Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • w15 15/4 ipaax. 15-18
  • Mareeliho ‘Okathi Worerela Hata Okathi Wohiphwanelela’

Mpantta ola khekhanle eviidiyu.

Muniswaamihe, khivaniweryaneya orumiha eviidiyu ela.

  • Mareeliho ‘Okathi Worerela Hata Okathi Wohiphwanelela’
  • Owehaweha Elaleyaka Omwene Wa Yehova—2015
  • Miru Saamukhaani
  • Mwaha Onlikana Nuula
  • WAAHIPHIYA OKATHI WOOXANKIHA
  • NAAHILAWIHA NIKHALIHERYO NA YEHOVA
  • OVARIWA NI OTTHUKIWA
  • MAREELIHO HATA OKATHI WOOXANKIHA
  • WAAHIKHUMELELA-THO OKATHI WOOREERELA
  • Koomweemererya Yehova Weettiha Iphiro Saka
    Owehaweha Elaleyaka Omwene wa Yehova (Yoosoma)—2022
Owehaweha Elaleyaka Omwene Wa Yehova—2015
w15 15/4 ipaax. 15-18

YOWIIRANEYA YA MOOKUMINI

Mareeliho ‘Okathi Worerela Hata Okathi Wohiphwanelela’

Elavuliwe Ni Trophim R. Nsomba

NUUMALA woona olumwenku mweeri wa Março 1930, kaarukureriwe ni apatthani vamosa ni amusi yaamurumeela Yehova moororomeleya okhuma khalai. Kiyariwe muttetthe wa oNamkumba, waattamela epooma ya oLilongwe, oMalawi. Mwaakha wa 1942, kaahivahererya ekumi aka wa Muluku, nto khubatiziwa mmuro mmosa wooreera. Mwa iyaakha 70, miyo kaahimananiha opaka ele murummwa Paulo yaamutumerenrye awe Timootheyo oriki: “Mulaleye masu a Muluku. Mwathipelelihe atthu, okathi worera, hatá okathi wohiphwanelela”​—2 Tim. 4:2.

Mukwaha woopacerya Nathan H. Knorr ni Milton G. Henschel yaaxekunrye aya elapo ya oMalawi, wanipacerya wa mwaakha wa 1948 waahikikhaliherya ophavela omurumeela Yehova okathi wotheene. Kinnuupuwela moohakalala masu oolipiha yaalavuliwe ni anna ale yaarummwale ni Nikhuuru Noolamulela na Anamoona a Yehova, oBrooklyn, oNova York. Neemenle ene mmatta moophipa, atthu oowiiraka 6.000, yaahinwiriyana oratteene Munna Knorr okathi waalavula awe mwaha oni: “Permanent Governor of All Nations”.

Okathi waakumaanale aka Lidasi, murokora mmosa oopatthaneya, yoowo aahuuwale ntthoko na Anamoona a Yehova ntoko miyo, kaahisuwela wira owo aaphavela okela muteko wa orummwa wa okathi wotheene. Mwaakha wa 1950 naahithelana, nto mwaakha wa 1953, naahikhalana anamwane anli. Hata naarina muritti wa waahuwa anamwane ale, nlelo naahivikaniha orumeela ntoko mapioneero ookilaatheya. Nuuvira iyaakha piili, miyo kaahilattuliwa wira kikhale pioneero a vameekhaaya.

Voohipisa kaahivahiwa eparakha ya oxekurya miloko ntoko mutokweene a esirkwitu. Mwaha wa nikhaliheryo nooloka naakivaha awe mwaaraka Lidasi, kaaniwerya okhapelela emusi ahu werutthuni ni omunepani kivaraka muteko ole.a Masi oowanli ahu naaphavela okela muteko wa orummwa wa okathi wotheene. Mwaha wa ompaka palano ooloka ni nikhaliheryo na aniihu athanu, Lidasi aahiwerya opacerya muteko wa orummwa wa okathi wotheene mwaakha wa 1960.

Nootteliwa murima ni okathi ole wooreerela niwenrye ahu waakhaliherya anna ni arokora a mmiloko sinceene sa muttetthe ola. Muteko ole woonipixa mapuro ooreera a Myaako sa oMulanje siri mpantta onikela nsuwa mukerekhere mwa Lago Malawi sinirukurerya elapo ele mpakha mpantta onikhuma epheyo. Hiyo nihoona wuncerereya wa anamalaleerya ni miloko sa esirkwitu yaarumeela ahu.

Mwaakha wa 1962, naahitteeliwa murima mwaha wa Muthukumano wa Muttetthe ‘anamalaleerya oolipa murima’. Okathi oniweha ahu ottuli, ninnoona wira mithukumano iye ti yaari etthu yaatthuneya aMalawi otheene wira yiilokiherye mwaha wa okathi wooxankiha waarowa okhumelela muhoolo. Mwaakha mukina, Munna Henschel aahitthikela oxekurya elapo ya oMalawi, nto waahipakiwa-tho muthukumano mukina ota wa epooma ya Blantyre nave atthu oophiyeryaka 10.000, yaahirwa. Mithukumano iye soolipiha saahinilokiherya mwaha wa mixankiho saarowa okhumelela muhoolo.

WAAHIPHIYA OKATHI WOOXANKIHA

Mwaakha wa 1964 saahipacerya waaphwanya mixankiho Anamoona mwaha wa okhootta waya okhaliherya miteko sa epoliitika. Ipa sa Omwene 100, ni ipa sa Anamoona 1.000, saahipwetexiwa ni atthu yaalupattha. Hata vari siiso, hiyo naahivikaniha muteko wa weetteetta mpakha okathi guvernu a oMalawi aakhoottinhe awe muteko wa Anamoona moomalela mwaakha wa 1967. Guvernu aahinaakha efiliyaali oBlantyre, mamisionaario yaahoomoliwa, ni Anamoona anceene ohela muhina Lidasi ni miyo, naahitthukiwa. Nuukhuma mukhatteya, mwa miruku naahitthikela muteko ahu wa weetteetta.

Nihiku nimoosa mweeri wa Outubro 1972, imiya vakhaani sa anapoliitika yaitthaniwa Malawi Youth League, yaahirukurerya enupa ahu. Mutthu mmosa a egrupu ele aahitthimakasa khirwa okihimeerya wira kiipithe okhala wira awo yaaphavela okiiva. Kaahiwiirela amwaaraka ni anaaka wira yiipithe mminikani. Nto miyo kaahitthimakasa khowela mummankani muulupale waari vakhiviru. Kiryeene misulu kaanoona empa ni mireerelo sahu sipwetexiwaka.

Okathi olupatthiwa iwe wancerereya aya oMalawi, imiya sinceene sa Anamoona yaahitthyawa elapo ele. Emusi ahu yaahitthyawela nipuro naakhala atthu yaatthyawa ekhotto mpantta onikela nsuwa wa oMoçambique mpakha mweeri wa Junyo 1974. Okathi ole miyo ni Lidasi naahivekeliwa wira navare muteko wa opioneero wa vameekhaaya oDómue, oMoçambique waattamela mmukanoni mwa oMalawi. Naahivara muteko owo mpakha 1975, okathi yoole atthu a oMoçambique yaawoomonle aya atthu a oPortugal. Nto, hiyo ni Anamoona akina nahoona oreerela otthikela oMalawi nnaamwi nlelo Anamoona yaalupatthiwa elapo ele.

Nuumala otthikela oMalawi, kaahirummwa oxekurya miloko sa epooma yuulupale ya elapo ele, oLilongwe. Nnaamwi naalupatthiwa ni naarina mixankiho sinceene, nummuru na miloko naahincerereya esirkwitu ele yaarumeela ahu.

NAAHILAWIHA NIKHALIHERYO NA YEHOVA

Nihiku nimosa, naahiphiya muttetthe mmosa khuphwanya opakiwaka muthukumano wa anapoliitika. Akina a atthu ale yaathukumanne, yaahisuwela wira hiyo naari Anamoona a Yehova, nto yaahiniruma okilaathi ni nikhuuru nle na amiravo anapoliitika naasuweliwa okhala Malawi Young Pioneers. Okathi wotheene naaninvekela Yehova mooluttuweliwa mwaha wa mapuro ale oowoopiha yaari ahu. Nuumala muthukumano ole awo yaahipacerya onimanakasa. Muthiyana mmosa oowuuluvala aahirwa otthimakasaka ni okhuwelaka wira: “Mwaahiye atthu awo, koovara metto! Mulopwana owo mwaana a murokoraka. Mmuhiye oroweke mukwaha awe!”. Nto ole aahoolela muthukumano ole aalavunle so: “Mwaahiye arowaseke!”. Hiyo khannisuwela yuupuwela awe muthiyana ole, okhala wira owo khaahiyo mmusi ahu tthiri. Nto nahoona wira Yehova aahaakhula mavekelo ahu.

Mwaakha wa 1981, naahitthikela okumanana amiravo akina a Malawi Young Pioneers. Awo yaahinaakha amooxikaleeta ahu, miritti, ikaaxa sa iliivuru ni idukumento sa esirkwitu ele yotheene. Hiyo naahitthyawa mpakha ophiya vatthokoni va mutokweene mmosa. Naahinvekela Yehova wira onikhaliherye. Hiyo naanixankiheya mwaha wa idukumento iye sotheene yaakunxe aya. Okathi amiravo ale a nikhuuru na Young Pioneers yaawenhe aya idukumento iye, yaahiphwanya ipaphelo saakhuma mapuro manceene a oMalawi. Eyo yaahiwoopiha, yoona wira miyo kaari mukhulupale a guvernu. Nto moohipisa yaahittikiha itthu sotheene yaanaakhale aya, khunvahererya mutokweene aakhala mapuro yaale.

Okathi mukina, niira nilapuwaka muro ni ekalawa. Mwaneene ekalawa ele aari muhooleli a epoliitika a muttetthe ole, nto aahipacerya waakoha atthu otheene vakhala wira yaahikhalana ekartau ya epartido ya epoliitika. Okathi waanaattamela awe, aahiwoona anawiiye anli yaawo yaaphavelasiwa ni mapiliisa. Nto ele yaahikumiherya muxankiho, mulopwana ole aahihiya waakoha ekartau atthu otheene. Nahoona-tho nikhaliheryo noophenta na Yehova.

OVARIWA NI OTTHUKIWA

Mweeri wa Feverero 1984, miyo kiira kikhumaka oLilongwe kirowaka ovahererya erelatoorio efiliyaali ya oZambia. Kaahemexiwa ni piliisa, owo aahitaphulasa mirupa saka. Nto aahiphwanya iliivuru sinimutthokiherya Biibiliya, aahikiroiha oposto wa mapiliisa kinapcerya omanakasiwa. Nto kaahitthukiwa ni mikhoyi sa ekuwo ni kaahiriheliwa esaala yaaryaaya anamatthukiwa akina yaavaraniwe itthu soowiiyiwa.

Mmeeloni mwaya, mukhulupale a mapiliisa aahikirowana esaala ekina, nto aahilepa epaphelo yeeyo yaahimya so: “Miyo, Trophim R. Nsomba, koohiya okhala Namoona a Yehova wira kikumihiwe mukhatteya”. Kaahimwaakhula wira: “Miyo kinneemererya okhwa kihimuhiiye Yehova. Nlelo ka Namoona a Yehova”. Nto kaahikhootta waasinari epaphelo ele. Eyo yaahimwiiriha mukhulupale ole a mapiliisa onanariwa vanceene, aahimana meesa ni ikuru sawe sotheene ni esooko, mpakha wiiwanyeya esaala ekina nto aahirwa piliisa mukina wira oone etthu yaakhumelenle. Mukhulupale ole aahimuhimeerya so: “Mulopwana ola onookhootta waasinari epaphelo ela enihimya wira oohiya okhala Namoona. Vano mmurume waasinari epaphelo enihimya wira owo Namoona a Yehova, nto ninrowa omuroiha ekhattheya ya oLilongwe”. Okathi ola wotheene amwaaraka khiyaasuwela itthu saakikhumelela. Nuuvira mahiku maxexe, anna akina yaahiwerya waahimeerya amwaaraka nipuro kaaryaaka.

Oposto wa mapiliisa oLilongwe, kaanikhapeleliwa mooreerela. Mukhulupale a mapiliisa a eposto ele aahimyale so: “Mulyeeke murama ola, okhala wira nyuwo mutthukiwe mwaha wa Nuulumo na Muluku. Anamunceene ari mukhatteya-mu arimwiiya”. Nuumala-vo aahikiroiha Ekhatteya ya oKachere, nto kaahikhala weiwe myeeri mithanu.

Muhooleli a ekhatteya ele aahitteeliwa murima mwaha wa orwa waka; owo aaniphavela okhalana “pastore” okhatteya iwe. Owo aahimoomola pastore aari weiwe, khumuhimeerya so: “Nkiniweemereryani nyuwo otthikela wiixuttiha Nuulumo na Muluku nipuro nla, okhala wira nyuwo mutthukweliwe wiiya musurukhu wa okerexa wanyu!”. Nto okhuma vaavale kaahivahiwa muritti wa omwiixuttiha Biibiliya khula esumana mithukumano saapakiwa okhatteya iwe.

Muhoolo mwaya, makhalelo yaahiturukeya, khutepeleleya. Makhulupale a Mukhatteya yaahipacerya okikoha-koha wira kaaleele mwaattelo wa anamoona yaakhala oMalawi. Okhala wira miyo nkaawaakhunle mwa enamuna yaasivela, awo yaahikeephetthasa mpakha miyo osirikha. Okathi mukina, awo yaaphavela osuwela nipuro eryaaya eseedi ahu. Miyo kaakhunle so: “Mookoha nikoho nookhweya, tthiri kinoowaakhulani”. Piliisa ole aahitteeliwa murima nto aahitthukula egravadore awe wira ogravari ele yaarowa aka ohimya. Kaahitthokiherya wira eseedi ya Anamoona a Yehova enihimmwa mBiibiliyani. Axankale ene, yaahikikoha ariki: “Vaavixa mBiibiliyani mmo?”.

Miyo kaahaakhula kiiraka “va Yesaya 43:12,”. Awo yaahimukhunula Biibiliya naananoru khusoma nipuro niiriwe: “‘Nyuwo mwa anamona aka’ Yehova tonihimya ‘vano miyo ki Muluku’”. Awo yaahisoma nipuro nle ikwaha tthaaru. Nuumala vo awo yaahikikoha wira: “Vaniweryaneya sai eseedi ya Anamoona a Yehova okhalaka mBiibiliyani ohiya wAmerica”? Nto miyo kaahiwaakhula wira: “Anamoona a Yehova a wAmerica annithoonya nave yoolepa yeela yaaphavelaka ohimya nipuro nri eseedi aya”. Okhala wira nkaawaakhunle saaphavela aya, kaahithamiheriwa Ekhatteya ya oDzaleka, mpantta onikhuma nsuwa wa oLilongwe.

MAREELIHO HATA OKATHI WOOXANKIHA

Mweeri wa Julyo 1984, miyo kaahikhala vamosa ni Anamoona akina Ekhatteya ya oDzaleka. Nipuro nle, anamatthukiwa 300, yaathukumanyiwa nipuro nimosa, yaarupa vathi, wummanthi yaamuthataana. Vakhaani-vakhaani, hiyo naari Anamoona naahiwerya opaka igrupu saamukhaani wira nisomeke soolepa khula nihiku, yeeyo khula mutthu aahimya awe. Eyo yaahikilipiha vanceene.

Nuuvira okathi, mukhulupale a ekhatteya aahinivalaanya ni anamatthukiwa akina. Mulipa oolipelela mmosa aahinihimeerya wira: “Guvernu khonoonyokhani. Hiyo nihoohelani mukhatteya mwaha wa mathowa manli: Guvernu onoova wira munrowa wiiviwa ni Young Pioneers ni okhala wira nyuwo munnilaleya ekhotto entthuna orwa, nto guvernu onoova wira anakhotto awe anrowa wiiviwa okathi wa ekhotto eyo”.

Mweeri wa Outubro 1984, otheene ahu naahirowaniwa otribunaali. Nto naahilamuliwa wira nitthukiwe iyaakha piili. Khalai naaheliwa nipuro nimosa ni atthu ahikhanle Anamoona. Masi mukhulupale ole aahihimya wira: “Anamoona a Yehova khanimpaha soona. Nyuwo maguarda, muttharuwe waahasula mwaavekelaka sikaro wala waavekela mooro wira mumpattihe sikaro anyu. Awo atthu a Muluku! Anamoona a Yehova otheene ahaana ovahiwa yoolya ikwaha piili khula nihiku, okhala wira awo khatthukiwe mwaha wa opaka etthu yoohiloka, masi atthukweliwe mwaha wa omwaamini waya Biibiliya”.

Hiyo naahiphwanya mireerelo sinceene mwaha wa mweettelo ahu wooloka. Okathi wooriipa ni wa epula, anamatthukiwa yaanikhoottiheriwa weetteetta. Masi hiyo naneemereriwa orowa khula nipuro naaphavela ahu. Awo yaanisuwela wira hiyo khinaarowa weererya otthyawa. Tthiri, wookhala okathi mmosa, guarda aaniwehererya nilimaka aahipacerya owereiwa, hiyo naahimuttukhula nimurowanaka oxiripitaali wa okhatteya. Amahoolela a mukhatteya yaanisuwela wira hiyo naari atthu oororomeleya. Mwaha wa okhalana mweettelo wooloka, hiyo naahireelihiwa mpakha woona nsina na Yehova nivuwihiwaka ni atthu yaanivanre.​—1 Ped. 2:12.b

WAAHIKHUMELELA-THO OKATHI WOOREERELA

Nihiku na 11 a Maio, 1985, miyo kaahikumihiwa mukhatteya kiryeene Ekhatteya ya oDzaleka. Kaahitteeliwa murima vanceene mwaha wa otthikela okhala ni emusi aka! Hiyo naahimuxukhuru Yehova mwaha wa onikhaliherya okathi ole wootepexa oxankiha. Voohimya sa okathi ole, hiyo ninniwerya woona ele yaamukhumelenle murummwa Paulo yoowo aalempe so: “Axinn’aka! Nkintthuna wira muhisuwele sohawa sakiphwannye elapo ya wAsia. Kotepa ohawa, vopwaha ikuru saka, mpakha ohiroromela-tho wopola ekumi aka. Ayo, mmurimani mwaka kahìsona ntoko mutthu olamuliwe wiviwa. Siso koxutta ohìroromela mmansaka, masi omuroromela Muluku, yowo onwerya wahihimuxa alipa-òkhwa. Muluku t’okakihenrye wopiha nno wulupale n’ukhwa, ni onrowa-tho okàkhiha. Ayo! Kokupali wira Muluku onokàkiherya-tho oholo”.​—2 aKor. 1:8-10.

Tthiri okathi mukina nanoona wira khinaarowa woopowa. Masi khula okathi naaninvekela Yehova wira onivahe olipa murima ni ankhili yaarowa onikhaliherya okhala oowiiyeviha ni ovikaniha ovuwiha nsina nawe nuulupalexa.

Yehova aahinireeliha mmutekoni mwawe okathi wooreerela ni ole wooxankiha. Olelo-va ti voohakalaliha oweha efiliyaali etekiwe ene oLilongwe yeeyo emalihiwe mwaakha wa 2000, ni otekiwa wa Ipa sa Omwene isya sinivikana 1.000, elapo ya oMalawi! Mareeliho ala ookhuma wa Yehova aaniphwanyiha mireerelo sinceene, nto miyo ni Lidasi khiyoona ntoko nnooloha!c

[Inoota]

a Anna arina anamwane acikhaani khaneemereriwa-tho okhala axitokweene a esirkwitu.

b Soohimmwa kamosa-kamosa sa olupatthiwa wa anna oMalawi, siri Anuário das Testemunhas de Jeová a 1999, ipaaxina 171-223.

c Munna Nsomba ohookhwa orineene iyaakha 83, nlelo mwaha ola olokiheriwaka wira okumiheriwe.

    Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
    Okhuma
    Okela
    • Emakhuwa
    • Ovaha
    • Siniphavela Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malamulo Oorumeela
    • Mwaha Woosuka Isiiri
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Okela
    Ovaha