مۇقاۋىدىكى ماۋزۇ | مۇقەددەس كىتاب بىزگە قانداق يېتىپ كەلگەن؟
چىرىش خەۋپ-خەتىرى
خەۋپ-خەتەر: مۇقەددەس كىتاب يازغۇچىلىرى ۋە قولدا نۇسخا كۆچۈرگۈچىلەر پاپىرۇس ۋە پېرگامېنتنى ئاساسىي يېزىش ماتېرىياللىرى سۈپىتىدە ئىشلەتكەنa (تىموتىيغا 2-خەت 4:13). بۇ ماتېرىياللارغا يېزىش مۇقەددەس كىتابنىڭ ساقلىنىپ قېلىشىغا قانداق خەۋپ-خەتەر تۇغدۇرغان؟
پاپىرۇس ئاسان يىرتىلىدۇ، رەڭگى ئۆڭىدۇ ۋە تېزلا چىرىپ كېتىدۇ. مىسىرشۇناسلاردىن رىچارد پاركېنسېن ۋە ستىۋېن كۋېرك مۇنداق دەيدۇ: «ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ، پاپىرۇس قەغىزى چىرىپ، تالا-تالا يىپچىلارغا ۋە بىر سىقىم چاڭ-توزانغا ئايلىنىپ قالىدۇ. ئورام يازمىلارنى ساقلىغاندا، پاپىرۇس كۆكىرىپ پاختىلىشىپ قالىدۇ ياكى نەملىشىپ چىرىپ كېتىدۇ ياكى قۇرۇت-قۇڭغۇزلار، بولۇپمۇ ئاق چۈمۈلىلەر يەۋىتىشى مۇمكىن». بەزى پاپىروسلار تېپىلغاندىن كېيىن، ھەددىدىن زىيادە كۈچلۈك نۇر ياكى نەملىك تەسىرىدە، دەرھاللا چىرىپ كېتەتتى.
پېرگامېنت پاپىروستىن چىداملىقراق ماتېرىيال بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. لېكىن، ئۇمۇ خاتا ئۇسۇلدا ساقلانمىسا، تېمپېراتۇرا پەرقى، نەملىك ياكى يورۇقلۇق تەسىرىدە چىرىشكە باشلايدۇ ھەم ھاشارەتلەرمۇ ئۇنىڭغا زىيان يەتكۈزىدۇ.b بىر كىتابتا قەدىمىي قوليازمىلار توغرىسىدا مۇنداق دېيىلگەن: «قوليازمىلار كەمدىن-كەم ساقلىنىپ قالغان» («Everyday Writing in the Graeco-Roman East»). ئەگەر مۇقەددەس كىتابنىڭ قەدىمىي قوليازمىلىرى ساقلىنىپ قالمىغان بولسا، ئۇنىڭدىكى خەۋەرمۇ يوقىلىپ كەتكەن بولاتتى.
مۇقەددەس كىتاب قانداق ئامان قالغان: يەھۇدىيلارنىڭ قانۇنى بويىچە، ھەر بىر پادىشاھلار «قانۇندىن [تەۋراتتىن] ئۆزى ئۈچۈن نۇسخا كۆچۈرۈپ» يازدۇرۇۋېلىشى كېرەك ئىدى (تەكرار قانۇن 17:18، ي.د). ماھىر كۆچۈرگۈچىلەر مۇقەددەس يازمىلارنىڭ شۇنچە كۆپ نۇسخىلىرىنى كۆپەيتكەنكى، ھەتتا مىلادى بىرىنچى ئەسىرگە كېلىپ، ئۇلار پەقەت ئىسرائىل زېمىنىدىكى ئىبادەتخانىلاردىن ئەمەس، بەلكى يىراق ماكېدونىيە زېمىنىدىنمۇ تېپىلغان (لۇقا 4:16، 17؛ ئەلچىلەر 17:11). بەزى ئەڭ قەدىمىي ئورام قوليازمىلار قانداق قىلىپ بىزگە يېتىپ كەلگەن؟
ئۆلۈك دېڭىز ئورام يازمىلىرى دەپ ئاتالغان قوليازمىلار ئەسىرلەر بويى ساپال كومزەكلەر، قۇرغاق جايلار ۋە ئۆڭكۈرلەردە ساقلىنىپ قالغان
«يېڭى ئەھدە»نى تەتقىق قىلدىغان مۇتەخەسسىس فىلىپ كومفورت مۇنداق دەيدۇ: «مەلۇمكى، يەھۇدىيلار مۇقەددەس كىتابنىڭ ئورام قوليازمىلىرىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن ئۇلارنى كومزەك ياكى باشقا قاچا-قۇچىلارنىڭ ئىچىگە سېلىپ قويغان». مەسىھ ئەگەشكۈچىلىرىمۇ شۇ ئەنئەنىگە ئەمەل قىلغان. شۇ سەۋەبتىن، مۇقەددەس كىتابنىڭ بەزى قوليازمىلىرى ساپال كومزەكلەر، قاراڭغۇ ئامبارلار ۋە ئۆڭكۈرلەر ھەم قۇرغاق جايلاردىن تېپىلغان.
خۇلاسە: مۇقەددەس كىتاب قوليازمىلىرىنىڭ مىڭلىغان ئۈزۈندىلىرى تېپىلغان بولۇپ، بەزىلىرىنىڭ يېشى 2000 يىلدىن كۆپرەك، تا بۈگۈنكى كۈنگىچە ساقلىنىپ قالغان. باشقا ھېچبىر كىتابنىڭ بىزگە يېتىپ كەلگەن قەدىمىي تېكىستلىرى مۇقەددەس يازمىلارنىڭكىدەك شۇنداق ئۇزۇن تارىخى ۋە شۇنچە كۆپ قوليازما نۇسخىلىرى يوق.
a پاپىرۇس ماتېرىيالى شۇ نام بىلەن ئاتالغان سۇدا ئۆسىدىغان ئۆسۈملۈكتىن تەييارلانغان. پېرگامېنت بولسا، ھايۋانات تېرىسىدىن ياسالغان.
b مەسىلەن، ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى ئىمزالىغان «مۇستەقىللىك خىتابنامىسى» پېرگامېنتقا يېزىلغان. 250 يىل ئۆتكەندىن كېيىن، ئۇنىڭ تېكىستى ئۆڭۈپ كەتكەن ۋە بەك سۇس ھالەتتە كۆرۈنىدۇ.