Akundi Vusoma va Tuala Ovitangi Viavo Kolombonge

1, 2. (a) Nye asongui vatavo esanda va tẽla oku linga catiamẽla kupange woku kunda, pole, nye ovapostolo va linga? (b) Momo lie ovapostolo ka va pokuilile kocihandeleko coku liwekapo oku kunda?

CA KALA noke liocipito co Pendekoste yunyamo wa 33 K.K. Ekongelo Liakristão ko Yerusalãi lia kala lika olosemana vimue tunde eci lia sokiyiwa. Satana wa limbuka okuti lia kala epuluvi liwa lioku kundula ekongelo Liakristão. Osimbu ekongelo lia kala oku kula, eye wa yonguile oku li nyõla. Satana wa vetiya asongui vatavo esanda oco va tateke upange woku kunda Usoma. Pole, ovapostolo vamamako oku kunda lutõi, kuenje va lua “va tava ku Ñala.”​—Ovil. 4:18, 33; 5:14.

² Lonyeño, ovanyali va kuata ovapostolo loku va kapa vokayike. Pole, vokuenda kuteke ungelo wa Yehova wa yikula apito o kayike, kuenje lomẽle ovapostolo va fetika vali oku kunda! Noke va kuatiwa vali kuenje va tualiwa kolombiali, vina via lundila ovapostolo okuti va lueya ocihandeleko catiamẽla koku kunda. Ovapostolo va kumbulula vati: “Cetu oku pokola ku Suku, komanu hakoko.” Olombiali lonyeño va yonguile oku “ponda” ovapostolo. Velivala liaco, Gamaliele, haeye ulongisi Wovihandeleko, wa lungula olombiali poku vi sapuila hati: “Lunguki . . . Liweki komanu ava. Va kale ño.” Olombiali via yeva kelungulo liaye, kuenje va ecelela okuti ovapostolo va enda. Nye alume vakuekolelo va linga noke? ‘Ka va liwekelepo oku kunda loku longisa olondaka viwa viatiamẽla ku Kristu Yesu.’​—Ovil. 5:17-21, 27-42; Olos. 21:1, 30.

3, 4. (a) Onjila yipi Satana a siata oku kuama tunde kosimbu oco a kangise afendeli va Suku? (b) Nye tu ka konomuisa vocipama cilo kuenda vivali vi kuãimo?

³ Ondaka ya tetuluiwa kekanga lia lingiwa kunyamo wo 33 K.K., lia kala elambalalo liatete olombiali via linga kekongelo Liakristão, pole, halioko lia sulako. (Ovil. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Koloneke vilo, Satana o kasi oku amamako oku vetiya ovanyãli vetavo liocili, oco va vetiye olombiali, oku tateka upange woku kunda. Ovanyãli vaco va siata oku lundila afendeli va Suku volonepa vialua. Amue pokati kalundi aco a lekisa okuti, tua siata oku sakalaisa omanu, kuenda tuakuambuanja. Elundi likuavo lieli okuti tu visuanji kuenda tuakualomĩlu. Votembo ya sokiyiwa, vamanji va siata oku enda kombonge oco va lekise okuti alundi aco uhembi. Onima yipi va siata oku kuata? Ndamupi ovihandeleko via siata oku eciwa lombonge vokuenda kuanyamo alua via siata oku ku kuatisa koloneke vilo? Tu konomuisi asombiso amue a lingiwa kombonge, oco tu kũlĩhe ndomo a siata oku kuatisa oku ‘teyuila kuenda oku imbila uvangi ondaka yiwa.’​—Va Fil. 1:7.

⁴ Vocipama cilo tu kũlĩhĩsa ndomo tua siata oku teyuila elianjo lietu lioku kunda. Ovipama vivali vi kuãimo vi ka konomuisa ovitangi vimue tua yula kekanga poku likolisilako oku yuvula oku panga onepa koluali, kuenda oku ambata omuenyo u likuata lolonumbi Viusoma.

Vakuambuanja Ale Vakuakuteyuila Usoma wa Suku?

5. Kesulilo liunyamo wo 1930, momo lie akundi Vusoma va kapiwila vokayike kuenda vamanji va kala oku songuila upange woku kunda onjila yipi va nõlapo?

⁵ Kesulilo liunyamo wo 1930, asongui valupale amue kofeka yo Estados Unidos va yonguile oku kisika Olombangi Via Yehova oku kuata ukanda u va ecelela oku linga upange woku kunda. Pole, vamanji ka va kapeleko ocihandeleko caco. Momo va limbukile okuti ocihandeleko ci pondola oku kũlĩhĩsiwa, kuenda va tavele okuti ka kuli ombiali yi kuete omoko yoku tateka ocihandeleko coku kunda esapulo Liusoma Yesu a ecele Kakristão. (Mar. 13:10) Kuenje akundi valua Vusoma va kapiwa vokayike. Omo liovina viaco, vana va songuila upange woku kunda, va nõlapo oku tuala ocitangi caco kombonge. Ovo va yonguile oku lekisa okuti Ombiali ya tumbika ocihandeleko ci tateka elianjo Liolombangi Via Yehova lioku linga upange wavo. Kuenje kunyamo wo 1938, kua pita ocina cimue ca pongolola ocitangi tua kuatele kombonge. Nye ca pitako?

6, 7. Nye ca pita lepata lia manji Cantwell?

⁶ Vovali, komẽle yeteke 26 kosãi ya Kupupu, kunyamo wo 1938, manji Newton Cantwell, wa kuata 60 kanyamo kumue lukãi waye Esther kuenda omõlavo Henry, Russell la Jesse okuti katãlo kavo va kala akundi valikasi, va endele oku ka kundila volupale luo New Haven, ko Connecticut vokuenda kueteke limosi. Pole, va lipongiyile oco va kundile volupale luaco vokuenda kuoloneke vimue. Momo lie? Momo va kapiwile ale vokayike olonjanja vialua, kuenda va kũlĩhĩle okuti va ponduile oku kapiwa vali vokayike. Pole, ka ca tepuluile onjongole ya manji Cantwells yoku kunda esapulo Liusoma. Ovo va pitĩla volupale luo New Haven lakãlu avali. Manji Newton wa endisa ekãlu mua endela epata, alivulu, kuenda ongalamafone. Pole, manji Henry wa kuata 22 kanyamo wa endisa ekãlu li yevalisa ovipama via ngalavaliwa. Ndomo va ci lavokaile, eci pa pita olowola vimue akuenje velombe va va talamisa.

⁷ Tete va kuata manji Russell, wa kuatele 18 kanyamo, noke va kuatavo manji Newton la Esther. Umalẽhe Jesse wa kuatele 16 kanyamo wa muila ocipãla eci olonjali viaye kumue la manjaye va kala oku ambatiwa lakuenje velombe. Manji Henry wa kala oku kundila konele yikuavo yolupale, pole, manji Jesse wa kala likaliaye wa amamako oku kunda lekuatiso liongalamafone. Alume vavali vatiamẽla ketavo Liokatolika, va ecelela okuti manji Jesse o va sikilako ongalamafone mua ngalavaliwa ohundo ya manji Rutherford losapi hati, “Ovanyali.” Osimbu alume vaco va kala oku yevelela ohundo, onyeño yavo ya wenguka, kuenje va yonguile oku tipula manji Jesse. Noke, manji Jesse wa lekisa etulumũho, kuenje wa tunda ponele yavo. Pole, noke yokatembo kamue osipayu yo talamisa. Kuenje manji Jesse wa kapiwavo vokayike. Noke, osipayu ka ya kisikile cimue ku manji Ester, pole ya kisika manji Newton kumue lomãla vaye. Omo liaco, vopiwa vokayike veteke liaco.

8. Momo lie manji Jesse Cantwell vo lundilila vati wa kala ukuambuanja?

⁸ Kosãi ya Mbalavipembe noke yolosãi vimue, kunyamo wo 1938, epata lia manji Cantwell lia tualiwa kombonge volupale luo New Haven. Manji Newton, la Russell, kuenda Jesse va kapiwa vokayike omo lioku pinga olombanjaile, pole, ka va kuatele ocicapa ci va ecelela oku linga upange waco. Ndaño va pinga ekuatiso Kombonge ya Velapo volupale luo Connecticut, manji Jesse wa tendiwa okuti o kuete eko omo lioku lundiliwa okuti o kasi oku nyõla ombembua loku vetiya ombuanja. Momo lie? Momo alume vavali vetavo lio Katolika va yevelela ohundo ya ngalavaliwa, va sapula kombonge okuti ohundo va yeva yi pembula etavo liavo, kuenda ya va sanumũla. Omo lialundi aco vamanji va kuete ocikele coku songuila ocisoko ca Yehova, va pinga ekuatiso Kombonge yina okuti oyo ya Velapo vofeka yo Estados Unidos.

9, 10. (a) Ombonge ya Velapo kofeka yo Estados Unidos ya tetulula ndati ocitangi cepata lia manji Cantwell? (b) Tu kuatisiwa ndati lonjila ya kuamiwa poku tetulula ocitangi caco?

⁹ Oku upisa keteke 29 kosãi Yelombo kunyamo wo 1940, Usongui Wombonge o tukuiwa hati Charles E. Hughes kumue leci ci soka ecelãla kolonganji va yevelela olondaka via manji Hayden Covington una wa kala onganji yoku tundila olunda Olombangi Via Yehova.a Eci onganji yoku tundila olunda voluvumba luo Connecticut a lombolola ulandu waye locisimĩlo coku pisa Olombangi Via Yehova okuti via kala oku koka ombuanja, onganji yikuavo ya pula ndoco: “Ka tu tava hẽ okuti esapulo Yesu Kristu a kunda ka lia soliwile lomanu valua vo koloneke viaye?” Onganji yo volupale yoku tundila olunda ya tambulula hati: “Oco, ndi ivaluka ciwa eci Embimbiliya li popia catiamẽla kovina via pita la Yesu omo lioku kunda esapulo liaco.” Olondaka evi vi situlula ocili! Ndaño ka ci limbukile, onganji yaco ya sokisa Olombangi Via Yehova la Yesu, kuenda ya sokisavo vana va kala oku lundila Olombangi Via Yehova la vana va lundila Yesu. Keteke 20 kosãi ya Kupemba kunyamo wo 1940, Ombonge ya tundila olunda Olombangi Via Yehova.

¹⁰ Onjila ya nõliwa Lombonge ya kuata onima yipi? Onjila ya nõliwa ya va ĩha omoko yoku fendela lelianjo omo okuti, layimue ombiali yo voluvumba ale yo posongo ya tateka elianjo lioku fendela. Noke, Ombonge ya limbuka okuti ovina umalẽhe Jesse a linga, “ka via . . . kokele ohele komanu kuenda ka vetiyile ombuanja.” Kuenje, olonganji via limbuka okuti Olombangi Via Yehova ka vi koki ombuanja layimue komanu. Eli limue pokati kayulo afendeli va Suku! Tu kuatisiwa ndati leyulo liaco? Onganji yimue okuti Ombangi ya Yehova ya lombolola ndoco: “Omoko tu kuete yoku fendela lelianjo, okuti ka tu kuata ohele yokuti umue o tu tateka, ci tu ecelela okuti etu tu Lombangi Via Yehova koloneke vilo tu kunda esapulo li eca elavoko komanu pocitumãlo tu kasi.”

Ovisuanji Ale Vakuakukunda Ocili?

11. Upange upi vamanji kofeka yo Kanada va linga kuenda momo lie?

¹¹ Oku upisa kunyamo wo 1940, Olombangi Via Yehova kofeka yo Kanada via liyaka lelambalalo. Kunyamo wo 1946, oco ku situluiwe komanu okuti ombiali ka ya sumbilile elianjo lioku fendela, vokuenda kuoloneke ekũi lepandu, vamanji va linga upange woku eca okokanda losapi hati: O Ódio Ardente de Quebec a Deus, a Cristo e à Liberdade é Uma Vergonha Para Todo o Canada. Okokanda kaco ka kuete amẽla akuãla, ka situlula ndomo ovitunda viatavo esanda via enda oku vetiya ovama, kuenda ndomo akuenje velombe kumue lowiñi va tata vamanji lungangala volupale luo Quebec. Okokanda ka lombololavo okuti “Olombangi Via Yehova viamamako oku kapiwa vokayike, ndaño ka va kuatele eko. Kolupale luo Grande Montreal kuli eci ci soka 800 kalundi a lingiwa Kolombangi Via Yehova.”

12. (a) Ovanyãli va kala ndati omo liupange wa lingiwa woku eca okokanda? (b) Elundi lipi lia lingiwa ku vamanji? (Tangavo etosi pombuelo yemẽla.)

¹² Ulume umue o tukuiwa hati Maurice Duplessis una wa kala Epalanga lia velapo volupale luo Quebec poku talavaya kumue Locitunda co Katolika o tukuiwa hati Villeneuve, va sokiya oku linga “uyaki okuti lomue o lekisa ohenda” Kolombangi Via Yehova. Kuenje etendelo lialundi lia kala 800, lia livokiya eci ci soka 1.600. Manji umue ukãi ukundi wotembo yosi wa popia hati: Akuenje velombe va tu kapa vokayike olonjanja vialua okuti ka tu ci ivaluka. Vamanji va kuatiwa poku eca okokanda va lundiliwa vati, va kala oku sandeka “usuanji.”b

13. Velie va sombisiwa tete omo lioku lundiliwa okuti va kala oku vetiya usuanji kuenda ombonge ya Velapo ya tetulula ndati ocitangi caco?

¹³ Kunyamo wo 1947, Manji Aimé Boucher kumue lomãla vaye vafeko ndeci: Gisèle, wa kuatele 18 kanyamo, la Lucille, okuti wa kuata 11 kanyamo, ovo va tualiwa tete kombonge omo lioku lundiliwa vati va sandeka usuanji. Ovo va kala oku eca okokanda losapi hati: Ódio ardente de Quebec, ocipepi lepia liavo kolomunda vio kombuelo yolupale luo Quebec. Pole, ka ca lelukile oku sima okuti va kala oku koka ombuanja. Manji Boucher, wa kala embombe kuenda uwa haeye wa enda oku tata epia liaye, kuenda olonjanja vimue wa endaile volupale lokalosa. Ndaño ndoco, epata liaye lia talisiwa ohali omo liovina via tukuiwa vokokanda kaco. Onganji yina ka ya solele Olombangi Via Yehova, ya likala oku tava ovovangi a lekisa okuti epata lia manji Boucher ka lia kuatele eko. Eye wa tava kalundi okuti okokanda kaco ka kala oku vetiya ungangala, kuenje wa popia hati epata lia manji Boucher li sesamẽla oku kapiwa vokayike. Onjila onganji ya nõlapo yi lomboloka okuti: Oku vangula ocili, ka ca sungulukile! Omo liaco, manji Aimé la Gisèle va kapiwa vokayike omo lioku va lundila okuti va kala oku koka ombuanja, kuenje, manji Lucille wa kalavo oloneke vivali vokayike. Vamanji va pinga ekuatiso Kombonge ya Velapo kofeka yo Kanada okuti, ombonge ya velapo vofeka, kuenje oyo ya tava oku konomuisa ocitangi caco.

14. Vamanji volupale luo Quebec va kala ndati vokuenda kuanyamo elambalalo?

¹⁴ Vokuenda kuotembo yaco, vamanji volupale luo Quebec, vamamako oku kunda esapulo Liusoma lutõi ndaño lelambalalo lialua, kuenda va kuata onima yiwa. Vokuenda kuanyamo akuãla tunde eci kua fetikiwa upange woku eca okokanda kunyamo wo 1946, etendelo Liolombangi Via Yehova volupale luo Quebec lia kala 300, lia livokiya eci ci soka 1.000!c

15, 16. (a) Ombonge ya Velapo kofeka yo Kanada ya tetulula ndati ocitangi cepata Boucher? (b) Eyulo liaco lia kuatisa ndati vamanji kuenda komanu vakuavo?

¹⁵ Kosãi Yevambi kunyamo wo 1950 ci soka ecea kolonganji Viombonge ya Velapo vofeka yo Kanada via konomuisa ocitangi ca manji Aimé Boucher. Noke yolosãi epandu keteke 18 kosãi ya Cembanima kunyamo wo 1950, Ombonge ya Velapo kofeka yo Kanada ya nõlapo oku tu teyuila. Momo lie? Manji Glen How, okuti onganji yoku tundila olunda Olombangi Via Yehova wa lombolola okuti, Ombonge ya Velapo ya popia okuti, “vusuanji” mua kongela oku vetiya ungangala, ale oku sinila ombiali. Pole, vokokanda kaco “ka mua sangiwile ocisimĩlo caco, kuenje ya kala onjila yimue yoku kuata elianjo lioku vangula.” Manji How wamisako hati: “Nda limbuka ndomo Yehova a eca eyulo.”d

¹⁶ Onjila Ombonge ya Velapo ya nõlapo, ya kala eyulo linene Kusoma wa Suku. Momo oyo ya ecelela okuti, ci soka 122 kovitangi Violombangi Via Yehova viatiamẽla kalundi oku vetiya ombuanja volupale luo Quebec, ka vi sombisiwa vali. Handi vali, onjila ya nõliwa Lombonge ya Velapo ya lombolokele okuti omanu vo kofeka yo Kanada kuenda vana va vialiwile lofeka yo Grã-Bretanya, cilo va kuete elianjo lioku eca ovisimĩlo viavo viatiamẽla kombiali. Eyulo liaco lia nyõla ukamba a songui vetavo va kuatele lolombiali vio ko Quebec via kala oku nyõla elianjo Liolombangi Via Yehova lioku fendela.e

Vakuakulandisa Ale Akundi Vusoma wa Suku?

17. Olombiali vimue via siata oku seteka ndati oku tateka upange wetu woku kunda?

¹⁷ Ndeci ca pita Lakristão kocita catete, etu tuafendeli va Yehova koloneke vilo, ‘ka tulondandisiko viondaka ya Suku.’ (Tanga 2 Va Korindo 2:17.) Pole, olombiali vimue vi seteka oku lavulula upange wetu woku kunda lovihandeleko vioku linga olomĩlu. Cilo tu konomuisi ovitangi vivali via votuiwa nda Olombangi Via Yehova vakuakufũla ondaka ya Suku, ale vakuakukunda.

18, 19. Olombiali kofeka yo Dinamarka via seteka ndati oku tateka upange woku kunda?

¹⁸ Ko Dinamarka. Keteke 1 kosãi ya Mbalavipembe kunyamo wo 1932, kua sandekiwa ocihandeleko ci lekisa okuti ka citava oku landisa alivulu nda ku kuete ocicapa cuvangi woku linga olomĩlu. Vamanji ka va pingile ocicapa caco. Keteke liakuamamo, akundi vatãlo va pita eteke loku kundila vocikanjo co Roskilde, ci kasi ocinãla ci soka 30 kolokilometulu kombuelo yolupale luo Kopenhagen okuti oyo ombala yofeka yaco. Kekumbi manji umue o tukuiwa hati, August Lehmann, ka molehẽle. Eye wa kapiwile vokayike omo lioku landisa ovina, pole ka kuatele ocicapa cu wecelela oku ci linga.

¹⁹ Kunyamo wo 1932 keteke 19 kosãi ya Cembanima, manji August Lehmann, wa sombisiwa. Eye wa popia okuti wa kala oku vangula lomanu oco a ece kokuavo alivulu a lombolola ovolandu Embimbiliya, pole, wa likala elundi liokuti wa kala oku a landisa. Ombonge ya tava kondaka yaye, loku popia hati: “Eye . . . o kuete epondolo lioku litekula eye muẽle, kuenda ka siatele oku tambula olombongo, haeye ka kuete ocisimĩlo caco pole, wa siata oku pesela olombongo vialua omo liupange waye.” Ombonge ya nõlapo oku teyuila Olombangi Via Yehova, kuenda ya lekisa okuti upange wa manji Lehmann “ka u tendiwa ndoku linga omĩlu.” Pole, ovanyãli vafendeli va Suku va kuatele ocimãho coku tateka upange woku kundila vofeka yosi. (Osa. 94:20) Onganji yimue ya pinga ekuatiso kolombonge viosi toke Kombonge ya Velapo vofeka. Nye vamanji va linga?

20. Nye Ombonge ya Velapo ya linga kofeka yo Dinamarka kuenda nye vamanji va linga?

²⁰ Eci kua kambele osemana oco ku lingiwe ekanga, Olombangi Via Yehova kofeka yo Dinamarka, via fetika oku pesila otembo yalua kupange woku kunda. Vovali, keteke 3 kosãi ya Mbalavipembe kunyamo wo 1933, Ombonge ya Velapo ya sapula ondaka ya nõliwa. Oyo ya limbuka okuti manji August Lehmann ka lueyele ocihandeleko. Kuenje ca lekisa okuti, Olombangi Via Yehova via kuatele elianjo lioku kunda. Oco vamanji va ece olopandu ku Yehova wa eca kokuavo eyulo liaco, va vokiya ombili yavo kupange woku kunda. Omo liaco, tunde eci Ombonge ya Velapo ya nõla onjila yaco, vamanji kofeka yo Dinamarka va siata oku kunda lelianjo okuti ka va tatekiwa lombiali.

21, 22. Onjila yipi Ombonge ya Velapo kofeka yo Estados Unidos ya nõlapo yatiamẽla kocitangi ca Manji Murdock?

²¹ Ko Estados Unidos. Calumingu keteke 25 kosãi ya Kayovo kunyamo wo 1940, manji umue ukundi wotembo yosi o tukuiwa hati Robert Murdock, Jr., kuenda eci ci soka vamanji epanduvali, va kuatiwa osimbu va kala oku kundila vocikanjo co Jeannette, ocipepi lolupale luo Pittsburgh, voluvumba luo Pennsylvania. Ovo va kapiwa vokayike omo ka va kuatele ukanda wuvangi u va ecelela oku eca alivulu. Noke, Ekanga kofeka yo Estados Unidos lia nõlapo oku kũlĩhĩsa ocitangi caco.

²² Keteke 3 kosãi ya Kupemba kunyamo wo 1943, Ombonge ya Velapo ya nõlapo oku teyuila Olombangi Via Yehova. Ombonge ka ya tavele kekisika lioku kuata ukanda waco wuvangi, momo “nda ca sukila oku feta olombongo Kombiali, ndaño okuti omanu va kuatele elianjo lioku linga eci va yongola.” Ombonge ya imũla ocihandeleko co volupale loku “lekisa okuti omanu va kuete elianjo lioku vangula loku soneha eci va yongola, kuenda oku fendela lelianjo.” Poku situlula ocisimĩlo comanu va panga onepa kekanga, nganji William O. Douglas wa popia hati: Upange Wolombangi Via Yehova “ka u sulila lika koku kunda, loku eca alivulu etavo liavo. Pole, mua kongela ovina viaco vivali.” Eye wamisako hati: “Upange wetavo liaco u sokisiwa . . . loku fendela volonembele, kuenda oku kundila kembumbua.”

23. Momo lie ayulo a lingiwa kunyamo wo 1943, a kuetele esilivilo kokuetu koloneke vilo?

²³ Onjila ya nõliwa Lombonge ya Velapo ya nena eyulo li kuete esilivilo kafendeli va Suku. Onjila ya nõliwa ya lekisa okuti etu tulondingupange via Suku, ka tu landisa ondaka ya Suku. Keteke liaco, kunyamo wo 1943, pokati keci ci soka 13 kovitangi Olombangi Via Yehova via kuatele Kombonge ya Velapo, pa yuliwa 12 kovitangi oku kongelamo ca manji Murdock. Olonjila via nõliwa Lombonge ya Velapo, via siata oku kuatisa koloneke vilo koku tetulula ovitangi vikuavo nda ovanyãli vetu va seteka oku tateka elianjo lietu lioku kundila esapulo Liusoma konjo lanjo.

“Cetu Oku Pokola ku Suku Komanu Hakoko”

24. Tu kala ndati nda olombiali vi tateka upange woku kunda?

²⁴ Omo okuti tuafendeli va Yehova, tu sanjuka calua eci olombiali vi tu ecelela oku kunda esapulo Liusoma lelianjo. Pole, eci ombiali yimue yi seteka oku tateka upange wetu woku kunda, tu kuama olonjila vikuavo oco tu amameko lupange wetu. Etu tu li kolisilako “oku pokola ku Suku komanu hakoko” ndeci ovapostolo va linga. (Ovil. 5:29; Mat. 28:19, 20) Handi vali, tu pingavo ekuatiso Kombonge ya Velapo, oco va liwekepo oku tateka ovopange etu. Kũlĩhĩsa ovolandu avali.

25, 26. Ovitangi vipi via pita ko Nikaragua okuti ca sukilile oku vi tuala Kombonge ya Velapo kuenda onima yipi yeyililako?

²⁵ Ko Nikaragua. Keteke 19 kosãi ya Kuvala kunyamo wo 1952, manji umue omisionaliu o tukuiwa hati Donovan Munsterman okuti wa kala oku songuila o Betele, wa endele Voseketa Yeca Omoko Yoku Enda Kolofeka Vikuavo, kofeka yo Managua okuti oyo ombala yofeka yaco. Eye wa lalekiwile oco a li sange lulume umue o tukuiwa hati Arnoldo García, una wa kala Kesongo kasualali haeye usongui woseketa yaco. Usongui woseketa wa sapuila manji Donovan hati, Olombangi viosi Via Yehova kofeka yo Nikaragua via “handelekiwa oco ka vi ka kunde alongiso avo loku linga ovopange etavo liavo.” Eci va pulisa esunga liaco, Kesongo García wa lombolola okuti Olombangi Via Yehova ka via tambuile kepalanga liombiali omoko yoku linga upange woku kunda, kuenje va vi lundila okuti vakuacitundo co komunismu. Velie va tu lundila? Ovitunda vietavo lio Katolika Romana.

²⁶ Manji Munsterman, wa pinga lonjanga ekuatiso Kombiali lo Koseketa yi tetulula ovitangi viatavo kuenda ku Kesongo Anastasio Somoza García, pole ka tambuile ekuatiso. Kuenje vamanji va linga a pongoloko kolonjila va kuamẽle kupange woku kunda. Ovo va yika Olonjango Viusoma, va fetika oku liongolola vovimunga vitito, kuenda va liwekapo oku kundila volokololo, pole va amamako oku kunda esapulo Liusoma. Kotembo yaco, va pinga ekuatiso Kombonge ya Velapo kofeka yo Nikaragua, oco Ombonge yi tetulule ocitangi caco. Ukanda umue wa sapulo wa sandeka epingilo liaco kuenje Ombonge Yinene ya tava oku kũlĩhĩsa ocitangi caco. Onima yi pi ye yililako? Keteke 19 kosãi Yevambi kunyamo wo 1953, Ombonge Yinene ya nõlapo oku teyuila Olombangi Via Yehova. Ombonge, ya limbuka okuti etateko liaco lia lueya ocihandeleko ci lekisa okuti omanu va kuete elianjo lioku vangula, oku situlula ovisimĩlo kuenda alongiso etavo. Oyo ya handelekavo okuti elitokeko li kasi pokati kombiali yo kofeka yo Nikaragua kuenda Olombangi Via Yehova, li tumbuluiwa.

27. Momo lie omanu kofeka yo Nikaragua va komõhela onjila Ombonge ya Velapo ya nõlapo kuenda vamanji va tenda ndati eyulo liaco?

²⁷ Omanu vosi vo kofeka yo Nikaragua va komõha eci va limbuka okuti, Ombonge Yinene ya nõlapo oku teyuila Olombangi Via Yehova. Omo okuti asongui vetavo va kuatele unene walua, Ombonge Yinene ya yuvula oku sapela lavo. Apalanga ombiali a kuatelevo unene walua okuti, olonjanja vimue Ombonge ya Velapo ya sukilile oku pisa ovisimĩlo viavo. Vamanji va kũlĩhĩle okuti va yula ocitangi caco omo lioku kuatisiwa la Soma yetu kuenda ka va liwekelepo oku kunda.​—Ovil. 1:8.

28, 29. Ovitangi vipi via pita kofeka yo Zaire oku upisa kunyamo wo 1980?

²⁸ Ko Zaire. Toke vocakati cunyamo wo 1980, vofeka yo Zaire mua kala 35.000 Kolombangi Via Yehova, okuti cilo yi tukuiwa hati Republika Demokratika do Kongo. Oco upange woku kunda wamameko, o Betele ya fetika oku tunga ovitumãlo viokaliye. Kosãi ya Cembanima kunyamo wo 1985, kua lingiwa ohongele yolofeka, vombala yofeka, volupale luo Kinshasa, kuenda ci soka 32.000 komanu va tunda kolonepa via litepa violuali, veyile kohongele. Pole, ekalo liafendeli va Yehova lia fetika oku pongoloka. Nye ca pitako?

²⁹ Manji Marcel Filteau okuti omisionaliu wa tundile kolupale luo Quebec kofeka yo Kanada, wa mola elambalalo lia lingiwa vokuenda kuviali wa Duplessis, okuti otembo yaco wa kala oku talavaya kofeka yo Zaire. Eye wa lombolola eci ca pita kofeka yaco poku popia hati: “Keteke 12 kosãi Yelombo kunyamo wo 1986, vamanji vana va kala olomitavaso, va tambula ukanda u lekisa okuti ocisoko Colombangi Via Yehova ka ca kũlĩhĩwile lombiali yofeka yo Zaire.” Ocihandeleko caco ca eciwile lombiali yofeka Mobutu Sese Seko.

30. Onjila yipi Osungu Yakulu vo Betele ya sukilile oku kuama kuenda nye ya nõlapo oku linga?

³⁰ Keteke likuavo, ovingungu viasapulo vofeka via linga esapulo liokuti: “Lalimue eteke tu ka yeva vali ondaka yimue yatiamẽla Kolombangi Via Yehova vofeka yo [Zaire].” Kuenje elambalalo lia fetika. Olonjango Viusoma via nyõliwa, ovina via vamanji via nyaniwa, va kuatiwa loku kapiwa vokayike kuenda va tipuiwa. Lomãla Volombangi Via Yehova va kapiwa vokayike. Keteke 12 kosãi ya Mbalavipembe kunyamo wo 1988, ombiali ya tambula ovina viocisoko cetu, onepa yimue yo Betele ya linga yolondavululi kuenda yikuavo ya linga ya sualãli. Vamanji olomitavaso va seteka oku sapela lombiali yofeka yi tukuiwa hati, Mobutu, pole ka va tambuile ekuatiso. Vepuluvi liaco, Osungu Yakulu vo Betele, ya sukilile oku nõla onjila yimue yi kuete esilivilo poku popia vati: “Tu pinga ekuatiso Kombonge ya Velapo ale tua misapo?” Manji Timothy Holmes okuti kotembo yaco wa kala omisionaliu, haeye mitavaso Yocisoko Cosungu Yakulu vo Betele, ivaluka ndoco: “Tua pinga ekuatiso ku Yehova oco a tu songuile.” Noke yoku konomuisa ocitangi caco lekuatiso liolohutililo, Osungu Yakulu vo Betele ya limbuka okuti ka ya pitĩlilepo otembo yoku pinga ekuatiso liaco. Ovo va sanda oku pamisa ukamba wa kala pokati ka vamanji kuenda oku sanga olonjila vi va kuatisa oku amamako lupange woku kunda.

31, 32. Onjila yipi Ombonge ya Velapo kofeka yo Zaire ya sukilile oku nõlapo kuenda vamanji nye va yeva vutima poku yeva esapulo liaco?

³¹ Pa pita anyamo alua. Elambalalo Kolombangi Via Yehova lia tepuluka kuenda esumbilo kocihandeleko ci teyuila omanu lia livokiya vofeka. Osungu Yakulu ko Betele ya limbuka okuti eli olio epuluvi liwa lioku linga epingilo Kombonge ya Velapo, kofeka yo Zaire. Ombonge ya Velapo ya tava oku tetulula ocitangi caco. Keteke 8 kosãi ya Susu kunyamo wo 1993, noke yoku pita epanduvali kanyamo tunde eci ombiali ya ecele ocihandeleko coku tateka upange wetu, Ombonge ya popia okuti elinga liombiali lioku lambalala Olombangi Via Yehova, ka lia sungulukile kuenje elambalalo lia imũha. Sokolola elomboloko liaco! Loku kapa kohele omuenyo wavo, olonganji via nõlapo oku imũla ocihandeleko combiali! Manji Holmes wa popia hati: “Vokuenda kuotembo yaco yovitangi, tua limbuka ndomo Yehova a pondola oku pongolola ovina.” (Dan. 2:21) Eyulo liaco lia pamisa ekolelo lia vamanji. Ovo va limbuka okuti Soma Yesu, wa siata oku songuila omanu vaye oco va kũlĩhe otembo ya sunguluka kuenda epuluvi liwa lioku linga ovina.

³² Lesulilo lielambalalo, o Betele ya kuata elianjo liokuti vofeka muiya olomisionaliu, oku tunga o betele yokaliye, loku tambula alivulu a tunda kofeka yikuavo a lombolola ovolandu Embimbiliya.f Ocili okuti, afendeli va Yehova Suku voluali luosi va sanjuka poku mõla ndomo eye a teyuila ekalo liomanu vaye konepa yespiritu!​—Isaya 52:10.

“Yehova Eye Oñuatisi Yange”

33. Nye tua lilongisa catiamẽla kovitangi vimue via tetuluiwa kolombonge?

³³ Poku kũlĩhĩsa ayulo amue tua kuata, ceca uvangi wokuti, Yesu wa siata oku tẽlisa ohuminyo yaye yokuti: “Ame ndu wihi omẽla lolondunge vina okuti ovanyali vene vosi ka va tẽla oku vi tamalaila pamue oku vi patãla.” (Tanga Luka 21:12-15.) Ocili okuti, olonjanja vimue Yehova wa siata oku vetiya va Gamaliele vo koloneke vilo, olonganji vakuotõi kuenda vakuavihandeleko oku kuama esunga oco va teyuile afendeli vaye. Yehova wa siata oku nyõla ovimãleho viovanyãli vetu. (Tanga Isaya 54:17.) Lalimue elambalalo li pondola oku tateka upange wa Suku.

34. Momo lie ayulo etu a komõhisila kuenda a eca uvangi upi? (Tangavo pokakasia losapi hati: “Ayulo a Komõhisa Kolombonge Via Velapo a Kuatisa Koku Kunda Upange Wusoma.”)

³⁴ Momo lie ayulo etu a komõhisila? Kũlĩhĩsa okuti: “Olombangi Via Yehova ka vi vetiya vakuavo oku kuata ovisimĩlo ka via sungulukile. Etu ka tu imbi ocela, ka tu litengi vopulitika ale oku vetiya olombiali. Pole, vana tu li sanga lavo kombonge, olonjanja vimue va tu tenda ‘ndomanu vaño, haivo ka va longisiwile.’ (Ovil. 4:13) Omanu valua va sima okuti, olombonge ka vi kuete unene woku tateka ovanyãli vetu vakuetavo, vakuapulitika kuenda oku tu kuatisa. Pole, olombonge olonjanja vialua vi nõlapo oku tu teyuila! Ayulo etu kolombonge, a lekisa okuti tu kasi oku endela ‘kovaso a Suku la Kristu.’ (2 Va Kor. 2:17) Omo liaco, ndeci upostolo Paulu, tu popia hati: “Yehova eye oñuatisi yange, si kuata usumba.”​—Va Hev. 13:6.