Hayqqida Asau Yayyay?
DAROTI ha oyshau, “CHii; aybissi yayyiyaanaa?” yaagidi zaaroosona. Eti hayqqidaageeti deꞌennaagaa ammanoosona. Gidikkonne, miilooniyan qoodettiyaageeti hayqqidaageetu ayyaanay deꞌiyoogaa ammanoosona.
Arggo Afirkkan Beenine giyo biittan daroti, hayqqidaageeti bantta soo asaa woranau simmidi yaana danddayiyoogaa ammanoosona. Asay mehiyaa yarshshuwaa shiishshiyoogaaninne hara wogata bonchiyoogan hayqqida ba dabbota ufayssanau aquwaa bayzzees woykko acuwan gelees. Issoti issoti asaa ayyaanay hayquwaappe attidi paxa deꞌiyaageetura gayttanau danddayees giyo qofaa gujjiya iita ayyaanaa oosuwaa oottoosona. Harati hayqqidaageetu ayyaanay oottidoba giidi eti qoppiyo banttana gakkidabaa yayyoosona.
Hegaa malabay gakkidoogeetuppe issoy, Beeninenne Nayjeeriyaa zawaa heeran deꞌiya Agbuula giyo bitaniyaa. I kaallidi deꞌiyaagaadan giis: “Iita ayyaanaa oosoy nuugaa heeran galla galla deꞌuwaara gayttidaba. Hayqqidaageeta ayyaana alamiyau giigissanau eta ahaa meecciyoogee meeze gididaba. Darotoo ahaa meeccishin attida saamunaa taani shiishshada bonccuwaara walakkays. Hegaappe, taani shankkatanau goꞌettiyo zaꞌiyaa he walakkidoogaa tiyaydde, ta cenggurssaa xoqqu oottada worana koyiyo doꞌaa sunttaa xeesays. Hegaa mala oosoy meeze gididaba, qassi keehi maaddiyaaba milatees. Gidikkokka, iita ayyaanaa oosotuppe issi issibay keehippe yashshiyaaba.
“Ta attuma naatuppe naaꞌꞌati erenna gaasuwan hayqqido wode, issi uri tana morkkidi biti woriis gaada qoppaas. Gaasuwaa eranau issi erettida cima shareechuwaa soo baas. I taani siridobay tuma gidiyoogaa yootiis. Hegaappekka iitabay, ta naati banttana woridaagee hayqqiyo wode ayyo ashkkara gidanau ayyaana alamiyan naagiiddi deꞌiyoogaa shareechoy qonccissiis. He cima bitanee ta heezzantto naꞌaykka mata wode hayqqanaagaa yootiis. Guutta gallassappe guyyiyan he naꞌaykka hayqqiis.”
Hegaappe, Agbuuli Nayjeeriyaappe yiida Joon giyo issi Yihoowa Markkaara gayttiis. Hayqqida asatu hanotaa xeelliyaagan Jooni yootidobay Geeshsha Maxaafan baasettidaagaa. I yootidobay Agbuula deꞌuwaa laammiis. Hegee ne deꞌuwaakka laammana danddayees.
Hayqqidaageeti Deꞌon Deꞌiyoonaa?
Ha oyshau loꞌꞌo zaaro immana danddayiyay oonee? Ay keena erettidaba gidikkonne, issi asi zaaro immana danddayenna. Hara baggaara, ‘saluwaaninne saꞌan deꞌiya beettiyaageetanne beettennaageeta,’ deꞌon deꞌiya ubbaa Medhidaagee, Yihooway zaarees. (Qolasiyaasa 1:16) I kiitanchati ayyaana alamiyan deꞌanaadan qassi asay, meheenne doꞌay saꞌan deꞌanaadan medhiis. (Mazamure 104:4, 23, 24) Awaaninne gidin, deꞌon deꞌiya ubbay deꞌanaadan oottiyay Yihoowa. (Ajjuutaa 4:11) Xoossaa Qaalay, Geeshsha Maxaafay hayquwaa xeelliyaagan woygiyaakko ane beꞌa.
Hayquwaabaa koyro yootiday Yihoowa. Addaameenne Hewaana ayyo azazettana xayikko hayqqanaagaa akeekissiis. (Doomettaabaa 2:17) Hegee woygiyoogee? Yihooway: “Neeni biittaappe ekettadasa; neeni baana; neeni baanau simmana” yaagidi qonccissiis. (Doomettaabaa 3:19) Hayqqiyo wode asay koyro merettido biittau simmees. Deꞌoy xayees.
Addaameenne Hewaana azazettennan agganau dooridosona; yaatiyo gishshau, hayqqanaadan pirddettidosona. Gidikkokka, koyro hayqqidaageeti eta gidokkona. Koyro hayqqidaagee eta naꞌaa Aabeela. A woriday a bayra ishaa Qaayeela. (Doomettaabaa 4:8) Qaayeeli hayqqida ba ishay haluwaa kiyees giidi yayyibeenna. Hegaappe, Qaayeeli paxa deꞌiya asay ba bolli gattanabau hirggiis.—Doomettaabaa 4:10-16.
Daro xeetu layttay aadhi simmin, Kawuwaa Heeroodisi a haaruwaa garssan ‘Ayhuda kawoy’ yelettidoogaa xoolinttiyaa qoodiyaageetuppe siyido wode dagammiis. Heeroodisi kawo gidanau deꞌiya he naꞌaa woranau murttidi, Beetaliheemen deꞌiya, layttay naaꞌꞌanne hegaappe garssa gidido attuma naata ubbaa worissanau halchiis. SHin issi kiitanchay, Yooseefi Yesuusanne Mayraamo ekkidi ‘Gibxxe biitti baqatanaadan’ akeekissiis.—Maatiyoosa 2:1-16.
Heeroodisi hayqqido wode, kiitanchay Yooseefassi, “na7aa woranau koyiyaageeti” haiqqiichchido gishshau, i Israaꞌeele biitti simmanaadan yootiis. (Maatiyoosa 2:19, 20) Ayyaana mereta gidida kiitanchay, hegaappe simmin Heeroodisi Yesuusa qohana danddayennaagaa erees. Yooseefi hayqqida Kawuwaa Heeroodisau yayyibeenna. Hegaappe, Yooseefi yayyidoy Heeroodisa naꞌaa meqetti baynna Arkkelawoosa. Yaatiyo gishshau, Yooseefi Arkkelawoosi haarenna biittaa Galiilan ba soo asaara deꞌiis.—Maatiyoosa 2:22.
Ha taariketi hayqqidaageetussi wolqqi baynnaagaa nuuni akeekanaadan maaddoosona. Yaatin, Agbuulanne harata gakkidabaa woygana danddayiyoo?
“Daydanttata” Woykko Tuna Ayyaanata
Yesuusi gamma gakkido wode, iita ayyaana meretatuura gayttiis. Eti Yesuusa eridosona; qassi a “Xoossaa Na7au” giidi xeegidosona. Yesuusikka eti oonakko eriis. Eti hayqqida asaa ayyaanata gidokkona. Hegaappe, Yesuusi eta ‘xalaheta’ woykko tuna ayyaanata yaagiis.—Maatiyoosa 8:29-31; 10:8; Marqqoosa 5:8.
Geeshsha Maxaafay, Xoossaayyo ammanettiya ayyaanatubaanne a bolli makkalidaageetubaa yootees. Azazettibeenna Addaamanne Hewaano Yihooway Edene ataakiltte sohuwaappe kessido wode, ooninne ataakiltte sohuwaa gelennaadan appe arshsho baggan kiruubeta woykko kiitanchata i wottidoogaa Doomettaabaa maxaafay yootees. (Doomettaabaa 3:24) Ayyaana meretati asaa naatuyyo koyro beettidoy he wode gidennan aggenna.
Amarida wodiyaappe simmin, daro kiitanchati saꞌaa yiidi asaagaadan ashuwaa maayidosona. Saꞌan oottanaadan Yihooway etassi immido oosoy baawa. Hegaappe, eti ayyaana alamiyan “bantta de7iyoosaa” aggibayidosona. (Yihudaa 6) Eti koyidobay bantta xallaa siiqiyoogaa bessees. Eti machidi, he machotuppe Nefiliime giyo wogga adussa naata yelidosona. Nefiliimetinne eta makkalancha aawati saꞌay makkalaaninne hara keehi iitaban kumanaadan oottidosona. (Doomettaabaa 6:1-5) Yihooway Nohe wode Bashsha Haattaa ehiidi he hanotaa giigissiis. Bashsha haattay, iitta asatanne Nefiliimeta xayssiis. He kiitanchati shin waanidonaa?
Bashsha Haattay eti ayyaana alamiyau simmanaadan oottiis. Gidikkonne, Yihooway eti kase “bantta de7iyoosaa” simmennaadan diggiis. (Yihudaa 6) Geeshsha Maxaafay: “Nagara oottida kiitanchchatuyyo Xoossai qarettennan, pirddaa gallassai gakkanaassi xuma ollan eti qashetti uttido Gaannabiyan yeggiis” yaagees.—2 PHeexiroosa 2:4.
Ha xiqisiyan ‘Gaannabiyaa’ geetettida qaalay koyro Giriikettuwan Inxxoroxos yaagiyaagaa. He qaalay issi soho gidennan, ha olettidaageeti deꞌiyo qasho keetta mala ziqqa sohuwaa malaatees. Dayddanttati ha wodiyan asaagaa mala ashuwaa maayana danddayokkona; shin haꞌꞌikka asaa qofaanne deꞌuwaa keehippe bochoosona. Eti asaa, mehiyaanne doꞌaa oyqqana danddayoosona. (Maatiyoosa 12:43-45; Luqaasa 8:27-33) Eti hayqqida asaa ayyaana milatidikka asaa cimmoosona. Aybissi? Asay Yihooway koyiyo ogiyan ayyo goynnennaadan digganaassanne hayqqida asay deꞌiyo tumu hanotaa xeelliyaagan asau kirqqi gaanaadan oottanaassa.
Yashshaa Xooniyo Ogiyaa
Hayquwaanne ayyaana meretata xeelliyaagan Geeshsha Maxaafay yootiyoobay bessiyaaba gidiyoogaa Agbuuli akeekiis. I gujjidi tamaarana koshshiyoogaa akeekiis. I Geeshsha Maxaafaanne an baasettida xuufeta Yohaannisaara nabbabiyoogaa doommiis. Agbuuli ba naati deꞌiyoy banttana woridaagaa ashkkara gidanau naagiiddi ayyaana alamiyan gidennan, duufuwan xiskki uttidoogaa eridoogan minettiis.—Yohaannisa 11:11-13.
Agbuuli iita ayyaana ooso aybanne gidin muleera aggana koshshiyoogaa akeekiis. Baayyo deꞌiya kaayuwaara gayttida aquwaa ubbaa xuuggiis. (Oosuwaa 19:19) A heeran deꞌiya issoti issoti ayyaanati a qohanaagaa yootidosona. SHin Agbuuli yayyibeenna. I Efisoona 6:11, 12n deꞌiya: “Xoossai intteyyo immiyo [olaa] maayo ubbaa maayite. Aissi giikko, nuuni . . . iita ayyaana wolqqatuura [olettoos]” yaagiya zoriyaa kaalliis. Ha ayyaana ola maayoy tumatettaa, xillotettaa, sarotettaa mishiraachuwaa, ammanuwaanne ayyaanaa bisuwaa, Xoossaa Qaalaa gujjees. Ayyo pulttoy Xoossaa gidiyo gishshau, ha ola maayoy wolqqaama!
Agbuuli iita ayyaanaa oosuwaara gayttida meeziyaa aggido wode a dabbotuppenne laggetuppe amaridaageeti a bohidosona. Gidikkonne, ba heeran deꞌiya Yihoowa Markkatu Kawotettaa Addaraashshan Geeshsha Maxaafay yootiyoobaa ammaniya ooratta laggeta demmiis.
Haꞌꞌi Agbuuli, Yihooway mata wode iitatettaa saꞌaappe xayssanaagaanne daydanttatu oosuwaa ubbaa digganaagaa erees. Wurssettan, Yihooway eta xayssana. (Ajjuutaa 20:1, 2, 10) Xoossay ‘duufuwan deꞌiyaageeta’ ubbaa ha saꞌan hayquwaappe denttana. (Yohaannisa 5:28, 29) Hegee Aabeela, Kawuwaa Heeroodisi worissido aybanne erenna naatanne miilooniyan qoodettiya harata gujjees. Agbuuli ba heezzu attuma naatikka he wode denddanaagaa ammanees. Neeni siiqiyo hayqqidaageetikka hegeetu giddon deꞌana danddayoosona. Hayquwaappe denddana ubbati hayqqoosappe doommidi denddana gakkanaashin eti aybanne erennaagaa, giishin eta bonchuwau polettida ayba woganne erennaagaa markkattana.
Neeni hayqqidaageetussi yayyiyo gaasoy baawa. Hegaappe, hayqqida ne siiqiyoogeetuura sinttappe gayttanau naagana danddayaasa. Hegee gakkanaashin, ne ammanuwaa minttanau aybissi Geeshsha Maxaafaa xannaꞌikkii? Geeshsha Maxaafay yootiyoobaa ammaniyaageetuura issippe shiiqa. Neeni iita ayyaanaara gayttida ayba oosonne oottiyaaba gidikko, sohuwaara aggaaga. Xoossay “immiyo [olaa] maayo ubbaa” maayada daydanttatuppe naagetta. (Efisoona 6:11) Yihoowa Markkati nena ufayssan maaddana. Eti Tumuppe Geeshsha Maxaafay Tamaarissiyoy Aybee?a yaagiya maxaafaa goꞌettidi Geeshsha Maxaafaa miishsha qanxxissennan xannaꞌissoosona.
Agbuuli haꞌꞌi hayqqidaageetussi yayyenna; qassi daydanttata waatidi eqettanaakko erees. I: “Ta heezzu attuma naata ooni woridaakko erikke. SHin taani Yihoowau oottiyoogaa doommoosappe simmin, hara laappun naata yelaas. Ayyaana alamiyan deꞌiya ooninne eta qohibeenna” yaagiis.
[Tohossa qofata]
a Yihoowa Markkatun attamettidaagaa.
[Sinttaa 30n deꞌiya misiliyaa]
Qaayeeli hayqqida ba ishay haluwaa kiyees giidi yayyibeenna
[Sinttaa 31n deꞌiya misiliyaa]
Agbuuli haꞌꞌi hayqqida asau yayyenna; qassi daydanttata waatidi eqettanaakko erees