Embimbiliya Lia Bedell Upange Umue wa Kuatisa Oku Sanga Elomboloko Liembimbiliya

Usongui umue wetavo o tukuiwa hati William Bedell, eci a ilukila kofeka yo Irlanda kunyamo wo 1627, wa sanga ekalo limue ka lia lelukile. Vofeka yo Irlanda omanu valua va kala vakuetavo lio Katolika pole, ya vialiwile lomanu vakuetavo lio Postande va tunda ko Grã-Bretanya. Vakuetavo Liopostande va pongoluile ale Embimbiliya kalimi osi a sangiwa kocifuka co Europa. Pole, lomue wa lekisa onjongole yoku pongoluila Embimbiliya kelimi lio Irlandês.

Bedell wa limbuka okuti omanu va vangula elimi lio Irlandês, “va sukilile oku kapiwako momo va pondola oku lilongisa elimi Liongelesi.” Kuenje wa sokiya oku pongoluila Embimbiliya kelimi lio Irlandês. Pole wa lambalaliwile, ca piãla enene la vakuetavo lio Postande. Momo lie?

ELAMBALALO OMO LIOKU PONGOLUILA EMBIMBILIYA KELIMI LIO IRLANDÊS

Bedell wa likolisilako oku lilongisa elimi lio Irlandês. Eci eye a linga usongui wo Faculdade Trindade, ko Dublim, wa vetiya olondonge viaye oku vangula elimi lio Irlandês, kuenda wa ci lingavo eci eye a linga Bisipu ko Kilmore. Eci Nasoma Elizabeth I wo ko Inglaterra a pitĩla ko Faculdade Trindade, eye wa kuama onjila yimuamue poku pindisa omanu oco va longise asapulo Embimbiliya valimi avo. Bedell wa sanda oku tẽlisa ocisimĩlo caco.

Ko Kilmore tunde osimbu omanu valua va vangula elimi lio Irlandês. Bedell wa kakatela kocisimĩlo coku pindisa omanu oco va vangule elimi lio Irlandês. Eye wa linga esapulo limue li likuata lolondaka viupostolo Paulo vi sangiwa kelivulu 1 Va Korindo 14:19, viokuti: “Haimo lumue, kokuange, vekongelo hise oku popia olondaka vitãlo lolondunge viange oku longisa vakuavo, ekui liolohũlũkãi violondaka velimi ka li yevala ci sule.”

Pole, omanu valua va yonguile oku u tateka. Vakuovolandu va lombolola okuti nda wa vangula elimi lio Irlandês o linga “unyãli Wombiali,” kuenda omanu vakuavo va lekisa okuti “ka ci likuata lonjongole Yuviali.” Omanu valua va enda oku sima okuti onjongole yuviali wo ko Inglaterra oku ivalako elimi lio Irlandês. Omo liaco, ovihandeleko via enda oku kisika omanu vokofeka yo Irlanda oku liwekapo oku vangula elimi liavo, oku siapo ovituwa viavo oco va vangule elimi Liongelesi loku kuama ovituwa viokofeka yaco.

BEDELL O FETIKA OKU PONGOLOLA EMBIMBILIYA

Ndaño lovihandeleko viaco, Bedell ka liwekelepo oku linga upange waye. Oku upisa kunyamo wa 1630, eye wa fetika oku pongolola Embimbiliya lia sandekiwa ndopo kelimi Liongelesi (okuti o Versão Rei Jaime yunyamo wo 1611) loku pongoluila kelimi lio Irlandês. Eye wa yonguile oku sandeka Embimbiliya limue okuti omanu valua va kuata elomboloko. Eye wa limbuka okuti nda ka pongoluile Embimbiliya, omanu vana okuti olohũkui ka va pondola oku kũlĩhĩsa Ovisonehua oco va sange onjila yi tuala komuenyo ko pui.—Yoano 17:3.

Bedell hayeko lika wa limbuka esukila liaco. Pa pitile ale 30 kanyamo tunde eci bisipu yikuavo o tukuiwa hati William Daniel, a limbuka ndomo ka ca lelukile komunu umue oku lilongisa eci Embimbiliya li popia “nda o li tanga kelimi lina ka kũlĩhile.” Daniel wa pongoluila Ovisonehua vio Helasi kelimi lio Irlandês. Kuenje, Bedell wa fetika upange woku pongolola Ovisohewa vio Heveru. Omo liaco, Embimbiliya lia kũlĩhiwa okuti Bedell mua kongelavo upange wa William Daniel. Ndomo ovina via lingiwa, Embimbiliya lia Bedell okuti olio Embimbiliya liatete lia pongoluiwa liosi kelimi lio Irlandês, lia sandekiwa noke yoku pita 300 kanyamo.

Bedell wa kũlĩhile ciwa elimi lio Heveru, wa nola alume vavali va citiwila ko Irlanda oco vo kuatise oku upa kelimi Liongelesi oku pongoluila kelimi lio Irlandês. Osimbu va kala oku amamako lupange wavo, Bedell kumue loloñuatisi viaye vivali, va fetika oku konomuisa ocinimbu locinimbu. Eye wa kũlĩhĩsa elivulu limue lia pongoluiwa kelimi lio Italiano lusonehi umue wo kofeka yo Suisa o tukuiwa hati, Giovanni Diodati kuenda o Sptuanginta yo Helasi, kuenda Embimbiliya liosimbu lia sonehiwa kelimi lio Heveru.

Ocimunga caco ca kuama ongangu yava va pongolola o Versão Rei Jaime (okuti Bedell wa kũlĩhile vamue pokati kavo) kuenda Vembimbiliya liaco, mua kongelele onduko ya Suku vovinimbu vialua. Ndeci kelivulu Lietundilo 6:3, ovo va sonehako onduko ya Suku okuti “Iehovah.” Embimbiliya liatete lia Bedell lia selekiwa vonjo yoku soleka alivulu yi tukuiwa hati Marsh, kolupale luo Dublin, kofeka yo Irlanda.—Tanga okakasia “Bedell wa Ivalukiwa Kuenda wa Limbukiwa.”

LIA SANDEKIWA

Bedell wa malusula upange waye kunyamo wo 1640. Pole ka tẽlele oku li sandeka vepuluvi liaco. Momo lie? Momo wa kala oku lambalaliwa. Ovanyali va sanda oku pisa Bedell usongui womanu va kala oku pongolola, oco upange wavo ka u ka taviwe. Oku sulako vo kuata kuenje vo kapa vokayike. Bedell wa kapiwa vekalo limue lĩvi ka lia taviwile locihandeleko combiali yo Inglaterra, lia fetika kunyamo wo 1641. Omanu va vangula elimi lio Irlandês va teyuila Bedell vokuenda kuotembo yimue, ndaño okuti ovo va kala olonyitiwe vio kofeka yo Inglaterra, momo va limbuka esakalalo a kuatele kokuavo. Omo liaco, asualali vo kapa vokayike kamue okuti ka mua tatiwile ciwa. Kuenje wa fa kunyamo wo 1642. Eye ka muile oku sandekiwa kupange waye.

Upange wa Bedell wa liwekapo eci onjo yaye ya tuiyiwa kuenda ya nyoliwa. Pole akamba vaye va tẽla oku yovola ovicapa viosi a pongolola. Vokuenda kuotembo, Narcissus Marsh okuti noke wa linga arsebispu yo ko Armagh haye wa kala usongui wa velapo Vonembele yo ko Irlanda, wa li kongelavo kupange. Eye wa kuatisiwa lonoño yimue o tukuiwa Robert Boyle kuenda lutõi wa sandeka Embimbiliya lia Bedell kunyamo wo 1685.

UPANGE UMUE USULE POLE WA KUATA ESILIVILO

Havosiko voluali va sanjukila Embimbiliya lia Bedell. Wa kala upange umue usule pole wa kuata esilivilo momo, wa kuatisa oku sanga elomboloko liasuapo Liembimbiliya, ca piãla enene komanu va vangula elimi lio Irlandês. Embimbiliya liaco ka lia kuatisile lika omanu va kala vofeka yo Irlanda pole, lia kuatisavo vana va kala vofeka yo Eskosia kuenda kovitumãlo vikuavo. Ovo va ponduile oku pamisa ekolelo poku tanga Ondaka ya Suku kelimi liavo.—Mateo 5:3, 6.

Embimbiliya lia Bedell li kasi oku amamako oku kuatisa omanu va sole ocili oku linga ovina via sunguluka koloneke vilo. Omunu umue o vangula elimi lio Irlandês okuti ndopo a lilongisa ocili Cembimbiliya, wa popia ndoco: “Eci tu tanga Embimbiliya lia Bedell tu yeva olondaka Viembimbiliya velimi lietu muẽle. Eyi ya kala osapi yilikasi ya ñuatisa ame kumue lepata liange oku lilongisa ocili ci komohĩsa ci sangiwa Vovisonehua.”