Lịch Maya kỳ diệu
Do biên tập viên Tỉnh Thức! ở Mexico
ĐỐI VỚI dân Maya cổ xưa,a việc ghi dấu thời gian có tầm mức rất quan trọng. Niềm tin là các biến cố sẽ tái diễn theo một chu kỳ nào đó được phản ánh trong lịch của họ.
Lịch mà một số học giả gọi là tzolkin (đếm ngày) gồm một chu kỳ 260 ngày được phân làm 13 kỳ. Mỗi kỳ có một số riêng và dài 20 ngày. Mỗi ngày có một tên riêng biệt. Lịch tzolkin được dùng làm căn bản cho các nghi lễ của Maya và để bói toán.
Song song với lịch về nghi lễ là lịch thường hay còn được gọi là haab. Đây là một dương lịch gồm 365 ngày. Lịch có 19 tháng, trong đó 18 tháng có 20 ngày mỗi tháng; và một tháng chỉ có năm ngày, tổng cộng là 365 ngày. Nông nghiệp và đời sống thường nhật được dựa trên dương lịch. Người Maya khéo léo phối hợp cả hai lịch này thành lịch mà các học giả gọi là Lịch Chu Kỳ, nhờ đó có ngày tháng mang đặc điểm của mỗi lịch. Phải mất 52 năm để chu kỳ vĩ đại này lặp lại một lần.b
Người ta không tìm được vật khảo cổ nào tiêu biểu cho nguyên cuốn lịch Maya. Các học giả hiểu được hệ thống lịch bằng cách giải đoán một vài cuốn sách Maya còn tồn tại và bằng cách nghiên cứu các nét chạm hình trên các tấm bia và trên các công trình kỷ niệm Maya.
Ngày nay, sau nhiều thế kỷ, các chuyên viên vẫn còn thích thú nghiên cứu lịch Maya. Lịch có những nét phức tạp như những sự điều chỉnh chính xác về số ngày trong năm dựa theo mặt trời và sự chính xác phi thường trong việc vẽ chu kỳ mặt trăng và hành tinh. Đúng vậy, tất cả những điều này người Maya cổ xưa đã tính toán một cách khéo léo. Họ là những người ghi dấu thời gian một cách chính xác.
[Chú thích]
a Xem bài “The Maya—Yesterday and Today” trong Tỉnh Thức! (Anh ngữ) ngày 8-9-2001.
b Ngoài ra, người Maya còn dùng lịch Đếm Xa, ghi lại ngày này sang ngày khác, kể từ khi thế gian bắt đầu theo sự tính toán của họ (năm 3113 TCN).
[Biểu đồ/Các hình nơi trang 31]
(Để có thông tin đầy đủ, xin xem ấn phẩm)
Tzolkin Haab
6 Caban 5 Pop
Ngày được tô đậm trên bia ở trên là ngày 6 Caban 5 Pop và tương ứng với ngày 6 tháng 2 năm 752 CN
[Biểu đồ/Các hình nơi trang 31]
(Để có thông tin đầy đủ, xin xem ấn phẩm)
0 1 5
Người Maya phối hợp ba biểu tượng trên để tượng trưng mỗi con số
0 1 2 3 4
5 6 7 8 9
10 11 12 13 14
15 16 17 18 19
Thay vì 7 ngày, lịch tzolkin có 20 ngày kèm theo tên gọi. Dưới đây là một số biểu tượng
Một số biểu tượng (nét chạm hình) cho 19 tháng trong lịch haab
[Nguồn hình ảnh nơi trang 31]
Phía trên, bên phải và hình nhỏ: HIP/Art Resource, NY; nét tượng hình: An Introduction to the Study of the Maya Hieroglyphs/Sylvanus Griswold Morlay/Dover Publications