Nõliwa Kuolondaka

OLONDAKA vi kuete esilivilo lialua koku vangula. Pole, oco olondaka vietu vi tẽlise ocimãho cimue, tu sukila oku nõla lutate walua olondaka viaco. Ondaka yimue okuti ya sunguluka oku yi vangula vepuluvi limue, pamue vepuluvi likuavo ka yi tendiwa lesilivilo limuamue. Ondaka yimue yovinjembe nda ya vanguiwila vepuluvi limue halioko, ci tava okuti yi kala “ondaka ya kãla . . . yi wengula onyeño.” Oku vangula ondaka yaco, ku pondola oku lekisa ekambo liolondunge kuenda liesumbilo. Olondaka vimue vi kuete alomboloko avali, okuti elomboloko limue pokati kavio liatiamẽla ketombo ale kelaviso. (Olosap. 12:18; 15:1) Pole, “ondaka yiwa, NW” okuti yi lembeleka, yi sanjuisa utima womunu una ya suñamisiwa. (Olosap. 12:25) Oku sanga olondaka via sunguluka ci sukila oku likolisilako, ndaño muẽle komunu una okuti wa loñoloha. Embimbiliya li tu sapuila okuti Salomone, wa limbukile esilivilo lioku konomuisa ciwa lutate “olondaka via sunguluka” haivio “olondaka viocili.”​—Uku. 12:10.

Valimi amue, olondaka vimue vi suñamisiwa lika komanu vana okuti akulu, ale komanu vana va kasi pomangu yoku tumĩla, osimbu okuti olondaka vikuavo vi vanguiwa lika lomanu va lisoka ale vana okuti handi amalẽhe. Oku siapo oku kuama olonumbi evi viesumbilo ci tendiwa ndelaviso. Kuendavo ka ca sungulukile omunu oku litukula eye muẽle lolondaka vina viesumbilo okuti vocituwa cokocikanjo a kasi vi tiamisiwila lika komanu vamue va sumbiwa. Kueci catiamẽla koku lekisa esumbilo, Embimbiliya lieca olonumbi vimue via velapo okuti evi vi kisikiwa vovihandeleko viomanu ale vocituwa cokocikanjo cimue, vi sule. Embimbiliya li vetiya Akristão oku “sumbil[a] omanu vosi.” (1 Pet. 2:17) Wosi o ci linga lutima waye wosi, o vangula lesumbilo lomanu vakuotunga wosi.

Ocili okuti, omanu valua okuti Hakristãoko vocili, va siata oku vangula upopi wesepu haiwo ka u lekisa esumbilo. Ovo pamue va sima okuti upopi una ka u lekisa esumbilo, u vokiya ongusu kueci ovo va vangula. Ale pamue va ci lingila omo okuti ka va kũlĩhĩle vali olondaka vikuavo. Komunu umue wa kala locituwa caco coku vangula eci handi ka lilongisile ovihandeleko via Yehova, ci tava okuti pamue cu tĩlila oku siapo ocituwa caco. Pole, ci tẽliwa oku ci siapo. Espiritu lia Suku li pondola oku kuatisa omunu oku pongolola upopi waye. Pole, omunu waco te wa lekisa onjongole yoku likolisilako oku vokiya ukũlĩhĩso waye watiamẽla kolondaka viwa, vina vi kuatisa ava va vi yeva, haivio vi vetiya utima, noke o kuete oku vi vangula olonjanja viosi.​—Va Rom. 12:2; Va Efe. 4:29; Va Kol. 3:8.

Upopi Umue Wulomboloka Lonjanga. Cimue ci kisikiwa okuti oco ca velapo kupopi uwa, oku vangula eci ci lomboloka lonjanga. (1 Va Kor. 14:9) Nda olondaka o vangula ka vi lomboloka lonjanga kolonjeveleli viove, ove kokuavo o kala ño ndomunu umue o kasi loku vangula elimi limue liñi.

Olondaka vimue, vi lomboloka vali ciwa pokati komanu va kuete ufisiu u muamue. Olondaka viaco pamue va siata oku vi vangula eteke leteke. Pole, oku vanguila olondaka viaco pokati komanu vana ka va kũlĩhĩle ufisiu waco, ci tiuwisa konyima epondolo liove lioku livanguisa ciwa. Handi vali, ndaño muẽle o vangula olondaka vina via siata oku vanguiwa eteke leteke, nda o tondongola ño enene ovina vialua, olonjeveleli viove vika tiamĩsila ovisimĩlo viavo kovina vikuavo, okuti ka va ku yevelela vali.

Ohundi yi kapako vakuavo, yi nõla olondaka vina vi lomboloka lonjanga ndaño muẽle ku vana va kuete elilongiso litito. Poku setukula Yehova, eye o lekisa okuti wa kapako omanu vana ‘va sulepo.’ (Yovi 34:19) Nda hundi o limbuka okuti ci sukiliwa muẽle oku vangula ondaka yimue ka ya kũlĩhĩwile ciwa, eye te wa yi vanguila vupopi umue wa leluka oco ci leluke oku kuata elomboloko liondaka yaco.

Olondaka via leluka haivio via nõliwa ciwa, vi pitiya ovisimĩlo levetiyo liocili. Olondaka vimbumbulu haivio ka via tĩlile, via leluka vali oku vi patekela. Olondaka viaco vimbumbulu ci tava okuti vi tengiwa levi vi sõvi oco ohundo ka yi ka timbukile. Pole, catiamẽla kovisimĩlo vina o yongola okuti olonjoveleli viove vi vi patekela, nõla olondaka via leluka haivio vi teta onimbu.

Oku Pongolola Upopi Kuenda Oku u Tumbika Ciwa. Ka kuli ekambo liolondaka viwa. Omo liaco, ku ka vangole olondaka vimuamue olonjanja viosi, pole pongoyololapo kamue olondaka viove. Kuenje, upopi wove uka soliwa vali kuenda uka kuata vali elomboloko. Ndamupi o pondola oku vokiya ukũlĩhĩso wove watiamẽla kolondaka?

Eci o tanga, kapa ondimbukiso kolondaka viosi o sanga okuti ka via ku lombolokele ño enene ciwa, noke vi sandiliya vo dicionariu, nda yi sangiwa velimi liove. Nõla vimue pokati kolondaka viaco noke likolisilako oku vi patekela oco o vi vangule kepuluvi lia sunguluka. Kuata utate woku vi tukula ciwa kuenda oku vi vanguila vulandu muna ovio vi sesamẽla, oco ci leluke oku kuata elomboloko liavio, okuti haku vi vanguilako lika oku komohĩsa omanu. Oku vokiya ukũlĩhĩso wove wolondaka, cika ku kuatisa oku pongoyolola upopi wove. Pole ci sukila oku lunguka. Nda omunu ka tukula ciwa olondaka ale ka vi tumbika ciwa, omanu va sima okuti eye ka kũlĩhĩle eci a kasi loku vangula.

Ocimãho cetu coku vokiya ukũlĩhĩso wetu wolondaka, oku sapula elomboloko lieci tu kasi loku vangula, hakukomohĩsako olonjeveleli vietu. Upopi una wa tĩla haiwo u sovĩ, u tiamisila ovisimĩlo viomanu koku komõha hundi. Onjongole yetu te yi kala yoku sapula komanu ondaka yimue yi kuete esilivilo kuenda oku linga okuti ondaka yaco yi vetiya ava va yi yeva. Ivaluka olusapo Luembimbiliya lua linga hati: “Elimi liukualondunge li sandeka uloño.” (Olosap. 15:2) Oku vangula olondaka viwa, okuti via sunguluka haivio vi lomboloka lonjanga, ci kuatisa koku lingisa okuti upopi wetu wu kala umue u kavuluisa haiwo u vetiya muẽle onjongole, okuti ka u kumi.

Osimbu o vokiya ukũlĩhĩso wove wolondaka, luluvalela lutate walua koku vangula olondaka via sunguluka. Olondaka vivali ci tava okuti vi lomboloka cimuamue, pole via litepapo kamue eci vi vanguiwila vakalo a litepa. Nda eci wa ci kapako, oka tẽla oku mioñolola elomboloko liupopi wove kuenda oka yuvula oku sumuisa olonjeveleli viove. Yevelela lutate omanu vana va vangula ciwa. Olo dicionariu vimue vi lekisa ulala wolondaka kumosi lolondaka vikuavo vi kuete elomboloko limuamue pole via litepa kovisimĩlo, kuenda vi lekisavo olondaka vina vi kuete elomboloko lia litepa. Omo liaco, ove ku sangi lika olondaka viatiamẽla kocisimĩlo cimuamue, pole o sangavo alomboloko añi añi a litepa. Eci ci kuete esilivilo lialua eci o sandiliya ondaka yimue ya sungulukila kepuluvi limue. Osimbu handi kua vokiyile ondaka yimue kulala wolondaka wa kũlĩha ale, kũlĩhĩsa ciwa okuti wa kũlĩha muẽle ciwa eci yi lomboloka, ndomo yi tukuiwa kuenda apa yi sesamẽla oku yi vanguila.

Olondaka vi vanguiwa loku teta onimbu vi eca vali elomboloko liwa lieci ci kasi loku vanguiwa okuti evi vi vanguiwa ño vocosi ci sule. Hundi ci tava okuti o popia hati: “Kotembo yaco, omanu valua va velaile.” Ale o popia hati: “Noke yoku pua Kuyaki Watete Woluali Luosi, volosãi viñami ñami ci soka 21. 000. 000 komanu va fa luveyi wa tukuiwa hati gripe espanhola.” Pa kala oku litepa kumue kunene eci hundi a lombolola ciwa eci a yonguile oku popia poku vangula hati “kotembo yaco,” “omanu valua,” “va velaile”! Oco o tẽle oku vangula ndoco, o sukila oku kũlĩha ulandu waco wosi watiamẽla kocipama o kasi loku sapula kuenda oku nõla lutate walua olondaka.

Oku vangula ondaka ya sunguluka ci ku kuatisavo oku pitila lonjanga ketosi o yongola oku sapula, okuti ku sukila oku vangula ño calua. Oku yukisa ño enene omanu lalomboluilo a kahandangala, ku sitika ocisimĩlo ci kasi loku pitiyiwa. Oku vangula upopi wa leluka ci kuatisa omanu oku kuata lonjanga elomboloko lieci ci kasi loku vanguiwa kuenda oku patekela ovisimĩlo via velapo. Ku kuatisavo oku pitiya ukũlĩhĩso wa suapo. Elongiso lia Yesu Kristu lia kemãlele calua omo okuti eye wa vangowaile upopi umue wa leluka. Lilongisila kokuaye. (Tala ongangu yeci ca sonehiwa kelivulu lia Mateo 5:​3-12 kuenda Marko 10:17-21.) Likisa oku teta onimbu koku vangula kuove, kuenda oku nõla ciwa olondaka.

Olondaka vi Lekisa Ongusu, Ocikembe, Levi Vilomboloka Ciwa. Osimbu wamasako ukũlĩhĩso wove wolondaka, ku ka sokolole lika olondaka viokaliye, pole sokololavo olondaka vi kuete etepiso liavio. Sokolola olondaka vi lekisa ongusu; vieca evetiyo; levi vi lekisa ocisola, vi yevala lumbombe ale vievi vi vetiya ombili.

Embimbiliya lieyuka ongangu yupopi waco wesilivilo linene. Vonduko yuprofeto Amosi Yehova wa eca elungulo liokuti: “Sandiliyi esunga, evĩho halioko. . . Suvuki evĩho. Soli esunga.” (Amosi 5:14, 15) Catiamẽla ku Soma Saulu, uprofeto Samuele wa lombolola hati: “Etaili Yehova wa ku nyẽha uviali wa va Isareli.” (1 Sam. 15:28) Eci Yehova a vangula la Esekiele wa vangula upopi umue wa tĩla oku wivala, eci a popia hati: “Epata lia Isareli liosi lia kevela hailio liumbinde.” (Esek. 3:7) Poku lekisa unene weko lia va Isareli omo liundingaĩvi wavo, Yehova wa pula hati: “Omunu hẽ iva Suku? Haimo ene wu [kasi loku] njiva.” (Mal. 3:8) Poku lombolola enyiko liekolelo va pita lalio ko Bavulono, Daniele wa lombolola lutõi okuti “Nevukandesa we yuk[isilue] lonyeño” mekonda Sadrake, Mesake la Aved-Nego ka va tavele oku fendela ociñumañuma caye. Kuenje wa tuma oco va kutiwe, noke va imbiwe vokati “kelungulungu liondalu vofolono.” Oco a tu kuatise oku limbuka ndomo va tokotisile ofolono yaco, Daniele wa lombolola hati Soma wa tuma asualãli vaye oco “va tokotise fĩ ofolono loku vokiyako vali olonjanja epanduvali,” okuti oku tokota kuolonjanja vikuavo ci sule. Ofolono yaco ya tokotele calua okuti alume va Soma eci vamẽla ocipepi, haico muẽle va kakuiwa londalu yaco kuenje va fa. (Dan. 3:19-22) Yesu poku suñamisa olondaka viaye komanu voko Yerusalãi eci kua kambele ño oloneke viñami ñami kolofa viaye, wa vangula locikembe calua hati: “Olonjanja via lua nda livela oku vutama omãla vove ndeci ekuwe li vutama ivuvu vialio vemi liavava alio, kuenje ka wa taveli! Tali, onjo yene yu siali upolokoso.”​—Mat. 23:37, 38.

Oku nõla ciwa olondaka, ku lingisa okuti olonjeveleli viove vi kala muẽle ndu okuti va lete eci ci kasi loku vanguiwa. Nda wa tukula olondaka vi veta kutima, olonjeveleli viove vika tẽla oku “ivaluka” ovina o kasi loku tukola, vaka “yeva epepo” kuenda “elemba” liokulia o kasi loku tukola, vaka “yeva” ocileñi ceci o kasi loku tukola kuenda vaka kala ndu okuti va lete omanu o kasi loku tukola. Olonjeveleli vika kongeliwa kueci o kasi loku lombolola omo ove wa va kuatisa oku kala ndu okuti va lete muẽle eci ci kasi loku lomboluiwa.

Olondaka vi lekisa muẽle ciwa ovisimĩlo, vi pondola oku kokisa omanu ovinjola ale vi va kokisa oku lila. Ovio vi pondola oku eca elavoko, oku eca ongusu komunu wa sumua oco a kale lonjongole yoku kala komuenyo kuenda oku vetiyila omunu koku kuatela ocisola Ululiki waye. Omanu voluali luosi va siata oku vetiyiwa calua lelavoko li sangiwa volondaka Viembimbiliya ndeci, vo Osamo 37:10, 11, 34; Yoano 3:16; kuenda Esituluilo 21:4, 5.

Osimbu o tanga Embimbiliya lalivulu a siata oku sandekiwa “lukuenje wa kolelua haeye wa lunguka,” ove oka limbukamo olondaka vialua. (Mat. 24:45) Ku ka vi tange lika okuti noke o vi ivala. Nõlamo olondaka vimue wa sola calua, kuenje vi kongela vupopi wove weteke leteke.

Vangula Ndomo ca Tumbikiwa vo Gramatika. Omanu vamue va tava okuti upopi wavo olonjanja vialua ka u likuata leci ci kisikiwa volonumbi vio gramatika. Pole nye hẽ ovo va pondola oku linga catiamẽlako?

Nda handi o kasi kosikola, upa esilivilo lia velapo kepuluvi eli poku lilongisa ciwa o gramatika kuenda oku lilongisa oku nõla lutate olondaka. Nda ku lete ño enene esunga lieci ku kasilili onumbi yimue yo gramatika, pula kulongisi wove. Ku ka nõlepo ño oku linga elikolisilo limue litito. Ove o kuete esunga limue lia velapo lieci o kasi loku lilongisila okuti olondonge vikuavo ka vi li kuete. Ove o yongola oku kala ondingupange yimue ya loñoloha yolondaka viwa.

Nye ci popiwako nda hẽ ove ukulu ale, kuenda wa kula loku vangula elimi limue liñi okuti halioko o kasi loku vangula cilo? Ale pamue kua kuatele epuluvi lioku lilongisila elimi liove muẽle kosikola votembo yalua. Ku ka sumue. Likolisilako oco o mioñolohe. Ci lingila omo liolondaka viwa. Calua tua kũlĩha catiamẽla ko gramatika, tua ci lilongisila poku yevelela vakuetu eci va vangula. Omo liaco, yevelela lutate eci olohundi via loñoloha vi linga olohundo. Eci o tanga Embimbiliya kuenda alivulu a lombolola eci ci kasimo, kũlĩhĩsa ciwa ndomo olondaka via sokiyiwa. Kũlĩhĩsavo olondaka vina vi vanguiwila kumosi, kuenda vulala omu ovio vi molehẽla. Mioñolola upopi wove loku kuama olonumbi evi viwa.

Vakualomapalo kuenda olonjimbi vio voluali, pamue vi vangula upopi umue okuti ka u likuata lolonumbi vio gramatika. Omanu valua okuti va siata oku setukula omanu vaco. Vakuakulandisa epangue kuenda vana vambata omuenyo wungangala ale wupuepue, va kuete upopi wavo muẽle, okuti va eca alomboloko a litepa kolondaka okuti ndomo via siata oku lomboloka hamoko. Halondungeko Kakristão oku setukula upopi womanu vaco. Nda tua ci linga, tu sokisiwa lomanu vakualuali kuenda ndomo ovo vambata omuenyo wavo.​—Yoano 17:16.

Likisa oku vangula upopi uwa eteke leteke. Nda ove wa siata oku ecelela okuti upopi wove u kala umue ka wa sungulukile koku vangula kueteke leteke, ku ka lavoke okuti oka tẽla oku vangula ciwa vapuluvi a sesamẽla oku ci linga. Pole, nda wa siata ale oku vangula upopi uwa eteke leteke, cika leluka vali oku vangula ciwa eci o kala kembumbua ale ceci o kundila omanu ondaka yocili.