¿Kʼu yuʼun ti muʼyuk xa jun koʼontontike?

«Li krixchanoetik avie oy xa yuʼunik li kʼusitik achʼ chlokʼanuk tale, li kʼusitik tspas li sientifikoetike xchiʼuk oy lek stakʼinik ti mu albajuk yepale [...]. Akʼo mi jech, xuʼ van jaʼ li buchʼutik yakal tsokesik batel li balumile». (Informe Global de Riesgos 2018 li ta Foro Económico Mundial).

¿KʼU YUʼUN TSVUL TAJEK YOʼONTONIK LI BUCH’UTIK YA’IOJBEIK SK’OPLAL LI K’USITIK CHK’OT TA PASELE? JKʼELTIK BATEL JLOMUK LI KʼUSI YAKAL TA JNUPTANTIKE.

• 

  LI KʼUSITIK TOJ CHOPOL TSPASIK TA INTERNETE. Xi chal li periodiko The Australian: «Mas xa xibal sba li Internete, yuʼun jaʼ tstunesik li buchʼutik tstsatsal tsak ololetike, li buchʼu tsloʼlabe sjol jun kerem o tsebe, li jsaʼ kʼopetik ta Internete (troles) xchiʼuk li j-elekʼetike. Jech noxtok, jaʼ mas xa ch-epaj ta spʼejel balumil ti chelkʼanik o tstunesik li jbitike [...]. Li ta Internete jaʼ te chvinaj ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontonik li krixchanoetike».

• 

  TI MU KOʼOLUK YEPAL JTAKʼINTIKE. Jech kʼuchaʼal chal li Oxfam International, li vaxakvoʼ buchʼutik mas jkʼulejik ta spʼejel balumile jaʼ la jech yepal stakʼinik mi laj yichʼ tsobbel stakʼin li 3,600 miyon krixchanoetik ti mas povreike. Chal xtok ti muʼyuk lek ti kʼu yelan chichʼ tunesel li takʼine, yuʼun «muʼyuk tstabeik sbalil skotol krixchanoetik, jaʼ mas chil-o svokolik li buchʼu abol sbaike, pe jaʼ mas chil svokol li antsetike». Junantike chiʼik mi xlik-o kʼop o xlik spasik marcha ta skoj ti muʼyuk parejo li kʼusitik oy kuʼuntike.

• 

  LI PASKʼOP XCHIʼUK KONTRAINELE. Xi chal jun aʼyej ta sjabilal 2018 ta Agencia de las Naciones Unidas para los Refugiados: «Li avie, ep buchʼutik persa chikta snaik ti muʼyuk bu jech kʼotem-o ta pasele». Mas ta 68 miyon krixchanoetik jatavem lokʼel ta snaik ta skoj li paskʼope xchiʼuk li kontrainele. Xi to chale: «Li ta jujun chib segundoe persa skʼan xjatav lokʼel jun krixchano li ta snae».

• 

  LI KʼUSITIK TSOKES LI BALUMILE. Li Informe Global de Riesgos 2018 chal ti «ta anil noʼox yakal chlaj batel li kʼusitik kuxajtike, [...] xchiʼuk ti ch-ipaj-o li krixchanoetik ta skoj ti sokem xa tajek li ikʼ chkichʼtike xchiʼuk ti ikʼ xa tajek li nabe». Jech xtok, li bikʼtal chonetike yakal xa chjutukaj li ta junantik lumetike. Jaʼ yuʼun, li sientifikoetike chalik ti yikʼaluk van xlaj skotol li teʼetike o skotol li kʼusitik oy ta balumile. Yuʼun mi chʼabal li bikʼtal chonetike, mu xpʼol ech’el li jeltos nichimetike (polinización). Yantik xchʼay echʼel ek li kʼusitik kuxajtik ta yut nabe (arrecifes de coral), yuʼun li sientifikoetike yakʼojik venta ti oy xa van ta 30 jabil ti chamem te van jutuk mu j-oʼloluk li kʼusitik kuxajtik ta yut mukʼtik nabetik ta spʼejel balumile.

¿Kʼusi skʼan jpastik sventa mas jun koʼontontik xijkuxie? Junantike chalik ti skʼan lek xijchanunaje. Pe ¿kʼusi van skʼan jchanbetik lek skʼoplal? Jaʼ ta jkʼeltik batel li ta yan mantaletike.