Muritti Xeeni Arina Aya Athiyana Mwa Yoolakela ya Yehova?
Athiyana ‘anilaleya ehapari yorera [ari ntoko anakhotto anceene, NM]’.—ESAL. 68:12.
MWAAROWA WAAKHULA SAI?
Omwareeliwa Muluku waakhumelenle wEdeni waakumihenrye mixankiho xeeni wa mulopwana ni muthiyana?
Athiyana oororomeleya a khalai yamurumenle sai Yehova?
Muritti xeeni arina aya athiyana mmuteko wa olaleerya ihapari sooreera?
1, 2. (a) Etthu xeeni Muluku anvanhe awe Adamu? (b) Xeeni Muluku ohalaka onvaha Adamu muthiyana? (Nwehe elataratto yoopacerya.)
YEHOVA opattuxaka elapo aahikhalana ni yoolakela emosa. Owo opattuxale “wira ekhaleke-mo atthu”. (Yes. 45:18) Pinaatamu oopacerya opattuxiwa ni Muluku, aari mutthu oomalela, nto Muluku aahinvaha Adamu, opuro wooreera okhala: ejardim ya wEdeni. Tthiri vaanimusivela Adamu oweha miri suulupale, woona maasi ooreera yaavira, ni waaweha axinama a mithinto soovirikana! Masi ehaavo etthu yaamuthowa. Yehova ahooniherya etthu ene okathi aahimyale awe so: “Khivamurerenle mutthu okhala mekhawe. Kintthuna ompattuxerya mukhaliheryo womphwanela”. Muluku aahimuruhela Adamu ikhove sinceene, ahimukumiha eparari emosa nto “ahimùpa muthiyana”. Nto okathi Adamu aavenye awe aahitteeliwa murima vanceene! Tivonto Adamu aahimmye so: “Tthiri ola nikhuva na makhuv’aka, erutthu y’erutthu aka! Ola nsina nawe ti muthiyana, okhala wira okumihiwe mwa mulopwana”.—Maph. 2:18-23.
2 Yoovaha ele ya Muluku yaari ya vameekhaaya, okhala wira muthiyana ole aari namakhaliherya oomalela a mulopwana. Muthiyana ole aahikhalana-tho eparakha ekina ya waayara anamwane. Tivonto, ‘Adamu ahinvaha mwar’awe nsina na Hawa’, wala Eva, eyo piiyo, ‘Muthiyana mukumi, okhala wira yowo t’ukhanle mai àtthu othene’. Tthiri eyo yaari yoovaha yuulupale wa apinaatamu ale oopacerya! Ale yaanwerya waayara apinaatamu akina oomalela. Mwa enamuna eyo, vakhaani-vakhaani elapo ya vathi yaarowa okhala eparayiisu enikhaliwa ni apinaatamu oomalela, yaawo yaarowa othokoreryaka itthu sikina sikumi sinikhala valaponi.—Maph. 1:27, 28.
3. (a) Wira yaakhele mareeliho, etthu xeeni Adamu ni Eva yaatthuneya aya opaka, masi etthu xeeni yiiraneyale? (b) Makoho xeeni anrowa ahu othokorerya?
3 Adamu ni Eva yahaana omwiiwelela ni ottittimiha olamulelo wa Yehova, wira yaakhele mareeliho manceene yaasukeriwe aya. (Maph. 2:15-17) Wiiwelela paahi ti waarowa owiiriha waakhwaniherya yoolakela ya Muluku wa apinaatamu. Mooriipiha murima, awo yaahiwokiwa ni “Enowa ele yulupalexa”, Satana, nto yaahimutthekela Muluku. (Wis. 12:9; Maph. 3:1-6) Vano orukunuweliwa Muluku onaavara sai athiyana? Etthu xeeni athiyana akhalai yaamuttittimiha Muluku awenrye aya opaka? Xeeni athiyana yaale ari maKristau olelo-va anihimmwa aya okhala anakhotto anceene?—Esal. 68:12.
ELE YAAKHUMELENLE MWAHA WOORUKUNUWELIWA MULUKU
4. Wa anamathelana ale oopacerya ti pani aarina mulattu mwaha wa yoottheka ele?
4 Okathi Adamu vaitthaniwe awe wira atthokiherye etthu yaamwiirinhe omurukunuwela Muluku, owo aahilavula masu ala oohikhalela: “Muthiyana okivahalyanyu okhala mwar’aka t’okivahale muhokorokho, miyo kiholya”. (Maph. 3:12) Adamu khahiyo arokhootta paahi etampi awe, masi aahinvaha mulattu muthiyana ole, vamosa ni Muluku oophenta yoowo anvanhe muthiyana Adamu. Ekeekhai wira Adamu ni Eva yaahittheka, masi Adamu taavahiwe mulattu muulupale mwaha wa yoottheka ele. Tivonto, murummwa Paulo aalempe awe wira “mutthu mmosá pahi [Adamu] t’oruhale etampi mulaponi, etamp’eyo yoruha okhwa”.—aRom. 5:12.
5. Etthu xeeni ekhumenlenle mwaha wa Muluku waahiya apinaatamu yiilamulelaka okathi munceene?
5 Satana aahiwiiriha anamathelana ale wuupuwelaka wira awo khiyaatthuneya omwiiwelela Yehova ntoko Mwene aya. Eyo yaahikumiherya nikoho nootthuneya voohimya sa olamulela, nikoho noowi: ti pani oniphwanela olamulela? Wira aakhule mukwaha mmosa paahi, Muluku khaapwetenxe niinanoru ale yakhoottale olamuleliwa ni yena. Owo aanisuwela wira khula olamulelo ohikhanle wa Muluku, khonikhumela saana. Tivonto mwa iseekulu sinceene vahooneya wira olamulelo ohineettela otthuna wa Muluku, onnikumiherya mixankiho sinceene wa apinaatamu. Eseekulu evinre paahi, ahookhwa atthu oowiiraka 100.000.000 mwaha wa ikhotto; atthu awo aniheliwa muhina alopwana, athiyana ni anamwane ahirina mulattu. Itthu iyo sihooniherya ekeekhai ya masu ala ani: “Kosuwela sana wira mutthu khansuwela emalelo awe, owo khanwerya wettiha mavalo awe”. (Yer. 10:23) Weemya moolumo awo, ohaana oniirihaka omoona Yehova okhala namalamulela ahu.—Musome Miruku 3:5, 6.
6. Anooneliwa sai athiyana mapuro manceene mulaponi?
6 Atthu otheene alopwana ni athiyana annihaawa mwaha wa olumwenku ola onihooleliwa ni Satana. (Mus. 8:9; 1 Yoh. 5:19) Masooso manceene akhumelenle valaponi, anihela muhina opuheriwa athiyana. Mulaponi motheene, etthu yoowiiraka ipursento 30 sa athiyana annihimya wira aatoko otupheliwa ni mulopwana onikhalana aya. Mapuro makina aana-axilopwana annivahiwa efaita waavikana aana-axithiyana, vuupuweliwaka wira alopwana animunnuwa yaayareke atthu anrowa oroihela ohoolo nloko naya ni waakhapelela amusi aya owunnuwela ni axipiipi aya. Ilapo sikina, aana-axithiyana khaniphaveliwa yooniwaka wira kharina efaita, tivonto sinniyeehiwa irukulu saarowa oyariwa anamwane athiyana ovikana iye sa alopwana.
7. Mapacereryo xeeni Muluku anvahale awe mulopwana ni muthiya?
7 Ohaaxiwa wa athiyana khonimusivela Muluku. Yehova onnaathokorerya athiyana mwa exariya ni nttitimiho. Etthu enooniherya wira Yehova onnaaphenta athiyana mwaha woowi okathi ampattunxe awe Eva aampanke oomalela ni khampanke wira okhalihiweke epottha masi wira okhaleke namakhaliherya a Adamu. Tivonto nihiku na neethanu namosa, Muluku “vawehalyawe itthu sothene sapattunxawe, ahòna wira sothene sari sorera sana”. (Maph. 1:31) Aayo, “itthu sothene [Yehova] sapattunxe awe sari sorera sana”. Owo aahinvaha mulopwana ni muthiyana mapacereryo ooreera saana!
ATHIYANA YAAKHALIHERIWE NI YEHOVA
8. (a) Ori sai mweettelo wa anamunceene mahiku ala? (b) Mwa sowiiraneya sotheene sa apinaatamu, ti pani akhapeleliwe ni Muluku?
8 Nuumala orukunuweliwa Muluku wEdeni, waahikhumelela ohiiwanana wa mulopwana ni muthiyana, nto eseekulu evinre wootepa wooneya ohiiwanana iwo, ovikana khalai. Biibiliya aahihimya vahinatthi wira mweettelo woohiloka waarowa otepaka “okathi wokiserya”. Sowiira soohiloka sa apinaatamu somwareela mulaponi, ntoko sinihimya awe Biibiliya tthiri ala “mahiku òxanka”. (2 Tim. 3:1-5) Mwa sowiiraneya sotheene sa apinaatamu, Yehova ‘Pwiya Muluku’ ohaakhapelela alopwana ni athiyana yaawo animuroromela, aniiwelela malamulo awe, ni aneemya Olamulelo awe.—Musome Esalimo 71:5.
9. Atthu akavi yooponwe Epula ya Mutaaseke ni mwaha wa xeeni?
9 Okathi wa Nowe vaavale Muluku aapwetenxa awe atakhali orumeelaka epula ya Mutaaseke, atthu vakhaani paahi ti yoopoliwe. Akhala wira anna awe ni arokora awe Nowe yiira ari akumi okathi ole, awosa yaahikhwasa ni maasi a mutaaseke. (Maph. 5:30) Okathi ole yaahoopowa athiyana ni alopwana. Atthu yaaponwe yaari Nowe ni amwaarawe, anawe araru ni axaaraya. Awo yaahoopowa mwaha womoova Muluku ni opaka ele yaavekela awe. Nto ibilyau sotheene sa atthu akhanle olelo-va, ti osuulu wa atthu yaale athanu ni araru, yoopoliwe ni Yehova.—Maph. 7:7; 1 Ped. 3:20.
10. Exeeni yaamwiirihale Yehova waakhaliherya athiyana yaatheliwe ni arumeyi a khalai a Muluku?
10 Muhoolo mwaya, athiyana oororomeleya yaatheliwe ni arumeyi a khalai a Muluku, yaahikhapeleliwa-tho ni Yehova. Eyo khiyaarowa wiiraneya vaakhanle wira yaari owunlaseya ni itthu saakhumelela. (Yuda 16) Vannivila wuupuwela wira Sara muthiyana aamuttittimiha Abrahamu, aahinlaseya okathi aakhumme awe muttetthe wooraala wa Uri, nto khweemya orowa okhala muheemani athaamelaka nipuro ti nipuro. Ohiya-vo, ‘Sara ahimwìwelela Abrahamu, amwìrelaka ‘Pwiy’aka’ “. (1 Ped. 3:6) Thokoreryani-tho ntakiheryo na Rebeka, yoowo aareelihiwe ni Yehova, nto khukhala muthiyana ootheliwa ooloka. Tivonto vahintikhina ahu osuwela wira iyawe, Isakhi, ‘ahimphenta, khumuthela. Siso ahihakalalihiwa okhweliwa wawe ameya awe’. (Maph. 24:67) Tthiri ti voohakalaliha osuwela wira olelo-va aakhala eriyari ahu athiyana animuttittimiha Muluku, anilikana ni Sara vamosa ni Rebeka!
11. Moota xeeni athiyana anamayariha aHeeberi anli yoonihenrye aya olipa murima?
11 Okathi yaarya aya ipottha wEjiitu, aIsarayeli yaahincerereya, nto Farawo aahikumiherya nlamulo wira aana-axilopwana otheene yaayariwa ni aHeberi yaahaana wiivakasiwa okathi wooyariwa. Vano, muthokorerye etthu yawiiranenle athiyana anamayariha aHeberi: Xifra ni Puwa; woonasa wene yaawo yaari maxeefi wa athiyana akina anamayariha. Mwaha wa omoova waya Yehova, awosa moolipa murima yaahikhootta owiivakasa anamwane. Tivonto Yehova ahireeliha itthoko saya.—Okhu. 1:15-21.
12. Eparakha xeeni yaarina awe Deebora ni Yayeli?
12 Okathi wa anamaphuka a wIsarayeli, aahikhala muthiyana mmosa aakhaliheriwe ni Muluku, owo aari profeta Deebora. Owo aahimulipiha Namaphuka Baraki ni waakhaliherya aIsarayeli owoomola anyokhani aya, masi owo aahihimya vahinatthi wira ovuwa mwaha wa waaxintta aKaanani khiwaarowa okhala wa Baraki. Ovuwa weekhotto waarowa ovahereriwa “mmatatani mwa muthiyana”, yoowo Yehova aarowa awe onvahererya Sisera muulupale anakhotto a oKanani. Eyo yahiiraneya okathi yoole Yayeli, muthiyana ahaakhanle mwIsarayeli, aamwiivale awe Sisera.—Makh. 4:4-9, 17-22.
13. Biibiliya onihimya exeeni sa Abigayili?
13 Abigayili aari muthiyana mukina aamoova Muluku, yoowo akhala eseekulu 11, AEC. Owo aari muthiyana a miruku, masi aiyawe Nabali, aari mulolo, ootakhala murima, ni khaasuwela wuupuwela saana. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Mukwaha mmosa, Davidi ni anakhotto awe aahaakiherya mihakhu sa Nabali, masi okathi aaronwe awe onvekela yoolya, “aharuwana” khuhaavaha etthu. Eyo yahimunanara Davidi mpakha ophavela omwiiva Nabali ni atthu awe otheene. Nuumala wiiwa eyo, Abigayili aahikuxa yoolya ni eviinyu ni arumeyi awe, khurowa omuxonttela Davidi wira ohiwiivakase. (1 Sam. 25:8-18) Muhoolo mwaya Davidi aahihimya wa Abigayili oriki: “Ettottopeliwe Apwiya, Muluku a Isarayeli, òrumaleni orwa olelo okumana ni miyo!” (1 Sam. 25:32) Nuumala okhwa Nabali, Davidi aahimuthela Abigayili.—1 Sam. 25:37-42.
14. Muteko xeeni aana-axithiyana a Xalumi yaavanre aya, nto olelo-va moota xeeni athiyana ari maKristau anipaka aya etthu emosaru?
14 Alopwana, athiyana ni anamwane anceene yaahikhwa okathi yoole anakhotto a oBabilonia yampwetenxa aya Yerusalemu ni empa ya Muluku mwaakha 607 AEC. Ixiri sa muttetthe ole saahitthikeliwa otekiwa mwaakha wa 455 AEC, muteko owo wahooleliwe ni Nehemiya. Mwa atthu yaakhalihenrye olokiheriwa wa ixiri iye, yaari aana-axithiyana a Xalumi, muulupale aahoolela nimeya na edistritu ya oYerusalemu. (Neh. 3:12) Ni murima ya wotheene awo yaahivara muteko woovila. Tthiri hiyo ninnihakalala osuwela wira nookhalana athiyana maKristau yaawo anikhaliherya miteko sa oteka inupa sa Muluku mahiku ahu ala!
ATHIYANA YAAMUTTITTIMIHA MULUKU ESEEKULU YOOPACERYA
15. Eparakha xeeni ya vameekhaaya Muluku anvanhe awe muthiyana mmosa iitthaniwa Maria?
15 Okathi mukina ehinatthi eseekulu yoopacerya ni mpuwa mwa eseekulu yoopacerya EC, Yehova aahaareeliha athiyana anceene aavahaka muteko wa vameekhaaya. Mmosa mwa yaawo ti Maria. Okathi yoole aaleiheriwe awe otheliwa ni Yosefe, Maria aahirupala mwa mwiiriirya okhaliheriwaka ni munepa wootteela. Xeeni Muluku ohalaka omuthanla Maria wira okhale maama awe Yesu? Okhala wira owo aahikhalana makhalelo ooloka omunepani yaatthuneya wira omukhapelele mwaana ole oomalela okhuma enamwane awe mpakha wunnuwa. Tthiri yaari eparakha yuulupale okhala maama a mulopwana muulupalexa aatonko okhala valaponi!—Math. 1:18-25.
16. Muhimye ntakiheryo nimosa nnooniherya wira Yesu anaathokorerya saana athiyana?
16 Yesu anaathokorerya athiyana mwa enamuna yooreerela murima. Mwa ntakiheryo, nkahaya mmuupuwele muthiyana yoole aavirinhe iyaakha 12 ephome awe eyeeheyaka. Muthiyana ole, aavinre ottuli wa Yesu khivaraka nlaya nawe eriyari ya muttitthi wa atthu. Ohiya ompwapwela, moreerela murima Yesu aahimmye so: “Mwan’aka, wamini wanyu wowopolani. Muroke ni murettele, mukhaleke mukumi!”.—Mar. 5:25-34.
17. Mwiiriirya xeeni waakhumelenle okathi wa Pentekoositi a 33 EC?
17 Athiyana akina yaale yaari atthareli a Yesu yaanimukhaliherya Yesu ni arummwa awe. (Luka 8:1-3) Nave okathi wa Pentekoositi a mwaakha wa 33 EC, atthu oowiiraka 120 alopwana ni athiyana yaahaakhela munepa wootteela wa Muluku mwa enamuna ya vameekha aya. (Musome Miteko 2:1-4.) Omwarexeliwa nno wa munepa wootteela waahimmwale vahinatthi ni masu ala: “Mahiku òkiserya, miyo [Yehova] kinimwamwarexela [munepa] aka atthu othene. Aninyu axilopwana n’an’inyu axithiyana anolavula ni nsina naka . . . Mahiku awo, kinimwamwarexela-tho [munepa] aka arumeyi aka othene, alopwana n’athiyana”. (Yow. 3:1, 2) Ele yaakhumelenle nihiku na Pentekoositi, yooniherya wira Muluku aahihiya okhaliherya nloko noomwareya na Isarayeli, nto khwaavaha aIsarayeli a Muluku, yaawo ari alopwana ni athiyana. (aGal. 3:28; 6:15, 16) Eriyari ya maKristau ale yaalaleerya eseekulu yoopacerya yaahikhala aana-axithiyana axexe a Filipe namalaleerya.—Mit. 21:8, 9.
ATHIYANA ANCEENE YAAWO ANIKHALA NTOKO ANAKHOTTO
18, 19. (a) Voohimya sa okokhorela wa ekeekhai, eparakha xeeni Muluku yaavanhe awe alopwana ni athiyana? (b) Nasaalimo oniwiitthana sai athiyana anilaleya ihapari soreera?
18 Wookiseryani wa iyaakha sa 1800, alopwana ni athiyana vakhaani paahi ti yaasiveliwa okokhorela wekeekhai. Awo yaari atthu oopacerya mwa ale olelo-va anoona wiiraneya wa eprofesia ya Yesu eni: “Ehapar’ila yorera y’omwene wa wirimu enolaleiwa mulaponi mothene, wira maloko othene esuwele, yamini. Vano-nto, olumwenk’ula omaleke”.—Math. 24:14.
19 Ekrupu ele yaamukhaani ya Alipa-oomusoma Biibiliya ehinnuwa khukhala Anamoona a Yehova aniphiyerya 8.000.000 olelo-va. Aakhala atthu akina anisiveliwa ekeekhai anivikana 11.000.000, yaawo anooniherya osiveliwa ekeekhai ni muteko onivara ahu, atthu awo ti yaale yaarwiiye Nihiku na Wuupuwelela Okhwa wa Yesu. Anamunceene yaarwiiye niira nle mwa ilapo sinceene yaari athiyana. Ohiya-vo olumwenku wotheene, anamalaleerya anceene a Omwene, athiyana anivikana nummero nowiiraka 1.000.000. Tthiri Muluku eekeekhai ohaavaha athiyana owaamini eparakha ya waakhwaniherya eprofesia ya nasalimo yeeyo eni: ‘Athiyana anilaleya ehapari yorera [ari ntoko anakhotto anceene, NM]’.—Esal. 68:12.
MAREELIHO MAALUPALE ANROWA AYA WAAKHELA ATHIYANA ANIMUTTITTIMIHA MULUKU
20. Myaha xeeni sinireerela ahu othokoreryaka?
20 Aakhala athiyana anceene oororomeleya aniromoliwa mBiibiliyani masi khanirina opuro oniphiyerya waaromola otheene. Masi otheene ahu pooti osoma sookhumelela saya mBiibiliyani ni iliivuru sikina sikumihenrye ahu. Mwa ntakiheryo hiyo pooti othokorerya ororomeleya wa Ruthi. (Ruth. 1:16, 17) Osoma mBiibiliyani eliivuru erina nsina na Pwiyamwene Estheri ni myaha sikina, onoolipiha waamini wahu. Hiyo pooti othanla osoma myaha moota ola okathi wa Omulompa Muluku Vatthokoni. Vakhala wira nyuwo munikhala mekhiinyu pooti othokorerya myaha iyo okathi onipaka anyu yoosoma anyu.
21. Athiyana yamoova Yehova yaakhaliheriwe sai okathi wa mixankiho?
21 Tthiri Yehova onnaareeliha athiyana maKristau, yaale anivara muteko woolaleerya ni onnaakhaliherya okathi wa mixankiho. Mwa ntakiheryo okathi wa maNazista ni Comunismu, athiyana anceene yaahiwerya okhala oororomeleya, nnaamwi yahaaxiwe vanceene ni akina yaakhwiiye mwaha wa omwiiwelela waya Muluku. (Mit. 5:29) Olelo-va, ntoko siisaale siireyaaya khalai, arokora anceene ni anna aya, otheene annikhaliherya olamulelo wa Muluku. Tthiri ntoko siisaale saakhalihenrye awe aIsarayeli khalai, olelo Yehova onnivarela moono aya woolopwana khiyahimya so: ‘Muhové! Kinimokhaliheryani’.—Yes. 41:10-13.
22. Iparakha xeeni siniwehererya ahu muhoolo?
22 Voohipisa, atthu otheene animuttittimiha Muluku alopwana ni athiyana anrowa okhaliha elapo ela eparayiisu ni waakhaliherya imilyau sinceene sa atthu anrowa ohihimuxiwa wiixutta soolakela sa Yehova. Niwehereryaka ophiya okathi owo, hiyo otheene alopwana ni athiyana, nrowe nivahe efaita eparakha erina ahu ya omurumeela Yehova ni “murima mmosaru”.—Sof. 3:9.