Mu xavakʼ aba ta loʼlael

MIGUEL DE CERVANTES jun jtsʼibajom ti lek ojtikinbile, ti likem ta Españae, la stsʼiba leʼ ta slikebaltik siglo 17 jlik livro ti lek ojtikinbil ta sjunul balumile, li vun taje jaʼ sbi: El ingenioso hidalgo don Quijote de La Mancha. Li ta loʼil taje chal ti don Quijotee, kʼupil tajek laj yaʼi skʼelel loʼiletik ti bu chchapbe skʼoplal viniketik ti xvikʼlajet smakik ti kajalik ta kaʼe xchiʼuk ti chbat la spojik o skoltaik tsebetik ti oy svokolike. Ta skoj taje, lik xchʼun ti jaʼ xaʼox jun jpojvanej eke. Li ta jtuchʼ loʼil ti mas ojtikinbile, li don Quijotee bat la stsak ta kʼop xibal sba natil viniketik yilel, yuʼun xchʼunoj ti jech chtun ta sventa Diose. Pe ta tsʼakale persa la svikʼ sat, yuʼun li natil viniketik ta alele jaʼik noʼox tayal molinoetik ti ch-abtej ta ikʼe.

Manchuk mi jaʼ noʼox jun jecheʼ loʼil li sloʼilal don Quijotee —xchiʼuk ti chakʼ tseʼej xtoke— chakʼ jchantik ti mu tajimoluk kʼalal loʼlabilutike. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy buchʼutik xi tsloʼla sbaike: tsnopik ti mu kʼusi tspasbatik xchiʼuk ti muʼyuk chakʼbe svokol yutsʼ yalalik manchuk mi ep chuchʼik poxe. Jech noxtok, li buchʼutik chil svokolik ta skoj ti mu xal yoʼonton chveʼike (anorexia chamel) tsnopik ti muʼyuk ipike xchiʼuk ti lek noʼox tsmakʼlin sbaike, pe bu chata, ta kʼunkʼun yakal chlajik batel ta viʼnal.

Vaʼun chaʼa, ¿mi oy xa noʼox van junuk krixchano ti mu xlaj ta loʼlael ta j-echʼele? Muʼyuk ta melel, ta buyukal xuʼ xi jlaj ta loʼlael jkotoltik. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ jtatik loʼlael ta sventa li kʼusitik ta jchʼuntik ta sventa Diose. Ti jech chkʼot ta jtojolaltike xibal sba kʼusi chkʼot ta pasel. ¿Kʼu yuʼun jech chkaltik taje? Sventa xkaʼibetik smelolale, skʼan jchantik kʼusi ti xibal sba xuʼ jnuptantike xchiʼuk kʼusitik xuʼ jpastik sventa mu xi jlaj ta loʼlael.

Ti kʼusi xibal sba xuʼ jnuptantike

Li diksionarioetike chalik ti jpʼel kʼop loʼlael o loʼloel xie, jaʼ skʼan xal ti «jech xa yiluk ti kʼusi chichʼ alele, chapele manchuk mi puro altik noʼox», chal xtok ti jaʼ la «jovintasele». Jaʼ xkaltik, kʼalal chkaltik ti oy jun krixchano la sloʼla jun xchiʼile, ta jkʼan chkakʼtik ta aʼyel ti oy kʼusi la spas sventa tsjovintas o tsloʼla yoʼ chakʼbe xchʼun li kʼusi maʼuk melele. Ta melel, mi mu xakʼ venta kʼuyelan chichʼ loʼlael o jovintasel jun krixchanoe, xibal me sba kʼusi xuʼ chkʼot ta pasel ta stojolal.

Kʼux ta alel, pe li buchʼu loʼlabil xae toj vokol xa chaʼi ta chʼunel ti mu jechuk li kʼusitik xchʼunoje manchuk mi ep sprevail ch-akʼbat. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li kʼusitik xchʼunoje yakʼoj xa yibel ta yoʼonton, jech oxal mu skʼan svikʼ sat. Mu skʼan xaʼi kʼusitik ti chchibalkʼoptabat li kʼusitik xchʼunoje.

¿Mi melel ti xibal sba kʼusi xuʼ jnuptantike?

Xuʼ onoʼox van oy buchʼu xi tsjakʼbe sbae: «¿Mi mu van chi j-echʼ ta mas snopel ti chkaltik ti xuʼ van mu meleluk li kʼusitik jchʼunojtik ta jrelijiontike?». Ta melel moʼoj. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li Vivliae chal ti Diabloe —ti jaʼ mero «smeʼ jʼepalcʼop» xi la sbiiltas li Jesuse— oy tajek ta yoʼonton tsloʼlautik jkotoltik (Juan 8:44). Jech noxtok li Vivliae chal ti jaʼ «[dios] liʼ ta banomile». Ti kʼu xa sjalil tal li kuxlejale, li Satanase «[smakobe] snopbenal» epal miyon krixchanoetik (2 Corintios 4:4, Ch). Maʼuk noʼox taje, yuʼun li avie yakal tsloʼla «scotol cristianoetic [li] ta sbejel balumile» (Apocalipsis 12:9).

Ta melel, li Diabloe ta slikebal xa onoʼox kuxlejal lik sloʼla li krixchanoetike. Laj yakʼbe xchʼun Eva ti mu persauk chchʼunbe smantal li Jpasvanej yuʼune xchiʼuk laj yakʼbe xchʼun ti «chlic [s]naʼic cʼusi lec xchiʼuc cʼusi chopol[e]» xchiʼuk ti «[chkoʼolajik] jech chac cʼu chaʼal Dios[e]». Jaʼ xkaltik, laj yakʼbe xchʼun ti oy sderecho stuk sventa chal kʼusitik lek xchiʼuk li kʼusitik chopole (Génesis 3:1-5). Liʼe jaʼ li baʼyel mukʼta jutbil kʼop kʼot ta pasel ta balumile. ¿Kʼuyelan taje? Yuʼun manchuk mi laj yakʼ Dios ti akʼo snop stukik li krixchanoetik ti kʼusi tskʼan tspasike, muʼyuk laj yakʼanbe sderechoik xchiʼuk muʼyuk laj yakʼ ti jaʼ xa akʼo xalik li kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole. Li buchʼu noʼox xuʼ jech tspase jaʼ li Diose, yuʼun jaʼ Jpasvanej xchiʼuk jaʼ Mukʼta Jpas mantal ta sjunul vinajel-balumil (Jeremías 10:23; Apocalipsis 4:11). Mu me jloʼla jbatik: voʼotike kolemutik ta stʼujel mi jaʼ ta jkʼan ta pastik li kʼusitik leke o li kʼusitik chopole, pe li kʼusi muʼyuk kolemutik ta spasele jaʼ ti voʼotik xa ta xkaltik kʼusi lek xchiʼuk kʼusi chopole. Kʼux ta alel, pe epal krixchanoetike jech loʼlabilik yuʼun li Satanase.

Kʼu yuʼun skʼan jchabi jbatik

Li relijion bu tikʼilote xuʼ van oy xa jayibuk sienal jabil slikel tal. Xuʼ van te xa onoʼox tikʼilik li amoltotak xchiʼuk ayayatake, vaʼun jech la xchanubtas yalab xnichʼnabik ek. Pe manchuk mi jech, xuʼ van jech cha nop kʼuchaʼal liʼ eke: manchuk mi voʼne xa tajek slikel tal li jun chanubtasele, maʼuk skʼan xal ti jaʼ xa jun melel chanubtasele. Mu me xchʼay ta joltik ti Vivliae chal ti kʼalal chamik xaʼox li jtakboletike, lik ayanuk krixchanoetik ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontonik ta tsobobbail ti lik yakʼik ta chanel kʼusitik mu meleluk sventa «tsloʼlaic batel li jchʼunolajeletique» (Hechos 20:29, 30). Sventa chloʼlavanik li krixchanoetik taje lek xchapojik kʼuyelan xuʼ «toj lec [xa] yaʼyel li cʼusitic chalique», xchiʼuk la stunes spʼijil stukik o filosofia xchiʼuk stalel noʼox krixchanoetik o tradision (Colosenses 2:4, 8).

Li avie muʼyuk mas jelem li kʼusitik chkʼot ta pasele. Jech oxal, li jtakbol Pabloe laj yal ti mas to tsok echʼel li ta «slajebal cʼacʼale», jaʼ xkaltik li avie. Xi laj yale: «Li bochʼotic toj chopolique xchiʼuc li jloʼlavanejetique, yoʼto echʼem ta soquic o batel. Ta xloʼlavanic, pero jech loʼlabil stuquic ec» (2 Timoteo 3:1, 13).

Ta skoj taje, li kʼusi mas lek xuʼ jpastike jaʼ ti jtsaktik ta venta li pʼijubtasel liʼe: «Li bochʼo tsnop ti toj jun yoʼnton xchʼunoje, acʼo me sqʼuel sba, naca me yaluc ta lum» (1 Corintios 10:12). Li jtakbole yakal chalbe skʼoplal ti xiʼel mu xa lekuk xilutik li Diose. Jech oxal, mi oy buchʼu tsnop ti mu xuʼ xloʼlaat yuʼun li Satanase, loʼlabil xa me o tsʼujem xa ta spetsʼ li pukuje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun muʼyuk buchʼu kolem li ta «loʼlael chacʼ tal li pucuj[e]» (Efesios 6:11). Jech oxal, li jtakbol Pabloe xi laj yalbe li yermanotak ti jaʼik yajtsʼaklomtak Cristoe: «Chixiʼ me chaloʼlaatic jech chac cʼu chaʼal iloʼlaat yuʼun chon li Evae, yuʼun toj bij cʼu xʼelan iloʼlavan li chone. Jech chlic yanijuc avoʼntonic, mu xa junuc avoʼntonic ta stojol li Cristoe» (2 Corintios 11:3).

Kʼusitik xuʼ jpastik sventa mu xkichʼtik loʼlael

Jech oxal chaʼa, ¿kʼusitik xuʼ jpastik sventa mu sloʼlautik li Satanase? ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik mi yakal chkichʼtik ta mukʼ «ta espiritu xchiʼuk ta melel» li Diose? (Juan 4:24, NM.) Sventa lek chabibilutike, xchapanojutik lek li Jeovae. Yakʼoj jpʼijiltik ti xuʼ skoltautik sventa jkʼeltik li kʼusi melele xchiʼuk li kʼusi maʼuk melele (1 Juan 5:20). Jech noxtok, yakʼojbutik ta ojtikinel kʼuyelan ch-abtej li Satanase (2 Corintios 2:11). Koliyal ti tskoltautik li Jeovae xuʼ jtsaltik li loʼlaeletik yuʼun Satanase (Proverbios 3:1-6; Efesios 6:10-18).

Pe oy to kʼusi mas tsots skʼoplal yakʼojbutik li Jeovae, jaʼ jun jpojobbailtik ti mu stselpʼuje. ¿Kʼusi taje? Jaʼ li Vivliae. Li jtakbol Pabloe laj yalbe Timoteo ti akʼo xchʼun li kʼusi chal sKʼop Diose, ti jaʼ chtun sventa xichʼ pakbel skʼoplal li chanubtaseletik yuʼun Cristoe. Laj yalbe skʼoplal ti tskʼan la tsokesik melel chanubtaseletik li «bochʼotic toj chopolique xchiʼuc li jloʼlavanejetique», jaʼ yuʼun laj yalbe mantal ti akʼo slokʼes ta «scʼop Dios» li kʼusitik chchʼune (2 Timoteo 3:15).

Jech, xuʼ van oy buchʼutik chal ti buchʼutik loʼlabilike jaʼ li buchʼutik xchʼunojik Diose xchiʼuk li Vivliae. Pe manchuk mi mu skʼan xchʼunik, oy ep sprevailtak sventa xichʼ chʼunel ti oy jun Jpasvaneje xchiʼuk ti jaʼ yakʼoj ta naʼel li kʼusitik chal Vivliae (Romanos 1:18-25; 2 Timoteo 3:16, 17; 2 Pedro 1:19-21).a

Jech oxal, sventa mu xkichʼtik loʼlael yuʼun li jecheʼ chanubtasele skʼan jkʼeltik kʼusi chal li sKʼop Diose (1 Timoteo 6:20, 21, NM). Jech la spasik li jnaklometik ta Bereae —jun jteklum ti bu la xchol mantal li Pabloe—, ti «ta scotol yoʼntonic laj yaʼibeic scʼop[e]». Pe mu jecheʼuk noʼox la sbol chʼunik li kʼusi ch-albatik yuʼun li jtakbole, moʼoj, «scotol cʼacʼal la sqʼuelic li scʼop Diose», sventa tskʼelik mi melel li chanubtaseletik taje (Hechos 17:11).

¿Kʼusi skʼan jpastik li voʼotike? Skʼan mu xi jxiʼ skoʼoltajesel mi melelik li kʼusitik jchʼunojtike. Yuʼun onoʼox jaʼ xi chalbutik stuk li Vivliae: «Aʼyibeic lec smelol mi xcoʼolaj xchiʼuc scʼop Dios ti cʼusi ta xalique» (1 Tesalonicenses 5:21, Ch). Ta slajebaltik xaʼox li baʼyel sigloe, xi la stsʼiba li jtakbol Juane: «Mu me xachʼunic cʼusi chalic me oy bochʼo chayalboxuc ti jaʼ acʼbil snaʼic yuʼun Chʼul Espiritue. Jaʼ lec qʼuelic baʼyuc me jaʼ Espíritu yuʼun Dios oy ta stojolic, o me maʼuc» (1 Juan 4:1). Ta melel, manchuk mi likem xa tal ta stojolal Dios yileluk li jun chanubtasele, baʼyel skʼan jkʼeltik mi melel jaʼ jech chal ta sKʼop Dios kʼalal skʼan toʼox jchʼuntike (Juan 8:31, 32).

Jchabi me jbatik

¿Kʼusitik skʼan jpastik mi laj xaʼox jkoʼoltastik mi melel li kʼusitik jchʼunojtike? Li yajtsʼaklom Cristo Santiagoe xi la stij oʼontonale: «Pasic me li cʼusi chavaʼyic ta scʼop Diose. Mu me jaʼuc noʼox chavaʼyilanic, yuʼun jech mu jaʼuc noʼox chaloʼla abaic» (Santiago 1:22). Jech oxal chaʼa, mi laj xaʼox jkʼeltik kʼusi chchanubtasvan ta melel li Vivliae, ¿kʼusi skʼan jpastik? Mu stakʼ ti te noʼox jmeyoj jkʼobtik xi jkome: skʼan jpastik li kʼusi chalbutik Diose xchiʼuk jaʼ akʼo mu jpastik li kʼusi muʼyuk lek chile.

Jun skʼelobile jaʼ ti sokem xa tajek chkiltik li talelal ta balumile. Ti Satanase, lek xvinaj ti xchʼunoj yuʼun epal krixchanoetik ti mu sta svokolik mi mu xchʼunik li smantaltak Diose. Pe bu cha ta, ¡lek loʼlabilik! Mu labaluk ta aʼyel ti xi laj yakʼbe mantal yajtsʼaklomtak Cristo li jtakbol Pabloe: «Mu me xaloʼla abaic. Yuʼun li Diose mu xuʼ chlabanat. Li cʼusi tstsʼun jujun cristianoe jaʼ chcʼot scʼaj» (Gálatas 6:7).

Li buchʼutik xojtikin li chanubtaseletik laj yakʼ Cristoe, pe mi mu spasike xkoʼolajik xchiʼuk li jun «vinic ti muʼyuc [pʼij]» laj yal Jesús ta lokʼolkʼope. Li vinik taje la sloʼla sba stuk, yuʼun la svaʼan jpʼej sna ta ba jiʼtik, la snop ti lek tsots vaʼale. La sloʼla snopben ek, jech kʼuchaʼal li don Quijotee. Jech oxal chaʼa, tsots skʼoplal ti jechukutik kʼuchaʼal li «jun bijil vinic» ti «la spas sna ta ba ton[e]». ¿Kʼusi stakʼ jpastik sventa taje? Skʼan mu jaʼuk noʼox xkaʼitik li chanubtaseletik ta Vivliae, skʼan xkakʼ ta jkuxlejaltik xtok (Mateo 7:24-27).

[Tsʼib ta yok vun]

[Rekuadro ta pajina 28]

Mu meleluk skotol li kʼusi chil jsatike

Li ta sjelaveltik jabil 1930, jun vinik likem ta Suecia ti Oscar Reutersvärd sbie laj yakʼ ta ojtikinel divujoetik ti ojtikinbilik kʼuchaʼal figuras imposibles. Li ta xchikin rekuadroe oy jun skʼelobil ti kʼuyelan achʼik xa chichʼ pasel avie. Ta baʼyele, melelik xa yileluk li kʼusitik lokʼtabile manchuk mi mu jechuk stakʼ pasel ta melel. Pe mi la jkʼeltik leke, chkakʼtik venta ti jaʼ noʼox pasbil sventa tsloʼla jsatik xchiʼuk li jnopbentike.

Pe li kʼusitik tsloʼla jsatik taje, maʼuk noʼox jaʼ skʼelobil ti chakʼ ta ilel ti mu meleluk skotol li kʼusitik chil jsatike. Leʼ xa ta chaʼmil jabile, xi onoʼox laj yal li Vivliae: «Qʼuelo me abaic, mu me xasloʼlaoxuc li bochʼotic bij scuyoj sbaique, ti mu meleluc cʼusi chalique, ti stalel noʼox cristianoetique, ti sventa noʼox banamile, yuʼun mu jaʼuc ta sventa li Cristoe» (Colosenses 2:8).

Li jtsʼibajom yuʼun versikulo liʼe snaʼoj lek li kʼusi chale yuʼun loʼlabil toʼox li stuk eke. Lek ta albel skʼoplal ti mu kʼunuk ta loʼlael li vinik taje, moʼoj, yuʼun lek laj yichʼ chanubtasel yuʼun jun pʼijil vinik ta sventa relijion xchiʼuk jaʼ noʼox chchiʼin li buchʼutik lek ojtikinbilike (Hechos 22:3).

Pe, li vinik ti Saulo sbi ti likem ta Tarsoe kʼotem ta yoʼonton chakʼbe kastigo li buchʼu mu koʼoluk xchʼunel yoʼonton xchiʼuke, ti mu nopem kʼusi tspasik ta srelijion xtoke. Ta skoj ti akʼbat yabtel yuʼun li jnitvanejetik ta relijion yuʼun judioetike xchʼunoj tajek ti jech tskʼan yoʼonton Dios ti tstikʼ ta chukel skotol li buchʼutik mu skʼan xiktaik li Cristoe. Maʼuk noʼox taje yuʼun la stikʼ sba ek kʼalal la smilik jun judío vinik ti la sjutbeik smul ti chopol kʼoptavan ta alele (Hechos 22:4, 5, 20).

Koliyal ti laj yichʼ koltael yuʼun li Diose, laj yakʼ venta li kʼusi lek chil Diose xchiʼuk li kʼusi muʼyuk lek chile. Kʼalal laj yakʼ venta Saulo ti chopol li kʼusitik tspase, la sjel li kʼuyelan toʼox snopbene xchiʼuk li stalelale. Ta mas jelavele, laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal Pablo, li yajtakbol Jesucristoe. Kʼuchaʼal chkiltike, kʼalal laj yakʼ venta ti loʼlabile, la sjel li srelijione, te bat ti bu jaʼ melele (Hechos 22:6-16; Romanos 1:1).

Jech kʼuchaʼal li jtakbol Pabloe, oy ep krixchanoetik ti tskʼan chojtikinik Diose xchʼamojik jecheʼ chanubtaseletik ti chloʼlavanik jech kʼuchaʼal li divujoetik ti tsloʼla jsatike: chanubtaseletik ti chkiltik noʼoxe xuʼ xichʼ chʼamel, pe ti mu jechuk chchanubtasvan li Vivliae (Proverbios 14:12; Romanos 10:2, 3). Pe staojik koltael sventa tskʼelbeik lek skʼoplal li kʼusitik xchanojike xchiʼuk tskʼelik ti kʼuyelan tsatin li srelijionike (Mateo 7:15-20). Kʼalal lik xchanik echʼel kʼusi chal Vivliae, sjelojik snopbenik xchiʼuk stalelalik sventa lek ch-ilatik yuʼun li Diose.

¿Kʼusi van cha pas li voʼote? ¿Mi ta van xa chanbe li jtakbol Pabloe xchiʼuk cha kʼel ta Vivlia mi lek li kʼusitik achʼunoje? Mi jech cha kʼane, li yajrextikotak Jeovae xuʼ xa skoltaoxuk ta skʼelbel smelolal.

[Lokʼol ta pajina 26]

Lokʼol spasoj Doré