Ondaka ya Yehova yi Kasi Lomuenyo
Atosi Avelapo Velivulu Liavali Liasapulo
ECI elivulu Liavali Liasapulo lia sonehiwa, Salomone eye wa vialele ko Isareli. Elivulu liaco, li malusula lolondaka Soma Kuro una wa vialele ko Persia a sapuila va Yudea eci va kala kumandekua ko Bavulono. Eye wa popia hati: “[Yehova] wa ñundika oku u tungila onjo ko Yerusalãi yoko Yuda. U wosi pokati kene o tiamẽla komanu vaye, Yehova Suku . . . a kale kumue laye, kuenda a lamanele [ko Yerusalãi].” (2 Asapulo 36:23) Elivulu eli lia sonehiwa la Esera kunyamo wo 460. Olio, li lombolola ulandu wa pita vokuenda kueci ci soka 500 kanyamo okupisa kunyamo wo 1037 toke wo 537.
Ocihandeleko ca soma Kuro, ca ecelela va Yudea oku tiukila ko Yerusalãi kuenda oku tumbulula efendelo lia Yehova. Vokuenda kuanyamo va Yudea va kala kumandekua ko Bavulono, kua pita apongoloko alua. Eci va tunda ko Bavulono, ka va kũlĩhĩle vali lacimue catiamẽla kulandu wofeka yavo. Omo liaco, elivulu Liavali Liasapulo, lia va kuatisa oku kũlĩha ulandu wolosoma viepata lia Daviti. Ulandu waco u kuetevo esilivilo kokuetu. Momo u lekisa asumũlũho a tunda koku pokola ku Yehova kuenda ovitangi vioku tomba olonumbi Viaye.
OSOMA YIMUE YA TUNGA ONJO YA YEHOVA
Yehova wa eca ku Salomone eci a pingile vohutililo okuti, olondunge, lukũlĩhĩso, kuenda ovokuasi, lulamba. Eci a tunga onjo ya Yehova ko Yerusalãi, omanu ‘va sanjukile lutima weyuka onjolela.’ (2 Asapulo 7:10) Kukuasi kuenda kolondunge, Salomone “wa velelepo olosoma viosi viokilu lieve.”—2 Asapulo 9:22.
Noke yoku viala akũi akuãla kanyamo, Salomone wa fa, kuenje omolaye Rehovama wa piñala komangu yaye.’ (2 Asapulo 9:31) Esera ka sonehele ulandu wa Salomone ndomo a yapuka vefendelo lia Yehova. Eye wa lombolola lika ndomo a lekisa ekambo liolondunge poku lisandela olokavalu vialua vioko Egito kuenda oku kuela omõla a Fareo. Pole, poku soneha ulandu waco, Esera wa fetika loku tukula ovilinga viwa.
Atambululo Kapulilo Embimbiliya:
2:14—Momo lie ulandu wepata liomesele ya tukuiwa vocinimbu eci wa litepela lowu u sangiwa kelivulu liatete Liolosoma 7:14? Elivulu Liatete Liasapulo li lombolola okuti, omesele yaco ya kala omõla ‘wocimbumba ukuepata lia Nafitali.’ Momo wa kuelele ulume umue ukuepata liaco. Pole, eye wa kala ukuepata lia Dani. Eci ulume waco a fa, wa kuela ulume ukuavo woko Turo. Kuenje wa cita laye omõla ulume okuti eye omesele ya tukuiwa ndeti.
2:18; 8:10—Ovinimbu evi vi lekisa okuti etendelo lia vakesongo kuenda liasongui vaco lia kala 3.600 komanu. Noke kua vokiyiwa 250. Pole, elivulu Liatete Liasapulo 5:16; 9:23, li tukula eci ci soka 3.300 komanu okuti kua vokiyiwa 550. Momo lie atendelo aco a litepela? Ulandu waco wa litepa omo okuti, vakesongo kaco ka va kuatele ovikele vimuamue. Handi vali, citava okuti, elivulu Liavali Liasapulo lia tepisa 3.600 komanu vana ka va kaile va Isareli kuenda vakesongo yaco va soka 250 komanu. Kuenje, elivulu Liatete Liolosoma li tukula 3.300 kasongui kuenda 550 kolomitavaso via kala pomangu yavelapo. Pole, etendelo lia vakesongo vaco lia kala eci ci soka 3.850 komanu.
4:2-4—Momo lie etangi liosipi va litungilile kilu liolonale viocindekaise? Vembimbiliya, olonale vi lomboloka ocindekaise congusu. (Esekiele 1:10; Esituluilo 4:6, 7) Omo liaco, oku noliwa kuolonale ekũi la vivali, kua sungulukile calua. Momo etangi liaco lia kala locilemo ci soka akũi atatu kolohulukãi violokilu. Handi vali, poku tunga olonale viaco, ka va lueyele ocihandeleko cavali cina ca kisikile oku yuvula oku tunga oviñumañuma oco vi fendeliwe.—Etundilo 20:4, 5.
4:5—Etangi liosipi lia kuata onjongo yalitulu añami ovava? Etangi liaco nda lieyuka toke komẽla, liambata eci ci soka akũi epandu lepandu kolohulukãi vialitulu ovava. Pole, eyi hayoko onjongo yaco ya sokamo. Momo elivulu Liatete Liolosoma 7:26 li popia hati: ‘Etangi liosipi liambata olohũlũkãi vivali violombasiya viovava.’ Ale akũi akuãla la vikuãla kolohulukãi vialitulu ovava.
5:4, 5, 10—Ocikuata cipi ca kala votavernakulu yosimbu okuti, noke ca kapiwa vonembele ya Salomone? Ocikuata copiwa vombalaka yosimbu okuti, noke ca kapiwa vonembele ya Salomone, Ocikasia covisila. Noke yoku tungiwa kuonembele, otavernakulu ya kala ko Giveone ya tualiwa ko Yerusalãi. Kuenje oko ya solekiwa.—2 Asapulo 1:3, 4.
Ceci tu Lilongisilako:
1:11, 12. Salomone poku likutilila ku Yehova lutima wosi, wa lekisa okuti, wa yonguile muẽle oku kuata olondunge lukũlĩhĩso. Cimuamue haico tu sukila oku linga. Eci tu likutilila ku Yehova, tu sukila oku situlula eci ci kasi vutima wetu, kuenda oku kũlĩhĩsa ovisimĩlo vietu.
6:4. Oku ivaluka ocisola ca Yehova lohenda yaye, ci tu vetiya oku amamako oku u sivaya loku eca olopandu kokuaye.
6:18-21. Ndaño okuti, Yehova ka kala vonjo ya tungiwa lovaka, pole, onembele ya kala ocitumãlo cefendelo lia Yehova. Koloneke vilo, Olonjango Viusoma Violombangi via Yehova, ovio ovitumãlo viefendelo liocili.
6:19, 22, 32. Yehova wa yevelela olohutililo viomanu vosi okupisa ku soma toke komanu va sule vofeka. Wa yevelelavo olohutililo viovingendelei vakuavitima via sunguluka.a—Osamo 65:2.
OLOSOMA VIKUAVO VIEPATA LIA DAVITI
Usoma wa va Isareli wa tepiwa pokati okuti, usoma wo konano wapata ekũi, kuenda usoma wo kombuelo wapata avali, va Yuda kuenda va Benjamini. Ovitunda viosi via va Isareli kuenda va Lewi, va lingile ocisila coku pokola kuviali wofeka. Kuenje va nolapo oku tiamẽla kuviali wa Rehovama omõla a Salomone. Eci pa pita akũi atatu kanyamo, ovikuata vionembele ya Yehova via nyaniwa.
Noke lioku fa kua Rehovama, ko Isareli kua vialele eci ci soka ekũi lecea kolosoma. Vitãlo via linga eci ciwa kovaso a Yehova. Vitatu eci via fetika oku viala, via linga eci ciwa. Pole, noke via lueya volonumbi via Yehova. Umosi wa siapo ovilinga viaye vĩvi. Olosoma vikuavo, via linga lika eci cĩvi kovaso a Yehova.b Va Yudea va kuatisiwa calua lulandu wa Hesekiya woku tumbulula onembele kuenda esokiyo lia Yosiya lioku linga o Paskua. Momo ulandu waco wa va vetiya oku kuata onjongole yoku tumbulula efendelo lia Yehova ko Yerusalãi.
Atambululo Kapulilo Embimbiliya:
13:5—Ondaka “ocisila comongua” yi lomboloka nye? Omo okuti, omongua u pondola oku tata okulia okuti kaku voli, wa kala ocindekaise coku kolapo. Omo liaco, “ocisila comongua” ci lomboloka ohuminyo yimue ya pama okuti, ka yi pongoloka.
14:2-5; 15:17—Anga hẽ Soma Asa wa lunduile ‘ovotala’ osi vofeka? Sio, ka lunduile ovotala osi. Eye wa lunduile lika ovotala olosuku viesanda. Pole, ka lunduile ovotala oku fendela Yehova. Noke lioku fa kuaye, omanu va fetika vali oku tunga ovotala akuavo. Ovotala aco ovo omõlaye Yehosafata eya oku lundula. Pole, vokuenda kuviali waye, ka nyolele ovotala osi vofeka.—2 Asapulo 17:5, 6; 20:31-33.
15:9; 34:6—Eci usoma wa va Isareli wa tepiwa, epata lia Simeone lia tiamẽle pi? Epata lia Simeone lia tiamẽle kusoma wa va Yuda la Benjamini. Momo onepa yovipiñalo viavo ya kala vocikanjo ca va Yuda. (Yehosua 19:1) Pole, konepa yefendelo kuenda kuyaki wofeka, va tiamẽlele kusoma wo konano. (1 Olosoma 11:30-33; 12:20-24) Omo liaco, epata lia Simeone lia tendiwile kumosi lusoma wapata ekũi a va Isareli.
16:13, 14—Anga hẽ eci Soma Asa a fa etimba liaye lia timihiwa? Sio ka lia timihiwile. ‘Olosimbolua vielemba liwa vina vo timihila,’ vi lomboloka oku waveka etimba liaye lovihemba vielemba liwa. Pole, ka vi lomboloka oku timiha etimba liaco.
35:3—Pi Yosiya a kopile Ocikasia ci kola cina a kapa vonembele? Embimbiliya ka li lombolola nda umue pokati kolosoma vĩvi via vialele ko Isareli eye wopile ocikasia caco vonembele. Kuenda ka li lombololavo nda Yosiya eye wa sondoluile ocikasia caco oco ci selekiwe osimbu va kala oku semulũla onembele. Noke yoku fa kua Salomone, ulandu Wocikasia covisila wa lomboluiwa lika eci Yosiya a cinena vonembele.
Ceci tu Lilongisilako:
13:13-18; 14:11, 12; 32:9-23. Ulandu wa sonehiwa vovinimbu evi, u tu longisa esilivilo lioku kolela ku Yehova.
16:1-5, 7; 18:1-3, 28-32; 21:4-6; 22:10-12; 28:16-22. Oku kuata ukamba lomanu vana ka va kũlĩhĩle Yehova, ci nena ovitangi. Tu sukila oku yuvula ovituwa viosi violuali.—Yoano 17:14, 16; Tiago 4:4.
16:7-12; 26:16-21; 32:25, 26. Soma Asa koloneke via sulako viomuenyo waye, wa linga eci cĩvi kovaso a Yehova omo liepela. Soma Usiya omo liepela wa nyola omuenyo waye. Hesekiya omo liekambo liolondunge kuenda epela, wa lekisa ukuasi waye kolomunga via tundile ko Bavulono. (Isaya 39:1-7) Omo liaco, Embimbiliya li tu lungula hati: “Kovaso yepela ku iya oku nyolẽha, kovaso yutima unene ku iya oku kupuka.”—Olosapo 16:18.
16:9. Yehova o kuatisa omanu vakuavitima via sunguluka. Kuenje o va kuatisa lunene waye.
18:12, 13, 23, 24, 27. Poku kunda ondaka ya Suku tu sukila oku kuata utõi ndeci Mikaya a lingile.
19:1-3. Yehova o sandiliya eci ciwa vutima wetu, ndaño okuti, tua siata oku u sumuisa lakandu etu.
20:1-28. Tu sukila oku kolela okuti, tu pondola oku kuata ukamba la Yehova nda tua pokola kolonumbi viaye.—Olosapo 15:29.
20:17. Oco tu ‘mole eyovo li tunda ku Yehova,’ tu sukila oku amamako oku kunda olondaka viwa Viusoma. Eci tu liyaka lovitangi, tu sukila oku kolela ku Yehova okuti, ka tu tiamẽla kolondunge vietu muẽle.
24:17-19; 25:14. Yoasi lomõlaye Amasiya, va yapuisiwa lefendelo lioviteka. Koloneke vilo efendelo lioviteka, li pondolavo oku tu yapuisa. Capiãla enene eci tu velisapo ovokuasi loku litenga vovitangi viopulitika.—Va Kolosai 3:5; Esituluilo 13:4.
32:6, 7. Osimbu tu ‘maleha ovimaleho via Suku’ loku yaka uyaki wespiritu, tu sukila oku kuata utõi lepandi.—Va Efeso 6:11-18.
33:2-9, 12, 13, 15, 16. Oku likekembela kuocili ku lekisiwa poku siapo ovilinga vĩvi. Kuenda oku likolisilako oku linga eci ciwa. Omunu wosi wa likekembela ocili, o taviwa la Yehova ndaño okuti, kefetikilo wa kala ondingaĩvi ndeci ca pita la Soma Manase.
34:1-3. Oku tatiwa lãvi votembo yutila, kaku tateka omunu oku kũlĩha Yehova loku litumbika kokuaye. Yosiya eci a kala omõla wa kuatisiwa lika la kukululu yaye Manase una wa likekembela akandu aye ku Yehova. Kuenje eci a kula wa kuata ovilinga viwa. Cimuamue haico tu sukila oku linga.
36:15-17. Yehova ukuahenda haeye ukuepandi. Pole, ohenda yaye lepandi, vi kuete otembo. Omanu vana va yongola oku puluka keteke lia Yehova, va sukila oku tava kolondaka viwa Viusoma vi kasi oku kundiwa cilo.
36:17, 22, 23. Ondaka ya Yehova ya siata oku tẽlisiwa.—1 Olosoma 9:7, 8; Yeremiya 25:9-11.
Wa Kuatisiwa Lelivulu
Elivulu Liavali Liasapulo 34:33 li popia hati: “Yosiya wopa umbondo wosi vofeka ya va Isareli. [Kuenje] wa kisika vosi va kala ko Isareli oku vumba Yehova Suku yavo.” Nye ca vetiya Yosiya oku linga ovina evi? Eci usonehi Siafane a nena ku Soma Yosiya elivulu Liovihandeleko via Yehova, Yosiya wa fetika oku li tanga. Olondaka viaco viovetiya calua, kuenje wa fetika oku pamisa efendelo lia Yehova komuenyo waye.
Oku tanga Ondaka ya Suku loku sokolola eci tua tanga, ci kuete esilivilo lialua. Ulandu wolosoma viepata lia Daviti, u tu vetiya oku kuama ongangu yomanu vana va lekisile ekolelo ku Yehova. Kuenda oku yuvula ovilinga viomanu vana va tombele olonumbi viaye. Omo liaco, elivulu Liavali Liasapulo, li tu kuatisa oku kũlĩha ndomo tu eca esivayo ku Yehova kuenda oku amamako oku pokola kokuaye. Ulandu waco u kuete omuenyo lunene.—Va Heveru 4:12.
[Atosi pombuelo yamẽla]
a Vutala Wondavululi 1 Yevambi Linene wo 2005 kemẽla 28-31, mu sangiwa apulilo amue atiamẽla koku tumbikiwa kuonembele, kuenda eci tu lilongisa kohutililo Salomone a linga keteke liaco.
b Vutala Wondavululi 1 ya Mbalavipembe wo 2005 kemẽla 22, mu sangiwa olonduko violosoma via vialele ko Yuda.
[Elitalatu kemẽla 14]
Ove hẽ wa kũlĩha esunga lieci etangi liosipi va litumalisila kilu liolonale viocindekaise?
[Elitalatu kemẽla 17]
Ndaño okuti, Yosiya olonjali viaye ka vio kuatisile vutila, pole eci a kula wa vumba Yehova lutima wosi