowa.

  

Jaʼ yuʼun, oy lek srasonal ti xuʼ xichʼ tikʼel yan velta li sbi Dios Jeova li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope. Taje jaʼ jech la spasik li buchʼutik la sjelubtasik li Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumile. Yuʼun yichʼojbeik tajek ta mukʼ li sbi Diose xchiʼuk ta xiʼik mi slokʼesik li kʼusitik yichʼoj tal li ta orijinale (Apokalipsis 22:18, 19).