Dạy bằng minh họa/thí dụ

MINH HỌA và thí dụ là những phương pháp giảng dạy có tác động mạnh mẽ, thường rất hữu hiệu trong việc thu hút và duy trì sự chú ý. Chúng kích thích sự suy nghĩ, khơi dậy cảm xúc và như thế có thể tác động đến lương tâm và lòng người nghe. Minh họa đôi khi có thể được dùng để vượt qua thành kiến. Nó cũng là phương tiện hữu hiệu giúp trí nhớ. Bạn có dùng minh họa khi giảng dạy không?

Hình thái tu từ là những minh họa thường chỉ cần vài lời, song có thể gợi lên những hình ảnh sống động trong trí. Khi được chọn lựa kỹ, phần lớn ý nghĩa của chúng tự nó đã rõ ràng. Nhưng người dạy có thể làm tăng giá trị của chúng bằng cách thêm vào một lời giải thích vắn tắt. Kinh Thánh có đầy những thí dụ mà bạn có thể học.

Bắt đầu với phép so sánh và phép ẩn dụ. Phép so sánh là hình thái tu từ đơn giản nhất. Nếu mới học cách dùng minh họa, bạn có thể thấy bắt đầu với phép so sánh là có lợi. Nó thường mở đầu bằng từ “như”. Tuy so sánh hai vật khác hẳn nhau, phép so sánh làm nổi bật điểm chung của hai vật này. Kinh Thánh rất phong phú về hình thái tu từ tập trung vào các tạo vật—cây cối, động vật và thiên thể—cũng như kinh nghiệm con người. Thi-thiên 1:3 cho chúng ta biết rằng người nào đều đặn đọc Lời Đức Chúa Trời “sẽ như cây trồng gần dòng nước”, một cây có nhiều quả và không tàn héo. Kẻ ác được nói là “như sư-tử” rình rập để bắt mồi. (Thi 10:9) Đức Giê-hô-va hứa với Áp-ra-ham rằng dòng dõi ông sẽ đông “như sao trên trời” và “như cát bờ biển”. (Sáng 22:17) Về mối quan hệ mật thiết mà chính Đức Giê-hô-va đã lập giữa Ngài và dân Y-sơ-ra-ên, Ngài phán: “Như cái đai dính vào lưng người”, nên Ngài cũng khiến dân Y-sơ-ra-ên và Giu-đa thắt chặt với Ngài.—Giê 13:11.

Phép ẩn dụ cũng làm nổi bật sự tương tự giữa hai vật rất khác nhau. Nhưng phép ẩn dụ có tác động mạnh hơn. Nó nói như thể vật này là vật kia và như thế truyền một đặc tính nào đó từ vật này sang vật kia. Chúa Giê-su nói với các môn đồ: “Các ngươi là sự sáng của thế-gian”. (Mat 5:14) Miêu tả sự tai hại mà lời nói không kiềm chế có thể gây ra, môn đồ Gia-cơ viết: “Cái lưỡi cũng là một ngọn lửa”. (Gia 3:6, Tòa Tổng Giám Mục) Đa-vít hát cho Đức Giê-hô-va: “Chúa là hòn đá và đồn-lũy tôi”. (Thi 31:3) Một ẩn dụ khéo chọn thường ít cần hoặc không cần phải giải thích. Sự vắn tắt làm tăng thêm hiệu quả. Một ẩn dụ có thể giúp cử tọa ghi nhớ được một điểm nào đó mà một lời phát biểu đơn giản về sự kiện không thể làm được.

Phép ngoa dụ là sự phóng đại, phải được dùng thận trọng nếu không, có thể bị hiểu sai. Chúa Giê-su dùng hình thái tu từ này để gợi một hình ảnh không quên được khi ngài nói: “Con lạc-đà chui qua lỗ kim còn dễ hơn người giàu vào nước Đức Chúa Trời”. (Mác 10:25) Trước khi thử dùng hình thái tu từ này hoặc cách khác, hãy tập dùng hữu hiệu phép so sánh và phép ẩn dụ.

Dùng thí dụ. Thay vì dùng hình thái tu từ, bạn có thể chọn dùng thí dụ, có thể là chuyện tưởng tượng hoặc kinh nghiệm có thật, làm phương tiện giảng dạy. Cách này thường khó kiểm soát, nên cần phải dùng một cách thận trọng. Những thí dụ như thế chỉ nên dùng để hỗ trợ những điểm thật sự quan trọng, và phải trình bày sao cho cử tọa nhớ điểm dạy dỗ chứ không chỉ câu chuyện.

Mặc dù không phải tất cả thí dụ đều phải là sự kiện có thật, nhưng nó phải phản ánh thái độ hoặc tình huống thực tế. Vì thế, khi dạy về việc phải có thái độ nào đối với những người có tội biết ăn năn, Chúa Giê-su minh họa quan điểm của ngài bằng cách kể về niềm vui mừng của một người khi tìm được con chiên bị thất lạc. (Lu 15:1-7) Khi một ông nọ không hiểu đầy đủ ý nghĩa của điều răn trong Luật Pháp là phải yêu người lân cận, Chúa Giê-su đáp lại bằng cách kể một câu chuyện về một người Sa-ma-ri giúp đỡ một người bị thương sau khi thầy tế lễ và người Lê-vi không chịu giúp. (Lu 10:30-37) Nếu biết tinh ý quan sát thái độ và hành động của người khác, bạn có thể sử dụng hữu hiệu phương pháp giảng dạy này.

Nhà tiên tri Na-than dùng cách kể lại một tình huống tưởng tượng để khiển trách Vua Đa-vít. Câu chuyện đó hiệu quả vì nó tránh được tình huống có thể khiến Đa-vít phản ứng bằng cách tự bào chữa. Câu chuyện kể về một người giàu có nhiều chiên và một người nghèo chỉ có một con chiên cái mà ông nâng niu chăm sóc. Chính Đa-vít từng là một người chăn chiên nên ông có thể hiểu được cảm xúc của người chủ con chiên đó. Đa-vít đã nổi giận chính đáng với người giàu đã bắt con chiên yêu quý của người nghèo. Khi đó Na-than nói thẳng với Đa-vít: “Vua là người đó!” Lời này thấu tới tim Đa-vít và ông chân thành ăn năn. (2 Sa 12:1-14) Qua thực hành, bạn có thể biết xử lý những vấn đề về cảm xúc theo một cách lôi cuốn.

Nhiều thí dụ hữu ích cho việc dạy dỗ có thể rút ra từ những sự kiện ghi trong Kinh Thánh. Chúa Giê-su làm thế chỉ bằng vài lời khi ngài nói: “Hãy nhớ lại vợ của Lót”. (Lu 17:32) Khi nói chi tiết về dấu hiệu liên quan đến sự hiện diện của ngài, Chúa Giê-su nói đến “đời Nô-ê”. (Mat 24:37-39) Trong sách Hê-bơ-rơ chương 11, sứ đồ Phao-lô nêu tên 16 người đàn ông và đàn bà là những gương về đức tin. Khi trở nên quen thuộc với Kinh Thánh, bạn có thể rút ra những thí dụ rất hữu hiệu từ những gì Kinh Thánh nói về sự kiện và những người được ghi tên trong các trang sách đó.—Rô 15:4; 1 Cô 10:11.

Đôi khi bạn có thể thấy có lợi khi dùng một kinh nghiệm có thật thời nay để nhấn mạnh một điểm dạy dỗ. Tuy nhiên, khi làm thế, hãy thận trọng, chỉ nên dùng những kinh nghiệm đã được xác nhận, và tránh những kinh nghiệm làm bất cứ người nào trong cử tọa ngượng một cách không cần thiết hoặc hướng sự chú ý vào một đề tài gây tranh luận nhưng không liên hệ đến chủ đề của bạn. Cũng hãy nhớ rằng kinh nghiệm phải đáp ứng một mục đích. Đừng kể những chi tiết không cần thiết, vì điều đó thường khiến cử tọa không còn chú ý vào mục tiêu của bài giảng.

Nó có dễ hiểu không? Dù bạn dùng minh họa hay thí dụ nào, nó phải đạt được một mục tiêu rõ ràng nào đó. Liệu bạn có đạt được mục tiêu nếu không áp dụng vào đề tài đang thảo luận không?

Sau khi gọi môn đồ là “sự sáng của thế-gian”, Chúa Giê-su bình luận thêm vài lời về cách cái đèn được dùng và điều này bao hàm trách nhiệm gì đối với họ. (Mat 5:15, 16) Sau khi đưa ra minh họa về con chiên bị thất lạc, ngài bình luận về niềm vui mừng ở trên trời khi một người có tội ăn năn. (Lu 15:7) Và sau câu chuyện về người Sa-ma-ri thương người , Chúa Giê-su hỏi người nghe một câu hỏi thẳng thắn và tiếp theo đó cho lời khuyên rõ ràng. (Lu 10:36, 37) Ngược lại, Chúa Giê-su chỉ giải thích minh họa về những loại đất khác nhau và minh họa về cỏ lùng trong ruộng, cho những người khiêm nhường hỏi ngài, nhưng không giải thích cho đám đông. (Mat 13:1-30, 36-43) Ba ngày trước khi chết, Chúa Giê-su nói minh họa về những người trồng nho mướn có tính sát nhân. Ngài không đưa ra áp dụng vì không cần thiết. “Các thầy tế-lễ cả và người Pha-ri-si... biết Ngài nói về mình”. (Mat 21:33-45) Như vậy tính chất của minh họa, thái độ của cử tọa và mục tiêu của bạn, tất cả đều quyết định có cần sự áp dụng hay không và nếu có thì áp dụng đến mức độ nào.

Phát triển khả năng dùng minh họa và thí dụ một cách hữu hiệu đòi hỏi thời gian, nhưng việc này rất đáng công. Minh họa khéo chọn sẽ tác động tích cực đến cả trí tuệ lẫn tình cảm. Kết quả là ý tưởng được diễn đạt với hiệu quả mà thường không thể đạt được bằng những lời phát biểu đơn giản về sự kiện.