Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • bt muru 16 ipaax. 126-150
  • “Murwe Omasedonia”

Mpantta ola khekhanle eviidiyu.

Muniswaamihe, khivaniweryaneya orumiha eviidiyu ela.

  • “Murwe Omasedonia”
  • ‘Mulaleyeke Oratteene’ Omwene wa Muluku
  • Miru Saamukhaani
  • Mwaha Onlikana Nuula
  • “Muluku Taanirumme” (Miteko 16:6-15)
  • “Muttitthi wa Atthu Waahimurukunuwela” (Miteko 16:16-24)
  • “Yaahipatisiwa Voohipisa” (Miteko 16:25-34)
  • “Aniphavela Onikumiherya Ota Voohisuweliwa?” (Miteko 16:35-40)
  • “Murettele wa Muluku, Onvikana Osuwela wa Mutthu”
    Owehaweha Elaleyaka Omwene Wa Yehova (Yoosoma)—2017
  • Guarda a Ekhatteya Aahiixutta Ekeekhai
    Mwiixutte Myaha sa Biibiliya
  • Paulo Aahaakhaliherya “Wiiwexexa Soolempwa”
    ‘Mulaleyeke Oratteene’ Omwene wa Muluku
‘Mulaleyeke Oratteene’ Omwene wa Muluku
bt muru 16 ipaax. 126-150

MURU 16

“Murwe Omasedonia”

Mamisionaario yaahireelihiwa mwaha wa weemererya muteko yaavahiwe aya hata yaavilela olupatthiwa moohakalala

Enivarihana ni Miteko 16:6-40

1-3. a) Paulo ni apatthani awe yoonale sai malakiheryo a munepa woowaarya? b) Soowiiraneya xeeni ninrowa ahu othokorerya?

EKURUPU emosa ya athiyana yaahikhuma epooma ya oFilipi, oMasedonia. Moohipisa awo yaahiphiya muro oniihaniwa Gangites. Ntoko yaalimalenle aya, awo yaahikilaathi mukerekhere wa muro ole wiira anvekele Muluku a aIsarayeli. Nto Yehova aanaaweha. — 2 Wah. 16:9; Esal. 65:3.

2 Okathi ene yoowo, ekurupu emosa ya alopwana yaawo yaari ikiloomo 800 oleste wa oFilipi, yaahikhuma oListra epooma yaari osuuli wa oGalasia. Nuuvira mahiku vakhaani, awo yaahiphiya estaraata ya oRoma, yeeyo yaari yooreera yaarowa oleste muttetthe wa edistritu ya wAsia. Alopwana awo aari Paulo, Siila ni Timootheyo. Nto awo yaaniphavela vanceene ovira estaraata ele wiira yaxukurye wEefeso ni ipooma sikina wiira yaalaleerye atthu anceene yaakhala ipooma iyo, yaawo yahaatonko wiiwa ihapari sooreera sa Kristu. Masi ahinatthi opacerya weetta mukwaha ole, munepa woowaarya waahaakhoottiha, masi enamuna aakhoottinhe awe khenihimmwa. Awo yaahikhoottihiwa olaleerya wAsia. Mwaha wa xeeni? Orumeelaka munepa woowaarya wa Muluku, Yesu aaphavela wiira ekurupu ele ya Paulo ekhume wAsia Menor erowaka Ephareya Egeu mpakha mukerekhere mwa muro Gangites.

3 Enamuna Yesu aamukhalihenrye awe Paulo ni apatthani awe weetta mukwaha ole, enniniixuttiha itthu sinceene olelo-va. Vano nrowe niwehe itthu siiraneyale mukwaha wa nenli wa omisionaario wa Paulo, yoowo waapacenrye mwaakha 49 nuumala Kristu orwa.

“Muluku Taanirumme” (Miteko 16:6-15)

4, 5. a) Waattamela oBitinia, etthu xeeni yiiraneyale ni ekurupu ya Paulo? b) Yoothanla xeeni yaapanke aya ni etthu xeeni yiiraneyale?

4 Okhala wiira yaahikhoottiheriwa olaleerya wAsia, Paulo ni apatthani awe yaahirowa onorti wiira yaalaleeryeke isidade sa oBitinia. Wiira aphiye opuro ole, woonasa wene yaahaana weetta iphiro soohiloka saari mittetthe sa oFiriixia ni oGalasia. Masi okathi yaattamela aya oBitinia, Yesu aahitthikela orumeela munepa woowaarya wiira aakhoottihenrye olaleerya opuro ole. (Mit. 16:6, 7) Okathi ole, alopwana ale yaahixanka ahinoona yoopaka. Yaanisuwela etthu yoolaleerya ni moota woolaleerya, masi khiyaasuwela opuro woolaleerya. Awo yaaheererya olaleerya wAsia, masi khiyeemereriwe. Nave yaaheererya olaleerya oBitinia, nave khiyeemereriwe. Hata vari siiso, Paulo aaniimananiha wiira owerye olaleerya mapuro aarowa awe weemereriwa. Nto alopwana ale yaahipaka yoothanla yaakhala ntoko wiira khiyaalonke, awo yaahirowa oeste ni yaaheetta ikiloomo 550, aviraka isidade suulupale mpakha ophiya eporto ya oTrowade, opuro yaarowa aya owela ekalawa wiira arowe oMasedonia. (Mit. 16:8) Ari ene oTrowade, Paulo aaheererya olaleerya ekwaha ya neeraru, masi ekwaha ela owo aaheemereriwa.

5 Luka, yoowo olempe Evangelyo enikuxa nsina nawe, aahikela ekurupu ele ya Paulo oTrowade. Owo onnihimya etthu yiiraneyale oriki: “Ohiyu, Paulo aahimoona moolohani mulopwana mmosa a oMasedonia, eemenle ene, onvekelaka wira: ‘Murwe oMasedonia, munikhaliherye’. Nuumala Paulo oweha eyo, naaheererya orowa oMasedonia, nisuwelaka wira Muluku taanirumme waalaleerya ihapari sooreera atthu a weiwo”.a (Mit. 16:9, 10) Nto vano Paulo aanisuwela opuro woolaleerya. Tthiri Paulo aahihakalala vanceene mwaha wa ohikhulumuwa ni omananiha weetta mukwaha ole! Moohipisa, alopwana ale 4 yaahirowa oMasedonia!

Murummwa Paulo ni Timootheyo yeemenle ene mpakitini. Okathi pakiti onikhuma awe, Timootheyo onnithoonya etthu eri ottaiwene.

“Naahiwela ekalawa oTrowade”. — Miteko 16:11

6, 7. a) Etthu yiiraneyale okathi wa mukwaha wa Paulo, enniixuttiha exeeni? b) Ntakiheryo na Paulo ninniixuttiha exeeni?

6 Yoowiiraneya ela enniixuttiha exeeni? Nkahaya muupuwele ela: Nuumala Paulo okhuma wAsia munepa woowaarya ti woonihenrye aya etthu Muluku aaphavela awe, nave nuumala Paulo waattamela oBitinia, Yesu taapanke awe etthu, nave waari nuumala Paulo ophiya oTrowade Yesu aamulenle awe orowa oMasedonia. Okhala wiira Yesu tori muhooleli a Muloko, olelo-va, owo pooti onivaha malakiheryo ntoko anvanhe awe Paulo. (aKol. 1:18) Mwa ntakiheryo, woonasa wene okhuma khalai ninnuupuwela okhala pioneero aahiiso othaamela muttetthe woothowa anamalaleerya a Omwene. Masi pooti wiira Yesu onrowa onivaha malakiheryo nuumala opaka etthu wiira niphwanye yoolukama ahu. Mwaha wa xeeni? Nkahaya muupuwele ntakiheryo nla: Motorista onoowerya orukunuxela ekaaro awe moono woolopwana aahiiso woothiyana akhala wiira ekaaro eyo enneetta, owo khoniwerya opaka eyo eemenle ene opuro omosa. Mwa enamuna emosaru, voohimya sa wuncererya muteko ahu woolaleerya, Yesu onninivaha malakiheryo ni onikhaliherya akhala wiira “ninneetta”, eyo piiyo, akhala wiira ninniimananiha opaka etthu.

7 Masi ankhi akhala wiira wiimananiha wahu khonikumiherya mireerelo? Niireke nihaana ohiya nuupuwelaka wiira munepa woowaarya khonnivaha malakiheryo? Nnaari. Muhiliyale wiira Paulo aahikhalana mixankiho, niire so, itthu khasiiraneya ntoko aaphavela awe. Hata vaari siiso, owo aahithipelela wiimananiha mpakha ophwanya opuro aarowa awe olaleerya. Nikupaliki ni murima wootheene wiira wiimananiha wahu, waavya ‘eparakha yuulupale wira nivare muteko’, onoonikhaliherya vanceene aahiiso nnootthuveliwa vanceene. — 1 aKor. 16:9.

8. a) Muhimye makhalelo a epooma ya oFilipi? b) Olaleerya wa Paulo “opuro woovekela”, waakumihenrye exeeni?

8 Nuumala ekurupu ya Paulo ophiya edistritu ya oMasedonia, awo yaahirowa oFilipi. Atthu yaakhala epooma ya oFilipi, yaanisiveliwa vanceene mwaha wookhala atthu a oRoma. Anakhotto a oRoma yaareformanri yaakhala epooma ele, yaanoona ntoko wiira yaari wItália, eyo piiyo, ekultura ya aRoma yaahikhala vakhaani oMasedonia. Ota wa epooma ele, mukerekhere mwa muro mamisionaario ale yaahiphwanya “opuro woovekela”.b Nto Saabadu, mamisionaario ale yaahirowa opuro ole, yaaphwanya athiyana athukumanne ene wiira amukokhorele Muluku. Nto awo yaahikilaathi anapacerya ovaanela ni athiyana ale. Muthiyana mmosa aihaniwa Lidia ‘aanaawiriyana’, nto “Yehova aahitthukula saana murima awe”. Lidia aahisiveliwa vanceene itthu iixuttihiwe awe ni mamisionaario ale, nto owo ni atthu a etthoko awe yaahipatisiwa. Nto aahimuthipelela Paulo ni apatthani awe wiira arowe vatthokoni vawe.c — Mit. 16:13-15.

9. Olelo-va, anna ni arokora anceene anitthara sai ntakiheryo na Paulo ni mareeliho xeeni aniphwanya aya?

9 Opatisiwa wa Lidia waahikumiherya ohakalala wuulupale! Woonasa wene Paulo aahihakalala vanceene mwaha wa weemererya nlattulo na ‘orowa oMasedonia’ ni orumeeliwa ni Yehova yena ni apatthani awe wiira yaakhule mavekelo a athiyana ale yaamoova ni omukokhorela Muluku. Olelo-va, anna ni arokora anceene, amiravo, oowuuluvala, oothela ni oohitheliwa annithaamela mapuro oothowa anamalaleerya a Omwene. Ekeekhai wiira anna ni arokora awo annikhalana mixankiho, masi awo annihakalala vanceene okathi anaaphwanya aya atthu ntoko Lidia, yaawo aneemererya ikeekhai sa mBiibiliyani. Niireke munoowerya opaka marukunuxo mookumini mwanyu wiira mwalaleeryeke mapuro oothowa anamalaleerya? Akhala wiira munoopaka eyo, munoophwanya mareeliho manceene. Mwa ntakiheryo, nwehe yoowiiraneya ya murokora orina iyaakha 20 oniihaniwa Aaron, yoowo aathaamenle elapo emosa ya wAmérica Central. Moolumo awe annooniherya moonelo wa anna ni arokora anceene. Owo ohimmye so: “Orumeela elapo ekina onnikikhaliherya okhalana waamini woolipa ni omwaattamela vanceene Yehova. Nave ti voohakalaliha olaleerya, kinnaasomiha Biibiliya atthu 8!”

Arokora anli amulaleeryaka muthiyana mmosa mphironi. Mmiravo mmosa aawehaka wiira osuwele etthu anilavula aya.

Olelo-va, ninrowa ‘orowa sai oMasedonia’?

“Muttitthi wa Atthu Waahimurukunuwela” (Miteko 16:16-24)

10. Malaikha ootakhala yaamukumihenrye sai mixankiho Paulo ni apatthani awe?

10 Satana aahinanariwa vanceene mwaha woowi ihapari sooreera saanilaleiwa elapo atthu anceene yaahapuxiwe aya ni Satana vamosa ni minepa sawe sootakhala. Nto khanintikinihiwa woona wiira minepa sootakhala saahimukumiherya mixankiho Paulo ni apatthani awe! Okathi yaari aya nipuro yaapakiwa mavekelo, mwali mmosa murumeyi, yoowo aarina nlaikha nootakhala ni aaphwanyiha musurukhu munceene mapatarau awe aaxeryaka ehako, aahipacerya omutthara Paulo ni apatthani awe. Owo aanikhuwela oriki: “Alopwana ala, ti arumeyi a Muluku Muulupalexa, ni anoolaleeryani moota Muluku onrowa awe owoopolani”. Pooti wiira mwali ole aanikhuwela orumeelaka moolumo ale, ophavelaka waakupaliha atthu wiira itthu aahimya awe ni itthu Paulo iixuttiha awe saakhuma opuro omosaru. Nto eyo yanwiirihaka atthu onwiriyana mwali ole ohiya waawiriyana atthareli eekeekhai a Kristu. Masi Paulo aahimmaaliha mwali ole oomolaka nlaikha nle nootakhala. — Mit. 16:16-18.

11. Etthu xeeni yamwiiranenle Paulo ni Sila nuumala Paulo woomola nlaikha mwali aarina awe?

11 Okathi mapatarau a mwali ole yoonale aya wiira khiyaarina-tho manera oophwanya musurukhu, yaahinanariwa vanceene. Awo yaahinvara Paulo ni Sila, yaapurulela nipuro noowaatta atthu, weiwo makhulupale a ekuvernu ya oRoma yaaphuka aya milattu. Mapatarau a mwali ole yaahittottela mureerelo nthalu ni okhaliherya elapo aya alipa-oophuka ale yaarina aya. Awo yaakhala ntoko wiira yaahimya so: ‘Ayuda ale annikumiherya ohiiwanana mwaha woowi aniixuttiha soolema hiyo aroma nihikhanle ahu ootthara’. Moolumo aya yaahikumiherya ele yaaphavela aya. Maana “muttitthi wa atthu [waari opuro ole] waahimurukunuwela Paulo ni Sila”. Vano makhulupale ale “yaahiruma wira eruliwe malaya aya, ni emaniwe ni ikopo”. Nuumala omaniwa vanceene Paulo ni Sila yaahiriheliwa mukhatteya. Vano kwaarta a ekhatteya ele aahaarihela mukhatteya alopwana ale aasareyale ene makhwatta ni aahaatthukwa metto saya vathaapwani. (Mit. 16:19-24) Okathi kwarta ole aawanle awe mukhora, ekhatteya ele yaahitepa oriipela mpakha Paulo ni Sila ohiwerya owehana mukina ni mukhwaawe. Masi Yehova aanaaweha. — Esal. 139:12.

12. a) Awiixutti a Yesu yoonenle sai olupatthiwa ni mwaha wa xeeni? b) Inamuna xeeni sa olupatthiwa Satana ni atthu awe annikumiherya aya?

12 Iyaakha vakhaani saavinre, Yesu aahaaleela atthareli awe wiira yaamulupatthiwaka. (Yoh. 15:20) Nto okathi Paulo ni apatthani awe yaavinre aya oMasedonia, awo yaanisuwela wiira yaamulupatthiwa. Vano okathi yaapacenrye aya olupatthiwa, ohiya wuupuwelaka wiira khiyeemereriwa ni Yehova, awo yaahoona wiira yaalupatthiwa mwaha woowi Satana aahinanariwa vanceene. Olelo-va, atthu ale aneettihiwa ni Satana annirumeela enamuna emosaru, yiiraneyale oFilipi. Okhale oxikola, omutekoni ni mapuro makina, atthu ale annilupattha anninootherya itthu sinceene, nto eyo enniwiiriha atthu akina onilupattha. Ilapo sikina, ahooleli a itiini annilupattha anninikaxari otribunaali, anakhala ntoko wiira anihimya so: ‘Anamoona a Yehova annikumiherya ohiiwanana, mwaha woowi anniixuttiha itthu sihinivarihana ni “soolema sahu” nihikhanle ahu ooweettela’. Mapuro makina, annihu annimaniwa ni oriheliwa mukhatteya. Hata vari siiso, Yehova onnaaweha. — 1 Ped. 3:12.

“Yaahipatisiwa Voohipisa” (Miteko 16:25-34)

13. Etthu xeeni yaamwiirinhe kwaarta okoha wiira “kipake exeeni wira koopowe”?

13 Waahivira okathi wiira Paulo ni Sila akhale saana mmuupuweloni ni weerutthuni mwaha wa itthu siiraneyale nihiku nle. Nnaamwi yaamaniwe, ohiyu eriyari, awo yaahiwerya okhala saana, anawerya ‘ovekela, ni yaaniipa isipo soomuttottopela Muluku’. Mootutuxerya yaahikhumelela etetere yuulupale yeeyo yaahononne ekhatteya. Vano kwaarta aahivenya ni aahoona wiira mikhora sootheene sa ekhatteya saahihuleya, nto aahoova vanceene uupuwelaka wiira aperesu ale yaahitthyawa. Okhala wiira aanisuwela ehukhumu aarowa awe ovahiwa mwaha woowaahiya maperesu atthyawaka, owo “aahimutholola xoowa awe, onahala vakhaani wiixiiva”. Masi Paulo aahimukhuwelela oriki: “Muhiixiive, okhala wira otheene ahu nri vaava!” Vano oxankale ene, kwarta ole aahaakoha wiira: “Kipake exeeni wira koopowe?” Paulo ni Sila yaanisuwela wiira khiyaarowa owerya omoopola kwarta ole, masi Yesu anwerya omoopola. Nto yaahimwaakhula wiira: “Mmwaaminiki Pwiya Yesu, vano nyuwo ni atthu a etthoko anyu, munimoopowa”. — Mit. 16:25-31.

14. a) Paulo ni Sila yaamukhalihenrye sai kwaarta? b) Paulo ni Sila yaareelihiwe sai mwaha woovilela olupatthiwa moohakalala?

14 Niireke kwaarta ole aakoha ni murima wootheene? Paulo aanisuwela wiira kwaarta ole aakoha ni murima wootheene. Musuweleke wiira, kwaarta ole khahiyo aari muyuda ni khaasuwela Soolempwa. Nto ohinatthi okhala mukristau, owo aahaana wiixutta ni weemererya ikeekhai soopacerya sa mbiibiliyani. Vano Paulo ni Sila yaahaavya okathi wiira amulaleerye “nuulumo na Yehova”. Awo yaahiimananiha vanceene omwiixuttiha Soolempwa, woonasa wene mpakha oliyala owereya yoona aya mwaha woomaniwa. Masi kwarta ole aahiweha makhwatta aya ni aahiloola. Nuumala-vo, owo ni atthu ootheene a etthoko awe “yaahipatisiwa voohipisa”. Tthiri Paulo ni Sila yaahireelihiwa vanceene mwaha woovilela olupatthiwa moohakalala! — Mit. 16:32-34.

15. a) Anamoona a Yehova a olelo-va, anitthara sai ntakiheryo na Paulo ni Sila? b) Xeeni vanireerela aya waaxukurya ni waapakela irevisita atthu a muttetthe ahu?

15 Amutakihaka Paulo ni Sila, Anamoona a Yehova anceene a olelo-va annilaleya ihapari sooreera okathi anitthukweliwa aya mukhatteya mwaha wa waamini waya, nto eyo ennikumiherya mireerelo sinceene. Mwa ntakiheryo, ilapo sikina muteko ahu woolaleerya waakhottihiwa aya, waahikhala okathi Anamoona a Yehova 40% a ilapo iyo, yiixuntte ekeekhai okathi yaari aya mukhatteya! (Yes. 54:17) Moone wiira kwaarta ole a okhatteya aavekenle nikhaliheryo nuumala etetere ohonona ekhatteya ele. Mwa enamuna emosaru, olelo-va atthu akina yahaaphavela muhupi wa Omwene woonasa wene anneemererya nuumala waakhumelela etthu mookumi mwaya, yeeyo enaaxankiha vanceene. Ohihiya waaxukurya ni waapakela irevisita atthu a muttetthe ahu pooti onikhaliherya owerya waakhaliherya okathi sinaakhumelela aya mixankiho ntoko sa kwarta ole.

“Aniphavela Onikumiherya Ota Voohisuweliwa?” (Miteko 16:35-40)

16. Nihiku naattharelana voosiisu nuumala Paulo ni Sila omaniwa, itthu saaxankinhe sai?

16 Voosiisu nuumala omaniwa, makhulupale yaahiruma wiira Paulo ni Sila yaahaana otaphuliwa mukhatteya. Masi Paulo aahihimya wiira: “Awo aaniwaxula ohoolo wa atthu otheene ahiniphukenle, nnaamwi nri ene aroma. Nave, aanirihela mukhatteya. Vano, aniphavela onikumiherya ota voohisuweliwa? Nnaari, vahiireye siiso! Arweeke axineene yaawo, anikumiherye ota”. Nuumala osuwela wiira alopwana ale yaari aroma, makhulupale ale “yaahoova vanceene”, maana yaahitthekela itireitu sa awiixutti ale.d Vano itthu saahixankiha. Awiixutti ale yaawaxuliwe ohoolo wa atthu ootheene, nto makhulupale ale yaahaana orwa ovekela muswaammaha ohoolo wa atthu ootheene. Awo yaahinvekela Paulo ni Sila wiira akhume oFilipi. Paulo ni Sila yaaheemererya, wanipacerya yaahaana waalipiha awiixutti ale a niinaano. Nuumala-vo, yaahikhuma epooma ele.

17. Etthu xeeni awiixutti yaarowa aya wiixutta nuumala oweha ovilela wa Paulo?

17 Vaakhanle wiira wanipacerya itireitu saya sa okhala atthu a oroma saahittittimihiwa, woonasa wene Paulo ni Sila khiyaarowa omaniwa. (Mit. 22:25, 26) Masi vaakhanle wiira eyo yaahiiraneya, awiixutti a oFilipi yaarowa wuupuwela wiira alopwana ale yaahirumeela itireitu saya wiira ahihaaxiwe mwaha wa nsina na Yesu. Nto eyo yaarowa olipiha sai waamini wa awiixuttihi yahaakhanle aroma? Maana awo khiyaakhapeleliwa ni nlamulo wiira ahimaniwe. Nto mwaha woovilela ohukhummwa, Paulo ni Sila yaahaavaha ntakiheryo nooloka awiixutti ale a niinaano, awooniheryaka wiira atthareli a Kristau anoowerya ovilela hata alupatthiwaka. Nave, mwaha woohimya wiira saahaana ottittimihiwa itireitu saya sookhala atthu a oroma, Paulo ni Sila yaahaakhanyererya makhulupale ale weemererya wiira yaahihonona nlamulo. Woonasa wene, eyo yaahiwiiriha makhulupale ale opacerya wuupuwela oratteene ahinatthi waahasula atthu ale yaamukokhorela Muluku ni Paulo. Nave eyo, yahaakhaliherya wiira muhoolo mwaya ahihasuliwe.

18. a) Olelo-va, axitokweene anitthara sai ntakiheryo na Paulo? b) ‘Ninrumeela sai malamulo wiira niwerye olaleya ihapari sooreera’?

18 Olelo-va, axitokweene annivaha malakiheryo muloko wa ekristau arumeelaka ntakiheryo naya nooloka. Ele aniphavela aya wiira atthu akina animukokhorelana aya Muluku apakeke, awo nave annipaka ni murima wootheene. Nimutakihaka Paulo, hiyo ninnivarerya oratteene okathi ni moota nikhanle ahu oorumeela itireitu sahu wiira niikhapelele. Vaareerelaka, ninniroiha milattu sahu itribunaali sa elapo eyo aahiiso itribunaali sa ilapo sikina wiira nimukokhoreleke Muluku mootaphuwa. Yoolakela ahu yuulupale khahiyo okumiherya marukunuxo, masi ‘orumeela nlamulo wira niweryeke olaleya ihapari sooreera’. (aFil. 1:7) Moohicikha etthu milattu iyo sinrowa aya okumiherya, nimutakihaka Paulo ni apatthani awe, noolakela ohihiya ‘olalerya ihapari sooreera’, moohicikha opuro munepa wa Muluku onrowa awe oniruma. — Mit. 16:10.

LUKA — MULIPA OOLEPA ELIIVURU YA MITEKO

Ekapiitulu 16, eversiikulu 9 ya eliivuru ya Miteko, mulipa oolepa onnimuhimya mutthu a neeraru, niire so, onnirumeela moolumo ni miteko sa atthu akina, owo khoniihela muhina mwa yoowiiraneya. Masi Miteko 16:10, 11, onnituruka enamuna eyo yoolepa. Mwa ntakiheryo, eversiikulu 11 mulipa oolepa owo onihimya so: “[Hiyo] naahiwela ekalawa oTrowade, nnarowa oSamotraasia”. Mpantta ola, mulipa oolepa, Luka onniihela muhina mwa soowiiraneya. Masi okhala wiira nsina na Luka khaninromoliwa eliivuru ya Miteko sa Arummwa, ninsuwela sai wiira tolempe eliivuru ela?

Luka okilaathale ene vameesa, olepaka eroolu.

Nnoowerya osuwela waakhuliwa waya nithokoreryaka wanipacerya wa eliivuru ya Miteko ni Evangelyo ya Luka. Wanipacerya wa khula eliivuru oniroiheliwa mulopwana mmosa iihaniwa “Teofilo”. (Luka 1:1, 3; Mit. 1:1) Eliivuru ya Miteko enipacerya ni moolumo ala ani: “Epaphelo yoopacerya koolepenlyaakani nyuwo, Teofilo, kootthokiherya itthu sotheene Yesu opanke awe ni iixuttinhe awe”. Okhala wiira makhulupale manceene a khalai annikupali wiira “epaphelo yoopacerya” yaalempwale ni Luka, pooti wiira ti yoowo aalempe eliivuru ya Miteko.

Khaninsuwela itthu sinceene voohimya sa Luka. Mbiibiliyani nsina nawe nimphwanyaneya ikwaha 3 paahi. Murummwa Paulo onnimuhimya Luka okhala “meetiku” oophentiwa ni okhala mutthu ‘aavarana awe muteko’. (aKol. 4:14; Fil. 24) Mipantta sa eliivuru ya miteko Luka oniihela awe muhina mwa soowiiraneya, owo onnihimya wiira wanipacerya aahimuhoola murummwa Paulo oTrowade mpakha oFilipi, mwaakha 50 nuumala Kristu orwa. Masi okathi Paulo aakhumme awe oFilipi, Luka khaakhanle ni Paulo. Oowanli aya yaahitthikela okumana oFilipi mwaakha 56 nuumala Kristu orwa ni yaahirowa oYerusalemu ni axinna 7 a oFilipi. Nto oYerusalemu Paulo aahitthukweliwa mukhatteya. Nuuvira iyaakha piili, Luka aahimuhoola Paulo yoowo aatthukiwe okhuma oKesareya mpakha oRoma. (Mit. 16:10-17, 40; 20:5–21:17; 24:27; 27:1–28:16) Okathi Paulo aatthukweliwe awe oRoma ekwaha ya nenli ni aasuwenle awe wiira aahaala wiiviwa, “Luka paahi” taari ni Paulo. (2 Tim. 4:6, 11) Vannooneya wiira Luka aaheetta mikwaha soorakama ni aaneemererya okumana mixankiho wiira olaleye ihapari sooreera.

Luka khonihimya wiira aahiweha itthu olempe awe voohimya sa Yesu. Ohiya-vo, owo onihimya wiira aahitokosa wiira olepe aakohaka atthu akina “yoonale itthu iyo siiraneyaka”. Nave owo ‘aahitokosa itthu iya sotheene’ wiira ‘olepe itthu iya mwa enamuna enitthareya’. (Luka 1:1-3) Wiimananiha wa Luka onnooniherya wiira anitokosa oratteene. Wiira olepe itthu sootheene woonasa wene aahimukoha Elizabeti, Maria (maama awe Yesu) ni atthu akina. Itthu sinceene olempe awe khasiniphwanyaneya Ivangelyo sikina. — Luka 1:5-80.

Paulo ohimmye wiira Luka aari meetiku, vanniweryaneya oweha itthu olempe awe moota mameetiku anaathokorerya aya atthu ale anihaawa. Nrowe niwehe matakiheryo vakhaani: Luka ohimmye wiira okathi Yesu ampenunxe awe mulopwana aavariwe malaikha ootakhala, nlaikha nootakhala naahimukhuma mulopwana ole ‘nihinvulalinhe’, amaathi awe Pedru “yiira ewereiwaka vanceene efeepere” ni muthiyana Yesu aamukhalihenrye awe ‘aahiviriha iyaakha 18 owereiwaka. Nave muthiyana owo khaawerya weemela mowookololowa, masi eetta uuramme ene’. — Luka 4:35, 38; 13:11.

Vannooneya oratteene wiira Luka aanihela opuro woopacerya mookumini mwawe “muteko” wApwiya. (1 aKor. 15:58) Yoolakela awe khahiyo waari ophavelasa ovuwihiwa aahiiso okhalana muteko oniliviwa musurukhu munceene, masi aaphavela waakhaliherya atthu akina omusuwela ni omukokhorela Yehova.

LIDIA, AATUMIHA IKUWO SA MUSURUKHU MUNCEENE

Lidia aakhala oFilipi, epooma ya efaita yinceene ya oMasedonia. Owo aayariwe oTiyatira, epooma ya muttetthe wa oLida, okhala wiira aatumiha ikuwo sa musurukhu munceene (puurpura), owo aahilapuwa ephareya Egeu onarowa okhala oFilipi. Vanikhala ntoko wiira aatumiha ikuwo saaphavelexiwa vanceene ni sa musurukhu munceene ntoko itapeti, ikuwo siniheliwa waamuru, ikuwo siniwariwa ni ikoolaari, ipulseera ni itthu sikina. Edukumento emosa ephwanyiwe oFilipi ennooniherya wiira epooma ele saahikhala ikurupu sa atthu yaatumiha ikuwo sa musurukhu munceene.

Lidia ooniheryaka etthu opanke awe.

Lidia onnihimmwa okhala muthiyana “aamukokhorela Muluku”, nto ennooniherya wiira owo aatthara soowiixuttiha sa ayuda. (Mit. 16:14) Vanikhala ntoko wiira aahipacerya omukokhorela Yehova okathi aari awe oTiyatira. Moovirikana ni oFilipi, oTiyatira naahikhala nipuro ayuda yaamukokhorela aya Muluku. Atthu akina anihimya wiira Lidia naari nsina aavahiwe awe nintaphulela “muthiyana a oLida” ni nsina nlo aavahiwe oFilipi. Masi sookhala idukumento sinooniherya wiira nsina noowi Lidia, naari nsina yaavahiwa aya atthu.

Okhuma mahiku a Homero, eseekulu 9 aahiiso 8 Kristu ohinatthi orwa, atthu a oLida ni atthu yaakhala elapo ele yaanisuwela oratteene opaka ikuwo sa puurpura. Tthiri maasi a oTiyatira yaanisuweliwa okhala maasi “ooreera, ootteela ni yaakhala okathi munceene”.

Ikuwo sa epuurpura saari ikuwo sa efaita yinceene, atthu oothaaciri ti yaakhalana musurukhu woothuma. Nnaamwi ikoolaari ni ipulseera sa musurukhu munceene saapakiwa ni eliinyu sikina saapakiwa ni ikarakaasa sa ikhoropa saaphwanyiwa ephareya ya oMediteraaneo. Ikuwo sa epuurpura saapakiwa ni eliinyu saakhala sa musurukhu munceene ni khisaatta ikuwo aahiiso ikolaare saapakiwa ni ikarakasa sa ikhoropa, maana saapirisari ikhoropa 8.000 wiira ephwanyiwe ekaraama emosa ya maasi saapakaniwa aya.

Vanikhala ntoko wiira Lidia aari mulipa a nakoso oothaaciri. Okhala wiira aatumiha ikuwo sa musurukhu munceene, nave aahaana orumeela musurukhu munceene. Nave Lidia aahikhalana empa yuulupale yaaphiyerya owaakhela aletto 4, Paulo, Sila, Timootheyo ni Luka. Okhala wiira Biibiliya onnaahimya “atthu a vatthokoni vawe”, eyo enooniherya wiira aakhala ni amusi awe. Masi nuulumo na ekereku nitaphuleliwe “etthoko”, pooti-tho wooniherya wiira aahikhalana anamuteko ni ipottha. (Mit. 16:15) Okhala wiira Paulo ni Sila ni anna akina yaahikumana etthoko ya muthiyana ola oowaakhela aletto ahinatthi okhuma epooma ele, eyo enooniherya wiira makristau a oFilipi yaapaka mithukumano etthoko ya Lidia. — Mit. 16:40.

Okathi Paulo aalepenle awe epaphelo aFilipi, nuuvira iyaakha 10 owo khaamuhimmye Lidia. Nto itthu sootheene ninsuwela ahu voohimya sa Lidia siri Miteko ekapiitulu 16.

a Nwehe ekaaxa eni: “Luka — Mulipa Oolepa Eliivuru ya Miteko”, eri epaaxina 146.

b Vanikhala ntoko wiira ayuda yaanikhoottihiwa okhalana isinagoga oFilipi mwaha woowi epooma ele khiyaareere anakhotto. Aahiiso pooti wiira epooma ele khiyaakhanle alopwana 10 ayuda, nummeru naavekeliwa wiira epakiwe esinagoga.

c Nwehe ekaaxa eni: “Lidia, Aatumiha Ikuwo sa Musurukhu Munceene”, eri epaaxina 150.

d Nlamulo na oroma naahimya wiira atthu oroma yaahaana opacerya ophukeliwa otribunaali ahinatthi ohukhummwa ni khiyaareerela ohukhummwa ohoolo wa atthu ootheene mwaha aya ohinatthi ophukiwa.

    Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
    Okhuma
    Okela
    • Emakhuwa
    • Ovaha
    • Siniphavela Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malamulo Oorumeela
    • Mwaha Woosuka Isiiri
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Okela
    Ovaha