NGƯỢC DÒNG THỜI GIAN
Herodotus
Đời sống diễn ra thế nào cách đây hàng ngàn năm? Người ta giữ những phong tục nào? Khảo cổ học có thể chỉ cung cấp một số lời giải đáp, chứ không phải tất cả. Để hiểu quan điểm của người thời xưa, phải có ai đó ghi lại lịch sử thế giới thời bấy giờ. Cách đây khoảng 2.400 năm, có một người như thế tên là Herodotus. Ông là sử gia Hy Lạp vào thế kỷ thứ năm trước công nguyên (TCN). Tác phẩm của ông có tựa gì? Đó là bộ sử The Histories.
Herodotus bắt tay vào viết tài liệu nói về nguyên nhân các cuộc chiến của người Hy Lạp, đặc biệt là lý do người Phe-rơ-sơ (Ba Tư) xâm lăng Hy Lạp năm 490 và 480 TCN. Cuộc chiến bùng nổ năm 480 TCN khi Herodotus vẫn còn là cậu bé. Ngoài đề tài cơ bản trên, ông đã bổ sung thêm nhiều đề tài khác, ghi lại mọi sự việc mà ông khám phá về mỗi nước liên quan đến cuộc xâm lăng của người Phe-rơ-sơ.
CÁC ĐỀ TÀI KHÁC
Herodotus là bậc thầy kể chuyện. Ông đam mê việc viết lách cách tỉ mỉ, ghi lại mỗi chi tiết mà ông thấy cần bổ sung vào câu chuyện. Thành tựu của Herodotus rất đáng chú ý vì ông không thể dựa vào những tài liệu chính thức của chính quyền, bởi rất hiếm có những tài liệu ghi lại các biến cố lịch sử nối tiếp nhau.
Thời bấy giờ, ít người quan tâm đến việc ghi lại lịch sử, trừ phi để phóng đại những thành tựu vẻ vang bằng lời khắc trên bia tưởng niệm. Herodotus phải dựa vào sự quan sát của chính mình, truyền thuyết, và lời kể của những người liên quan đến các biến cố mà ông muốn ghi lại. Để thu thập thông tin, Herodotus phải du hành rất nhiều. Ông lớn lên ở thành phố Halicarnassus, thuộc địa của Hy Lạp (nay là thành phố Bodrum, phía nam Thổ Nhĩ Kỳ) và du hành nhiều nơi ở Hy Lạp.
Để thu thập thông tin, Herodotus du hành rất nhiều
Ông mạo hiểm đi lên phía bắc đến tận Biển Đen và Scythia, vùng hiện nay thuộc Ukraine, sau đó đi xuống phía nam đến Phi-li-tin và Thượng Ai Cập. Ông tiến về phía đông, dường như đến Ba-by-lôn và cuối cùng có lẽ định cư ở phía Tây trong một thuộc địa Hy Lạp, ngày nay ở phía nam nước Ý. Dù đi đến nơi nào, ông cũng quan sát và hỏi thăm để thu thập thông tin từ những người mà ông cho rằng nguồn thông tin ấy đáng tin cậy nhất.
SỰ CHÍNH XÁC CỦA HERODOTUS
Mảnh giấy cói của bộ sử The Histories
Những thông tin mà Herodotus ghi lại chính xác tới mức nào? Đối với những vùng đất ông đặt chân đến và những điều ông tận mắt chứng kiến, sự hiểu biết của ông được xem là chính xác. Ông miêu tả những phong tục ở nước khác mà người Hy Lạp không biết, như những nghi thức trong tang lễ hoàng gia của tộc người Scythia hoặc việc ướp xác của người Ai Cập. Những lời miêu tả của ông phần nào hòa hợp với những khám phá của các nhà khảo cổ. Người ta cho rằng thông tin đồ sộ mà ông bảo tồn liên quan đến Ai Cập “vô cùng quan trọng so với tất cả thông tin được ghi lại vào thời xưa về xứ này”.
Tuy nhiên, Herodotus thường buộc phải tin vào những lời chứng không có cơ sở. Hơn nữa, người dân thời ông tin rằng các vị thần ảnh hưởng đến đời sống của con người. Vì thế, không phải mọi điều ông viết đều đáp ứng tiêu chuẩn của các sử gia ngày nay. Dù vậy, Herodotus đã nỗ lực để không đưa những truyền thuyết vào tác phẩm của mình. Ông khôn ngoan tuyên bố rằng ông không tin tất cả những điều đã nghe. Ông chỉ rút ra kết luận sau khi đã chọn lọc và đối chiếu các nguồn thông tin.
Rất có thể bộ sử The Histories là tác phẩm vĩ đại nhất trong cuộc đời của Herodotus. Dù thời bấy giờ không có nhiều điều kiện, tiện nghi và công cụ như hiện nay, nhưng ông vẫn đạt được thành tựu nổi bật.