¿Kʼusi jaʼ li Evanjelio yuʼun Judase?

TA AVRIL ta 2006, li j-akʼ aʼyejetik ta sjunul balumile laj yalik ti oy la jvokʼ buchʼutik chchanbeik skʼoplal kʼusitike laj yalik kʼusi chal jun voʼneal tsʼib ti Evanjelio yuʼun Judas (Evangelio de Judas) sbie, ti mu toʼox jaluk staojike. Kʼuchaʼal laj yichʼ ilele, li buchʼutik ti lek xchanojbeik skʼoplale laj yalik ti taje ta la sjel li kʼusitik jnopojtik ta sventa Judas ti laj yakʼ ta kʼabal Jesuse. Jech xtok, jaʼ to la te chkaʼitik ti toj lek kʼusi la spas li jtakbol ti jaʼ xojtikin lek li Jchanubtasvanej yuʼune xchiʼuk ti jaʼ noʼox la la xchʼunbe smantal Jesús kʼalal laj yakʼ ta kʼabal ta stojolal yajkontratake.

¿Mi melel van ti voʼneal tsʼibe o mi jaʼ to van la stsʼibaik ta tsʼakal? Mi jeche, ¿mi jaʼ to van tsjambe smelolal kʼusi mu jnaʼtik ta stojolal Judas Iscariote, ta stojolal Jesucristo o li baʼyel yajtsʼaklomtak Cristoe? ¿Mi ta van sjel li kʼusi jchʼunojtik ta sventa Cristoe?

LAJ YICHʼ TAEL LI EVANJELIO YUʼUN JUDASE

Mu stakʼ naʼel lek bu xchiʼuk buchʼutik la staik li Evanjelio yuʼun Judase. Li kʼusi lek nabile jaʼ ti oy buchʼu la skʼan la xchon ta jun chʼivit te van ta yechʼel 1978. Yaʼeluke oy buchʼu la sta ta Egipto ta 1978 ta jun chʼen, ta jun voʼneal mukinal. Taje xkoʼolaj ta jlik livro ti yichʼoj yan oxib tsʼibetike, laj yichʼ tsʼibael ta copto, kʼop likem tal ta skʼop li voʼneal j-egiptoetike.

Kʼalal la slokʼesik ti bu toʼox oy jayibuk sien jabile, li tsʼib ti pasbil ta nukul spate anil noʼox lik sokuk. Ta 1983 oxvoʼ krixchanoetik ti lek chanemik ta sventa li kʼusitik ta voʼnee jlikel noʼox la skʼelik li tsʼib ti yantik soke, pe toj toyol stojol, jaʼ yuʼun muʼyuk la smanik. Kʼalal echʼ jayib jabile, li tsʼibe mas sok batel ta skoj ti jech noʼox te oy yuʼunike xchiʼuk ti muʼyuk lek yavil yuʼunike. Li ta jabil 2000, oy jun ants likem ta Suiza ti chpʼolmaj ta kʼusitik pokoʼik xae, la sman xchiʼuk ta tsʼakale laj yakʼbe jtsop krixchanoetik ti jmoj ch-abtejik xchiʼuk li Fundación Mecenas de Arte Antiguo xchiʼuk li Sociedad National Geographic. Vaʼun ta skoj ti lilijem xaʼoxe jaʼ kom ta sbaik xchaʼmeltsanel. Pe maʼuk noʼox, yuʼun skʼan skʼelik kʼu xa sjalil laj yichʼ tsʼibael, sjelubtasik ta yan kʼop xchiʼuk ti xalbeik smelolal li kʼusi chale.

Kʼalal la spasik jun sprevail ti carbono 14 sbie, laj yakʼik venta ti laj yichʼ tsʼibael ta yoxibal o xchanibal siglo ta jkʼakʼaliltike. Pe li jtsop krixchanoetik taje laj yalik ti mas xa onoʼox voʼne tsʼibabil li ta griegoe xchiʼuk ti jelubtasbil xa ta copto kʼop li Evanjelio yuʼun Judase. ¿Bakʼin laj yichʼ tsʼibael ta griego xchiʼuk kʼusitik kʼotanuk ta pasel kʼalal laj yichʼ tsʼibaele?

LI EVANJELIO YUʼUN JUDASE, JUN EVANJELIO YUʼUN GNOSTIKOETIK

Li sba velta bu laj yichʼ alel ta sventa li Evanjelio yuʼun Judase jaʼ ta stsʼib Ireneo, jun obispo ti kuxi ta slajebtik xchibal sigloe. Li ta slivro Contra las herejías sbie te chalbe skʼoplal jtsop krixchanoetik ti skontrainoje, xi chale: «Chalik la ti Judase, li jvalopatinvaneje, laj yojtikin skotol li kʼusitik taje xchiʼuk ta skoj ti jaʼ noʼox stuk laj yojtikin ta skotolal li yan yajtsʼaklomtak Cristo li “melel chanubtasele”», jaʼ yuʼun valopatinvan la. Chal xtok ti «jaʼ ta skoj ti laj skʼoplal li kʼusitik ta balumil xchiʼuk ta vinajele. Li kʼusitik taje te la stsʼibaik ta vun ti Evanjelio yuʼun Judas laj yakʼbeik sbie».

Li Ireneoe kontra tajek chil kʼuyelan chchanubtasvan li gnostikoetike, ti chalik ti stukik noʼox oy kʼusi akʼbil snaʼike. Li jpʼel kʼop gnosticismo xie jaʼ skʼoplal jtsop krixchanoetik ti tsabeik smelolal li kʼusitik melel ta alel ta sventa li Cristoe, jaʼ noʼoxe ta jujuntal chalbeik smelolal. Li gnostikoetike tskʼelilanik li kʼusitik stsʼibaojik yan gnostikoetike, ti ep toʼox tajek li ta xchibal sigloe, vaʼun jaʼ xa chlik yakʼik ta ojtikinel ti kʼusi laj yaʼibeik smelolale.

Li ta evanjelio yuʼun gnostikoetike (ti jech toʼox ojtikinbil jlom stsʼib li krixchanoetike taje) chalilanik ti mu jechuk laj yaʼibeik smelolal kʼusitik laj yal Jesús li jtakboletik mas ojtikinbilike. Li buchʼu tʼujbilikea jaʼ noʼox la laj yaʼibeik smelolal jtos ti kʼusi ta mukul laj yakʼ ta chanel li Jesuse. Jlom gnostikoetike tsnopik ti jaʼ la jun chukinab li balumil ti jaʼ la spas li «jpasvanej dios» ti chichʼ albel skʼoplal ta Pokoʼ Testamentoe. Jech xtok, muʼyuk la tsots yabtel xchiʼuk tskontrain la li diosetik ti mas tsots yabtelik ti jaʼ xchʼunojbeik skʼoplale. Ti buchʼu xojtikin lek taje xaʼibe la lek smelolal li mukul chanubtasele xchiʼuk xuʼ la saʼ spojelal ta sventa li sbekʼtale.

Ti vaʼ yelan taje lek xvinaj ti jech tsʼibabil li ta Evanjelio yuʼun Judase, xi chlike: «Li kʼusi nakʼbil toʼoxe jaʼ laj yakʼbe snaʼ Judas Iscariote li Jesuse. Jaʼo la xchiʼin ta loʼil kʼalal oxib toʼox kʼakʼal skʼan li kʼin Koltaele, vaxakib kʼakʼal la xchiʼin ta loʼil».

¿Mi jaʼ laj yalbe skʼoplal Ireneo li vun taje, ti muʼyuk toʼox nabil bu oy jayibuk sigloe? Marvin Meyer jun li ta jtsop krixchanoetik ti baʼyel la skʼel xchiʼuk la sjelubtas li tsʼib taje, xi chale: «Li kʼusi laj yal li Ireneoe koʼol tajek skʼoplal xchiʼuk li kʼusi chal li tsʼib ta copto kʼop kichʼojkutike, ti Evanjelio yuʼun Judas sbie».

¿KʼUSI CHAL TA SVENTA JUDAS LI EVANJELIO TAJE? JELEL LI KʼUSI CHALIKE

Li Evanjelio yuʼun Judase chal ti Jesuse tseʼin la ta stojolal yajtsʼaklomtak ta skoj ti ep kʼusitik mu snaʼike. Ta xlajchaʼvoʼale jaʼ noʼox la Judas xaʼibe smelolal buchʼu li Jesuse, jaʼ yuʼun stuk noʼox la akʼbat snaʼ «li kʼusitik mu stakʼ naʼel ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose».

Li jtsop krixchanoetik ti baʼyel la sjelubtasik ta yan kʼop li tsʼib taje, jech chalbeik skʼoplal kʼuchaʼal laj yalbe skʼoplal evanjelio li Ireneoe, ti jech tsnop li krixchanoetik ta skʼakʼalile. Ti kʼuyelan la sjelubtasike, laj yalik ti Jesuse jaʼ la stʼuj Judas sventa xaʼibe lek smelolal li kʼusitik mu stakʼ naʼele xchiʼuk ti jaʼ la tsta li «Ajvalilal yuʼun Diose». Li yan jtakboletike ta la sabeik xkʼexol li Judase, pe li stuke jaʼ la chkʼot ta «yoxlajunebal espiritu». Yuʼun li Jesuse xi laj yalbee: «Voʼot mas mukʼ amoton chata ta stojolal li yantike, yuʼun chavakʼ ta milel li jbekʼtale».

Jlom ti lek ojtikinbilik ti chchanbeik skʼoplal gnosticismo xchiʼuk buchʼu xchʼunojik Cristo ta voʼne, kʼuchaʼal Bart Ehrman xchiʼuk Elaine Pagels, ti ojtikinbilik tajek ta skoj ti jtsʼibajometik xtoke, muʼyuk la smalaik, ta anil la spukbeik skʼoplal li kʼusi la xchanike xchiʼuk li kʼusitik tsnopik ta sventa li Evanjelio yuʼun Judase. Li kʼusitik laj yalike koʼol tajek kʼuchaʼal li kʼusitik la sjelubtasik li baʼyel jtsop krixchanoetik ti la xchanbeik skʼoplale. Pe mu ta sjaliluke li buchʼutik yan lek xchanojbeik skʼoplal, jech kʼuchaʼal April DeConick xchiʼuk Birger Pearson laj yalik ti tsvul-o yoʼontonike. Yuʼun sventa xvinaj ti jaʼ baʼyel laj yalbe skʼoplal li Sociedad National Geographic anil noʼox la spukbe skʼoplal li tsʼibe. Jech xtok, li jtsop krixchanoetik taje la spas firmar ti muʼyuk tspukbeik skʼoplale, jaʼ yuʼun mu jechuk la spasik kʼuchaʼal onoʼox tspasike, ti jechuke kʼelbat ta yan krixchanoetik li yabtelike.

Li DeConick xchiʼuk Pearsone ta jujuntal la skʼelbeik skʼoplal li tsʼibe; laj yalik ti oy la jlom kʼusitik tsotsik skʼoplal ti muʼyuk lek jelubtasbile. Kʼalal jaʼ la sjelubtas DeConick, chal ti Jesuse laj la sbiiltas kʼuchaʼal «yoxlajunebal pukuj» li Judase, maʼuk li «yoxlajunebal espritu» kʼuchaʼal laj toʼox yalike.b Jech xtok, jamal la laj yalbe ti muʼyuk la tsta li «ajvalilal yuʼun Diose». Ti muʼyuk la laj yalbe ti jaʼ tsots skʼoplal chkʼot ta stojolal li yantike, xi la laj yalbee: «Voʼot mas to chopol kʼusi chapas ti jaʼ mu sta li stukike, yuʼun chavakʼ ta milel li jbekʼtale». Kʼalal laj xaʼox xchanbe skʼoplal li DeConick laj yal ti Evanjelio yuʼun Judase jaʼ noʼox la la stsʼibaik li gnostikoetik sventa tslabanik li jtakboletike. Li DeConick xchiʼuk Pearson chalik ti maʼuk batsʼi lek kʼusi la spas li Judase.

¿KʼUSI XUʼ JCHANTIK LI TA EVANJELIO YUʼUN JUDASE?

Akʼo mi chalik ti jaʼ jun pukuj o ti batsʼi lek kʼusi la spas li Judase, li buchʼu la xchanbeik skʼoplale mu xchʼunik mi jech kʼot ta pasel ta melel li kʼusi chal li tsʼib taje. Xi chalbe skʼoplal Bart Ehrman: «Maʼuk jun evanjelio ti jaʼ la stsʼiba li Judase, mi jaʼuk chakʼ ta aʼiel ti jaʼ la stsʼibae. [...] Maʼuk jun evanjelio ti la stsʼiba jun krixchano ti laj yojtikin li Judase [...]. Jaʼ yuʼun, maʼuk jun livro ti chalbe to mas sloʼilal li kʼusi kʼot ta pasel ta xkuxlejal Jesuse».

Li Evanjelio yuʼun Judase jaʼ stsʼib gnostikoetik ta xchibal siglo ti baʼyel laj yichʼ tsʼibael ta griegoe. Li buchʼu chchanbeik skʼoplale mu xkʼot-o lek ta nopel yuʼunik mi jaʼ o mi maʼuk li Evanjelio laj yalbe skʼoplal Ireneoe. Li kʼusi lek chakʼ ta ilel li Evanjelio yuʼun Judase jaʼ ti oy kʼuk sjalil chanubtasvanik ti kʼuyelan xal yoʼontonik li jecheʼ yajtsʼaklom Cristoe, vaʼun la slikesik relijionetik ti tskontrain sbaike. Li tsʼib taje muʼyuk tsyalesbe skʼoplal li kʼusi chal Vivliae, moʼoj, jamal chakʼ ta ilel ti jech onoʼox kʼot ta pasel li kʼusi laj yal jtakboletike, jech kʼuchaʼal li kʼusi laj yal Pablo ta Hechos 20:29, 30 ti xi chale: «Yuʼun cʼalal batemun xaʼoxe [...] te noʼox ta xlocʼ ta atojolic li bochʼotic toj chopol cʼusi chalic sventa tsloʼlaic batel li jchʼunolajeletique».