Muhakhu wa Khalai Yoowo Waaphwanyiwe Opuro Waari Ikokhola

EXEENI enuupuwela anyu voohimya sa nuulumo noowi “ikokhola”? Waaniheryasa nuulumo nlo ninwuupuxeryani itthu soohiloka ni soowunkha, vamosa ni opuro ohikhanle etthu ya faita wala muhakhu.

Masi, iyaakha sinci sivinre waahiphwanyiwa muhakhu opuro waari ikokhola. Muhakhu owo khahiyo waari wa eweero, masi wa etthu ekina ya efaita yuulupale. Nto waari muhakhu xeeni? Nave xeeni ophwanyiwa waya ori aya wootthuneya wa hiyo?

ENNIPHWANYIWA ETTHU MOOTUTUXERYA

Wanipacerya wa eseekulu 20, maprisoori a Universidade ya Oxford, Bernard P. Grenfell ni Arthur S. Hunt, yaahirowa wEjiitu. Awosa yaahiphwanya iroolu sinci sa epapiro eriyari ya ikokhola saattamenle muro Nilo. Muhoolo mwaya, eyaakha ya 1920, vaavo alopwana ala yaalokiherya aya elista ya iliivuru, Grenfell aahiphwanya-tho ifragmento sikina obibilioteka wa John Rylands oManchester, wInglaterra, seiyo saathipiwe wEjiitu. Masi, alopwana ala yaahikhwa ahinatthi omaliha olokiherya elista ya iliivuru.

Colin H. Roberts, prisoori mukina Universidade ya Oxford aahimaliha muteko ola. Okathi aatokosa awe ifragmento iyo, aahiphwanya nivali na epapiro naarina isentimeetru 9 ni 6. Moohakalaliha, epapiro eyo yaalempwale ni matata, nave yaahikhalana moolumo yaasuwela awe. Epantte emosa yaarina moolumo yaakumihiwe va Yohani 18:31-33. Mpantta mukina waarina iversiikulu 37 ni 38. Nto Roberts aahoona wira aahiphwanya muhakhu wa efaita.

ONNISUWELIWA MWAAKHA SILEMPWALE AYA

Roberts anaanyiherya wira epapiro ela yaari ya khalai. Masi yaalempwale eyaakha xeeni? Wira osuwele eyaakha aya, aahirumeela ele eniitthaniwa paleografia.a Nto aahitokosa epapiro ele olikanyihaka ni iliivuru sikina sa khalai soolempwa ni matata. Masi Roberts aaphavela osuwelexa mwaakha waalempwale aya. Nto aahaaroihela ifootu asuweli 3 yaavarerya ipapiro wira asuwele mwaakha aya. Nto exeeni yaaphwannye aya?

Nuumala osoma malepeliwo yaarumeeliwe ni itrasu, asomi ale araru yaahikupali wira epapiro ele yaalempwale eriyari ya eseekulu 2 EC, eyo piiyo, iyaakha vakhaani nuumala okhwa murummwa Yohani. Masi paleografia khahiyo enamuna yoororomeleya ya osuwela mwaakha olempwale aya iliivuru sa khalai. Nto musomi mukina aanikupali wira epapiro ele yaalempwale eseekulu 2. Tthiri epapiro ele yaamukhaani ti eliivuru ya khalai yoolempwa ni matata ya efragmento ya Soolempwa sa eGriki sa eKristau.

ELE ENOONIHERYA AYA EFRAGMENTO YA EBIBILIOTEKA YA RYLANDS

Xeeni efragmento ela ya Evangelho ya Yohani eri aya yootthuneya wa asomi a Biibiliya? Aakhala mathowa manli. Wanipacerya, eformato ya efragmento ela ennooniherya wira maKristau oopacerya yaanittittimiha Soolempwa.

Eseekulu 2 EC, saahikhumela iformato piili sa moota woolepa, eyo piiyo, eroolu ni códice. Iroolu saakhala ipasulela sa ipapiro wala sa pergaminho seiyo saattotthiwa ni wookololiwa. Iroolu saanitaphuliwa ni okhuniwa okathi vaatthuneya aya. Ikwaha sinci, epantte emosa paahi ya eroolu ti yaalempwa etthu.

Masi, efragmento yeele yaaphwanyiwe ni Roberts yaahilempwa ipantte soopiili. Eyo enooniherya wira yaalempwale erumeeliwaka códice ohiya eroolu. Códice aapakiwa orumeeliwaka pergaminho wala epapiro. Masi, códice aakhala ntoko iliivuru sa mahiku ala.

Xeeni códice aakhaliherya awe vanci ovikana eroolu? MaKristau oopacerya yaanilaleya ihapari sa Biibiliya mapuro otheene yaaphwanyaneya atthu ntoko, mmaitthokoni, mapuro yaapakiwa nakoso, ni mphironi. (Matheyo 24:14; 28:19, 20; Miteko 5:42; 17:17; 20:20) Nto, okhalana Soolempwa mwa eformato ntoko eliivuru wanaakhaliherya vanci maKristau ale.

Nave-tho eformato ela esya yaanaakhaliherya atthu ni miloko opaka ikoopiya saya. Tivonto, Ivangelho saanikopiyariwa ikwaha sinci, ni saahikhaliherya wira eKristau yuulaane mowaakuveya.

Nthowa na nenli: Efragmento ya Rylands ennooniherya wira soolepa sa Biibiliya ti soororomeleya. Nnaamwi efragmento ela erina ene paahi iversiikulu vakhaani sa Evangelho ya Yohani, ele erina aya ennilikanasa ni ele enisoma ahu mBiibiliyani. Nave, efragmento ya Rylands ennooniherya wira Biibiliya khohononiwe nnaamwi aakopiyariwe ikwaha sinceene.

Tthiri, efragmento ephwanyiwe obibilioteka ya Rylands ya Evangelho ya Yohani eniirela mpantta ikonto-ikonto sene sa ifragmento ni iliivuru sa khalai, seiyo sinooniherya wira Biibiliya toororomeleya okhuma okathi olempwale awe. Moovarihana ni eliivuru The Bible as History ya Werner Keller, “[Iliivuru iya sa khalai soolempwa ni matata] sinnaakhula saana makoho a atthu otheene anihoverya soolepa sa Biibiliya nirina ahu olelo”.

Ekeekhai wira waamini wa maKristau khonlipa ni itthu sa khalai, maana annikupali wira “Solempwa sothene supuxeriwé ni Muluku”. (2  Timótheyo 3:16) Masi, itthu sa khalai sinnilipiha ele enisoma ahu mBiibiliyani wira: “Masu a Muluku annikhala mahiku othene”!​—1 Pedru 1:25.

[Enoota]

[Eponto yuulupale epaaxina 11]

Xeeni efragmento ela ya Evangelho ya Yohani eri aya yootthuneya wa alipa oomusoma Biibiliya?