CHƯƠNG 8
Quyền năng khôi phục—Đức Giê-hô-va “làm mọi vật nên mới”
1, 2. Ngày nay chúng ta có thể mất một số điều nào, và những điều này ảnh hưởng ra sao đến chúng ta?
Hãy hình dung một đứa bé đánh mất hoặc làm hỏng món đồ chơi yêu thích và khóc toáng lên. Tiếng khóc ấy nghe thật đau lòng! Tuy nhiên, khi cha mẹ em tìm được hoặc sửa lại món đồ ấy thì em vui trở lại. Đối với cha mẹ, việc tìm được hoặc sửa lại đồ chơi ấy là điều dễ dàng. Còn với đứa bé thì khác. Em vô cùng ngạc nhiên về điều cha mẹ làm. Có lẽ em đã nghĩ mình sẽ mất đồ chơi đó vĩnh viễn nhưng giờ có lại được.
2 Đức Giê-hô-va là Cha tốt nhất và ngài có quyền năng khôi phục những gì mà con cái trên đất của ngài cho rằng đã mất vĩnh viễn. Dĩ nhiên, chúng ta không đang nói về món đồ chơi. Trong “thời kỳ đặc biệt và rất khó đương đầu” này, chúng ta phải chịu những mất mát lớn hơn nhiều (2 Ti-mô-thê 3:1-5). Chúng ta có thể mất nhà cửa, tài sản, việc làm, ngay cả sức khỏe. Chúng ta cũng có thể cảm thấy buồn khi thấy môi trường bị hủy hoại và nhiều loài sống đang dần biến mất. Tuy nhiên, không điều gì có thể làm chúng ta đau buồn bằng cái chết của người thân yêu. Có lẽ chúng ta cảm thấy bất lực, và nỗi đau đó dường như quá sức chịu đựng.—2 Sa-mu-ên 18:33.
3. Ý tưởng khích lệ nào được nói nơi Công vụ 3:21, và Đức Giê-hô-va sẽ dùng phương tiện nào để thực hiện điều ấy?
3 Vì thế, thật an ủi biết bao khi học về quyền năng khôi phục của Đức Giê-hô-va! Trong chương này, chúng ta sẽ học về nhiều điều mà Đức Chúa Trời có thể và sẽ khôi phục cho con cái trên đất của ngài. Thực tế, Kinh Thánh cho thấy Đức Giê-hô-va có ý định “khôi phục mọi sự” (Công vụ 3:21). Đức Giê-hô-va sẽ dùng Nước của Đấng Mê-si do Chúa Giê-su cai trị để thực hiện điều đó. Có bằng chứng cho thấy Nước này đã bắt đầu cai trị ở trên trời vào năm 1914a (Ma-thi-ơ 24:3-14). Giờ hãy xem một số điều tuyệt diệu mà Đức Giê-hô-va làm nên mới. Chúng ta có thể đã thấy và cảm nghiệm một trong những điều này rồi. Trong tương lai, sẽ có những điều khác xảy ra trên quy mô rộng lớn.
Khôi phục sự thờ phượng thanh sạch
4, 5. Điều gì xảy ra đối với dân Đức Chúa Trời vào năm 607 TCN, và Đức Giê-hô-va ban cho họ hy vọng nào?
4 Một điều Đức Giê-hô-va đã khôi phục đó là sự thờ phượng thanh sạch. Để hiểu điều này có nghĩa gì, hãy xem xét vắn tắt lịch sử của vương quốc Giu-đa. Nhờ thế, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn về cách Đức Giê-hô-va dùng quyền năng khôi phục của ngài.—Rô-ma 15:4.
5 Hãy hình dung những người Do Thái trung thành cảm thấy thế nào khi Giê-ru-sa-lem bị hủy diệt vào năm 607 TCN. Thành yêu dấu của họ bị tàn phá, tường thành bị sụp đổ. Tệ hơn nữa, đền thờ lộng lẫy mà vua Sa-lô-môn xây, trung tâm thờ phượng thanh sạch duy nhất của Đức Giê-hô-va trên đất, cũng bị đổ nát hoang tàn (Thi thiên 79:1). Những người sống sót thì bị bắt đi lưu đày qua xứ Ba-by-lôn, khiến quê hương họ tiêu điều và trở thành nơi trú ngụ của thú rừng (Giê-rê-mi 9:11). Theo quan điểm của con người, dường như họ đã mất tất cả (Thi thiên 137:1). Nhưng Đức Giê-hô-va, đấng đã báo trước từ lâu về sự hủy diệt này, ban cho họ hy vọng là thời kỳ khôi phục sẽ đến.
6-8. (a) Chủ đề nào được nhắc lại nhiều lần trong sách của các nhà tiên tri người Hê-bơ-rơ, và những lời tiên tri ấy được ứng nghiệm lần đầu như thế nào? (b) Những lời tiên tri này được ứng nghiệm vào thời nay ra sao?
6 Thực tế, sự khôi phục là chủ đề được nhắc lại nhiều lần trong sách của các nhà tiên tri người Hê-bơ-rơ.b Qua những nhà tiên tri này, Đức Giê-hô-va hứa rằng xứ Y-sơ-ra-ên sẽ được khôi phục, sẽ có nhiều người ở, đất đai phì nhiêu, không bị thú dữ gây hại hay bị kẻ thù tấn công. Ngài phán rằng xứ của họ sẽ trở thành địa đàng! (Ê-sai 65:25; Ê-xê-chi-ên 34:25; 36:35). Quan trọng hơn hết, sự thờ phượng thanh sạch sẽ được tái lập và đền thờ sẽ được xây lại (Mi-chê 4:1-5). Những lời tiên tri này mang lại niềm hy vọng cho người Do Thái bị lưu đày và giúp họ chịu đựng 70 năm bị giam cầm tại Ba-by-lôn.
7 Cuối cùng, thời kỳ khôi phục đã đến. Sau khi được phóng thích khỏi Ba-by-lôn, dân Do Thái trở về Giê-ru-sa-lem và xây lại đền thờ của Đức Giê-hô-va ở đó (Ê-xơ-ra 1:1, 2). Chừng nào họ còn gắn bó với sự thờ phượng thanh sạch, chừng nấy Đức Giê-hô-va còn ban phước cho họ cũng như làm cho họ được thịnh vượng và đất đai màu mỡ. Ngài che chở họ khỏi kẻ thù và thú dữ đã trú ngụ tại xứ của họ trong nhiều thập niên. Hẳn họ vui mừng biết bao khi thấy quyền năng khôi phục của Đức Giê-hô-va! Nhưng đó chỉ là sự ứng nghiệm lần đầu và trong phạm vi nhỏ của lời tiên tri về sự khôi phục. Sự ứng nghiệm lớn hơn sẽ đến “trong những ngày sau cùng”, là thời chúng ta, khi Đấng Thừa Kế của vua Đa-vít đã được hứa từ lâu lên ngôi cai trị.—Ê-sai 2:2-4; 9:6, 7.
8 Không lâu sau khi Chúa Giê-su lên ngôi làm vua trên trời vào năm 1914, ngài bắt đầu chăm lo nhu cầu thiêng liêng cho dân của Đức Chúa Trời trên đất. Giống như việc vua của Ba Tư là Si-ru đã giành chiến thắng và phóng thích dân Do Thái khỏi Ba-by-lôn vào năm 537 TCN, Chúa Giê-su cũng giải thoát những người theo ngài khỏi “Ba-by-lôn Lớn”, tức đế quốc tôn giáo sai lầm (Khải huyền 18:1-5; Rô-ma 2:29). Từ năm 1919 trở đi, tín đồ đạo Đấng Ki-tô chân chính một lần nữa thờ phượng Đức Giê-hô-va theo cách ngài muốn (Ma-la-chi 3:1-5). Kể từ đó, dân Đức Giê-hô-va thờ phượng ngài trong đền thờ thiêng liêng đã được tẩy sạch, là đền thờ tượng trưng cho sự sắp đặt của Đức Chúa Trời về sự thờ phượng thanh sạch. Tại sao điều này quan trọng đối với chúng ta ngày nay?
Sự khôi phục về thiêng liêng—Tại sao quan trọng?
9. Sau thời các sứ đồ, điều gì đã xảy ra với sự thờ phượng thật, nhưng Đức Giê-hô-va đã làm gì vào thời chúng ta?
9 Hãy xem xét về phương diện lịch sử. Tín đồ Đấng Ki-tô vào thế kỷ thứ nhất vui hưởng nhiều ân phước thiêng liêng. Nhưng Chúa Giê-su và các sứ đồ báo trước rằng sự thờ phượng thật sẽ bị tha hóa và mai một (Ma-thi-ơ 13:24-30; Công vụ 20:29, 30). Sau thời các sứ đồ, khối Ki-tô giáo giả hiệu nổi lên. Hàng giáo phẩm chấp nhận những dạy dỗ và thực hành ngoại giáo. Thay vì giúp người ta đến gần Đức Chúa Trời, họ lại dạy rằng ngài là một phần của Chúa Ba Ngôi mà không ai có thể hiểu được. Họ cũng dạy là giáo dân nên xưng tội với linh mục, cầu nguyện với bà Ma-ri và “các thánh” thay vì với Đức Giê-hô-va. Tình trạng này tiếp diễn đến thời chúng ta. Ngày nay, các tôn giáo nói nhiều điều giả dối và có nhiều người ác hơn bao giờ hết. Bất kể những điều này, Đức Giê-hô-va đã can thiệp và khôi phục sự thờ phượng thanh sạch. Đây là một trong những điều quan trọng nhất xảy ra vào thời chúng ta.
10, 11. (a) Địa đàng thiêng liêng bao gồm hai khía cạnh nào, và anh chị có thể làm gì để được thuộc về địa đàng đó? (b) Đức Giê-hô-va thu nhóm vào địa đàng thiêng liêng những người nào, và họ sẽ có đặc ân chứng kiến điều gì?
10 Vì thế, tín đồ đạo Đấng Ki-tô chân chính ngày nay vui hưởng một địa đàng thiêng liêng được Đức Giê-hô-va làm cho ngày càng đẹp hơn. Địa đàng này gồm hai khía cạnh chính. Thứ nhất là sự thờ phượng thanh sạch dành cho Đức Chúa Trời thật là Đức Giê-hô-va. Ngài đảm bảo là chúng ta có thể thờ phượng ngài mà không bị ảnh hưởng bởi những giáo lý sai lầm. Ngài ban cho chúng ta thức ăn thiêng liêng. Điều này giúp chúng ta có thể học về Cha trên trời, làm ngài vui lòng và đến gần ngài (Giăng 4:24). Khía cạnh thứ hai của địa đàng thiêng liêng liên quan đến con người. Như Ê-sai đã báo trước, trong “những ngày sau cùng”, Đức Giê-hô-va sẽ dạy những người thờ phượng ngài biết cách để sống hòa thuận. Ngài dạy chúng ta để không tham gia chiến tranh. Dù chúng ta là người bất toàn nhưng ngài giúp chúng ta “mặc lấy nhân cách mới”. Ngài ban phước cho nỗ lực của chúng ta bằng cách ban thần khí thánh, là điều giúp chúng ta sinh ra bông trái tốt (Ê-phê-sô 4:22-24; Ga-la-ti 5:22, 23). Khi hành động phù hợp với thần khí Đức Chúa Trời, anh chị thật sự là một phần của địa đàng thiêng liêng.
11 Đức Giê-hô-va thu nhóm vào địa đàng thiêng liêng những người mà ngài yêu mến, tức những người yêu thương ngài, yêu chuộng sự bình an và “ý thức về nhu cầu tâm linh của mình” (Ma-thi-ơ 5:3). Họ sẽ có đặc ân chứng kiến sự khôi phục còn kỳ diệu hơn nữa, đó là sự khôi phục con người và toàn thể trái đất.
“Này! Ta đang làm mọi vật nên mới”
12, 13. (a) Tại sao chúng ta có thể tin chắc rằng những lời hứa của Đức Giê-hô-va về sự khôi phục cũng sẽ được ứng nghiệm theo nghĩa đen? (b) Như đã phán trong vườn Ê-đen, Đức Giê-hô-va có ý định nào đối với trái đất, và tại sao điều này cho chúng ta hy vọng về tương lai?
12 Nhiều lời tiên tri về sự khôi phục không chỉ ứng nghiệm theo nghĩa thiêng liêng. Chẳng hạn, Ê-sai viết về thời kỳ mà người bệnh, người què, người mù và người điếc sẽ được chữa lành, ngay cả cái chết cũng sẽ bị nuốt đến muôn đời (Ê-sai 25:8; 35:1-7). Những lời hứa ấy đã không ứng nghiệm theo nghĩa đen trong thời Y-sơ-ra-ên xưa. Vào thời nay, chúng ta thấy những lời hứa này đang được ứng nghiệm theo nghĩa thiêng liêng. Nhưng chúng ta có thể tin chắc rằng trong tương lai sẽ có sự ứng nhiệm trọn vẹn theo nghĩa đen. Làm sao chúng ta biết điều đó?
13 Trong vườn Ê-đen, Đức Giê-hô-va cho thấy rõ ý định của ngài đối với trái đất, đó là gia đình nhân loại sẽ sống trên đó hạnh phúc, khỏe mạnh và hợp nhất. Loài người có nhiệm vụ chăm sóc trái đất và các sinh vật trên đó, biến hành tinh này thành địa đàng (Sáng thế 1:28). Nhưng tình trạng ngày nay hoàn toàn khác. Dù vậy, hãy tin chắc rằng không điều gì có thể cản trở Đức Giê-hô-va thực hiện ý định của ngài (Ê-sai 55:10, 11). Trong vai trò là Vua Mê-si do Đức Giê-hô-va bổ nhiệm, Chúa Giê-su sẽ mang lại địa đàng toàn cầu.—Lu-ca 23:43
14, 15. (a) Đức Giê-hô-va sẽ “làm mọi vật nên mới” như thế nào? (b) Đời sống trong địa đàng sẽ ra sao, và anh chị trông mong điều gì nhất?
14 Hãy hình dung anh chị cảm thấy thế nào khi cả trái đất biến thành địa đàng! Đức Giê-hô-va phán về thời kỳ ấy: “Này! Ta đang làm mọi vật nên mới” (Khải huyền 21:5). Hãy xem điều này có nghĩa gì. Sau khi Đức Giê-hô-va dùng quyền năng để hủy diệt thế gian gian ác này thì sẽ chỉ còn lại “trời mới và đất mới”. Điều này có nghĩa là một chính phủ mới từ trời sẽ cai trị một xã hội mới trên đất, gồm những người yêu mến Đức Giê-hô-va và làm theo ý muốn ngài (2 Phi-e-rơ 3:13). Sa-tan và các quỷ sẽ không còn được phép hoạt động (Khải huyền 20:3). Lần đầu tiên trong hàng ngàn năm, loài người sẽ thoát khỏi những ảnh hưởng tiêu cực, bại hoại và hận thù của Sa-tan. Đó sẽ là một cảm giác vô cùng nhẹ nhõm!
15 Cuối cùng, chúng ta có thể chăm sóc hành tinh xinh đẹp này như ý định ban đầu của Đức Chúa Trời. Trái đất được tạo ra với khả năng tự phục hồi. Sông ngòi bị ô nhiễm có thể tự làm sạch nếu nguyên nhân gây ô nhiễm được loại bỏ; vẻ đẹp của những phong cảnh do chiến tranh tàn phá có thể tự phục hồi nếu xung đột chấm dứt. Thật tuyệt vời biết bao khi được góp phần biến cả trái đất thành địa đàng xinh đẹp giống như vườn Ê-đen, nơi có phong phú các loài sinh vật! Thay vì giết động vật và khai thác thực vật một cách bừa bãi, loài người sẽ sống hòa hợp với mọi tạo vật trên đất. Ngay cả trẻ em sẽ không phải sợ thú dữ.—Ê-sai 9:6, 7; 11:1-9.
16. Trong địa đàng, Đức Giê-hô-va sẽ dùng quyền năng khôi phục thế nào cho cá nhân anh chị?
16 Chúng ta cũng sẽ được phục hồi về phương diện cá nhân. Sau Ha-ma-ghê-đôn, những người sống sót sẽ được chứng kiến sự chữa lành bằng phép lạ trên phạm vi toàn cầu. Như Chúa Giê-su đã làm khi còn sống trên đất, ngài sẽ dùng quyền năng do Đức Chúa Trời ban để phục hồi thị giác cho người mù, thính giác cho người điếc và chữa lành cho người què cũng như người tàn tật (Ma-thi-ơ 15:30). Những người lớn tuổi sẽ rất vui mừng vì có sức mới và tràn đầy sức trẻ (Gióp 33:25). Da sẽ hết nhăn, chân tay sẽ thẳng lại và cơ bắp sẽ khỏe lại với sức lực mới. Tất cả nhân loại trung thành sẽ cảm nhận được những ảnh hưởng của tội lỗi và sự bất toàn dần dần biến mất. Chúng ta sẽ cảm tạ Đức Giê-hô-va biết bao về cách ngài dùng quyền năng khôi phục tuyệt diệu của ngài! Giờ đây, hãy tập trung vào một khía cạnh đặc biệt làm chúng ta ấm lòng trong thời kỳ khôi phục đầy hứng khởi này.
Khôi phục sự sống cho người chết
17, 18. (a) Tại sao Chúa Giê-su quở trách người Sa-đu-sê? (b) Điều gì dẫn đến việc Ê-li-gia cầu xin Đức Giê-hô-va dùng quyền năng khôi phục sự sống?
17 Vào thế kỷ thứ nhất CN, một số nhà lãnh đạo tôn giáo, được gọi là người Sa-đu-sê, không tin có sự sống lại. Chúa Giê-su quở trách họ khi nói: “Các ông lầm rồi, bởi các ông không biết Kinh Thánh, cũng chẳng biết quyền năng của Đức Chúa Trời” (Ma-thi-ơ 22:29). Thật vậy, Kinh Thánh cho biết Đức Giê-hô-va có quyền năng khôi phục sự sống cho người chết. Bằng cách nào?
18 Hãy nghĩ về điều đã xảy ra vào thời Ê-li-gia. Một góa phụ đang bế thi thể đứa con trai duy nhất của mình. Nhà tiên tri Ê-li-gia, người đã làm khách trong nhà bà một thời gian, hẳn vô cùng sửng sốt. Trước đó, ông đã cứu cậu bé khỏi bị chết đói. Rất có thể Ê-li-gia đã trở nên thân thiết với cậu bé ấy. Người mẹ hoàn toàn tan nát cõi lòng. Người con trai này là niềm an ủi duy nhất sau khi chồng bà qua đời. Có lẽ bà hy vọng sẽ được người con ấy chăm sóc ở tuổi xế chiều. Trong nỗi đau tột cùng, bà lo sợ rằng mình đang bị Đức Chúa Trời trừng phạt vì lỗi lầm nào đó trong quá khứ. Ê-li-gia cảm thấy rất thương cho hoàn cảnh của bà. Ông nhẹ nhàng bế thi thể đứa bé từ tay người mẹ, đem lên phòng mình và cầu xin Đức Giê-hô-va khôi phục sự sống cho đứa bé.—1 Các vua 17:8-21.
19, 20. (a) Áp-ra-ham thể hiện đức tin nơi quyền năng khôi phục của Đức Giê-hô-va như thế nào, và đức tin ấy dựa trên cơ sở nào? (b) Đức Giê-hô-va ban thưởng cho đức tin của Ê-li-gia ra sao?
19 Ê-li-gia không phải là người đầu tiên tin có sự sống lại. Nhiều thế kỷ trước đó, Áp-ra-ham tin rằng Đức Giê-hô-va có quyền năng khôi phục sự sống. Tại sao ông tin chắc điều đó? Khi Áp-ra-ham 100 tuổi và Sa-ra 90 tuổi, Đức Giê-hô-va đã khôi phục khả năng sinh sản của họ, và Sa-ra đã sinh một con trai (Sáng thế 17:17; 21:2, 3). Sau này, khi người con ấy trưởng thành, Đức Giê-hô-va bảo Áp-ra-ham dâng con của mình. Áp-ra-ham đã biểu lộ đức tin; ông tin rằng Đức Giê-hô-va có khả năng khôi phục sự sống cho Y-sác, người con yêu quý của ông (Hê-bơ-rơ 11:17-19). Đó có lẽ là lý do mà trước khi lên núi để dâng con, Áp-ra-ham nói với các tôi tớ rằng ông và Y-sác sẽ cùng quay lại.—Sáng thế 22:5.
“Xem này, con trai bà đang sống”!
20 Đức Giê-hô-va đã không để cho Y-sác phải hy sinh nên không cần đến sự sống lại lúc đó. Tuy nhiên trong trường hợp của Ê-li-gia thì con trai của người góa phụ đã chết. Nhưng sắp có sự thay đổi. Đức Giê-hô-va đã ban thưởng cho đức tin của nhà tiên tri này bằng cách làm cho đứa trẻ sống lại! Rồi Ê-li-gia trao đứa trẻ cho người mẹ và nói những lời mà bà sẽ không bao giờ quên: “Xem này, con trai bà đang sống”!—1 Các vua 17:22-24.
21, 22. (a) Tại sao Kinh Thánh ghi lại những trường hợp được sống lại trong quá khứ? (b) Trong địa đàng, sự sống lại sẽ diễn ra ở mức độ rộng lớn nào, và ai sẽ thực hiện điều ấy?
21 Đây là lần đầu tiên Kinh Thánh nói về việc Đức Giê-hô-va dùng quyền năng của ngài để khôi phục sự sống cho một người. Sau này, Đức Giê-hô-va cũng ban cho Ê-li-sê, Chúa Giê-su, Phao-lô và Phi-e-rơ quyền năng làm người chết sống lại. Dĩ nhiên, những người được sống lại cuối cùng rồi cũng chết. Dù vậy, những lời tường thuật như thế trong Kinh Thánh cho chúng ta thấy trước triển vọng tuyệt diệu trong tương lai.
22 Trong địa đàng, Chúa Giê-su sẽ thực hiện vai trò của ngài là “sự sống lại và sự sống” (Giăng 11:25). Ngài sẽ làm cho hàng triệu người sống lại và ban cho họ cơ hội sống mãi mãi trong địa đàng trên đất (Giăng 5:28, 29). Hãy hình dung cảnh đoàn tụ khi bạn bè và họ hàng thân yêu được sống lại ôm chầm lấy nhau và vui mừng khôn xiết! Cả nhân loại sẽ ngợi khen Đức Giê-hô-va về quyền năng khôi phục của ngài.
23. Cách vĩ đại nhất mà Đức Giê-hô-va từng dùng quyền năng của ngài là gì, và điều này đảm bảo hy vọng của chúng ta về tương lai như thế nào?
23 Đức Giê-hô-va đã làm một điều để giúp chúng ta hoàn toàn tin chắc rằng ngài có thể làm người chết sống lại. Ngài đã làm cho Con ngài là Chúa Giê-su sống lại và ban cho Chúa Giê-su nhiều quyền năng hơn mọi thiên sứ. Đây là cách vĩ đại nhất mà Đức Giê-hô-va dùng quyền năng khôi phục của ngài. Sau khi được sống lại, Chúa Giê-su hiện ra với hàng trăm nhân chứng (1 Cô-rinh-tô 15:5, 6). Ngay cả đối với những người hoài nghi thì bằng chứng ấy là quá đủ. Đức Giê-hô-va có quyền năng khôi phục sự sống.
24. Tại sao chúng ta tin chắc Đức Giê-hô-va sẽ làm người chết sống lại, và mỗi chúng ta quý trọng hy vọng nào?
24 Đức Giê-hô-va không chỉ có quyền năng khôi phục sự sống cho người đã chết mà ngài còn mong muốn làm thế. Người trung thành Gióp được soi dẫn để nói rằng Đức Giê-hô-va mong mỏi làm người chết sống lại (Gióp 14:15). Chẳng phải anh chị được thu hút đến gần Đức Chúa Trời, đấng thật sự muốn dùng quyền năng theo cách yêu thương như thế sao? Dù vậy, hãy nhớ rằng sự sống lại chỉ là một khía cạnh của công việc khôi phục vĩ đại của Đức Giê-hô-va trong tương lai. Vậy, hãy tiếp tục đến gần Đức Giê-hô-va và luôn quý trọng hy vọng được ở trong địa đàng để chứng kiến Đức Giê-hô-va “làm mọi vật nên mới”.—Khải huyền 21:5.
a “Kỳ khôi phục mọi sự” đã bắt đầu khi Nước của Đấng Mê-si được thành lập và một người thừa kế của vua Đa-vít trung thành lên ngôi. Đức Giê-hô-va hứa với Đa-vít rằng một người thừa kế của ông sẽ cai trị mãi mãi (Thi thiên 89:35-37). Nhưng sau khi Ba-by-lôn hủy diệt Giê-ru-sa-lem vào năm 607 TCN, không có người thừa kế nào của Đa-vít ngồi trên ngôi của Đức Chúa Trời. Chúa Giê-su, đấng được sinh ra trên đất với tư cách là người thừa kế của Đa-vít, trở thành Vua đã được hứa từ lâu khi ngài lên ngôi ở trên trời.
b Chẳng hạn, Môi-se, Ê-sai, Giê-rê-mi, Ê-xê-chi-ên, Ô-sê, Giô-ên, A-mốt, Áp-đia, Mi-chê và Xô-phô-ni đều viết về chủ đề này.