Ireferensia sa Okumi ni Orummwa Ahu Ekaderno Enirumeeliwa Omuthukumanoni ya Janero
1-7 YA JANERO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MATHEYO 1-3
“Omwene wa Wiirimu Ori Vakhiviru”
(Matheyo 3:1, 2) Mahiku awo, Yohani ahikhumelela mothakoni m’oYudeya, khupajerya walalèrya atthu, ìraka:—Murukunuxe mirima sanyu, mana omwene wa wirimu ori vakhiviru.)
nwtsty inoota soosoma sa Mat 3:1, 2
olaleerya: Nuulumo na eGriki nintaphulela “olaleya mapuro oowaatta atthu”. Nto eyo enihela muhina makhalelo ala: olavula vanlakani, olavula mapuro oowaatta atthu ohiya paahi mapuro akhanle atthu vakhaani.
Omwene: Ekwaha yoopacerya enirumeeliwa aya nuulumo na eGriki noowi ba·si·leiʹa, enihimmwa eguvernu ya ekeekhai, opuro onilamulela aya ni atthu anilamuleliwa ni mwene mmosa. Soolempwa sa eKristau sa eGriki nuulumo nla ninniphwanyaneya ikwaha 162. Ikwaha 55 siniphwanyaneya eliivuru ya Matheyo seiyo sinttittimiherya Omwene wa Muluku wa wiirimu. Evangelyo ya Matheyo yoorumeela ikwaha sinceene nuulumo nlo, tivonto vanihimmwa aya okhala Evangelyo ya Omwene.
Omwene wa wiirimu: Nuulumo nla ninniphwanyaneya ikwaha soowiiraka 30 Evangelyo ya Matheyo paahi. Ivangelyo sa Marko ni Luka sinirumeela nuulumo noolikana noowi “Omwene wa Muluku”, yooniheryaka ovarihana wa “Omwene wa Muluku” ni soopattuxiwa sa wiirimu.—Mat 21:43; Mar 1:15; Luk 4:43; Da 2:44; 2 Ti 4:18.
ori vakhiviru: Eyo yooniherya wira muhoolo waamukhumelela Mwene a Omwene wa wiirimu.
(Matheyo 3:4) Yohani àwara ikuwo sa manri èkamelo, àitthukela musako w’esapala. Yoly’awe sari misope n’oravo wa mutakhwani.
Itthu sinooniheriwa sa Biibiliya a mwinternetini (nwtsty)
Ikuwo ni Makhalelo a Yohani Mbatiza
Nlaya na Yohani naari na manri a ekamelo naatthukweleliwa ni musako wa esapala wala esintu, yaarumeeliwa wira sitthukiwe itthu saamukhaani. Nlo naalikana ni nlaya na Eliya. (2 Ma 1:8) Okhala wene, nlaya naapakiwa ni manri a ekamelo, naawariwa ni atthu oohaawa. Moovirikana ni vo, malaya ooloka yaapakiwa ni eliinyu wala etesidu, yaawariwa ni atthu oothaaciri. (Mat 11:7-9) Nto okhala wira Yohani aari muNaziri okhuma okathi aayariwe awe, woonasa wene maihi awe khiyaatonko othikiliwa. Tivo ikuwo sawe ni makhalelo awe, saanooniherya wira aarina ekumi yohaattiheriwa itthu, wira opakeke yootthuna ya Muluku moomalela.
Isoope
Ntoko nnirumeeliwa aya mBiibiliyani, nuulumo noowi “misope” sinihimmwa mithinto soovirikana sa isoope sirina ipwetu-pwetu wala ipunye-punye vasulu va muru aya, vanceenexa isoope seiye sinvava soowaatta sirowaka opuro omosa. Moovarihana ni yootokosa emosa yaapakiwe oYerusalemu, isoope sa moothakoni sinnikhalana ipursento 75 sa iproteina. Olelo-va ale anikhuura isoope, anniwama ni okumiha metto, muru, ni mapupha. Nto epantta ya iparari enihala, annikhuura ekithi wala yoowaapeiwa. Isoope iya osiva waya sinilikana ni ikhamparawu wala ikhala ni sookhalana iproteina sinceene.
Oravo wa mutakhwani
Ntoko enooniheriwa aya efootu, wookhala mukula onipakiwa ni enuyi ya mutakhwani (1) ni mahepepe asareyale oravo (2). Oravo Yohani aalya awe waapakiwa ni muthinto mmosa wa enuyi ya mutakhwani enisuweliwa okhala Apis mellifera syriaca, yaaphwanyaneya muttetthe ole. Mithinto iyo sa enuyi saari soowali ni saaniwerya okhala mapuro ooviha ni oowuuma a etakhwa ya oYudeya nto khisaattameliwa ni atthu akina. Masi, ehinatthi eseekulu 9 AEC, atthu yaakhala wIsarayeli yaanipweha enuyi mmwaapuni wa oloko. Myaapu sinceene saahanle saaphwanyiwe eriyari ya muttetthe mmosa (vano onisuweliwa okhala Tel Rehov), waakhala Ekhato ya Yordani. Oravo waaphwanyiwe myaapu iye waapakiwa ni muthinto mmosa wa enuyi woonasa wene waakumihiwe opuro vano onisuweliwa okhala oTurkia.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
(Matheyo 1:3) Yuda amuyanre Peresi ni Zerahi: mai aya ari Thamari. Peresi amuyanre Hesiromi; Hesiromi amuyanre Arami;
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 1:3
Thamari: Muthiyana onipacerya oromoliwa ni Matheyo eriyari ya athiyana athanu a nloko na Mesiya. Akina axexe ti Rahabi ni Ruthi, yaawo yahaakhanle aIsarayeli (eveersu 5); Bathi-xeba ‘aatheliwe ni Uriya’ (eveersu 6); ni Maria (eveersu 16). Athiyana ala athanu anniromoliwa mwaha woowi yaahiirela mpantta nloko na Yesu.
(Matheyo 3:11) Miyo kinobatizani ni màsi, wira murukunuxe murima. Vano, ole onrwa ottuli waka òkivikana miyo owerya: miyo nkiniphwanela omukuxerya ixapattho sawe. Owo onimobatizani mwa Eroho Yowarya ni moro.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 3:11
kinoobatizani: Wala “kinoopwinihani”. Nuulumo na eGriki noowi ba·ptiʹzo nintaphulela “opwiniha; oneeliha”. Ireferensia sikina sa Biibiliya sinooniherya wira obatizo onihela muhina opwinihiwa moomalela. Okathi omosa, Yohani iira aabatizaka atthu Ekhato ya oYordani waattamela oSalimi “okhala wira màsi khiyàrere-wo”. (Yoh 3:23) Okathi Filipi ambatiza awe mwEtiyopia, awo “òwanli aya yahikela mmàsini”. (Mit 8:38) Nuulumo nimosaru na eGriki ninnirumeeliwa Septuaginta ori 2 Ma 5:14 okathi enitthokiherya awe wira Naamani “ahinela mmàsini imara thanu na pili”.
8-14 YA JANERO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MATHEYO 4-5
“Itthu Siniixutta Ahu ni Mwaha Yesu Aalavunle Awe Vamwaako”
(Matheyo 5:3) Òreriwa t’ale ari amasikhini murohoni mwaya, okhala wira omwene wa wirimu ti wawaya.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 5:3
Ooreeriwa (aahiiso Oohakalala): Khahiyo mukhalelo wa ohakalala paahi, ntoko okathi mutthu onitthekula awe. Masi, okathi ninrumeeliwa aya ahimmwaka apinaatamu, nuulumo nla ninhimya ohakalala mwaha wa mutthu owo ophwanya mareeliho anikhuma wa Muluku. Nuulumo nimosaru ninnirumeeliwa niphavelaka wooniheriwa ovuwa wa Muluku ni Yesu ori wiirimu.—1 Ti 1:11; 6:15.
ale ari amasikhini muroohoni mwaya: Nuulumo na eGriki noowi “ale ari amasikhini”, okhala wene anihimmwa, “atthu oohaawa (anitthuneya okhaliheriwa; mutthu ohirina etthu; anasimola)”. Eveersu ela anihimmwa atthu anitthuneya okhaliheriwa ni anoona otthuneya waya okhaliheriwa. Nuulumo nimosaru naahirumeeliwa ohimmwaka “masikhini” wala nasimola Laazaro eliivuru ya Luka 16:20, 22. Ifrase sikina sa eGriki sintaphulela wira ale ari “oohaawa momunepani” saahimyaka atthu yaale athoiwale makhalelo a omunepani ni anitthuneya okhaliheriwa ni Muluku.
(Matheyo 5:7) Òreriwa t’ale òmoriwa ikharari, okhala wira Muluku onimwamorela ikharari.)
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 5:7
omoriwa ikharari: Vaavo Biibiliya onirumeela awe nuulumo noowi “omoriwa ikharari” ni “othunku” khonihimya paahi olevelela wala ophukela mooniheryaka othunku. Eyo enihela-tho muhina mikhalelo sa oreera murima ni othunku sinimwiiriha mutthu ophavelaka waakhaliherya ale oothoiwa.
(Matheyo 5:9) Òreriwa t’ale anetetela wiwanana ni murettele, okhala wira Muluku onimwakhaliha an’awe.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 5:9
aneeteteela wiiwanana: Khanihimmwa paahi ale arina murettele masi-tho taale aniphavela okumiherya murettele.
Owehaweha 1/12/2007 17
Mmwiixuttiheke Mwaninyu Okhala a Murettele
Anamuyari maKristau anniphavela owiixuttiha anaaya wira ‘aphaveleke murettele ni yetteleke yowo’. (1 Pedru 3:11) Ohakalala onikhumelela mwaha wa mutthu ophavela murettele, onnikhaliherya vanceene wira oxintte mikhalelo ntoko woovelela, wooceya ni onyoonyiheya.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
(Matheyo 4:9) Khumwirela: — kinimovahani itthu iye sothene, mwakikokhorelaru.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 4:9
mwakikokhorelaru: Nuulumo na eGriki noowi ‘okokhorela’ nirumeeliwe eveersu ela nnooniherya etthu enipakiwa okathi omosa paahi. Nto nuulumo noowi “mwakikokhorelaru” nnooniherya wira Satana anvekela Yesu wira ‘omukokhorele’ okathi yoole paahi, ohiya okathi wotheene.
(Matheyo 4:23) Yesu ahikelela wettetta elapo yothene y’oGalileya, awixuttihaka atthu mpani mwaya mothukumana, mwihaniwa sinagoga, alaleyaka Ehapari Yorera y’omwene, àvonihaka atthu iretta saya sothene n’ikwerere saya sothene.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 4:23
awixuttihaka . . . alaleyaka: Wiixuttiha onnivirikana ni olaleerya okhala wira mwiixuttihi onnilakiherya, otthokiherya, orumeela moolumo ni ovaha mathowa animwiiriha mutthu okupali.
15-21 YA JANERO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MATHEYO 6-7
“Mpaceryeke Ophavela Omwene”
(Matheyo 6:10) omwene anyu onrwele hiyo; otthuna wanyu wireye ntoko wirimu siso vathí-va.
Biibiliya Onniixuttiha Exeeni 178 etti. 12
Eparakha ya Ovekela
12 Etthu xeeni yootepa otthuneya mmavekelo ahu? Yehova ni yoolakela awe. Nihaana omuxukhuru ni murima ahu wotheene mwaha wa itthu sotheene sinniirela awe. (1 Wahala 29:10-13) Ninnisuwela eyo mwaha woowi vaavo Yesu aaryaawe valaponi, aahiwiixuttiha atthareli awe moota woovekela. (Mmusome Matheyo 6:9-13.) Yesu aahiwiixuttiha wira wanipacerya avekeleke otteelihiwa wa nsina na Muluku, eyo piiyo, othokoreriwa ntoko noowaarya. Moottharelana Yesu aahiwooniherya otthuneya waya ovekela wira oMwene wa Muluku orwe ni wira otthuna wa Yehova wiiraneye elapo yotheene. Nto nuumala ovekela itthu iya sootepa otthuneya, Yesu aahimmye wira nihaana ovekela itthu siniphavela ahu. Vaavo vanimpweha ahu Yehova ni yoolakela awe opuro woopacerya mmavekelo ahu, ninnooniherya wira ninnithokorerya itthu iyo okhala sootepa otthuneya.
(Matheyo 6:24) Khavo onwerya warumela mamwene manli: mana onomunyokha mmosá, amphenteke mukina pahi; walá onomurumela mmosá, mukina amuthanyeke. Khamunwerya omurumela Muluku vamosá ni muhakhu.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 6:24
orumeela: Nuulumo na eGriki ninhimya wira ole onivara muteko ntoko epottha, tuule oninvarela muteko pwiya mmosa paahi. Yesu aahaahimeerya maKristau wira khaniwerya omurumeela Muluku moomalela okathi omosaru aphavelasaka mihakhu.
(Matheyo 6:33) Mpajeryeke ophavela omwene wa Muluku ni wiwelela otthuna wawe. Vano sikina sothene, Muluku onimophwanyihani ni wunjererya.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 6:33
Mpaceryeke ophavela: Nuulumo na eGriki nirumeeliwe-va, nnooniherya etthu enivikaniha ni “eniphaveliwa moohihiyererya”. Atthareli a ekeekhai a Yesu khanipaceriha Omwene okathi vakhaani, nuumala-vo anaphavela itthu sikina. Ohiya-vo, khula okathi awo annihela nipuro noopacerya mweekumini mwaya.
Omwene: Iliivuru soolempwa ni matata sa khalai sa eGriki saahimya “Omwene wa Muluku”.
wawe: Onihimmwa Muluku, ‘Tiithi a wiirimu’ oniromoliwa yoolepa ya Matheyo 6:32.
exariya: Ale aniphavela exariya ya Muluku annipaka yootthuna awe ni wiiwelela malamulo awe voohimya sa itthu sooloka ni soohiloka. Yoowiixuttiha ela ennivirikana ni ya aFarisi, yaawo yaaphavela okumiherya exariya aya.—Mat 5:20.
Owehaweha 16.07 6 etti. 18
Mphaveleke Omwene wa Muluku, Ohiya Itthu
18 Mmusome Matheyo 6:33. Akhala wira ninnipweha nipuro noopacerya Omwene mookumini mwahu, Yehova onoonivaha itthu sinnithowa. Yesu aahitthokiherya nthowa naya vanitthuneya ahu okupali yooleiherya eyo. Owo aahimmye so: “Masi Atith’inyu ari wirimu annisuwela wira sothene iya sinnohalelani”. Yehova onnisuwela itthu sinoothowani nyuwo muhinatthi osuwela. (aFilipi 4:19) Onnisuwela ikuwo ninrowa ahu ophavela. Nave onnisuwela yoolya eniphavela anyu. Onnisuwela-tho wira nyuwo ni emusi anyu munniphavela opuro wookhala. Tthiri Yehova onimookhaliheryani ophwanya itthu sinoothowani.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
(Matheyo 7:12) Sothene sinosivelani wireliwa n’atthu akina, nyuwo-tho nwireleke seiyo akhw’inyu: tthiri, ti siso sinrumaya ikano sa Moise ni sa maprofeta.)
Owehaweha 15/05/2014 14-15 itti. 14-16
Otthara Yooruma ya Waathokorerya Saana Atthu Mwaalaleeryaka
14 Nkuupuwelani vaarookhala wira nooligareliwa ni mutthu ohinimusuwela ahu. Nnaamwi nihimusuwelaka, owo onninikoha voohimya sa yoolya ennisivela olya. Tthiri naamutikinihiwa mwaha woohimusuwela mutthu ene, ni ele eniphavela awe! Mwaha woophavela ottittimiha, owehasa wene hiyo naamulavulana vakhaani, masi nimooniheryaka wira khanniphavela ovaanela ni yena. Vano nkuupuwelani so, niire mutthu owo oohimya nsina nawe, ni ootthokiherya wira owo musomi onisuwela saana soolya ni wira oniphavela onihimeerya enamuna ya olya saana. Owehasa wene hiyo naamweemya ovaanela ni yena. Tthiri ninnoona oreera akhala wira mowaakuveya mutthu onnihimya etthu eniphavela awe masi mwa enamuna yoopatthaneya. Nto ninrowa wooniherya sai opatthaneya okathi onilaleerya ahu?
15 Mittetthe sinceene sinilaleeriwa, hiyo nihaana ohimya etthu ene enniiriha waaxukurya atthu niphiyakaru vatthokoni vaya. Ekeekhai wira nookhalana etthu ya faita wira naaleele atthu awo, masi nkuupuwelani etthu eniireya akhala wira khannihimya nsina nahu ni ovinya wene nintuphela mwaha onilavula ahu nipakaka makoho ntoko nla: “Mwaakhanle wira munniwerya omaliha mixankiho mulaponi, mwaarowa opacerya muxankiho xeeni?” Noosuwela wira yoolakela ya nikoho nlo, ophavela osuwela moonelo wa mutthu owo, wira nimutthokiherye ele Biibiliya enihimya awe. Masi mwaneene etthoko pooti oxankiheya khiyaikoha so: ‘Mulavilavi ola ti pani, nto xeeni onipaka awe makoho siisa? Onaavyani?’ Tivonto vanitthuneya ahu omukhweeiherya mwaneene etthoko. (aFil. 2:3, 4) Nto nipakeke exeeni?
16 Mutokweene mmosa ooweetteetta ohoona okhala yoovareleya muteko enamuna ela enittharelana. Nuumala omulavuliha mwaneene etthoko, oninvahererya etratato emosa eni: Munniphavela Osuwela Ekeekhai? nuumala khiyahimya so: “Nnaakawela etratato ela enaavaha ahu atthu otheene a muttetthe ola. Ennaakhula makoho 6 atthu animakela aya okoha. Ela ti yawinyu”. Munna owo onihimya wira anamunceene vannaakhweela onaakhela, okhala wira awo annisuwela etthu enniiriha waaxukurya. Enamuna eyo, ennikhweeiherya olavulana atthu anceene. Mutokweene ole ooweetteetta onnimukoha mutthu owo so: “Mootoko wuupuwela voohimya sa makoho ala?” Akhala wira mwaneene etthoko onnithanla nikoho nimosa, munna owo onnitthukula etratato eyo ni omutthokiherya omurumeelaka Biibiliya. Okathi mukina, owo onnithanla nikoho nimosa nto khiyamutthokiherya mwaneene etthoko. Ekeekhai wira sookhala inamuna sinceene sa opaceriha ovaanela. Mittetthe sikina, atthu aniwehererya wira mutthu ohinatthi ohimya etthu emwiirinhe orwa ohaana olavula wala opaka etthu eri yoolema enooniherya nttittimiho. Etthu yuulupale enitthuneya ori olokiherya enamuna ya olaleerya wahu enaakhweiherya atthu mmuttettheni mwahu.
(Matheyo 7:28, 29) Vano, Yesu vamalihalyawe olavula masu ala, atthu othene yahitikinihiwa n’uwixuttiha wawe. 29 Tthiri, owo anixuttiha ntoko mwanene molumo, vohikhala ntoko awixuttihi a ikano.
nwtsty inoota soosoma sa Mat 7:28, 29
yaahitikinihiwa: Nuulumo na eGriki nirumeeliwe-va, ninhimmwa “okhala ootikinihiwa vanceene mpakha ohisuwela yoopaka”. Enamuna nirumeeliwe aya nuulumo nla ninnooniherya wira masu awe yahaatikiniha atthu anceene.wiixuttiha wawe: Moolumo ala anooniherya soowiixuttiha sa Yesu, enamuna aixuttiha awe, ohela muhina itthu sotheene aixuttinhe awe okathi aalavula awe Mwaha awe Vamwaako.voohikhala ntoko awixuttihi a ikano: Yesu khaaromola awiixuttihi aYuda okhala atthu ootthuneya ntoko siira aya awiixuttihi akina. Masi owo aanimuhimya Yehova okhala mutthu orina okhulupale, aaniromola Nuulumo na Muluku okathi aixuttiha awe.—Yoh 7:16.
22-28 YA JANERO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MATHEYO 8-9
“Yesu Aanaaphenta Atthu”
(Matheyo 8:1-3) Yesu ahikhuruwa vamwako: atthu anjene yahimutthara. 2 Vano, namakuttula mmosá ahimwattamela, ahikokhora oholo wawe, khumwirela: — Pwiya, mwatthuná, munniwerya okireriha. 3 Yesu ahimòkolela ntata, ahimwixatherya, khwira: — Kinnitthuna: murerihiwe. Nananoru, makuttul’awe yahimmalela.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 8:3
ahimwiixatherya: Nlamulo na Moise naahimya wira anamakuttula yahaana okhala opuro aya wira ahaaravihe atthu akina. (Ona 13:45, 46; Mot 5:1-4) Masi, ahooleli a itiini aYuda yaahincererya malamulo makina. Mwa ntakiheryo, khaavo eemereriwa omwaattamela namakuttula miyoono mixexe, eyo piiyo, emeeturu 1.8, masi vakhala wira naari nihiku noopa epheyo yinceene, yaahaana okhala miyoono 100, eyo piiyo, imeeturu 45. Malamulo awo anooniherya moota yaakhapeleliwa aya mootakhala anamakuttula. Moovarihana ni yoolema ekina ya aYuda, aahikhala mwiixuttihi a ikano aipitha okathi aaweha awe anamakuttula, nave mukina aavonyakasa maluku wira owoomolele ottaiwene. Moovirikana ni vo, Yesu aaniwoonela othunku anamakuttula, nto ohiya opaka etthu emosaru yaapaka aya aYuda akina yahaathokorerya saana, owo ahimwiixatherya ntata. Owo anwerya olavula paahi wira onvonihe namakuttula ole. Masi aahimwixaatherya ntata.—Mat 8:5-12. Kinnitthuna: Yesu khahiyo paahi arimwaakhulela yoovekela ele, masi aahooniherya wira aanitthuna opaka eyo. Tthiri yaari yoophavela awe ohiya paahi mwaha wookhala muteko awe.
(Matheyo 9:9-13) Avenyaka vale, Yesu ahimona mulopwana mmosá, nsina nawe Matheyo, akilanthene valiviwa mpósito, khumwirela: — Mukitthareke. Matheyo ahivenya, khumuttharaka Yesu. 10 Vaholo vaya, Yesu ahikilathi, analya owannyawe Mathey’owo, nave atthu akina anjene, alipa-òliviha mpósito n’atthu yanyiheriwa okhala anatampi, yahirwa enalyasa vamosá ni Yesu n’awixutti awe. 11 MaFarisi, yonaka etthu ila, yahahimerya awixutti awe wira: — Vanikhala sai mwixuttihi anyu olyaka n’alipa a mpósito n’anatampi? 12 Nto Yesu ahìwa sahimyaya, khwakhula wira: — Khahiyó atthu akumi amphaveleliwa mukulukhana: aretta t’amphaveleliwa. 13 Murowé mwaixutte enihimyaya molumo ala wira: “Miyo onkisivela omoriwa ikharari: mikuttho nkimphavela”. Tthiri miyo nkirwenle owihana atthu òrera murima, masi alipa-òttheka.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 9:10
olya: “Wala okilathi mesa mamosa”. Okilaathi meesa mamosa ni mutthu yaataphulela wira mwaahikhalana opatthani woolipa ni mutthu owo. Nto, aYuda a okathi wa Yesu okhala wene khiyaatonko okilathi, wala olya meesa mamosa, ni ale yahaakhanle aYuda.
alipa-òliviha mpósito: AYuda anceene yaaniliviha mpoosito anaaroihela makhulupale ooRoma. Atthu yaanaanyokha aYuda awo ohiya paahi mwaha woowaakhaliherya aRoma masi mwaha woowi yaaniwiyerya atthu. Alipa a mpoosito yaanisyakiwa ni aYuda akina, tivonto yaalikanyihiwa ntoko anatampi ni anamararuwa.—Mat 11:19; 21:32.
(Matheyo 9:35-38) Yesu anettetta mittetthe n’ilapo sothene; ixuttihaka mpani mwaya mothukumana, alaleya Ehapari Yorera y’omwene wa Muluku, àvonihaka aretta othene a khula enamuna. 36 Vano, ònaka mittitthi s’atthu, ahakhupanyerya n’uthunku, okhala wira yari òthwelela ni ònyanyaliwa, ntoko ipwittipwitthi sihikhalanne makampusi aya. 37 Vano ahahimerya awixutti awe wira: — Solya khirere mmatta: masi alipa-òhatta ari vakhani. 38 Munvekeleke mwanene ematta, wira àrumihele anamuteko mmatta mwawe.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 9:36
ahaakhupanyerya ni othunku: Nuulumo na eGriki noowi splag·khniʹzo·mai nirumeeliwe-va, nnoolikana ni nuulumo noowi “marupo” (splagʹkhna), nnooniherya makhalelo a mwerutthuni mwa mutthu wala okuxeya murima vaalupale. Nla nuulumo nimosa na eGriki nnooniherya omoriwa ikharari vaalupale.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
((Matheyo 8:8-10) Nto mulupale owo ahimwakhula wira: — Pwiya, miyo nkimphwanela wira nyuwo mukelé mpa mwaka. Mulavule pahi: murumeyi ak’owo onokhala mukumi. 9 Mana kirokhalaru namurummwa, ni miyo kokhalana anakhotto anarumaka. Kamwirela mmosá wira: “Murowé!”, owo onnirowa. Kamwirela mukina wira: “Murwé!”, owo onnirwa. Kamwirela murumeyi aka wira: “Mwiré etthu ila!”, owo onnira. 10 Ìwaka siso, Yesu ahithamala, khwahimerya ale yamutthara wira: — Kinohimeryani ekhweli wira: nnákhala mw’atthu a Isarayeli, nkinamphwanye mutthu òlipiherya wamini ntok’ola.
Owehaweha 15/08/2002 13 etti. 16
“Miyo Kihovahani Nthonyeryo”
16 Moolikanasa, okathi muulupale aanakhotto, woonasa wene aari ooRoma, aamwattamenle awe ni onvekela Yesu wira onvonihe murumeyi awe, Yesu aanisuwela wira nakhotto ole aanikhalana soovonya. Muulupale aanakhotto okathi ole aakhala mutthu aapaka itthu sinceene sootakhala, aawiiva atthu ni aakokhorela amuluku a ethiru. Masi, Yesu aawehe etthu yooloka mulopwana ole aarina awe, eyo piiyo, waamini. (Matheyo 8:5-13) Muhoolo mwaya, okathi Yesu aalavula awe ni nawiiye aakhomeliwe vamwirini va nihaaxeryo vamosa nuuwo, Yesu khuupuwenle soottheka sa nawiiye ole, masi aahimulipiha onvahaka nlipelelo na muhoolo. (Luka 23:43) Yesu aanisuwela wira ohaathokorerya saana atthu akina wamwaakhulumula. Moohaaniherya, wiimananiha wawe oweha itthu sooloka sa atthu akina waaniwiiriha opaka itthu sooloka.
(Matheyo 9:16, 17) Khavo onkuxa esapha y’ekuwo esyá, khuttotthela vakuwoni ya khalai; mana esaph’eyo enotthikelana, mpakha okhera ekuwo eyo ya khalai. Vano nipuro nle nakhereĩye nnimunjerereya. 17 Siso-tho, khavo onkuxa evinyu esyá, khwitthela ikhali sa khalai: ìra siso, evinyu iyo enopwexakasa ikhali, enoyeheya, ikhali sinohononeya. Evinyu esyá ennìttheliwa ikhali isyá: siso, itthu iya sopili sinokhala.
Yesu ti Ephiro 70 etti. 6
Xeeni Awiixutti a Yesu Yahaatthukwa Aya?
Yesu aaphavela waakhaliherya atthareli a Yohani Mbatiza woona wira atthareli a Yesu, khiyaakhanyereriwa otthara soolema sa aYuda, ntoko yoolema ya otthukwa. Yesu khaarwenle wuncererya soolema iye aahiiso waatumererya atthu otthara soolema iye saahanle vakhaani omala. Okokhorela Yesu aatumerenrya awe khiwaavarihana ni soolema sa aYuda aahiiso sa apinaatamu. Nave kheerenrye ohela esaapha ekuwo ya khalai aahiiso ohela eviinyu ya niinaano ikhali sa khalai.
29 A JANERO–4 A FEVERERO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | MATHEYO 10-11
“Yesu Aahikurunuxa Mirima sa Atthu”
(Matheyo 10:29, 30) Axipalame anli khantumihiwa inota vakhani pahi? Vano, nnákhala mmosá khampweteya, Atith’inyu ehitthunne. 30 Nto nyuwo, hatá ikharari sa mmuruni mwanyu sihalikeliwa sothene.
nwtsty inoota soosoma sa Mat 10:29, 30
axipalame (aahiiso iphera): Nuulumo na eGriki noowi strou·thiʹon ninnirumeeliwa ahimmwaka axipalame acikhaani, masi ikwaha sinceene sinihimmwa iphera, seiyo saatumihiwa inoota vakhaani.inoota vakhaani paahi: Okhala wene, “asario”, musurukhu vakhaani aaliviwa mutthu ovirinhe minutu 45 ovaraka muteko. (Munwehe Apendise B14.) Okathi Yesu aaronwe awe oxukurya oGalileya ekwaha ya neeraru, aahimmye wira axipalame anli vaaniweryaneya othummwa ni enoota emosa ya asario. Okathi mukina, woonasa wene nuuvira eyaakha emosa olaleyaka oYudeya, Yesu aahihimya wira axipalame athanu vaaniweryaneya othummwa inoota piili. (Luk 12:6) Nalikanyiha soohimmwa iya, nnimwiixutta wira mwaapalame a neethanu khaaliviwa etthu.
hata ikharari sa mmuruni mwanyu sihaalikeliwa soothene: Ikharari siniphwanyaneya mmuruni mwa mutthu sinnivikana 100.000. Mwaha wa Yehova osuwela hata itthu saamukhaani, eyo enooniherya wira owo onnaathokorerya atthareli otheene a Kristu.
Itthu sinooniheriwa sa Biibiliya a mwinternetini (nwtsty)
Mwaapalame (aahiiso ephera)
Ephera yaatumihiwa musurukhu vakhaani ntoko soolya sikina. Iphera piili saaniweryaneya othummwa ni mutthu aaviriha minutu 45 ovaraka muteko. Nuulumo na eGriki naahimya mithinto soovirikana sa axipalame, ohela muhina ephera yaakhala vatthokoni (Passer domesticus biblicus) ni iphera sa wEspanha (Passer hispaniolensis), wIsarayeli yaaniphwanyaneya anceene.
(Matheyo 11:28) Nyuwo othene mukhulumunwe, mulemeliwene muritti mulupale, mukirwele miyo: komumuliheni.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 11:28
mulemeliwene muritti mulupale: Atthu Yesu aawiirenle awe wira mukirweele, ti yaale ‘yaalemeliwe’ mwaha wa oriipiwa murima ni oxankiheya. Omukokhorela waya Yehova waari ntoko muritti muulupale okhala wira soolema sa atthu saahitakaaheriwa ni Ikano sa Moise. (Mat 23:4) Nnaamwi Esaabadu naari nihiku noomumula, masi waahikhalihiwa muritti muulupale.—Okh 23:12; Mar 2:23-28; Luk 6:1-11.
koomumuliheni: Nuulumo na eGriki noowi “omumula” pooti otaphulela itthu piili: ophumurya wala omumula (Mat 26:45; Mar 6:31), ni omumula mwaha wa etthu yooxankiha ni ophwanya ikuru (2 aKor 7:13; Fi 7). Nuulumo noowi okuxa “muritti” wa Yesu (Mat 11:29) onihela muhina ovara muteko, ohiya omumula. Nto nuulumo na eGriki Yesu aarumeelale awe naanaalipiha ni waavaha ikuru atthu yaale yaaphavela okuxa muritti awe wooveya ni wookhweya.
(Matheyo 11:29, 30) Mwireye muritti aka: mukihiye kolakeni, mana miyo ka mutthu òmàla ni òwiyeviha. Mwirá siso, munophwanya murettele murohoni mwanyu. 30 Tthirí, muritti onoreyakani ti woveya: olemela onotexihakani ti wokhweya.
nwtsty enoota yoosoma ya Mat 11:29
Mwireye muritti aka: Yesu aahirumeela nuulumo noowi “muritti” mwa enamuna ya nthoonyeryo ophavelaka ohimya otthuneya waya wiiwelela okhulupale ni malakiheryo. Akhala wira owo uupuwela miritti miili, mmosa wa Muluku yoowo ori muulupale onvikana Yesu, weeso owo aalattula atthareli awe wira akuxe muritti vamosa nuuwo; nto owo aarowa waakhaliheryaka. Moolumo makina pooti ohimya so: “Mukuxe muritti vamosa ni miyo”. Vano akhala wira Yesu aahimya muritti yoowo onaareya awe akina, nto eyo enooniherya wira khula mutthareli a Kristu ohaana wiiwelela okhulupale ni malakiheryo awe.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
(Matheyo 11:2, 3) Yohani Mbatiza, atthukeliwene mukhatteya, àhiwa sotikiniha sìrawe Kristu. Vano, aharuma awixutti awe akina orowa 3 omukoha Yesu wira: — Ti nyuwo ole ontthuna orwa, walá nimulipeleleke mukina?
Yesu ti Ephiro 96 itti. 2-3
Yohani Aaphavela Osuwela Akhala Wira Yesu ti Mesiya
Niireke nikoho nna naari noohikhalela? Yohani aari mutthu ooloka ni tambatinze Yesu iyaakha saattamela piili saavinre. Nave aahoona munepa wa Muluku omukhuruwelaka Yesu ni aahiiwa nsu na Muluku. Khanrina nthowa noohimya wira waamini wa Yohani waahivukuwa. Vaari siiso, Yesu khaarowa omulavula saana Yohani, ntoko iira awe okathi ole. Nto, akhala wira waamini wa Yohani khiwaavukunwe, xeeni ohalaka omukoha Yesu?
Woonasa wene, Yohani aaphavela omwiiwa Yesu mwaneene ohimyaka wira ti Mesiya. Eyo yammulipiha Yohani, yoowo ahaareere oriipiwa murima mukhatteya mme. Nikoho Yohani ampakenle awe Yesu naari nookhalela. Yohani aanisuwela iprofesia sa mBiibiliyani saahimya wira Oowoottihiwa aahiiso oothanliwa a Muluku, aarowa okhala mwene ni moopoli. Saahivira mweeri sinceene okhuma vaavale Yesu aabatiziwa awe, masi nlelo Yohani aari mukhatteya. Tivonto Yohani aakonhe awe akhala wira aamoorwa mutthu mukina aarowa omuranttela Yesu. Yoowo aarowa omaliherya sotheene saahimmwale vahinatthi saamuhimya Mesiya.
(Matheyo 11:16-19) Vano, kalikanyihe n’ani atthu a mahiku ala? Anlikana n’anamwane ekilanthe vapuwani, khíyakhuwelelana yiraka: 17 “Hiyo nowopelani ekoma y’otteliha murima, nyuwo khuhìna! Nowìpelani masipo òmoriha ikharari, nyuwo khuhìkhupanyerya!” 18 — Vekekhai, ohòrwa Yohani Mbatiza, atthukwa ni ahawurya sohapala, vano atthu annihimya wira: “Owo namukhwa anepa”. 19 Ohòrwa-tho Mwana a Mutthu, onlya n’uniwurya, vano atthu annihimya wira: “Mmoneke mutth’ule: namulyá ni namuhapaliwa! Owo onnipatthanasa n’alipa-òliviha mpósito n’alipa-òttheka!” Vano ankhili annòneya okhala òloka mwaha wa miteko saya.
Yesu ti Ephiro 98 itti. 1-2
Otakhalihiwa wa Nloko Noohaamini
Yesu aanimuttittimiha vanceene Yohani Mbatiza. Masi atthu anceene yamoonela sai Yohani? Yesu aahimmye so: “Vano kalikanyihe n’ani atthu a mahiku ala? Anlikana n’anamwane ekilanthe vapuwani, khíyakhuwelelana yiraka: ‘Hiyo nowopelani ekoma y’otteliha murima, nyuwo khuhìna! Nowìpelani masipo òmoriha ikharari, nyuwo khuhìkhupanyerya!’”—Matheyo 11:16, 17.
Yesu aaphavela ohimya exeeni? Owo aahitthokiherya oriki: “Vekekhai, ohòrwa Yohani Mbatiza, atthukwa ni ahawurya sohapala, vano atthu annihimya wira: ‘Owo namukhwa anepa’. Ohòrwa-tho Mwana a mutthu, onlya n’uniwurya, vano atthu annihimya wira: ‘Mmoneke mutth’ule: namulyá ni namuhapaliwa! Owo onnipatthanasa n’alipa-òliviha mpósito n’alipa-òttheka!’” (Matheyo 11:18, 19) Yohani aari ntoko muNaziri, owo khaawurya eviinyu, nto nloko nne yaamuhimya okhala namukhwanepa. (Mothakoni 6:2, 3; Luka 1:15) Yesu aakhala ntoko sinikhala aya atthu akina. Nnaamwi aalya ni owurya mookhalela, owo aahootheriwa wira aari namalya ni namuhapaliwa. Eyo enooniherya wira ovila waahakalaliha atthu.