1-3. (a) Momo lie pamue Ester a yevela usumba eci a endele kulume waye? (b) Apulilo api tu konomuisa a tiamẽla ku Ester?

ECI Ester a pitĩla ocipepi lelombe lio ko Siusana, wa seteka oku tula utima. Oku ci linga ka ca lelukile kokuaye. Momo vovimano vielombe mua kapiwile ovina vi lingisa usumba ndeci: Oviñumañuma violongombe vi kuete avava, alume va kuete ovonga, olohosi, olongunji via tungiwa lovawe a posoka, kuenda oviñumañuma vinene haivio via kapiwile kilu liovotala, ocipepi lomunda Sagro, yina ye yukile ocikokoto, haiyo ya imbile ovaso volui Soaspesi. Ovina viaco, via tungiwile locimãho coku ivaluisa ekemãlo liulume una Ester a laikele oku pasuisa haeye wa litukowaile hati: “Soma yinene.” Eye wa kala veyaye.

² Ester u Yudea, wa kala ufeko umue ukuekolelo okuti, ka sesamẽlele oku kuela Ahasuero ulume una wa kuata ovituwa via litepa levi viaye.a Ahasueru ka kuamẽle ongangu ya Avirahama una wa lekisile umbombe poku pokola kelungulo lia Suku lioku tava kondaka yukãi waye Sara. (Efet. 21:12) Soma ka kũlĩhĩle Yehova, Suku ya Ester, ndaño Ovihandeleko viaye. Ahasuero, wa kũlĩhĩle lika ovihandeleko vio ko Persia muna mua kala ocihandeleko ci pisa ocina Ester a yonguile oku linga. Ocina caco nye? Ocihandeleko caco ca popele okuti, nda omunu umue enda ku soma osimbu ka kovongiwile, o pondiwa. Ester ndaño ka kovongiwile, wa endele kelombe lia soma. Eci Ester a iñila vokati kocitali pocitumãlo cina Soma a ponduile oku u mola, pamue wa simĩle okuti o pondiwa.—Tanga Ester 4:11; 5:1.

³ Momo lie Ester a tavela oku kapa kohele omuenyo waye? Ekolelo liukãi waco li tu longisa nye? Catete, tu kũlĩhĩsi ndomo Ester a linga inakulu yo ko Persia.

Ekalo Lia Ester

4. Ester wa tiamẽlele kepata lipi, kuenda weya oku tekuiwa ndati lepalume liaye Mordekai?

⁴ Ester wa kala osiwe. Ka tua kũlĩhĩle ciwa ulandu wa tiamẽla kolonjali viaye. Ovio vio lukile onduko ya Hadasa, okuti kelimi lio Heveru yi lomboloka ‘uti wolivera,’ u kuete olonẽleho vi yela haivio via posoka. Eci olonjali via Ester via fa, Mordekai okuti umue pokati ka vangandiaye, wo kuatela ohenda. Mordekai wa kala epalume lia Ester, pole eye ukulu. Mordekai wa ambata Ester konjo yaye kuenda wo tata ndomõlaye wukãi.—Est. 2:5-7, 15.

5, 6. (a) Mordekai wa tekula ndati Ester? (b) Ekalo lipi Ester la Mordekai va kuata vo Siusana?

⁵ Mordekai la Ester va kala kumandekua kombala yo ko Persia. Citava okuti, va enda oku sepuiwa omo lietavo kuenda oku pokola kovihandeleko. Pole, Ester wa kakatelele kukamba a kuata lepalume liaye osimbu o longaisa ovina viatiamẽla ku Yehova, Suku yohenda una kosimbu wa popelele afendeli vaye kovitangi okuti, wa ponduile vali oku ci linga. (Ovis. 26:44, 45) Pokati ka Ester la Mordekai, pa kala ukamba wocili.

⁶ Citava okuti Mordekai wa kuatele ocikele cimue konjo ya soma ko Siusana, momo wa tumayala pombundi yelombe kumue lakuenje vakuavo va Soma. (Est. 2:19, 21; 3:3) Ka tua kũlĩhĩle upange Ester a lingaile osimbu a kala oku kula, pole citava okuti, wa enda oku tata epalume liaye loku linga ovopange o konjo, vosanjala muna va kala kesinya liolui lua pita ocipepi lelombe lia soma. Eye pamue wa solaile calua oku enda pocitanda ca kala ko Siusana, pana vakuakuyeveya ulu, loku panga ovikuata viopalata lalume vakuavo vakualomĩlu va enda oku talikila ovitanda viavo. Ester ka simĩle okuti ovina viaco viwa eteke limue wa laikele oku vi tenda ndovina viaño, momo ka kũlĩhĩle eci ca laikele oku iya kovaso.

‘Wa Kala Ondambi’

7. Momo lie Wasiti vo tundisila komangu yaye yunasoma, kuenda nye ca pita noke?

⁷ Eteke limue ko Siusana, omanu va kala oku vangula ovina via pita kelombe lia soma. Osimbu va linga ocipito cinene kuna Ahasuero kuenda alume va kemãla va lia okulia ku pepa loku nyua ovinyu yiwa, soma wa vilikiya nasoma Wasiti, una wa tumalele lakãi vakuavo. Pole, Wasiti ka tavele oku enda. Omo okuti soma wa kutisiwa osõi kuenda wa yeva onyeño, wa pula akuenje vaye ekangiso nasoma Wasiti a sesamẽlele oku tambula. Nye va linga? Nasosoma wa tundisiwa komangu yaye. Akuenje va soma va fetika oku sandiliya kolonepa viosi viofeka afeko vosombo vana va posoka, oco umue pokati kavo a kale o nasoma.—Est. 1:1–2:4.

8. (a) Momo lie pamue Mordekai a kuatela esakalalo osimbu Ester a kala oku kula? (b) Nye o sima catiamẽla koku kapako onumbi Yembimbiliya ya tiamẽla keposo lio ketimba? (Tala Olosapo 31:30.)

⁸ Tu pondola oku sokolola ndomo Mordekai a kala oku vanja vanja ku Ester locisola haeye wa kuata esakalalo lia litenga loku lipeka omo epalume liaye lia kula kuenje, lia linga ufeko umue wa posoka calua. Embimbiliya li popia hati: “Ufeko waco wa posoka kuenda ondambi muẽle.” (Est. 2:7) Embimbiliya li lekisa okuti, eposo lio ketimba ocina cimue ciwa. Pole, omunu wa posoka o sukila oku kuata olondunge kuenda umbombe. Nda omunu ka kuata utate, eposo liaco liu kokela oku likapa kunene kuenda oku lekisa epela okuti ovituwa vimue vĩvi. (Tanga Olosapo 11:22.) O tava hẽ okuti ulandu waco wocili? Anga hẽ eposo Ester a kuata, lio vetiya oku lekisa ovituwa viwa, ale lio nenela epela? Ovina viaco vieya oku limbukiwa noke.

9. (a) Nye ca pita eci akuenje va soma va mola Ester? Momo lie ka ca lelukile oku litepa kuaye la Mordekai? (b) Momo lie Mordekai a ecelela okuti Ester o kueliwa lomunu umue ka fendela Yehova? (Kongelamo okakasia.)

⁹ Akuenje va soma va mola Ester. Kuenje, vo wambata ku Mordekai una wa kala kelombe kesinya liolui. (Est. 2:8) Citava okuti oku liusika ka ca lelukile, momo Ester wa kala ndomõla wa Mordekai. Eye ka yonguile okuti omõlaye o kueliwa lomunu umue okuti ka fendela Yehova, ndaño wa kala soma. Pole, ka ponduile oku tateka ocitangi caco.b Citava okuti Ester wa yevalaila lutate alungulo a Mordekai osimbu ka va litepele. Osimbu a kala oku loña ko Siusana, pamue wa lipula ovina vialua. Nye a lavokaile komuenyo waye?

‘Omanu Vosi va Mola Ester vo Sanjukila’

10, 11. (a) Ekalo liokaliye nda lia vetiya Ester oku linga nye? (b) Mordekai wa lekisa ndati okuti wa sakalalele la Ester?

¹⁰ Omuenyo wa Ester wa pita vepongoloko linene. Eye wa kala pokati ‘kafeko valua’ va nõliwile kolonepa viosi Viuviali wo Persia. Citava okuti ekalo, lelimi kuenda ovituwa viavo, via litepele calua. Afeko vaco va eciwile peka liulume umue o tukuiwa hati, Hegai oco va tatiwe loku posuisiwa vokuenda kunyamo okuti, va wavekiwa ulela welemba liwa. (Est. 2:8, 12) Ekalo liaco nda lia vetiya omunu lomunu pokati kafeko vaco oku sakalala calua leposo, loku kuata omanya kuenda oku lipanda. Omo liovina viaco Ester wa kala ndati?

¹¹ Mordekai eye lika wa sakalalele calua la Ester pokati komanu vosi. Ulandu waco u lekisa okuti, oloneke viosi Mordekai wa enda oku nyula onjo yakãi va soma loku kũlĩhĩsa ndomo Ester a kala. (Est. 2:11) Osimbu olonalavayi vionjo vio sapowaila ovina vimue, citava okuti utima waye we yukile esanju. Momo lie?

12, 13. (a) Ocina cipi omanu va komõhele ku Ester? (b) Momo lie Mordekai a sanjukila poku yeva okuti Ester ka lisituluile hati, u Yudea?

¹² Ester wa komõhisa Hegai kuenje, wo tata lohenda poku wĩha apika epanduvali, kuenda ocitumãlo ca velapo vonjo yakãi. Ulandu waco u popia hati: “Omanu vosi va mola Ester vo sanjukila.” (Est. 2:9, 15) Anga hẽ eposo liaye lio ketimba, olio lia komõhisa omanu vosi? Halioko. Momo Ester wa kuata ocituwa cikuavo okuti, eposo lio ketimba li sule.

¹³ Tu tanga ndoco ulandu waco: ‘Ester ka tukuile omanu vaye pamue epata liaye, omo Mordekai wo handeleka hati: Ku ka tukule epata liove.’ (Est. 2:10) Mordekai wa longisile Ester oku yuvula oku lisitulula hati, u Yudea. Eye wa limbukile okuti, omanu va kala kelombe liuviali wo Persia, va suvukile vakuepata liaye. Mordekai wa sanjukile calua poku kũlĩha okuti, ndaño Ester wa kala ocipãla laye, haimo wa kuata esumbilo lepokolo!

14. Koloneke vilo, amalẽhe va setukula ndati ongangu ya Ester?

¹⁴ Koloneke vilo, amalẽhe va pondolavo oku sanjuisa olonjali viavo, ale vana va kasi oku va tata. Eci amalẽhe va kala pokati komanu vana va kuete ovituwa vĩvi, okuti olonjali viavo vi kasi ocipãla, va sukila oku tamãlala kayonjo poku kakatela kovina via sunguluka. Nda va ci linga, va sanjuisa utima wa Isietu wokilu, ndeci Ester a linga.—Tanga Olosapo 27:11.

15, 16. (a) Ester wa soliwile ndati calua la soma? (b) Momo lie ka ca lelukilile ku Ester oku linga apongoloko komuenyo waye?

¹⁵ Eci epuluvi lia Ester lia pitĩlapo lioku tualiwa ku soma, eye wa tambuile elianjo lioku nõla ovina viosi a yonguile, oco a vokiye eposo liaye. Ester wa lekisa esunguluko omo ka pingile vali ocina cimue, eye wa tambula lika ovina Hegai o wĩha. (Est. 2:15) Pamue wa limbukile okuti, utima wa soma nda ka wa tekelele lika keposo lio ketimba. Umbombe lesunguluko, ovio ovina via kuata esilivilo lia velapo kelombe. Anga hẽ wa lingile eci ciwa?

¹⁶ Ulandu waco u tambulula ndoco: ‘Soma wo sola calua okuti, akãi vosi vakuavo ci sule. Kuenje, wo walisa kutue ekolowa liunasoma oco a kale komangu ya Wasiti.’ (Est. 2:17) Pamue ka ca lelukile oku linga apongoloko aco oku kala onasoma yokaliye, haeye ukãi wosoma yoluali luosi ya kala koloneke viaco! Anga hẽ omangu yaco yo vetiyile oku kuata epela? Ester ka lekisile epela!

17. (a) Kovina vipi Ester a pokola ku isiaye wokatumba? (b) Koloneke vilo momo lie oku kuama ongangu ya Ester ci kuetele esilivilo?

¹⁷ Eye otembo yosi wa pokola ku Mordekai una wa kala isiaye wokatumba. Eye wa kakatelele vuyombeki ku vangandiaye va Yudea. Handi vali, eci Mordekai a limbuka usuanji wa lingiwile woku ponda Ahasuero, Ester wa sapuilako soma lumbombe kuenje, usuanji waco wa tatekiwa. (Est. 2:20-23) Umbombe lepokolo liaye, via lekisile okuti, ekolelo a kuatela Suku ka lia tepulukile. Koloneke vilo, ka va luile va tenda epokolo ndocituwa cimue ci kuete esilivilo. Ovo va tenda esino lusuanji okuti via sunguluka! Pole, omanu va kuete ekolelo liocili, va sole epokolo ndeli lia Ester.

Ekolelo Lia Ester Lia Setekiwa

18. (a) Momo lie Mordekai a likalela oku petamẽla Hamana? (Tala etosi pombuelo yemẽla.) (b) Koloneke vilo, alume vamue lakãi vakuekolelo va siata oku kuama ndati ongangu ya Mordekai?

¹⁸ Ulume umue o tukuiwa hati, Hamana, wa tambuile omangu ya velapo kelombe lia Ahasuero. Soma wa nõlele Hamana oku linga epalanga liatete lia soma, haeye ondunguli yaye ya velapo, kuenje wa tambula unene walua vuviali wosi. Noke soma wa handeleka hati, omanu vosi vo petamẽla loku u sivaya. (Est. 3:1-4) Ku Mordekai, ka ca sungulukile oku pokola kocihandeleko caco. Eye wa kũlĩhĩle okuti, o sukila oku pokola ku soma, pole te lika nda ocihandeleko caco ka ci lipatãla lolonumbi via Suku. Ivaluka okuti, Hamana wa kala u “Agagi.” Ulandu owu u lekisa okuti, eye wa tiamẽlele kocitumbulukila ca Agagi, soma ya va Amaleke una wa pondiwile luprofeto Samuele. (1 Sam. 15:33) Va Amaleke va kala olondingaĩvi, haivo va litukowaile vati, ovanyãli va Yehova kuenda va va Isareli. Kuenje, va tambuile eyambulo lia Suku.c (Esin. 25:19) Oco hẽ u Yudea ukuekolelo wa ponduile ndati oku petamẽla u Amaleke? Mordekai lalimue eteke nda a ci linga. Eye wa kakatelele kekolelo liaye. Koloneke vilo, kulivo alume lakãi vakuekolelo va siata oku kapa kohele omuenyo wavo poku kapako onumbi eyi: “Cetu oku pokola ku Suku, komanu hakoko.”—Ovil. 5:29.

19. Nye Hamana a yonguile oku linga, kuenda wa ci linga ndati oco a tavise soma?

¹⁹ Hamana co temisa calua. Pole, ka kuatele lika ocimãho coku sandiliya oku ponda Mordekai. Eye wa yonguile oku kundula epata lia Mordekai! Omo liaco, Hamana wa endele ku soma oku popia lãvi va Yudea. Ndaño ka tukuile olonduko viomanu viavo, eye wa lekisa okuti, kua kala epata limue lĩvi hailio ‘lia li sanduilile pokati kapata akuavo volofeka viosi.’ Handi vali, Hamana wa popia hati, omanu vaco vakuesino omo ka va pokola kovihandeleko via soma, haivo va koka ohele. Eye wa lekisa okuti, o yongola oku eca olombongo vialua vombango ya soma oco a fete omanu va ka kundula va Yudea vosi va kala vuviali.d Kuenje, Ahasuero wa eca onẽla yaye ku Hamana, ci lekisa okuti wa tavele kovisimĩlo viaye.—Est. 3:5-10.

20, 21. (a) Oluiya lua Hamana lua kokela ocitangi cipi va Yudea? (b) Mordekai wa pinga ku Ester oku linga nye?

²⁰ Noke yotembo yimue yitito, olomunga vakuakuendela kotuvalu via tumiwa lonjanga kolonepa viosi viuviali, oco vi tuale esapulo lioku ponda va Yudea. Sokolola ño ndomo omanu va kala eci esapulo Iiaco lia pitĩla ko Yerusalãi, kovisupe via va Yudea noke yoku tiuka kumandekua ko Bavulono, okuti va sakalalele loku tunga olupale luna ka lua kuatele ovimbaka vi va teyuila. Eci va tambula esapulo liaco lĩvi, citava okuti Mordekai wa sokolola akamba vaye va Yudea, kuenda epata liaye lia kala ko Siusana. Mordekai wa tola tola uwalo waye omo liesumuo, kuenje wa lisikĩlila ocikelẽi, wa lisieteka etiko, kuenda wa enda vokati kimbo loku litetela. Pole, Hamana wa tumãla la soma oku nyua, kuenda ka yokokele omo liohali a kala oku talisa va Yudea la vangadiavo va kala ko Siusana.—Tanga Ester 3:12–4:1.

²¹ Mordekai wa kũlĩhĩle okuti, wa sukilile oku linga cimue oco a popele vakuepata liaye. Nye a linga? Ester wa yeva esakalalo lia Mordekai kuenje, wo tumisa uwalo pole Mordekai ka tavele oku lembelekiwa. Citava okuti, vokatembo kamue wa simĩle esunga lieci Suku yaye Yehova a ecelela okuti, Ester o tambuiwa peka liaye okuti wa linga nasoma yombiali ya vakualofeka. Noke Mordekai wa kuata elomboloko liaco. Eye wa tumĩle esapulo limue ku Ester, loku u pinga oku enda ku soma oco o livondele oku teyuila “epata liaye.”—Est. 4:4-8.

22. Momo lie Ester a kuatela usumba eci vo pinga oku enda ku soma? (Tala etosi pombuelo yemẽla.)

²² Eci Ester a yeva esapulo liaco, wa saluka. Momo ekolelo liaye lia setekiwile. Etambululo a eca ku Mordekai lia lekisa okuti, wa kuata usumba. Eye wo wivaluisa ocihandeleko ca eciwile la soma. Momo nda omunu enda ku soma okuti ka kovongiwile, o pondiwa. Una Soma a ilika ohunya yulu eye lika o kala komuenyo. Anga hẽ Ester wa lavokaile oku u linga ohenda, noke yovina via pita la Wasiti, una wa likalele oku enda ku soma eci o vilikiyile? Ester wa sapuila Mordekai hati, pa pitile ale 30 koloneke okuti, ka kovongiwile la soma oco o mole! Omo okuti soma ko vilikiyile, wa simĩle hati, ko yonguile vali.e— Est. 4:9-11.

23. (a) Nye Mordekai a popia oco a pamise ekolelo lia Ester? (b) Momo lie o simĩla okuti tu sukila oku kuama ongangu Mordekai a lekisa?

²³ Mordekai wa tambulula lutõi oco a pamise ekolelo lia Ester. Eye wo sapuila hati, nda ka ci lingile, epopelo lia va Yudea li tunda kumue kuiñi. Anga hẽ Ester wa lavokaile oku popeliwa kelambalalo? Mordekai wa lekisa ekolelo ku Yehova, una ka ecelela okuti, omanu vaye va yambuiwa, haeye ka liwekapo oku tẽlisa ­olohuminyo viaye. (Yeho. 23:14) Noke, Mordekai wa pula Ester hati: ‘Helie wa kũlĩha nda otembo yilo oyo ove wa nõliwila oku linga onasoma yofeka?’ (Est. 4:12-14) Mordekai wa kolelele Suku yaye, Yehova. Anga hẽ, tu kuetevo ekolelo liaco?—Olosap. 3:5, 6.

Ekolelo Lia Pama Okuti Usumba Woku fa ci Sule

24. Ester wa lekisa ndati ekolelo kuenda utõi?

²⁴ Epuluvi lia Ester lioku nõla ocina a sukililile oku linga, lia pitĩlilepo. Eye wa pinga ku Mordekai oco a sapuile vakuepata liaye oku liongolola loku likandangiya oku lia oloneke vitatu. Olondaka via sulako viekolelo lutõi waye, via sonehiwila oco vi linge uvangi wovitumbulukila vikuavo, ndomo tu vi tanga ndoco: ‘Nda ndi fa, momo ndi fa muẽle.’ (Est. 4:15-17) Pamue Ester wa likutilila calua vokuenda kuoloneke viaco vitatu okuti, olonjanja vikuavo ci sule. Kuenje, epuluvi liaco lia pitĩlapo. Eye wa walele uwalo waye wa velapo welombe, loku linga cosi oco a sanjuise soma. Noke, wa endele ku soma.

25. Lombolola ovina via pita osimbu Ester a limolehisa kovaso yulume waye?

²⁵ Ndomo ca lomboluiwa kefetikilo liocipama cilo, Ester wa endele kelombe lia soma. Tu pondola oku sokolola esakalalo a kuata poku likutilila. Noke wa iñila kocitali kuna a ponduile oku mola ndomo Ahasuero a tumãla kocalo caye. Citava okuti wa seteka oku vanja ndomo ocipala ca soma ca kala. Nda wa kala oku talamẽla, pamue otembo yaco ya kala ndu okuti yalua enene. Pole oku talamẽla kuaco kua pua, momo ulume waye wo mola. Ahasuero wa lisalukako, pole ocipala caye ka ca temẽle. Noke wo lekisa ohunya yaye yulu!—Est. 5:1, 2.

26. Momo lie Akristão vocili va sukilila oku lekisa utõi ndeci Ester a linga? Kuenda momo lie elinga liaco lia kalela lika efetikilo?

²⁶ Soma wa yonguile oku yevelela Ester. Momo Ester wa kolelele Suku yaye, kuenda wa teyuila omanu vaye, kuenje wa lekisa ongangu yiwa kafendeli vosi va Suku vokuenda kuotembo. Akristão vocili koloneke vilo, va setukulavo ongangu yaye. Yesu wa popia hati, olondonge viaye viocili, vi limbukiwila koku lieca olumue locisola. (Tanga Yoano 13:34, 35.) Oco omunu a lekise ocisola caco, olonjanja vimue o sukila utõi ndowu wa Ester. Pole, upange wa Ester woku teyuila omanu va Suku, wa kala lika kefetikilo. Oco hẽ Ester wa laikele oku tavisa ndati soma nda Hamana, ondunguli yaye yi soliwe, eye wa kala omakuli yaco? Wa tẽla ndati oku kuatisa vakuepata liaye oco va popeliwe? Apulilo ava a ka tambuluiwa vocipama ci kuãimo.

1-3. (a) Ester wa liyeva ndati osimbu a kala ocipepi localo culume waye? (b) Soma wa tambulula ndati eci Ester o nyula?

ESTER osimbu a enda levando kocalo ca soma, utima waye wa veta calua. Sokolola oku ũha kua kala vonjo yelombe lio Persia olupale luo Siusana okuti, Ester wa yeva lika onjuela yolomãhi kuenda yuwalo waye. Ka ca tavele oku lungayala loku komõha unene welombe lia soma, kumue leposo liolongunji vionjo, kuenda ndomo olusoka luaco lua posuisiwa lavaya osedro yo ko Levanone. Pole, wa vanjele lika kulume wa tumãla kocalo, momo omuenyo waye wa kala povaka ulume waco.

² Osimbu Ester a kala ocipepi, soma wo vanja sui, kuenda wo lekisa ohunya yaye yulu. Ndaño ya kala ondimbukiso yimue ya leluka, pole ya lombolokele omuenyo ku Ester, momo soma wa ecela elinga liaye lioku iñila velombe okuti, ka kovongiwile. Eci Ester a pitĩla ocipepi localo ca soma, wolõla eka liaye kuenje, wa lamba kosungu yohunya loku eca olopandu.4—Est. 5:1, 2.

³ Ovina viosi via kala kelombe lia Soma Ahasuero via lekisile okuti, wa kuata ukuasi kuenda unene walua. Uwalo wolombuale vio ko Persia kotembo yaco, wa tĩlile calua okuti nda koloneke vilo, u landiwa lolohuluwa violondolale. Ndaño lekemãlo liaco, Ester wa limbuka okuti, wa taviwile lulume waye, kuenda wa soliwile calua. Noke soma wa popia hati: ‘A Inakulu Ester, ndati? Epingilo liove lie? Citava okuti o tambula onepa yimue yuviali wange.’—Est. 5:3.

4. Ovitangi vipi Ester a laikele oku liyaka lavio?

⁴ Ester wa lekisa ekolelo lutõi walua poku moleha ku soma oco a teyuile vakuepata liaye kusuanji wa lingiwile woku va kundula. Toke kepuluvi liaco, wa kuata onima yiwa, pole ovitangi vialua via laikele oku iya kovaso. Eye wa sukilile oku tavisa soma okuti, ulume una eye a kolelele okuti ondunguli yaye, ondingaĩvi, haeye ohembi momo wo vetiyile oco a ponde vakuepata lia Ester. Nye Ester a sukilile oku linga oco a tavise soma, kuenda ekolelo liaye li tu longisa nye?

Wa Nõla Ciwa ‘Otembo Yoku Vangula’

5, 6. (a) Ester wa kapeleko ndati onumbi yi sangiwa kelivulu Liukundi 3:1, 7? (b) Ester wa lekisa ndati olondunge poku sapela lulume waye?

⁵ Ester wa sukilile hẽ oku sapuila soma ovina kovaso yomanu vosi vo velombe? Oku ci linga nda co kutisa osõi, kuenda nda wa sepuisa Hamana ukuepela, una wa kala ondunguli ya soma okuti, wa enda oku likala. Ester wa linga nye? Konyima yotembo yaco, Soma Salomone wa vetiyiwile lespiritu oku soneha ndoco: ‘Ovina viosi vi kuete otembo yavio, otembo yoku ũha, kuenda otembo yoku vangula.’ (Uku. 3:1, 7) Tu pondola oku sokolola ndomo Mordekai isia yokatumba ya Ester, a longisa olonumbi viaco kokuaye osimbu a kula. Ocili okuti, Ester wa kũlĩhĩle esilivilo lioku nõla lutate ‘otembo yoku vangula.’

⁶ Ester wa popia hati: “Nda ku Soma ca sunguluka, Soma eye etaili kumosi la Hamana kokulia ndo sokiyila.” (Est. 5:4) Soma wa tava kuenda wa tuma oku sapuilako Hamana. Ove hẽ wa limbuka ndomo Ester a nõla lolondunge olondaka? Eye wa teyuila onduko yiwa yulume waye loku sandiliya epuluvi lia sunguluka oco a situlule asakalalo aye.—Tanga Olosapo 10:19.

7, 8. Ondalelo yatete Ester a linga ya kala ndati, kuenda momo lie a kevelila poku vangula la soma?

⁷ Ester wa pongiya ondalelo yaco lutate, kuenda wa kũlĩhĩsa okuti ovina viosi soma a sole ka vi kambela. Eye wa pongiyilevo ovinyu oco kocipito ku kale esanju. (Osa. 104:15) Ahasuero wa sanjukile calua kuenje, wa pula vali Ester eci a yonguile. Anga hẽ ya kala otembo yoku vangula?

⁸ Ester wa simĩle okuti, ka ya kaile handi otembo yoku vangula. Omo liaco, wa laleka vali soma la Hamana kondalelo yavali, keteke likuavo. (Est. 5:7, 8) Momo lie Ester a kevelila poku ci linga? Ivaluka okuti, omanu vosi vakuepata lia Ester, va kala kohele yoku pondiwa omo liocihandeleko ca eciwile la soma. Omo liovitangi viaco, Ester wa sukilile oku nõla ciwa epuluvi lia sunguluka. Eye wa kevelela, loku sandiliya epuluvi likuavo lioku lekisa okuti, wa sumbilile calua ulume waye.

9. Epandi li kuete esilivilo lie, kuenda tu pondola oku setukula ndati ongangu ya Ester?

⁹ Epandi ocituwa cimue ci kuete esilivilo okuti, ka ca siatele pokati komanu vamue. Ndaño okuti Ester wa kuata esakalalo kuenda wa yonguile oku vangula, eye wa lekisa epandi poku talamẽla epuluvi lia sunguluka. Tu pondola oku lilongisa ovina vialua kongangu yaye, momo vosi yetu tua siata oku mola ovina ka via sungulukile tu sukila oku yuvula. Nda tu yongola oku tavisa omunu umue wa kemãla oco a tetulule ocitangi cetu, tu sukila oku setukula ongangu ya Ester yoku kuata epandi. Kelivulu Liosapo 25:15, ku popia ndoco: “Epandi lialua li vetiya ombiali. Elimi lionjuka li teya ekepa.” Nda tua lekisa epandi poku kevelela epuluvi lia sunguluka, kuenda tu vangula lumbombe ndeci Ester a linga, tu yula elambalalo lina li sokisiwa lekepa lia kola oku li teya. Anga hẽ Yehova Suku wa sumũlũisa epandi lia Ester kuenda olondunge viaye?

Epandi li Pongiya Onjila Yesunga

10, 11. Noke yondalelo yatete Hamana wa kala ndati? Nye ca pongolola esanju liaye, kuenda ukãi kumue lakamba vaye vo vetiya oku linga nye?

¹⁰ Epandi Ester a lekisa, lio kuatisa oku lipongiyila ovina vikuavo. Noke yondalelo, Hamana ‘wa tunda lesanju,’ momo wa simĩle hati wa kapiwileko calua la soma kuenda nasoma. Pole, eci a pitahãla ombundi yelombe wa mola Mordekai u Yudea una wa likalele oku u kekamẽla. Ndomo tua ci konomuisa vocipama ca pita, Mordekai ka likalele omo liekambo liesumbilo, pole wa ci lingila oco ka ka kuate utima wa lema. Momo wa yonguile oku teyuila ukamba waye la Yehova Suku. Pole, Hamana “wa felukila Mordekai lonyeño” yalua.—Est. 5:9.

¹¹ Eci Hamana a sapuila ukãi waye kumue lakamba vaye etombo liaco, ovo vo vetiya oku tuma oku pongiya uti umue u kuete ci pitahãla 20 kolometulu, kuenje, va pinga ku soma oco va patekeko Mordekai. Hamana wa sanjukila ocisimĩlo caco kuenje, wa tuma oku ci linga lonjanga.—Est. 5:12-14.

12. Momo lie soma a tumĩla okuti ovisonehua Viuviali waye vi tangiwila kovaso yaye lolukandi, kuenda vo sapuila nye?

¹² Kuteke waco, soma wa pita locina cimue ka ca la muiwa. Embimbiliya li tu sapuila hati, ‘soma wa pumba otulo,’ kuenje wa pinga okuti ovisonehua viosi Viuviali waye vi tangiwa lolukandi. Vovisonehua soma a tuma oku tanga, mua kongelele ulandu wusuanji woku ponda Ahasuero. Eye wa ivaluaka ocitangi caco okuti, vana va yonguile oku u ponda va kuatiwa kuenda va pondiwa ale. Pole, nye ceya oku pita la Mordekai okuti eye wa situluile usuanji waco? Vocipikipiki, soma wa pulisa onima va eca ku Mordekai. Vo tambulula ndati? Lacimue Mordekai a tambula.—Tanga Ester 6:1-3.

13, 14. (a) Ovina via fetika oku kala ndati lãvi ku Hamana? (b) Nye ukãi wa Hamana lakamba vaye vo sapuila?

¹³ Lesakalalo lialua, soma wa pulisa alume vo kelombe liaye oco vo kuatise oku pengulula ocitangi caco. Ocili okuti, Hamana wa kala pokati komanu vaco kelombe lia soma. Eye wa pitĩlile selo, momo pamue wa yonguile oku pinga oco a ponde Mordekai. Pole, osimbu Hamana ka lingile epingilo liaye, soma wo pulisa eci ca sunguluka oku lingila omunu una soma a sanjukila calua. Hamana wa simĩle okuti, soma wa kala oku vangula ovina viatiamẽla kokuaye. Omo liaco, Hamana wa pinga oku kemãlisa omunu waco lekemãlo lialua okuti, va walisa ulume waco uwalo wosoma, loku nõla ombuale yimue ya velapo oco yi ñuale ñuale laye vo Siusana lokavalu ka soma, kuenda oku sambiliyila kovaso yowiñi. Sokolola ño ndomo ocipala ca Hamana ca kala eci a limbuka okuti, ulume wa laikele oku tambula ekemãlo liaco Mordekai! Helie weya oku nõliwa oco a ñuale ñuale la Mordekai? Hamana eye ulume wa nõliwile oku ci linga!—Est. 6:4-10.

¹⁴ Ndaño okuti Hamana ka ci solele, eye wa linga upange umue okuti kokuaye wa vĩha calua kuenje, noke wa lupukila konjo yaye lesumuo lialua. Ukãi waye kumue lakamba vaye, vo sapuila vati epongoloko liaco lia kala efetikilo liovina vĩvi. Eye wa laikele oku yuliwa poku liyaka la Mordekai u Yudea.—Est. 6:12, 13.

15. (a) Ovina vipi viwa vieyilila kepandi lia Ester? (b) Momo lie tu sukilila oku kuata ocituwa coku ‘talamẽla’?

¹⁵ Omo okuti Ester wa lekisa epandi poku kevelila vali eteke limosi oco a linge epingilo liaye ku soma, wa ecelela okuti Hamana o likokela enyõleho liaye muẽle. Citava okuti, Yehova eye wa kokela soma oku pumba otulo. (Olosap. 21:1) Eli olio esunga lieci Embimbiliya li tu vetiyila oku kuata ocituwa coku ‘talamẽla.’ (Tanga Mika 7:7.) Poku talamẽla ku Suku, tu pondola oku limbuka okuti, onjila yaye yoku tetulula ovitangi vietu ya velapo okuti, olonjila vikuavo tu tetulula lavio ovitangi vietu vi sule.

Wa Vangula Lutõi

16, 17. (a) Vepuluvi lipi ‘otembo’ ya Ester yoku vangula ya pitĩlilepo? (b) Ester wa litepele ndati la Wasiti una wa kala ukãi wa soma?

¹⁶ Citava okuti Ester nda ka lekisile utõi woku laleka soma kondalelo yavali, loku u sapuila ovina viosi. Momo lie? Momo, soma eye wa ecele kokuaye epuluvi lioku u pulisa onjanja yikuavo ovina a yonguile. (Est. 7:2) ‘Otembo ya Ester yoku vangula’ ya pitĩlilepo.

¹⁷ Tu pondola oku sokolola ndomo Ester a likutilila ku Suku vutima waye, osimbu handi ka popele ondaka yimue. Eye wa popia hati: ‘A Soma, nda wa ndi sanjukila kuenda nda Soma wa panga, popela omuenyo wange, olio epingilo liange. Popela epata liange, oyo onjongole yange.’ (Est. 7:3) Ivaluka okuti, tete wa lekisa esumbilo poku kapako ovina via sungulukila soma. Ester wa litepele calua la Wasiti, una wa kala ukãi wa soma, haeye wo kutisile osõi ocipango. (Est. 1:10-12) Handi vali, Ester ka pisile soma omo lioku linga uveke woku kolela Hamana. Pole, eye wa pinga ku soma oco a teyuile omanu va kala kohele.

18. Ester wa situluila ndati ocitangi caye ku soma?

¹⁸ Epingilo liaco lia komõhisa soma kuenda lio sanjuisa calua. Helie wa ponduile oku linga ocina cimue cĩvi ku nasoma? Ester wa amisako loku popia hati: “Tua landisiwa, ame lepata liange, ha va tu nyõli, ha va tu ipaya loku tu kundula. Nda tua landisiwile ño ha tu lingi apika valume lapika vakãi nda sia popele cimue; momo ohali yetu nda yi sule, epese lia Soma nda lia lua.” (Est. 7:4) Ivaluka okuti, Ester wa situlula ciwa ocitangi caco, pole wa amisako hati, nda va lingile apika, nda ka vanguile ondaka yimue. Omo okuti usuanji waco nda wa nenela soma enyõleho lialua, ka ponduile oku ũha.

19. Ongangu ya Ester yoku kuata uloño woku tavisa yi tu longisa nye?

¹⁹ Ongangu ya Ester yi tu longisa ovina vialua viatiamẽla kuloño woku tavisa omanu. Nda eteke limue o sukila oku situluila ocitangi cinene komunu umue wa kemãla, epandi lesumbilo kuenda oku kala ukuacili, ovio ovituwa vi pondola oku ku kuatisa oku ci linga.—Olosap. 16:21, 23.

20, 21. (a) Omo okuti Ester wa situlula usuanji wa Hamana, ca vetiya soma oku linga nye? (b) Hamana wa linga nye eci va situlula usuanji luhembi waye?

²⁰ Ahasuero wa pula hati: ‘Helie omunu waco, kuenda ukuasiata ndoyo o kasi pi?’ Sokolola ndomo Ester a ilika ulume waco loku popia hati: “Unyãli haeye omakuli hayu, Hamana!” Vepuluvi liaco ovina viosi via pongoloka. Hamana wa kuata usumba walua. Sokolola ndomo ocipala ca soma ca pongoloka eci a limbuka okuti, omunu una wa kala ondunguli yaye haeye a kolelele calua, wo kemba poku kapa onduko yaye kocisonehua cina ca eciwile ndocihandeleko coku ponda ukãi waye muẽle! Omo liaco, soma wa tunda lonyeño yalua kuenje, wa enda vocumbo colonelẽho oco a tulumũhe.—Est. 7:5-7.

²¹ Eci Hamana vo lekisa okuti wa kala omakuli, wa wila vovolu a nasoma. Kuenje, eci soma a iñila, yu wa mola ndomo Hamana a livondela Ester vula waye, co kokela onyeño yalua. Momo wo lundila hati, wa seteka oku lipekela la nasoma vonjo yaye muẽle. Olondaka viaco via moleha ku Hamana ndekangiso lioku pondiwa. Noke, Hamana wa kutiwa lokananga vovaso, kuenda wa tualiwa posamua. Kuenje, umue pokati kolonalavayi, wa sapuila soma hati, Hamana wa pongiya uti oco a patekeko Mordekai. Omo liaco, Ahasuero wa tuma oku nena lonjanga uti waco oco va patekeko Hamana.—Est. 7:8-10.

22. Ongangu ya Ester yi tu longisa hẽ oku kuata elavoko, oku yula atatahãi, ale oku pua ekolelo?

²² Omo okuti koloneke vilo voluali mue yuka evĩho, pamue tu sima tuti, lalimue eteke tu ka mola esunga. Ove hẽ wa kuatele ale ovisimĩlo viaco? Ester lalimue eteke a puile elavoko, ka kuatele atatahãi, kuenda ekolelo liaye ka lia tepulukile. Vepuluvi liwa, eye wa lekisa utõi poku linga ovina via sunguluka, kuenda wa kolelele okuti, Yehova u kuatisa. Tu sukila oku kuama ongangu ya Ester! Tunde koloneke via Ester, Yehova ka pongolokele. Eye o kuete unene woku situlula omanu vana okuti vakuatutu haivo ovisuanji ndeci Hamana a lingile.—Tanga Osamo 7:11-16.

Wa Lekisa Ocisola Cocili ku Yehova Kuenda ku Vakuepata Liaye

23. (a) Onima yipi Soma a eca ku Mordekai la Ester? (b) Ocitumasuku ca Yakoba cina a popele osimbu a panda kolofa catiamẽla ku Benjamini ca tẽlisiwa ndati? (Tala okakasia losapi hati: “Ocitumasuku Cimue ca Tẽlisiwa.”)

²³ Soma weya oku limbuka okuti, Mordekai una wo teyuila kusuanji, wa kalavo isia yokatumba ya Ester. Ahasuero wa eca ku Mordekai ocikele coku kala epalanga liatete, kuenda wa eca ku Ester onjo ya Hamana, lukuasi wosi wa kalamo. Noke, Ester wa eca onjo yaco ku Mordekai.—Est. 8:1, 2.

24, 25. (a) Momo lie Ester ka ponduilile oku tula utima noke yoku situlula usuanji wa Hamana? (b) Ester wa kapele ndati kohele omuenyo waye onjanja yikuavo?

²⁴ Omo okuti Ester la Mordekai va pulukile, anga hẽ nasoma wa ponduile oku tula utima? Nda wa kaile ukuepela nda wa tula utima. Kepuluvi liaco, ovikanda viocihandeleko ca Hamana coku ponda va Yudea, via kala ale oku enda kolonepa viosi viuviali. Hamana wa imbile ocela cimue ci tukuiwa hati, Puri okuti mua kongela oku tãha, oco a limbuke otembo yiwa yoku nena ocilunga caco. (Est. 9:24-26) Ndaño okuti kua kambele olosãi vimue oco eteke liaco li pitĩlepo, pole otembo ya kala oku pita lonjanga. Anga hẽ ca tavele oku tateka ocilunga caco?

²⁵ Ester, wa kapele omuenyo waye kohele poku limolehisa ku soma okuti ka kovongiwile. Kepuluvi liaco wa lila omo vakuepata liaye va kala kohele, kuenje wa livondela kulume waye oco a imũle ocihandeleko caco cĩvi. Pole, ovihandeleko via eciwile lo soma yo ko Persia, ka ca tavele vali oku vi pongolola. (Dan. 6:12, 15) Omo liaco, soma wa eca ku Ester la Mordekai omoko yoku soneha ocihandeleko cokaliye. Kuenje, va imba oluiya lukuavo okuti lua eca ku va Yudea omoko yoku liteyuila. Alume vakuakuendela kotuvalu va tumiwile lonjanga kolonepa viosi viuviali, oku tuala esapulo liaco ku va Yudea. Valua pokati kavo va kuata vali elavoko. (Est. 8:3-16) Tu pondola oku sokolola ndomo va Yudea vo kolonepa viosi viuviali va kuata vovimalẽho loku lipongiyila uyaki okuti, nda ka va tambuile ocihandeleko cokaliye, nda lalimue eteke va linga ocina caco. Pole, ocina ca velapo vali oku kũlĩha okuti, “Yehova ukualohoka” wa ponduile oku teyuila omanu vaye.—1 Sam. 17:45.

26, 27. (a) Eyulo lipi linene Yehova a ecele kafendeli vaye oco va nyõle ovanyãli vavo? (b) Ocitumasuku cipi ca tẽlisiwa poku pondiwa kuomãla va Hamana?

²⁶ Eci eteke lia sokiyiwa lia pitĩlapo, afendeli va Suku va lipongiyile ale. Osimbu esapulo liokuti Mordekai wa linga epalanga liatete lia li sanduila kolonepa viosi, valua pokati kolonalavayi vio ko Persia, va fetika oku kuatisa va Isareli. Yehova wa eca komanu vaye eyulo linene. Oco ka ku ka supe omanu vamue nda va ñualelapo afendeli va Yehova, va sokiya oku kundula ovanyãli vosi.a—Est. 9:1-6.

²⁷ Mordekai ka ponduile oku tula utima osimbu omãla ekũi vondingãivi Hamana va kala handi komuenyo. Ovo va sesamẽlele oku pondiwa. (Est. 9:7-10) Kua tẽlisiwa ocitumasuku cina Suku a popele ale hati, va Amaleke va nyõliwa elisi omo lioku kala ovanyãli vafendeli va Yehova. (Esin. 25:17-19) Citava okuti, omãla va Hamana ovo va kala ocikoti ca sulako koku pondiwa kuocitumbulukila cavo.

28, 29. (a) Momo lie Yehova voku popela Ester kumue la vakuepata liaye a kongelelamo uyaki? (b) Momo lie oku setukula ongangu ya Ester koloneke vilo, ku tendiwila okuti esumũlũho linene?

²⁸ Ester ndaño wa kala umalẽhe, pole wa kuata ocikele cinene coku eca ovihandeleko via soma, muna mua kongelele uyaki kuenda oku ponda omanu. Ka ca lelukile oku tẽlisa ocikele caco. Pole, ocipango ca Yehova ca kisikile okuti omanu vaye va popeliwa kenyõleho. Vofeka yo Isareli mua laikele oku tunda Mesiya wa likuminyiwile okuti eye omanu vosi va kala oku lavoka! (Efet. 22:18) Koloneke vilo, afendeli va Yehova, va sanjukila oku kũlĩha okuti eci Mesiya, Yesu eya palo posi, wa lemẽla olondonge viaye oco vi yuvule oku panga onepa kuyaki.—Mat.26:52.

²⁹ Kuli uyaki ukuavo Akristão vocili va siata oku linga. Momo Satana o yongola oku nyõla ekolelo tu kuetele Yehova Suku. (Tanga 2 Va Korindo 10:3, 4.) Oku setukula ongangu ya Ester, esumũlũho limue linene! Tu pondola oku lekisa ekolelo ndeli lia Ester, poku kuata uloño woku tavisa omanu, poku lekisa epandi lutõi, kuenda poku teyuila lutima wosi afendeli va Yehova kelambalalo.