Pokola Kueci Utima Wove U Popia
“Vakualofeka, ava ka va kuete ovihandeleko [via Suku], . . . va pokola kovihandeleko ndocituwa cavo.”—VA ROMA 2:14.
1, 2. (a) Omanu valua va siata oku lekisa ndati ohenda ku vakuavo? (b) Ovolandu api a sangiwa Vovisonehua atiamẽla koku lekisa ohenda?
UKUENJE umue o kuete eci ci soka 20 kanyamo, osimbu a kala pocitesãu, wa kupukila vupanga womboyo omo liocinonya. Noke ulume umue eci o mola, wa siapo omãla vaye vavali a kala lavo, yu wa tẽhela vupanga waco kuenje wo upamo, oco omboyo ka yi ko liatele. Omanu vo pandiya calua omo liutõi a lekisa, pole, eye wa popia hati: “Nda pandula. Ohenda oyo ya ndi vetiya oku ci linga. Si yongola oku kuata ekemãlo ndaño oku pandiyiwa.”
2 Ci tava okuti, wa kũlĩha omunu umue wa kapele omuenyo waye kohele oco a kuatise vakuavo. Kuli omanu valua va ci linga vokuenda Kuyaki Wavali wa pita Voluali, okuti va teyuila ovingendeleyi. Ivalukavo eci ca pita la Paulu kumue leci ci soka 275 komanu, eci onaviyu va kala oku endela ya nyolehela vokalunga ko Melita, ocipepi limbo lio Sisilia. Omanu vovimbo liaco, va lekisa ‘ohenda yalua’ kokuavo poku va kuatisa. (Ovilinga 27:27–28:2) Anga hẽ ivalukavo eci kafeko u Isareli a kapa omuenyo waye kohele poku kuatisa kesongo kolohoka via soma yo ko Suria? (2 Olosoma 5:1-4) Sokolola olusapo lua Yesu luatiamẽla kulume u Samaria. Ocitunda kuenda u Lewi, ka va kuatisile u Yudea wa kala lokamuenyo kimbanda, pole, ulume u Samaria eye wo kuatisa. Olusapo olu lua siata oku vetiya omanu valua, vokuenda kuanyamo.—Luka 10:29-37.
3, 4. Ocituwa coku kuatisa vakuetu ca litepa ndati lelongiso liokuti, omanu va tukuluka ño?
3 Omo okuti tu kasi ‘kotembo yohali,’ omanu valua “va linga olongangala,” kuenda “ka va sole eci ciwa.” (2 Timoteo 3:1-3) Ndaño lovituwa viaco vĩvi, anga hẽ ka tua siatele oku mola omanu va lekisiwa ohenda? Ocituwa tu kuete coku pesela ovina vietu oco tu kuatise vakuetu, ci sangiwa kovitima viomanu vosi.
4 Omo okuti onjongole yoku kuatisa vakuetu yi sangiwa kapata omanu vosi, ka tu pondola oku tava kelongiso liokuti, “omanu va tunda kovinyama.” Ulume umue onoño ko Estados Unidos, o tukuiwa hati Francis S. Collins wa songola onjango yoku konomuisa o DNA (okuti, ombuto yi pitiya esetahãlo liolonjali komãla vavo,) wa popia hati: “Ocituwa coku kuatisa vakuetu, ka ci likuata lelongiso liokuti, omanu va tukuluka ño. . . . Momo ocituwa coku kuatisa vakuetu, ka ceyile ño vovitima viomanu.” Eye wamisako hati: “Omanu va siata oku li tumbika koku kuatisa vakuavo, ndaño okuti olonjanja vimue ka va li kũlĩhĩle. . . . Kuenje, ocituwa caco ca litepa calua lelongiso lia Darwin.”
“Ondaka Yutima”
5. Ocituwa cipi omanu va siata oku lekisa?
5 Catiamẽla kocituwa coku lekisa ohenda, Ndotolo Collins, wa popia hati: “Utima u tu vetiya oku kuatisa vakuetu ndaño ka tu tambula ofeto.”a Ondaka “utima” eye a tukula yi tu ivaluisa olondaka viupostolo Paulu wa popia hati: “Vakualofeka, ava ka va kuete ovihandeleko, nda va pokola kovihandeleko ndocituwa cavo, va likapela ovo muẽle ovihandeleko, ndaño ka va kuete ovihandeleko. Va lekisa okuti, eci ci sĩliha ovihandeleko ca sonehiwa vovitima viavo. Owanji wovitima viavo lawovo u va imbila uvangi, kuenda ovisimilo viavo vi li kuatisa pokati, pamue oku pisa, pamue oku yovuisa.”—Va Roma 2:14, 15.
6. Momo lie omanu vosi va kuetele ofuka Ululiki wavo?
6 Vukanda Paulu a sonẽhela va Roma wa lekisa okuti, omanu va kuetele ofuka Suku momo ovituwa Viaye, vi limbukiwila kovina tu lete, “tunde kokululikiwa kuoluali.” (Va Roma 1:18-20; Osamo 19:1-4) Omanu valua ka va kapeleko Ululiki wavo omo lioku ambata omuenyo umue ka wa sungulukile. Pole, Suku o yongola okuti, omanu vosi va kũlĩha esunga liaye, kuenda va likekembela akandu avo. (Va Roma 1:22–2:6) Va Yudea va kuatele esunga lioku ci linga, momo va kũlĩhĩle Ovihandeleko Suku a ecele ku Mose. Ndaño muẽle omanu vana ka va kuete ‘ovihandeleko via Suku’ va kũlĩha okuti, kuli Suku.—Va Roma 2:8-13; 3:2.
7, 8. Momo lie omanu vosi va kuetele ocituwa coku lekisa esunga, kuenda eci ci lekisa nye?
7 Esunga likuavo lieci tu sukilila oku tava okuti, kuli Suku lieli okuti, tu kuete olondunge vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Onjongole yoku linga esunga, yi lekisa okuti, tu kuete olondunge. Tu konomuisi ocindekaise eci: Omãla vamue va kala oku papalela konyeñe. Noke omõla umue wa kala konyima wa pita kovaso, momo ka yonguile oku talamẽla. Kuenje vosi va kala kulala va popia laye hati: ‘Eci o kasi oku linga ka ca sungulukile!’ Kaliye li pula ndoco: ‘Omãla ava va lekisa ndati okuti, va kũlĩha esunga?’ Elinga liavo li lekisa okuti, va kuete olondunge vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Paulu wa sonẽha hati: “Vakualofeka, ava ka va kuete ovihandeleko [via Suku], . . . va pokola kovihandeleko ndocituwa cavo.” Eye ka popele okuti, “vakualofeka” va siata lika oku ci linga olonjanja vimue. Pole, olondaka viokuti va pokola “ndocituwa cavo,” vi lekisa okuti, va siata oku ci linga olonjanja viosi. Kuenje, eci omanu “va pokola kovihandeleko ndocituwa cavo,” utima owo u va vetiya oku linga ovina ndomo via sonehiwa vocihandeleko ca Suku.
8 Onjongole yoku linga eci ca sunguluka yi sangiwa kolofeka viosi. Ulongisi umue wosikola ya velapo yo Cambridge, wa soneha okuti ovihandeleko via va Bavulono, va Egito, la va Helasi, via va Australia kuenda Vakuafeka yo Amerika, “vi pisa vana va kapa vakuavo kupika, ungangala, umakuli, uhembi, kuenda vi vetiya omanu oku sola akulu, lamalẽhe kumue lolosuke.” Ndotolo Collins wa sonehavo hati: “Olondunge vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi, vi kasi pokati komanu vosi va tunga kilu lieve.” Anga hẽ eci ka ci ku ivaluisa olondaka vi sangiwa kelivulu lia Va Roma 2:14?
Utima Wove wa Tuwa Ndati?
9. Olondunge vi lomboloka nye, kuenda vi ku kuatisa ndati osimbu kua nõlele onjila o kuama?
9 Embimbiliya li lekisa okuti olondunge, vi lomboloka uloño woku konomuisa ovisimĩlo kuenda ovilinga vietu. Ovio, vi tu kuatisa oku tepisa eci ciwa leci cĩvi, momo vi kasi ndowanji wutima wetu. Paulu poku tukula ondaka yaco, wa popia hati: “Utima wange u njimbilavo uvangi ve espiritu sandu.” (Va Roma 9:1) Osimbu kua nõlele onjila o yongola oku kuama, utima wove u pondola oku ku kuatisa. Owo, u kũlĩhĩsa ovitangi viyilila konjila o yongola oku kuama, kuenda eci oka yeva noke yoku kuama onjila yaco.
10. Olonjanja vimue utima wetu u talavaya ndati?
10 Olonjanja vimue, utima wove u ku sakalaisa lika noke yoku linga ocina cimue. Daviti eci a kala oku tila Soma Saulu una wa kala ombuavekua ya Suku, wa kuatele epuluvi lioku u linga eci cĩvi. Pole, noke yoku ci linga, ‘utima waye wo sakalaisa.’ (1 Samuele 24:1-5; Osamo 32:3, 5) Ulandu owu, u lekisa eci Daviti a yeva vutima noke yoku linga eci ka ca sungulukile, pole, ka ci lomboloka okuti, eye ka kaile ‘lolondunge.’ Vosi yetu tua siata oku pita locitangi caco. Pamue tu linga ocina cimue okuti, noke utima wetu u sakalala calua. Omanu vana ka va siatele oku feta elisimu, utima wavo u va sakalaisa oco va ka fete. Vakuavo va siata oku lombolola kolohueli viavo okuti, va linga ukahokolo. (Va Heveru 13:4) Nda omunu utima waye u vetiya oku linga eci ca sunguluka, o kuata ombembua lesanju.
11. Momo lie olonjanja vimue ka ca sungulukilile oku ‘songuiwa lutima wetu’? Ci lombolola.
11 Anga hẽ, tu ecelela oku ‘songuiwa lutima wetu?’ Ci kuete esilivilo oku yevelela eci utima wetu upopia, pole, olonjanja vimue utima u pondola oku tu yapuisa. Tu sukila oku ivaluka okuti “utima” wetu u lueya. (2 Va Korindo 4:16) Tu konomuisi ovolandu amue. Embimbiliya li tu sapuila okuti, Stefano wa kala ondonge ya Kristu, haeye “we [yukile] ocali ca Suku kuenda unene.” Va Yudea va kokela Stefano kosamua yo Yerusalãi kuenje vo sosola lovawe toke eci a fa. Saulu una (weya oku kala upostolo Paulu,) wa kalapo kuenda “wa tava” okuti Stefano o pondiwa. Va Yudea va simĩle okuti, va kala oku linga eci ca sunguluka. Omo liaco, utima wavo ka wa va vetele evelo. Eci haico ca pita la Saulu. Eye, “wa kala loku lendela olondonge via Ñala loku vi salowaisa oku vi ponda.” Utima waye ka wo vetiyile oku linga eci ca sunguluka.—Ovilinga 6:8; 7:57–8:1; 9:1.
12. Nye ci pondola oku vetiya utima wetu oku kuata ovisimĩlo vĩvi?
12 Nye ca vetiya Saulu oku kuata ovisimĩlo ka via sungulukile? Ci tava okuti, omanu a likile lavo, ovo vo vetiya. Valua pokati ketu pamue tua vanguile ale lomunu umue vo telefone okuti, ondaka yaye ya lisetahãla leyi ya isiaye. Ondaka yomõla ci tava okuti yi li setahãla leyi ya isiaye, omo lioku setukula ndomo isiaye a vangula, ale wa citiwa layo. Eci haico ca pita la Saulu. Ukamba a kuatele lomanu va suvukile Yesu, owo wa nyõla utima waye. (Yoano 11:47-50; 18:14; Ovilinga 5:27, 28, 33) Akamba ka va sungulukile ovo va vetiya Saulu oku kuata utima ũvi.
13. Ovituwa vio pocitumãlo vi nyõla ndati utima wetu?
13 Ndeci omanu tua tunga lavo va tu vetiya oku vangula elimi liavo, ovituwa viepata vi pondolavo oku nyõla utima womunu. (Mateo 26:73) Eci oco ca pita la va Asuria. Ovo va kuatele uloño woku yaka, kuenda oviluvialuvia viavo, vi lekisa ndomo va enda oku kangisa olomandekua. (Nahumi 2:11, 12; 3:1) Va Ninivei va kala koloneke via Yona, ka va “kũlĩhĩle oku tepisa eka liondio leka liepĩli.” Omo okuti ka va kũlĩhĩle olonumbi via Suku, ka va tẽlele oku tepisa eci ciwa leci cĩvi. Kaliye sokolola ndomo ovituwa viaco via enda oku nyõla utima womanu va kulila vo Ninivei! (Yona 3:4, 5; 4:11) Cimuamue haico ca siata oku pita koloneke vilo okuti utima wetu u pondola oku nyõliwa lovituwa viomanu vo pocitumãlo tu kasi.
Pindisa Utima Wove
14. Olondunge vietu vi lekisa ndati ocili colondaka vi sangiwa kelivulu Liefetikilo 1:27?
14 Yehova wa lulika Adama la Heva lolondunge. Omo liaco, vosi yetu tua piñala olondunge viaco kokuavo. Elivulu Liefetikilo 1:27 li lekisa okuti omanu va lulikiwa lesatahãlo lia Suku. Eci ka ci lomboloka okuti Suku o kuete etimba ndeli lietu, momo etu tuakuasitu, pole, eye espiritu. Tua lulikiwa lesetahãlo lia Suku, momo tu kuete ovituwa viaye, ndeci olondunge. Eci ci lekisa okuti tu pondola oku pamisa utima wetu, loku kolela kokuawo, poku lilongisa olondaka Viululiki wetu kuenda oku kuata ukamba laye.
15. Onima yipi yi tunda koku kũlĩha ciwa Isietu?
15 Embimbiliya li lekisa okuti Yehova eye Isietu, momo wa lulika ovina viosi. (Isaya 64:8) Cikale Akristão va kuete elavoko lioku enda kilu, cikale ava vaka kala voluali luokaliye, va tukula Suku hati, Isiavo. (Mateo 6:9) Tu sukila oku kuata ukamba la Isietu, kuenda oku lilongisa olonumbi viaye. (Tiago 4:8) Kuli omanu valua ka va kuete onjongole yoku ci linga. Ovo va kasi nda va Yudea vana Yesu a sapuila hati: “Ka wa la yevi ondaka yaye, ndaño eye muẽle ka wa lo moli. Ondaka yaye ka vu yi kuete okuti yi kala ño-o vovitima viene.” (Yoano 5:37, 38) Ocili okuti ka tu tẽla oku yeva ondaka ya Suku, pole, tu pondola oku kũlĩha ovisimĩlo viaye poku tanga ovisonehua vi kola.
16. Ulandu wa Yosefe u lekisa ndati esilivilo lioku pindisa utima wetu?
16 Eci ca pita la Yosefe vonjo ya Potifara, ci lekisa esilivilo liaco. Ukãi wa Potifara wa yonja Yosefe. Kotembo yaco, ndaño okuti ka kua kaile Embimbiliya kuenda Ovihandeleko Ekũi ka via sonehiwile handi, Yosefe wa popia hati: “Ndinga ndati evĩho eli, hã si kuata ekandu ku Suku?” (Efetikilo 39:9) Eye ka likalele oco a sanjuise epata liaye, momo lia kala ocipãla. Pole, Yosefe wa yonguile oku sanjuisa Suku, momo wa kũlĩhĩle okuti kovaso a Suku ulume lukãi va linga “etimba limuamue.” Citava okuti eye wa kũlĩhĩle esumuo lia Avimeleke noke yoku limbuka okuti Rebeka wa kala ohueli. Kuenje, wa yuvula oku kala laye, momo ofeka yaye nda ya kuata ovitangi. Yehova wa sumũlũisa Avimeleke omo lioku yuvula ukahokolo la Rebeka. Omo okuti Yosefe wa kũlĩhĩle ovolandu aco, co kuatisa oku yuvula ukahonga.—Efetikilo 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.
17. Momo lie tu popela okuti ekalo tu kuete lioku setukula ovituwa via Isietu lia velapo lia Yosefe?
17 Omo okuti koloneke vilo tu kuete Embimbiliya li tu longisa ovisimĩlo via Isietu, lovina eye a sole levi a suvuka, ekalo lietu lia velapo okuti lia Yosefe li sule. Tu pondola oku kuata ukamba la Suku loku setukula ovituwa viaye poku tanga Ovisonehua. Osimbu tu amamako oku ci linga, tu kuata ovisimĩlo via Isietu, kuenje tu amamako oku linga ocipango caye.—Va Efeso 5:1-5.
18. Ndaño okuti kosimbu tua kuatele ovituwa vĩvi, nye tu sukila oku linga oco tu kolele kowanji wutima wetu?
18 Ovina vipi vi pondola oku nyõla ekalo liutima wetu? Ovituwa viepata kuenda viomanu tu lisungue lavo, vi pondola oku nyõla ekalo liutima wetu, ndeci oku vangula kuetu ku vetiyiwavo lomanu tua tunga lavo. Ocili okuti ka tu tẽla oku pongolola eci ca pita letu kosimbu, pole tu pondola oku nõla akamba va tu vetiya oku kuata ovituwa viwa. Tu sukila oku kuata ukamba Lakristão vana va kasi ale oku vumba Yehova tunde osimbu. Oku sapela la vamanji eci handi ohongele ka ya fetikile kuenda kesulilo, ci tu kuatisa oku pamisa ekolelo lietu. Poku ci linga, tu limbuka ndomo Vamanji va siata oku kuama olonumbi Viembimbiliya, kuenda ndomo ovitima viavo vi vetiyiwa oku kuama ovisimĩlo via Suku. Eci ci tu kuatisa oku tiamisila utima wetu kolonumbi Viembimbiliya, kuenda oku eca esivayo ku Suku. Nda tua pindisa utima wetu lolonumbi via Isietu, loku kuama ongangu ya vamanji, tu kolela kowanji wutima wetu.—Isaya 30:21.
19. Ovina vipi viatiamẽla kutima tu sukila oku konomuisa?
19 Omanu valua va susõha oku pokola kowanji wutima wavo. Vocipama ci kuãimo tuka kũlĩhĩsa ovitangi vimue Akristão va siata oku liyaka lavio. Poku konomuisa ovitangi viaco, tuka limbuka ocikele cutima, ndomo ovitima via litepa, kuenda ndomo tu pondola oku kolela kowanji wutima wetu.—Va Heveru 6:11, 12.
[Etosi pombuelo yemẽla]
a Ulongisi Wosikola yimue ya velapo volupale luo Harvard o tukuiwa hati, Owen Gingerich wa sonẽha ndoco: “Ocituwa coku kuatisa vakuetu, ca siata oku votola epulilo limue okuti . . . ndaño olonoño vi konomuisa ndomo ovinyama via tuwa, ka vi pondola oku eca etambululo lia suapo. Ndi tava okuti etambululo lia velapo lieli okuti Suku eye wa eca olondunge kuenda ovituwa vikuavo komanu.”
Nye wa Lilongisa?
• Momo lie omanu vosi va kuetele olondunge vioku tepisa eci ciwa leci cĩvi?
• Momo lie tu sukilila oku lunguka poku kolela kutima wetu?
• Olonjila vipi tu sukila oku kuama poku pindisa owanji wutima wetu?
[Elitalatu kemẽla 15]
Daviti wa sakalaisua lutima waye . . .
[Elitalatu kemẽla 15]
pole, hacoko ca pita la Saulu u Tarsu
[Elitalatu kemẽla 16]
Tu pondola oku pindisa olondunge vietu