Chương Một

Điều gì có thể tạo cho đời sống bạn có ý nghĩa?

BẠN có mơ ước hưởng một đời sống tốt hơn, hoặc nơi bạn đang sống hoặc ở một nơi lạc thú vùng nhiệt đới không? Đa số chúng ta đã từng có lúc mơ ước điều ấy.

Vào năm 1891, họa sĩ người Pháp Paul Gauguin đã đi tìm một đời sống như thế ở Polynesia thuộc Pháp. Nhưng chẳng được bao lâu ông phải đối diện với thực tại. Lối sống đồi bại trong quá khứ của ông đã gây ra bệnh tật và đau khổ cho chính ông và những người khác. Khi cảm thấy cái chết đang đến gần, ông vẽ một bức tranh được miêu tả là một “sự diễn đạt cuối cùng của cảm hứng nghệ thuật”. Sách Paul Gauguin 1848-1903—The Primitive Sophisticate nói: “Bức tranh diễn tả toàn bộ hoạt động của con người, toàn thể chu kỳ đời sống, từ lúc chào đời đến lúc chết... Ông lý giải đời người là một bí ẩn lớn”.

Gauguin đặt tên bức tranh là “Chúng ta từ đâu đến? Chúng ta là ai? Chúng ta sẽ đi về đâu?”a

Những câu hỏi đó nghe có thể quen thuộc. Nhiều người biết suy nghĩ đặt những câu hỏi ấy. Sau khi nhìn nhận những tiến bộ khoa học và kỹ thuật của loài người, một vị chủ bút tờ The Wall Street Journal viết: “Khi nghĩ về loài người, về tình trạng tiến thoái lưỡng nan của họ, về vị thế của họ trong vũ trụ, thì chúng ta đã không tiến xa hơn thời ban đầu mới có sự sống. Chúng ta vẫn còn đang tự hỏi: chúng ta là ai, tại sao chúng ta hiện hữu và chúng ta sẽ đi về đâu”.

Đúng là một số người để hết tâm trí vào việc chăm sóc gia đình, kiếm kế sinh nhai, du lịch hoặc theo đuổi những sở thích cá nhân khác, vì họ xem đời sống chỉ có ý nghĩa thế thôi. Albert Einstein có lần nói: “Người nào xem đời sống mình vô nghĩa, thì không những mất hạnh phúc mà còn không có khả năng để chống chọi với đời”. Cùng ý hướng ấy, một số người cố làm cho đời sống mình có ý nghĩa bằng cách theo đuổi nghệ thuật, nghiên cứu khoa học, hoặc làm những việc nhân đạo để ngăn chặn đau khổ. Bạn có biết vài người như thế không?

Những câu hỏi căn bản về ý nghĩa của đời sống nảy sinh, thì ấy cũng là điều dễ hiểu. Sau khi thấy con chết vì bệnh sốt rét hoặc một bệnh nào khác, biết bao bậc cha mẹ thắc mắc: Tại sao có sự đau khổ như thế? Điều ấy có ý nghĩa gì không? Những câu hỏi tương tự cũng khiến nhiều thanh thiếu niên nam nữ bối rối khi thấy sự nghèo khổ, bệnh tật và bất công. Những cuộc chiến tàn bạo thường khiến người ta tự hỏi không biết đời sống có thể có ý nghĩa không.

Cho dù bạn chưa từng lâm vào những cảnh khốn cùng như thế, có lẽ bạn cũng đồng ý với lời của Giáo Sư Freeman Dyson: “Nhiều người đồng ý khi tôi nêu lại những câu hỏi [mà nhân vật trong Kinh-thánh là] Gióp đã từng hỏi: Tại sao chúng ta đau khổ? Tại sao thế gian lại bất công đến thế? Sự đau thương và thảm kịch có mục đích gì?” Có lẽ bạn cũng muốn biết câu giải đáp.

Tìm được những câu giải đáp thỏa đáng chắc chắn sẽ giúp ích rất nhiều. Một vị giáo sư đã trải qua những điều kinh hoàng trong trại tập trung Auschwitz nhận xét: “Không điều gì trên đời này... có thể giúp một người chịu đựng được ngay những hoàn cảnh đen tối nhất một cách hữu hiệu cho bằng sự hiểu biết là đời sống mình có một ý nghĩa”. Ông cho rằng ngay cả sức khỏe tinh thần của một người cũng gắn liền với việc đi tìm ý nghĩa của đời sống.

Trải qua nhiều thế kỷ, nhiều người đã đi tìm câu giải đáp qua tôn giáo. Sau khi thấy một người bệnh, một người già và một người chết, ông Cồ-đàm (Phật) đi tìm chân lý, hoặc ý nghĩa, trong tôn giáo; nhưng lại không tin Thượng Đế có trí năng. Những người khác thì quay về nhà thờ của họ.

Tuy nhiên, còn những người thời nay thì sao? Nhiều người chú trọng khoa học, xem tôn giáo và “Đức Chúa Trời” không quan trọng. Sách Religion and Atheism (Tôn giáo và thuyết vô thần) bình luận: “Khoa học càng tiến triển bao nhiêu thì dường như càng ít chỗ cho Đức Chúa Trời bấy nhiêu. Đức Chúa Trời đã trở nên một Đấng vô gia cư”.

Bác bỏ một Đấng Tạo Hóa—Tại sao?

Thật ra, khuynh hướng bác bỏ tôn giáo hoặc Đức Chúa Trời bắt nguồn từ triết học của những người thiên về duy lý. Charles Darwin cho rằng “sự đào thải tự nhiên” giải thích thế giới thiên nhiên hợp lý hơn sự hiện hữu của một Đấng Tạo Hóa. Sigmund Freud dạy rằng Đức Chúa Trời là một ảo tưởng. Và quan điểm cho là ‘Đức Chúa Trời đã chết’ kéo dài từ thời Friedrich Nietzsche đến thời chúng ta. Những triết lý Đông Phương thì cũng dạy tương tự như vậy. Những người dạy triết lý Phật Giáo cho rằng không cần phải biết về Thượng Đế. Còn về Thần Đạo, Giáo Sư Tetsuo Yamaori nói rằng “các thần thánh chỉ là người mà thôi”.

Dù nhiều người hoài nghi sự hiện hữu của Đấng Tạo Hóa, nhưng họ có lý do chính đáng không? Rất có thể bạn biết ‘những sự kiện khoa học’ rất phổ biến trong quá khứ, nhưng chỉ sau một thời gian lại được chứng minh là hoàn toàn sai lầm. Hàng mấy thế kỷ, nhiều người tin ‘Trái đất là một mặt phẳng’ và ‘Cả vũ trụ quay quanh Trái Đất’, nhưng ngày nay chúng ta biết những điều đó sai.

Còn về những ý kiến khoa học sau đó thì sao? Thí dụ, triết gia David Hume của thế kỷ 18—một người không chấp nhận có một Đấng Tạo Hóa—đã không thể giải thích được sự cấu tạo phức tạp của sinh vật trên đất. Giả thuyết của Darwin đề xuất cách các thể sống phát triển, nhưng thuyết đó đã không giải thích sự sống bắt đầu như thế nào hoặc nó có ý nghĩa gì đối với chúng ta.

Vì vậy, nhiều nhà khoa học cũng như thường dân cảm thấy có điều gì không ổn. Các lý thuyết khoa học có thể cố giải đáp câu hỏi cách nào? nhưng những vấn đề then chốt xoay quanh câu hỏi tại sao? Ngay cả những người tin vào một Đấng Tạo Hóa từ thuở nhỏ cũng bị ảnh hưởng. Một nữ sinh viên trẻ người Âu Châu theo ngành sử học nói: “Theo tôi nghĩ thì Đức Chúa Trời đã chết. Nếu Ngài thật sự hiện hữu, thì thế giới sẽ không hỗn loạn như thế này: Người vô tội đang bị đói khát; nhiều loài thú vật đang đi đến chỗ tuyệt chủng... Khái niệm về Đấng Tạo Hóa là vô lý”. Trước những tình trạng trên đất, nhiều người thấy không thể hiểu tại sao một Đấng Tạo Hóa—giả sử là có tạo hóa—lại không cải thiện tình thế.

Tuy nhiên, chúng ta phải nhìn nhận rằng sở dĩ nhiều người phủ nhận sự hiện hữu của Đấng Tạo Hóa, vì họ không muốn tin. Một nhà tư bản công nghiệp người Âu Châu nói với một công nhân: “Dù chính Đức Chúa Trời bảo tôi phải sửa đổi lối sống, tôi vẫn không nghe. Tôi muốn sống theo ý thích riêng”. Rõ ràng là một số người cảm thấy việc nhìn nhận thẩm quyền của một Đấng Tạo Hóa nghịch lại sự tự do hoặc lối sống họ thích. Họ có thể tuyên bố: ‘Tôi chỉ tin những gì tôi thấy, và tôi không thể thấy Đấng Tạo Hóa vô hình nào’.

Ngoài việc tại sao nhiều người không nhìn nhận Đấng Tạo Hóa, những thắc mắc về đời sống và ý nghĩa của nó vẫn còn dai dẳng. Ngay sau ngày con người đổ bộ xuống Mặt Trăng, người ta hỏi nhà thần học Karl Barth về chiến thắng kỹ thuật này. Ông nói: “Nó không giải quyết được những vấn đề khiến tôi thao thức hàng đêm”. Ngày nay loài người du hành trong không gian và tiến bộ nhanh chóng về không gian máy tính. Dù sao, những người biết suy nghĩ thấy cần có mục đích, điều làm cho đời sống họ có ý nghĩa.

Chúng tôi mời tất cả những ai có đầu óc cởi mở xem xét đề tài này. Sách Belief in God and Intellectual Honesty (Niềm tin nơi Đức Chúa Trời và sự chân thật về trí thức) lưu ý rằng đặc điểm của người có “sự chân thật về trí thức” là “sẵn sàng xem xét cẩn thận những gì mình tin là thật” và “chú ý đúng mức đến những bằng chứng khác sẵn có”.

Trong đề tài sắp bàn luận, “những bằng chứng sẵn có” ấy có thể giúp chúng ta xét xem có một Đấng Tạo Hóa tạo ra sự sống và vũ trụ hay không. Và nếu có một Đấng Tạo Hóa, thì Đấng ấy như thế nào? Đấng Tạo Hóa có cá tính liên hệ đến đời sống của chúng ta không? Xem xét điều này có thể giúp chúng ta hiểu cách nào để làm cho đời sống mình bổ ích và có ý nghĩa hơn.

[Chú thích]

[Trang hình ảnh nơi trang 4]

[Hình nơi trang 6]

Họa phẩm của Gauguin nêu lên những thắc mắc về ý nghĩa của đời sống