Embimbiliya li Lomboloka Nye?

Etambululo Liembimbiliya

Embimbiliya ocimunga cimue calivulu a kola a soka 66. Olio lia sonehiwa vokuenda kueci ci panda 1.600 kanyamo. Vembimbiliya mu sangiwa “ondaka ya Suku” ale, esapulo Suku a eca kokuetu.—1 Va Tesalonike 2:13.

Vocipama cilo:

Ovolandu ocili atiamẽla Kembimbiliya

Helie wa Soneha Embimbiliya? Suku eye usovoli Wembimbiliya, pole, eye wa tuma 40 kalume oco va li sonehe. Vamue pokati kalume vaco, Mose, Soma Daviti, Mateo, Marko, Luka kuenda Yoano.a Alume vaco va soneha ovisimĩlo via Suku.—2 Timoteo 3:16.

Ndocindekaise: Sokolola okuti cime umue cupange, o pinga kusonehi oco a sonehe esapulo limue. Eye o sapuila kusonehi ndomo esapulo liaco li kala. Usovoli wesapulo liaco, cime cupange. Cimuamue haco okuti, Suku wa tuma alume oco va sonehe esapulo liaye, omo liaco, eye Usovoli Wembimbiliya.
Ondaka “Embimbiliya” yi lomboloka nye? Kelimi lio Helasi ondaka embimbiliya yi lomboloka “otualivulu.” Vokuenda kuotembo, embimbiliya lieya oku tiamisiwila kalivulu osi atito okuti oku a kongela a linga Embimbiliya.
Embimbiliya lia sonehiwa otembo yipi? Embimbiliya lia fetika oku sonehiwa kunyamo 1513 O.Y kuenda lia malusuiwa noke yoku pita 1.600 kanyamo okuti, kunyamo 98 K.K.
Nye ca pita lolokopia viatete Viembimbiliya? Toke koloneke vilo, ka kua sangiwile okopia layimue yatete Yembimbiliya. Eci ca lipita omo okuti, vana va soneha Embimbiliya va talavaya lovimalẽho via kala kotembo yaco, vina okuti ka vi kala otembo yalua ndeci, oloneva kuenda ovipa. Omo liaco, vakuavisonehua vana va kuatele uloño woku upa olokopia, vopa olokopia vialua Viembimbiliya vokuenda kuanyamo alua, oco ovitumbulukila via kuamamo vi vi tange.
“Otestamentu Yale” kuenda “Otestamentu Yokaliye” vi lomboloka nye? Otestamentu Yale okuti yi tukuiwa Ovisonehua vio Heveru, onepa yimue Yembimbiliya ya sonehiwile kelimi lio Heveru.b Otestamentu Yokaliye okuti yi tukuiwavo Ovisonehua vio Helasi, onepa yimue Yembimbiliya lia sonehiwile kelimi lio Helasi. Olonepa viaco vivali, oku vi kongela vi linga Embimbiliya li tukuiwavo okuti, Ovisonehua vi Kola.c
Ovina vipi tu sanga Vembimbiliya? Vembimbiliya tu sangamo ovolandu, ovihandeleko, ovitumasuku, ovindekaise, alusapo, ovisungo kuenda ovikanda.—Tanga vokasapi kokuti, “Ulala Walivulu Embimbiliya.”

Ovina vipi Embimbiliya li lombolola?

Embimbiliya li fetika oku lolombolola ndomo Suku Ukuonene Wosi a lulika ilu losi. Vembimbiliya Suku o tu sapuila okuti, onduko yaye Yehova kuenda o laleka omanu oku u kũlĩha.—Olosamo 83:18.

Olio, li lombololavo okuti Suku wa lundiliwa kuenda li lekisa ndomo eye a ka yelisa onduko yaye.

Embimbiliya li situlula ocipango ca Suku catiamẽla komanu kuenda kongongo. Olio li lekisa ndomo Suku kovaso yoloneke a ka malako ovina vi koka ohali.

Embimbiliya li ecavo olonumbi vi tu kuatisa komuenyo wetu. Kũlĩhĩsa vimue pokati kavio:

Ndomo tu kuata ukamba uwa la vakuetu. “Omo liaco, ovina viosi vu yongola okuti omanu vo vi lingili, haivio vu linga kokuavo.”—Mateo 7:12.

Elomboloko liocinimbu eci: Tu sukila oku tata omanu vakuavo lonjila yimuamue tu yongola okuti oco va tu tata.
Ndomo tu liyaka lasakalalo. “Ko ka sakalali leteke likuavo, momo eteke liya li kuete esakalalo liayo.”—Mateo 6:34.

Elomboloko liocinimbu eci: Tu sukila oku yuvula oku sakalala calua lovina vi keya kovaso yoloneke, pole, ciwa okuti tu tiamisila utima kasakalalo eteke leteke.
Ndomo tu kuata esanju volohuela. “Omunu lomunu pokati kene, a sole ukãi waye ndeci a li sole eye muẽle; handi vali, ukãi o sukila oku lekisa esumbilo liocili kulume waye.”—Va Efeso 5:33.

Elomboloko liocinimbu eci: Oco tu kuate esanju volohuela, ci kuete esilivilo oku lekisa ocisola kuenda esumbilo.

Anga hẽ esapulo li sangiwa Vembimbiliya lia pongoluiwa?

Sio. Vakuakulilongisa va sokisa lutate ovina vi sangiwa Vembimbiliya koloneke vilo, levi viosimbu. Ovo va limbuka okuti, esapulo li sangiwa Vembimbiliya liosimbu, ka lia pongoluiwile. Eci ci kuete esunga omo okuti, nda Suku wa yonguile okuti omanu va tanga esapulo liaye loku kuata elomboloko lialio, eye nda wa teyuila oco esapulo liaco ka li ka pongoluiwe.d—Isaya 40:8.

Momo Lie ku Kasilili Ambimbiliya alua?

Valua vakuakutanga koloneke vilo, ka va tẽla oku kuata elomboloko lialimi ana Embimbiliya lia sonehiwa. Pole, Vembimbiliya mu sangiwa “olondaka viwa” komanu vo ‘kolofeka viosi, kovikoti viosi kuenda kalimi osi.’ (Esituluilo 14:6) Omo liaco, omanu va sukila Embimbiliya limue lia sonehiwa kelimi limue okuti, va pondola oku kuata elomboloko. Lonjila yaco, ovo va pondola oku tanga loku kuata elomboloko liesapulo lia Suku.

Embimbiliya lia pongoluiwa volonepa vitatu:

Oku pongolola ondaka londaka mua kongela oku pitiya elomboloko lia sokamo.
Oku pongolola ocisimĩlo locisimĩlo mua kongela oku pitiya ovisimĩlo vi sangiwa kolondaka via kuamiwa kelimi liatete.
Oku pongolola onepa lonepa onjila yimue yoku pongolola ya siata oku kuamiwa oco ku tangiwe lonjila yimue ya leluka. Pole, onjila yaco yoku pongolola, olonjanja vimue yi pondola oku nyõla upopi u sangiwa kelimi liatete.

Embimbiliya limue lia pongoluiwa ciwa, lina okuti olonjanja vimue, lia pongoluiwa ondaka londaka pole, li kuete upopi wokoloneke vilo halio omanu va pondola oku kuata elomboloko. Omo liaco, olio li pitiya esapulo lia Suku lonjila ya suapo.e

Helie wa nõla ovina via sonehiwa Vembimbiliya?

Omo okuti Suku eye usovoli Wembimbiliya, eye wa nõla ovina vi kala Vembimbiliya. Embimbiliya li popia okuti, Suku tete wa ‘kundika olondaka vi kola’ ku va Isareli. Eci ci lomboloka okuti, eye wa ecele ku va Yudea ocikele coku teyuila ovisonehua vio Heveru, oco okuti ka ku vokiyiwa ale oku upamo cimue.—Va Roma 3:2.

Anga hẽ Vembimbiliya Mua Kamba Alivulu Amue?

Sio. Embimbiliya lia sokapo. Ka mua “kambelele” elivulu lalimue. Vamue va pondola oku popia okuti, alivulu amue osimbu a solekiwile vokuenda kuotembo yalua, a panga onepa Kembimbiliya.f Pole, Embimbiliya li lekisa okuti, oco elivulu limue li tunde ku Suku, li sukila oku kuama onjila yimue. (2 Timoteo 1:13) Onjila yipi? Oyo yi sukila oku kuama onjila yimuamue lalivulu akuavo a sangiwa Vondaka ya Suku. Pole, ovisonehua viosimbu vina omanu vamue va tenda okuti vi panga onepa Kembimbiliya, ka vi kuama onjila yaco.g

Ndomo ku sangiwa ovinimbu Viembimbiliya

Ndomo o sanga ovinimbu Viembimbiliya ndeci, poku talavaya lukanda 2 Timoteo 3:16. Ono yekonomuiso yi lekisa elivulu Liembimbiliya o pondola oku sandiliya ndeci, ukanda 2 Timoteo (tala ulala u sangiwa kombuelo okuti, oyo ya siata oku kuamiwa kalivulu Embimbiliya). Etendelo liatete li lekisa ocipama o yongola oku sanga ndeci, ocipama 3. Etendelo ale atendelo a kuãimo, vi lekisa ocinimbu ale ovinimbu coku tanga ndeci, ocinimbu 16.

Ulala Walivulu Embimbiliya

a Oco o tale ulala wasuapo walivulu Embimbiliya, otembo ya sonehiwa kuenda omanu va vi soneha, tanga vokasapi kokuti “Ulala Walivulu Embimbiliya.”

b Olondaka vimue vi sangiwa Vembimbiliya via sonehiwile kelimi lio Aramaiku okuti, elimi limue lia setahãla elimi lio Heveru.

c Omanu valua vakuakutanga Embimbiliya va nõlapo okuti, Otestamentu Yale va yi tukula “Ovisonehua vio Heveru” kuenda Otestamentu Yokaliye va yi tukula “Ovisonehua vio Helasi.” Eci ci kuatisa oku yuvula oku sima okuti, “Otestamentu Yale” ocina cimue cosimbu kuenda ca piñainyiwa “Lotestamentu Yokaliye.”

d Tanga okasapi kokuti, “Anga hẽ Esapulo li Sangiwa Vembimbiliya Lia Pongoluiwa?”

e Omanu valua, va sole oku tanga Embimbiliya li Kola Epongoluilo Lioluali Luokaliye omo okuti, olio lia suapo kuenda lia leluka oku li tanga. Tanga ocipama cokuti, “A Tradução do Novo Mundo é Exata?”

f Ocimunga covisonehua viaco viosimbu ci tukuiwa hati, Apócrifos. Ndomo ca tukuiwa velivulu limue, “valivulu atiamẽla Kembimbiliya, ondaka yaco yi tiamisiwila kovopange ka a taviwa vulala Wovisonehua” ale, ka via limbukiwile okuti alivulu a panga onepa Kembimbiliya.

g Oco o kũlĩhe ovina vikuavo, tanga ocipama cokuti, “Evangelhos apócrifos—Verdades Ocultas Sobre Jesus?”