Li kʼusi yichʼoj alel ti yakal chkʼot ta pasel liʼ ta jkʼakʼaliltike
LI Vivliae chal onoʼox ti Ajvalilal yuʼun Diose ta xichʼ talel lekilal xchiʼuk muyubajel ta sbatel osil li ta Balumile (Daniel 2:44). Li ta orasion padrenuestroe, li Jesuse la xchanubtas li yajtsʼaklomtak ti akʼo xi skʼanike: «Acʼo sta yorail chapas mantal, acʼo pasuc cʼusi tscʼan avoʼnton liʼ ta banamil jech chac cʼu chaʼal te ta vinajele» (Mateo 6:10). Jech noxtok, li albil kʼop laj yal li ta vits Olivatike laj yakʼ ta ilel jaytosuk li kʼusitik chkʼotanuk ta pasele xchiʼuk li kʼusitik chvinaj kʼalal mi jutuk xaʼox skʼan xtal li Ajvalilal taje. Li skʼoteb ta pasel skotol li albil kʼopetik taje jaʼ jun skʼelobil ti xuʼ xil skotol li krixchanoetik ti tukʼ yoʼontonike. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿jaytos ti kʼusitik chichʼ alel batel liʼe yakal chkʼotanuk ta pasel chavil li ta jkʼakʼaliltike?
Pas kʼop ta spʼejel Balumil. Li Jesuse xi xa onoʼox laj yale: «Ta to xlic scontrain sbaic yantic banamil; ta to xlic scontrain sbaic mucʼtic ajvaliletic» (Mateo 24:7). Kʼalal skʼan toʼox xlik li baʼyel mukʼta pas kʼop ta spʼejel Balumile, ti lik ta 1914, mas toʼox jutuk li pas kʼopetike. Pe li pas kʼop taje, maʼuk noʼox la smak epal lumetik, moʼoj, yuʼun jaʼ te lik spasik tal epal xibal sba abtejebaletik ti mas to ep tajek chmilvane. Jech kʼuchaʼal liʼe, lik yichʼ tunesel avion, ti mu toʼox jaluk laj yichʼpasele, sventa tstenik yalel vomba ta stojolal li jnaklometike. Ta yan xtoke, li spasel epal tukʼetik ti xibalik sbae, toj echʼ xa noʼox epal krixchanoetik la smilan, yuʼun jutuk mu oʼloluk li ta 65 miyon soltaroetik batik ta pas kʼope chamik o yayijem komik. Akʼo mi jech, li milbaile jech-o epajem talel li ta siglo 20. Jnopbetik noʼox skʼoplal li xchibal mukʼta pas kʼop ta spʼejel Balumile. Jech kʼuchaʼal laj yal jun j-al-loʼile, «mu xuʼ xichʼ naʼel ti kʼuyepal» lajik li soltaroetik xchiʼuk li krixchanoetik ti muʼyuk stikʼoj sbaik ta pas kʼope. Ti kʼuyelan kuxulutik li avie muʼyuk bu jelem, yuʼun oy-o pas kʼop.
Viʼnal ta spʼejel Balumil. «Ta to xtal tsots viʼnal», xi onoʼox laj yal li Jesuse (Mateo 24:7). Ta 2005, li revista Science xi laj yale: «Li kʼuyepal krixchanoetik oy ta spʼejel Balumile oy 14% (854 miyon krixchanoetik) ti tsots chilik viʼnale». Li ta 2007, li Naciones Unidas laj yal ti oy 33 lumetik ti mu xmakʼlij yuʼun li steklumalike. Pe, ¿kʼuxi xa noʼox jech chkʼot ta pasel taje ti mas xa ep sat tsʼunobaletik chakʼ li ta spʼejel balumile? June, jaʼ ta skoj ti epal sat tsʼunobaletike, maʼuk chtun sventa tslajes li krixchanoetike, moʼoj, yuʼun jaʼ sventa tspasik etanol. Jech kʼuchaʼal laj yal jun periodiko ta Sudáfrica The Witness sbie ti kʼu la yepal chichʼ tunesel sat tsʼunobil sventa xichʼ pasel etanol ti chtun yuʼun mukʼtikil karoetik ti todoterreno sbie, xveʼo la jun jabil jun krixchano ti kʼuyepal chtun sventa jun noʼox velta xnoj li yavil s-etanolal, ti xkoʼolaj kʼuchaʼal li yavil sgasolinail karoetike. Xchiʼuk ta mukʼtik lumetike, ta skoj ti toyol stojol li veʼliletike, jun noʼox li kʼusi tstʼujike, mi jaʼ li veʼlile o kʼusitik yantik ti jtunelike, jech kʼuchaʼal poxiletik o xkʼixnaobilik (calefacción).
Tsatsal nikeletik. Li Jesús eke xi laj yale: «Ta xjelov tsots niqueletic» (Lucas 21:11). ¿Mi mu jechuk chavil ti mas xa ep vokolil yichʼoj tal li nikeletike? Oy arason avaʼuk. «Li nikeletike epajem noʼox ta anil ta spʼejel li Balumile [...], pe muʼyuk buchʼu snaʼ kʼu yuʼun», jech laj yal li buchʼu tskʼelbe skʼoplal nikeletik ti likem ta India ti jaʼ sbi Rajender Chadha ta 2007. Jech noxtok, mas epajem li buchʼutik chchamik ta skoj ti te nakalik ti bu xibalik sba kʼusi xuʼ chkʼot ta pasele. Jech kʼuchaʼal li Servicio Geológico yuʼun Estados Unidos, li nikeletike xchiʼuk li tsunami ti echʼ ta nab Índico ta sjabilal 2004 laj yichʼojtikinel kʼuchaʼal «ti bu mas ep laj krixchanoetik —li ta nikeletik noʼoxe— li ta 500 jabiletik echʼem tale» xchiʼuk ti jaʼ xchibal ti «mas mukʼechʼeme».
Chameletik ti muʼyuk xpoxiltake. «Ta to xtal [...] chamel», jech laj yal li Jesuse (Lucas 21:11). Ta spʼejel li Balumile, li chameletike —achʼik to o voʼneal chamel— ta xakʼbe svokol epal krixchanoetik, jech noxtok li xpoxil ti malabile muʼyuk xtal-o. Jech kʼuchaʼal, ti kʼu sjalil albil ta spʼejel balumil sventa xichʼ lajesel li sik-kʼokʼe (paludismo) yichʼoj jalijesel batel ta skoj ti toj tsots ta poxtael li chamel taje. Jech xtok xuʼ xichʼalel ti ta smiyonal noʼox krixchanoetik chchamik ta skoj voʼneal chameletik —jech kʼuchaʼal li sak-obal—, ti jmoj ch-abtejik xchiʼuk sida xchiʼuk yan achʼ chameletik li avie. Jech kʼuchaʼal chal li Organización Mundial de la Salud, «jutuk mu 30% li jnaklejetik ta spʼejel Balumile xkuchojbeik li sbikʼtal chanultak (bacilo) sak-obale». Li organisasion taje xi chal xtoke, jech xtok, li VIH (xchanul sida) jaʼ chakʼ-o ti oyuk li sak-obal ta epal lumetike. Chakʼ at-oʼonton ti chichʼ naʼel ti ta jujun segundoe oy buchʼu chkuch li sak-obale xchiʼuk ti mu xa sbalin poxtael ta skoj ti mas xa tsots li chamel taje. Jech kʼu chaʼal laj yal li revista New Scientist, ta 2007 laj yichʼ tael ta Europa jtos sak-obal ti «mu jutebuk xpoxtaj-o li ta poxiletik yichʼ akʼbele».
Yantik xa xchʼay batel li lekil talelaletike xchiʼuk ti lek xil sbaike. Li Jesucristoe laj onoʼox yal: «Ta sventa ti echʼem ta xʼepaj li cʼusi chopole, jech ep bochʼotic mu xa scʼan xchiʼilic» (Mateo 24:12). Li jtakbol Pabloe laj yal ti ta onoʼox xchʼay li lekil talelaletike xchiʼuk ti lek xil sbaik li krixchanoetike. Laj onoʼox yal kʼuyelan li «slajebal [kʼakʼal]» avie, yoʼ to skʼanx-akʼbat slajeb yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose. «Yuʼun li cristianoetique jaʼ noʼox tspasic cʼusi tscʼan stuquic. Ta xbat yoʼntonic yuʼun taqʼuin. Tstoy sbaic. Stuc noʼox xaʼay sbaic. Yan xichʼ xalic. Mu xchʼunbeic smantal stot smeʼic. Mu cʼusi snaʼ stojic ta vocol. Muʼyuc ta yoʼntonic yichʼel ta mucʼ Dios. Muʼyuc slequil yoʼntonic, muʼyuc xcʼuxul yoʼntonic, ta saʼbeic smul yantic, muʼyuc spajeb chaʼyic li cʼusi tscʼan yoʼntonique, solel mu xqʼuexovic o, simaronijemic o ta jyalel, jaʼ tscontrainic o li cʼusitic leque. Ta xʼacʼvanic ta cʼabal; sujoj noʼox sbaic o. Toj mucʼ chacʼ sbaic. Jaʼ batem ta yoʼntonic o li cʼusi tscʼan stuquique; mu jaʼuc tsaʼic li Diose. Jchʼunolajel scuyoj sbaic, pero mu xaqʼuic ta ilel ti oy stsatsal li Diose.» (2 Timoteo 3:1-5.) Li kʼusitik laj xa kalbetik skʼoplale, ¿mi mu masuk xa yakal chkʼot ta pasel li tanae?
Mi jaʼuk Jesús mi jaʼuk Pablo laj yalik skotol li kʼusitik ch-echʼanuk talele, ti kʼuyelan chil sbaik li krixchanoetike xchiʼuk li politikoetik ti jaʼ ta skojik oy vokolil li ta spʼejel balumile. Pe li ta albil kʼopetike lek la xcholik li kʼusitik chkʼotanuk ta pasel xchiʼuk kʼusi tspasik li krixchanoetik avie. Jaʼ yuʼun, ¿kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li kuxlejal ta tsʼakale? Li albil kʼopetik yuʼun Isaías ti lek laj yalbe skʼoplal ti kʼusi ora chtal li Mesiase, laj yal noxtok li sbaliltak chichʼ talel li Ajvalilal yuʼun Dios ta Balumile. Jkʼeltik jlomuk li ta yan mantal xtale.
[Lokʼol ta pajina 6]
«Ta to xlic scontrain sbaic yantic banamil»
[Lokʼol ta pajina 7]
«Ta to xtal [...] chamel»
[Stojel ta vokol ta pajina 7]
© WHO/P. Virot