ITTHU SINIKUMIHERYA OHAKALALA VATTHOKONI
Moota Wowaataana ni Ale Ari Ota wa Etthoko Erina Namuyari Oowaaphwanya Anamwane
MARGARET,a MAAMA MMOSA OOWAPHWANYA ANAMWANE WAUSTRALIA, onnihimya so: “Muthiyana aiyaka yaamuthenle aya khalai ohaaleela anamwane wira ahiiweleleke khula etthu enihimyaka—hata voohimya sa itthu sookhweya ntoko ‘Muhiliyale okuttha maino anyu’.” Margaret onnona wira etthoko awe enniviriha mixankiho mwaha wa ohiiwanana wa muupuwelelo.
Itthoko sirina namuyari oowaaphwanya anamwane sinnikumana mixankiho sa vameekhaaya voohimya sa wataana ni ale ari ota wa etthoko aya.b Anamuyari anceene annaahuwa anamwane oohikhala awaya. Nto eyo ennikumiherya mixankiho ntoko oxukurya, waalaka, ni waakhaliherya ni itthu sinivekela musurukhu. Apatthani ni amusi pooti tho woona okhala woovila waalimalela atthu a emusi ya naanano. Muthokorerye moota malakiheryo a Biibiliya aniwerya aya okhaliherya emusi anyu ya nenli wira mmalihe mixankiho iyo.
MUXANKIHO 1: ANAMWANE A ANAMUYARI MUKINA
Muthiyana mmosa oNamibia aaphwannye anamwane vatthokoni oniitthaniwa Judith onihimya so: “Amama aya anamwane kaphwannye aka, ekwaha emosa yahaalela anaaya wira miyo kaari paahi muthiyana musya aapapaya, ni khuuvo mwaana kaarowaka omuyara aarowa okhala muhima ayasa. Masu awo yaahikiwereya mwaha woowi miyo kinnaaphenta anamwane kaaphwanye aka siisaale anaaka”.
Alipa oosoma annikupali wira wataana eriyari ya anamuyari a anamwane akina pooti okhala etthu yoovila; eyo enikumiherya ovalaana wa etthoko erina namuyari oowaaphwanya anamwane. Ikwaha sinci, atthu arina mixankiho suulupale ti maama ni muthiyana aaphwannye anamwane. Exeeni enirowa okhaliherya?
Etthu enirowa okhaliherya: Okhalana mikano sooreerela. Akhala wira nyuwo muri namuyari khamuniphavela wira ale anikhala ni aniinyu yiirele mpantta okumi ayasa, nto aniinyu pooti ohaawa.c Ale ‘yayanre’ anamwane aakhalana nipuro na vameekhaaya mookumini mwa anamwane. (Miruku 23:22, 25) Wa mpantta mukina, akhala wira nyuwo munrowa omuleelaka ole mwaathelanne anyu khula etthu eniiraneya vatthokoni vanyu, nyuwo pooti omunyoonyiha wala onviruwiha ole muthelanne anyu naanano. Mwiimananihe okhala a miruku; mukhalane mikano sooreerela, wira mukhapelele ekasamento anyu, vaavo munivikaniha anyu wataana ni atthu akina a etthoko anyu wira nwerye olavula ni khula mutthu.
MALAKIHERYO WA ANAMUYARI
▪ Vaavo munilavula anyu ni ole aamuthenle anyu kalai, mulavuleke myaha sa aniinyu paahi, nto musyake olavula myaha sikina. Mwa ntakiheryo, nyuwo pooti okoha mwa miruku vaaweryaneyaka ompaka programa woolavulana mutelefoneni othana, masi okathi tukathi. Ikwaha sinceene eyo etthu yooreerela, ohiya olavula mutelefonini okathi woohireerela wala ohiyu eriyari.
▪ Akhala wira khamuvahiwe edireito yowaahuwa aninyu, waaniheryasa pooti olavulana mutelefonini, olepa iwarakha, olepa mensaxe mutelefonini, wala e-mail wira nvikaniheke olavulana khula okathi. (Otumererya 6:6, 7) Akina anirumeela eprograma ya komputadore eniitthaniwa video conferência. Nyuwo pooti osuwela mixankiho aniinyu sinikumana aya—ni waavaha malakiheryo ootthuneya anirowa waakhaliherya ovikana enamuna enuupuwela anyu.
MALAKIHERYO WA AXIMAAMA OWAAPHWANYA ANAMWANE
▪ Mooniherye ‘wìwanana’ ni maama aya anamwane yaaphwannye anyu, mmooniheryaka wira khamuniphavela omuranttela omaama orina awe ni anaawe. (1 Pedru 3:8) Mmakeleke omuleela ihaali sa anamwane, okathi anaawe anikhala aya ni nyuwo muhimyaka itthu sooreera. (Miruku 16:24) Munvekeleke malakiheryo, ni mmuxukhurele vaavo onoovahaaweni.
▪ Mukhalane mukano owooniherya niphento ni anaawe ohoolo wa maama aya. Biatriz, maama mmosa oowaaphwanya anamwane wEstados Unidos onihimya so: “Anamwane kaaphwannye aka yaahiphavela okiitthanaka maama. Hiyo nahiiwanana wira nakhala owaani vanookhalela okiihana maama, masi khivanrowa okhalela okiihana maama, akhala wira maama aya Joana, wala amusi awe ari vaavo. Mwaha wa etthu ela Joana ni miyo nahiviriha okathi munceene wooreera. Tthiri naaniviriha okathi munceene naakhaliheryaka anamwane mmyaha sa oxikola ni orowa weettakasa”.
MALAKIHERYO ANIROWA WAAKHALIHERYA ANAMUYARI NI ITTHOKO SOOWAAPHWANYA ANAMWANE OKHALA SOWIIWANANA
▪ Muhikhalakhale mmulavulaka moohikhalela mmusi ohikhanle wala namuyari oowaaphwanya anamwane vaavo mwaana oniwiriyana awe mwaha owo. Nto ti vookhweya opacerya olavula mwaha woohiloka, masi ti wonwereya vanceene mwaana. Nto nyuwo khamunsuwela moota xeeni, ni silini moolumo anyu anirowa aya wiiwanyeya. (Musuweli 10:20) Akhala wira mwaana onimooleelani wira mmusi mukina wala namuyari omphwanya ohoolavulani moohikhalela, muthokorerye moonelo wa mwaana owo paahi. Waaniheryasa nyuwo pooti olavula masu ntoko ala anittharelana: “Kinnoona othunku mwaha woowi nyuwo muhiiwa moolumo awo. Amama anyu aroonanariwa ni miyo, nto ikwaha sikina vaavo atthu aninanariwa aya, annilavula itthu soohiloka”.
▪ Mweererye okhalana malakiheryo mamosaru ni owiixuttiha anamwane a namuyari oowanli a vatthokoni. Akhala wira khoniweryaneya, mutthokiherye ovirikana okhanle muhaaviruwinhe amusi akina. Muthokorerye yowiiraneya enittharelana:
Maama omphwanya mwaana: Tino, xontte muthomeye etuwalya anyu yoonaana.
Tino: Owannyeya amaama, hiyo ninhiya vathi nto awo anathomeya.
Maama omphwanya mwaana (moonanariwa): Ekeekhai, masi awo aniwiixuttihani olosowa.
Niireke nno waarowa okhala waakhula wooloka?
Maama omphwanya mwaana (moomaaleleya): Kihiiwa. Vano owanihu-va khula mutthu tonthomeya etuwalya awe.
▪ Musyake waavaha miteko aniinyu okathi aniira aya avirihaka ni mmusi mukina. (Matheyo 7:12) Akhala wira nyuwo khamukhanle oorukunuxa muteko owo, nvekele weemereriwa ni namuyari mukina muhinatthi omuhimeerya mwaana palano mumpake anyu.
MWEERERYE ELA: Mutthare malakiheryo ala okathi onikumana anyu ni ole aatheliwe ni aiyanyu wala ole aathelanne anyu khalai:
1. Munweheke moomaaleleya ni mutheyeke. Musyake omumula moonyonyiwa, ottikinya moohiloka makhata anyu, wala woona ni exeeri.
2. Mmukhomase mutthu owo muromolaka nsina nawe. Mwa ntakiheryo, muhimye so: “Ihaali Joana”?
3. Mmuhele muhina mutthu owo moovanelani akhala wira muri ni atthu akina.
MUXANKIHO 2: ANAMWANE AALUPALE
Eliivuru Step Wars ennimuhimya muthiyana mmosa aikhupanyiha mwaha wa enamuna aiyawe yaalipiherya aya owaakiha anaaya aalupale ni anakhootta okupali wira awosa yaanimuthokorerya owo moohikhalela. Owo onihimya so: “Onanariwa waka waanincereya mowaakuveya”. Munrowa ovikaniha sai wataana ni anamwane aalupale wira ahinyaanye ekasamento anyu?
Etthu enirowa okhaliherya: Mooniherye othunku. Biibiliya onihimya so: “Ahikhalé oniphavela oreriwa wawe, nto aphaveleke sinaphwanyiha oreriwa akhw’awe”. (1 aKorinto 10:24) Mwiimananihe wira musuwele ni moone muupuwelelo wa atthu akina. Anamwane aalupale oowaaphwanya pooti woovaka oyeleela niphento na anamuyari aya. Wala awosa pooti wuupuwelaka wira omwaakhela saana vatthokoni maama wala paapa oowaaphwanya, pooti okumiherya owana-wana ni atthu a emusi aya yekeekhai. Mwa mpantta mukina, anamuyari pooti oxankiheya yuupuwelaka wira waapwapwela anaaya onoowiiriha ovalaana ni anamwane awo.
Wataana wooloka ohikhaleke wookhanyeryeryana, mphaveleke wira wataana wanyu ni anamwane oowaaphwanya, wunnuweke vakhaani-vakhaani. Veekeekhai, khahiyo wa miruku omukhanyererya mutthu mukina wira ooniheryeke ophenta wekeekhai. (Nsipo n’Ophentana 8:4) Nto mwiimananihe okhala a miruku, ni nlipelelo nooloka vaavo muniphavela anyu opatthana ni aniinyu oowaaphwanya.
Muhikhale muhimyaka khuta etthu enuupuwela anyu wala enoona anyu, hata munyoonyihiwaka. (Miruku 29:11) Okathi ononaanyu ovila ohihimya etthu yoohiloka, muvekeleke ntoko iirale awe Davidi a wIsarayeli yoowo aahimmye so: “Apwiya! Mmwiyathi mulipa-òlipelela vayanoni vaka: musuke mukhora wa malaku aka”.—Esalimo 141:3.
Akhala wira nyuwo munthanla okhala empa yeele anamwane ayariwe aya, nyuwo pooti otikiniheya mwa enamuna awo anivarexexa aya itthu saya. Mwiimananihe wira muhipake marukunuxo manci, vanceenexa mmakwartuni mwaya. Vareerelaka muthaamele empa ekina.
MWEERERYE ELA: Akhala wira anamwane aalupale mwaaphwanye anyu annivikaniha wooveehani wala ohoottittimihani, nvaanele nuule muthelanne anyu ni nwiriyane saana muupuwelo awe. Muhimukhanyererye ole muthelanne anyu wira aalake anamwane. Etthu yookhalela ori omananiha wiiwanana eriyari ya nyuwosa anli. Nto vaavo vanirowa anyu ‘wìwananaka’ voohimya sa mwaha owo, nyuwosa munoowerya wuupuwela hoothe wira mphuke mwaha owo.—2 aKorinto 13:11.
MUXANKIHO 3: AMUSI AKINA NI APATTHANI
Maria, maama mmosa oowaaphwanya anamwane oCanada onnihimya so: “Amusi aka ikwaha sinceene anninvaha itthu mwanaka, masi khanaavaha etthu anamwane aiyaka. Hiyo ninnimananiha othuma itthu wira naavahe otheene, masi okathi mukina khaninwerya opaka eyo”.
Etthu enirowa okhaliherya: Mpwehe etthoko anyu esya opuro woopacerya. Mwaaleele amusi ni apatthani anyu voohimya sa ovarihana wanyu ni emusi anyu esya. (1 Timótheyo 5:8) Okhala wira nyuwo khamunilipelela ophenta wowaakuveya orweela wa amusi ni apatthani anyu wa atthu a etthoko anyu esya, nyuwo pooti waavekela okhalana nttittimiho ni ohikhalana nthalu. Mutthokiherye moota anamwane anirowa aya woona owereya akhala wira anoothanyiwa vaavo anirowa aya woona etthu eyo ni itthu sikina soohikhalela.
Mwiimananihe wira axitaata aya anamwane ari a etthoko anyu yoopacerya akhalane mpantta wa ekumi ya anamwane. Maama mmosa wInglaterra oniitthaniwa Susana onihimya so: “Miyo nuumala aiyaka okhwa kaahitthikela otheliwa sivirale ene myeeri 18, masi amusi aya yaanivikaniha ohaaweha saana aiyaka asya. Itthu saahipacerya okhala saana vaavo vaahela ahu muhina mwa ekumi ahu, nnaaruma anamwane waatelefonari, waaxukhurela itthu saanikhaliherya aya”.
MWEERERYE ELA: Mmusuwele mpatthani wala mmusi murina anyu muxankiho muulupale wowaataana, ni nvaanele ni ole othelanne anyu sa moota onirowa anyu olipiha opatthani ni mutthu owo.
Wataana ni ale ari ota wa etthoko anyu pooti okumiherya mixankiho mweemusini mwanyu ya vano. Nvarihele muteko miruku sa Soolempwa sa Muluku, nto, etthoko anyu enirowa waakhela mareeliho ari mBiibiliyani ani: “Empa ennitekiwa n’usuwela, ennilipihiwa n’ankhili”.—Miruku 24:3.
[Inoota]
a Mmwaha ola masina aaturukiwa.
b Wira musuwele moota wooxintta mixankiho sikina, nwehe myaha sa erevista Despertai! ya Abril 2012 erina muru a vakaapani oni: “Como famílias com enteados podem ser felizes” yoolaleiwa ni Anamoona a Yehova.
c Tthiri, akhala wira ole mwaathelanne anyu onniwoopopihani wala wooveehani, vannitthuneya wira nyuwo muhele mikano wira mukhapelele emusi anyu.
MWIIKOHEKE . . .
▪ Kinrowa owerya sai ovikaniha okhalihana saana ni ole othelanne aka?
▪ Ninrowa owerya sai waakhaliherya amusi ni apatthani wira asyake okumiherya mixankiho mweemusini mwahu?
[Elatarato epaaxina 10]
[Elatarato epaaxina 11]
Nyuwo pooti owerya okhalana nttittimiho na aniinyu ovikana etthu munuupuwela anyu
[Elatarato epaaxina 12]
Ocalelana ni ottittimihana onnikumiherya murettele okathi munceene
[Elatarato epaaxina 13]
Mwiimananihe waaphenta anamwane otheene a vatthokoni