Wurssettaa Wodiyan ‘Huuphessa Kawoy’ Oonee?

1. Geeshsha Maxaafaa hiraagay nuuni ay eranaadan maaddii?

YIHOOWA asaa bolli mata wode aybi gakkanee? Nuuni zaaruwaa erana danddayoos. Mata wode nu ubbaa bolli gakkana wolqqaamabaa Geeshsha Maxaafay yootees. Alamiyan keehi wolqqaama gidida amarida kawotettati oottanabaa nuuni akeekanaadan maaddiya issi hiraagay deꞌees. He hiraagay Daaneela shemppo 11n deꞌees. Hegee huuphessa kawuwaanne tohossa kawuwaa geetettiya issoy issuwaa eqettiya naaꞌꞌu kawota qonccissees. He hiraagaappe dariya baggay polettiichchido gishshawu, appe attidaageekka polettanaagaa nuuni ammanettana danddayoos.

2. Doomettaabaa 3:15⁠ninne Ajjuutaa 11:7; 12:17n qonccidaagaadan, nuuni Daaneela hiraagaa xannaꞌiyo wode hassayana bessiya keehi koshshiyaabati aybee?

² Nuuni Daaneela shemppo 11n deꞌiya hiraagaa akeekanawu, hegee Xoossaa asaa yedettida woy etappe daroti deꞌiyo biittaa haarida asatanne kawotettata qonccissiyoogaa hassayana koshshees. Alamiyaa asa ubbaara geeddarssiyo wode Xoossaa asay keehi guutta. Yaatin, ha kawotettati Xoossaa asaa bolli denddiyoy aybissee? Yihoowayyoonne Yesuusayyo haggaaziyaageeta muleera xayssanawu Seexaanaynne A kumetta alamee waannayidi halchchido gishshataassa. (Doomettaabaa 3:15⁠nne Ajjuutaa 11:7; 12:17 nabbaba.) Qassi, Daaneeli xaafido hiraagay Xoossaa Qaalan deꞌiya hara hiraagatuura maayana bessees. Hegaa bollikka, nuuni Daaneela hiraagaa loytti akeekanawu, Geeshsha maxaafan deꞌiya hara maxaafatuura A gatti xeellana koshshees.

3. Nuuni ha huuphe yohuwaaninne kaalliyaagan ay xannaꞌanee?

³ Hegaa gishshawu, nuuni Daaneela 11:25-39 haꞌꞌi xannaꞌana. Nuuni 1870⁠ppe 1991 gakkanawu huuphessa kawoy oonakko, qassi tohossa kawoy oonakko beꞌananne he hiraagaa nuuni kase akeekido ogiyaa laammana koshshido gaasota xannaꞌana. Nuuni Daaneela 11:40–12:1, kaalliya huuphe yohuwan xannaꞌana, qassi he hiraagay 1991⁠ppe biidi Armmageedoona olaa gakkanawu deꞌiyaabaa yootiyoobaa nuuni akeekidobay kaseegaappe laamettana. Neeni ha naaꞌꞌu huuphe yohota xannaꞌiyo wode, “Wurssettaa Wodiyan Issoy Issuwaa Eqettiya Naaꞌꞌu Kawota” giya sanxxarazhiyaa beꞌiyoogee maaddees. SHin koyro, ha hiraagan odettida naaꞌꞌu kawota nuuni waati shaakki eranaakko beꞌana.

HUUPHESSA KAWUWAANNE TOHOSSA KAWUWAA SHAAKKI ERIYOOGAA

4. Huuphessa kawoynne tohossa kawoy oonakko nuuni eranaadan maaddiya heezzubati aybee?

⁴ Koyro, ‘huuphessa kawuwaanne tohossa kawuwaa’ giya sunttati Israaꞌeela biittaappe huuphessa baggaaninne tohossa baggan deꞌiya biittata haariyaageeta qonccissiyaaba. Nuuni hegaadan giyoy aybissee? Kiitaa Daaneelayyo ehiida kiitanchchay ayyo yootidobaa akeeka: “Taani ha77i neekko yiidoogee, wurssetta gallassatun ne asaa [Xoossaa asaa] bolli hananau de7iyaabaa neeyyo qonccissanaassa.” (Dane. 10:14) PHenxxaqosxxe galla 33 M.L. gakkanawu, Israaꞌeela deree Xoossaa asa. He gallassaappe doommidi, Yesuusi erissiyo ammanettida ashkkarata Yihooway ba asa ootti xeelliyoogaa qonccissi bessiis. Yaatiyo gishshawu, Daaneela shemppo 11n odettida hiraagaappe dariya baggay yootiyoy Israaꞌeela deriyaabaa gidennan, Kiristtoosa kaalliyaageetubaa. (Oos. 2:1-4; Roo. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Dumma dumma wodetun, haariya dumma dumma asati woy kawotettati ‘huuphessa kawuwaanne tohossa kawuwaa’ gididosona. SHin ha haaridaageeti ubbay issi mala gidiyoobay deꞌees. Koyroogee, he kawoti Xoossaa asati daroti deꞌiyo biittaa haaridoogaa woy eta qohidoogaa. Naaꞌꞌanttoogee, eti Xoossaa asaa oyqqido ogiyan tumanchcha Xoossaa Yihoowa ixxiyoogaa bessidoogaa. Qassi heezzanttoogee, he naaꞌꞌu kawoti wolqqaa bessanawu issoy issuwaa eqettidoogaa.

5. Huuphessa kawoynne tohossa kawoy 100 layttaappenne 1870 layttaappe gidduwan deꞌidonaa? Qonccissa.

⁵ Xeetu layttaappe guyyiyan, worddo Kiristtaaneti daroti Kiristtaane gubaaꞌiyaa gelidosona. Eti worddo haymaanootiyaa qofaa tamaarissidosonanne Xoossaa Qaalan deꞌiya tumaa genttidosona. He wodiyaappe doommidi 1870 heera gakkanawu, Xoossaayyo saꞌan dirijjitee baawa. Worddo Kiristtaaneti goshshan deꞌiya zardduwaadan keehi daridosona. Hegaappe denddidaagan, tumu Kiristtaaneti oonakko eranawu keehi metiis. (Maa. 13:36-43) He hanotaa akeekiyoogee keehi koshshiyoy aybissee? Huuphessa kawoynne tohossa kawoy 100 layttaappenne 1870 layttaappe gidduwan haarida kawotettata gidana danddayennaagaa he hanotay bessiyo gishshataassa. He wode Xoossaa asay darajjayettidaagee baynna gishshawu eti qohiyo citay baawa.b SHin, huuphessa kawoynne tohossa kawoy 1870 layttaappe simmin takkennan zaarettidi denddanaagaa nuuni naagana danddayoos. Nuuni hegaa waati eriyoo?

6. Xoossaa asay citan haranttuwaa darajjayettiyoogaa doommidoy awudee? Qonccissa.

⁶ Xoossaa asay 1870⁠ppe haa simmin citan darajjayettiyoogaa doommiis. He wode CHarles Tez Rasilinne harati Geeshsha Maxaafaa citan xannaꞌiyoogaa doommidosona. Ishaa CHarles Tez Rasilinne A laggeti Mase Kawotettay eqqanaappe kase “ogiyaa giigissanaadan” hiraagan odettida kiitettida asadan oottidosona. (Mil. 3:1) Darajjayettidi Yihoowayyo likke ogiyan haggaaziya citay haranttuwaa eqqiis. Xoossaa ashkkarata darota haarida woy qohida kawotettati he wode deꞌiyoonaa? Hegaa ane beꞌoos.

TOHOSSA KAWOY OONEE?

7. Koyro Alamiyaa Olaa wode tohossa kawoy oonee?

⁷ Birttaanee 1870n hara ay biittaagaappekka daro biittata haariis, qassi alamiyan he wode Birttaaniyawu oogaappenne aadhdhiya wolqqaama olanchchati deꞌoosona. Daaneela hiraagay heezzu kaceta xooniya issi guutta kaciyaabaa yootees. He guutta kacee Birttaaniyaa bessiyaaba; qassi hara kaceti Paranssaaye, Isppeenenne Nezerlandde biittata qonccissoosona. (Dane. 7:7, 8) Qassi Koyro Alamiyaa Olaa wode tohossa kawoy Birttaaniyaa. He wode Amarkkay alamiyan dure biitta gidiis, qassi Birttaaniyaara hashetidi issippe oottiyoogaa doommiis.

8. Wurssetta gallassatun tohossa kawo gididi deꞌiyay oonee?

⁸ Amarkkaynne Birttaanee Koyro Alamiyaa Olaa wode hashetti olettidi keehi wolqqaama gididosona. He wode, Birttaaneenne Amarkkay issippe oottoosona, qassi eti issippe alamiyan keehi wolqqaama kawotetta gididosona. Daaneeli kaseti yootidoogaadan he kawoy “keehi daronne wolqqaama” olanchchata shiishshiis. (Dane. 11:25) Wurssetta gallassatun, Birttaaneenne Amarkkay muletoo tohossa kawo gididi deꞌidosona.c SHin, huuphessa kawo gididay oonee?

HUUPHESSA KAWOY OONEE?

9. Huuphessa kawoy oorattay haariyoogaa doommidoy awudee, qassi Daaneela 11:25y waani polettidee?

⁹ Ishaa Rasilinne A laggeti Geeshsha Maxaafaa xannaꞌiyoogaa doommi simmin, 1871n huuphessa kawoy oorattay haariyoogaa doommiis. He laytti Otto von Bismarki unddenna heeraa issippe gattiis, hegee Jarmane giyo wolqqaama kawotetta gidiis. Vilhelimi he biittawu koyro kawo gidiis, yaatidi he kawotettaa kaalettanaadan I Bismarka dooriis.d Guyyeppe, Jarmane biittay Afirkkaaninne Pasifike Abbaa giddon deꞌiya amarida biittata haariis, yaatidi Birttaaniyaappe keehi wolqqaama gidanawu maliis. (Daaneela 11:25 nabbaba.) Jarmane biittay Birttaaniyaagaa keena daro olanchchata shiishshiis. Koyro alamiyaa olaa wode, Jarmane biittay ba morkketuura olettanawu he olanchchata goꞌettiis.

10. Daaneela 11:25bninne 26n deꞌiya hiraagay waani polettidee?

¹⁰ Jarmane kawotettaa bollinne I shiishshido olanchchatu bolli gakkanabaakka Daaneeli kasetidi yootiis. He hiraagay huuphessa kawoy ‘eqettanawu danddayennaagaa’ yootees. Aybissi? “A bolli eti kasetidi maqqido maqquwaa gaasuwan, . . . Kawuwaara issi maaddan miyaageeti a worana.” (Dane. 11:25b, 26a) Daaneela wode “kawuwaassi ka77ida” qumaa miyaageetu giddon ‘kawuwaa sinttan’ oottiya, kawo keettan sunttettidaageeti deꞌoosona. (Dane. 1:5) He hiraagay obaa yootii? Hegee Jarmane kawotettaa giddon deꞌiya wolqqaama asata, jeneraletanne kawuwaara keehi matatti oottiya olanchchatu halaqata qonccissiyaaba. He wolqqaama asati oottidobaa gaasuwan, kawoy wolqqaa xayin Jarmane biittan ooratta kawotettay eqqiis.e He hiraagay yootiyoy Jarmane kawotettay kunddiyoogaa xalla gidennan, tohossa kawuwaara olettiyoogaa gaasuwan gakkiyaabaakka yootees. Huuphessa kawuwaa xeelliyaagan hiraagay hagaadan gees: “A olanchchati pitettana; a olanchchatuppe daroti olan haiqqana.” (Dane. 11: 26b) Kaseti odettidoogaadan, koyro alamiyaa olan Jarmane olanchchati ‘pitettidosona,’ qassi ‘daroti olan hayqqidosona.’ Hegaappe kase denddida ay olaappenne aaruwan he olan daro asay hayqqiis.

11. Huuphessa kawoynne tohossa kawoy ay oottidonaa?

¹¹ Daaneela 11:27, 28y Koyro Alamiyaa Olaappe kase hananabata qonccissees. Huuphessa kawoynne tohossa kawoy ‘issi oydiyan uttidi haasayiiddi worddotanaagaa’ I yootees. Qassi huuphessa kawoy ‘daro duretettaa’ shiishshanaagaakka I yootees. Hanidabaykka hegaa. Jarmaneenne Birttaanee sarotettaa koyiyoogaa issoy issuwaassi yootikkonne, 1914n olay doommido wode eti haasayidobay worddo gidiyoogee qoncciis. Jarmane biittay 1914n alamiyan deꞌiya biittatuppe duretettan naaꞌꞌantto. He wode Daaneela 11:29⁠ynne paydo 30 koyro kifilee polettiiddi deꞌees, Jarmanee tohossa kawuwaara olettidi xoonettiis.

HE KAWOTETTATI XOOSSAA ASAA OLOOSONA

12. Koyro alamiyaa olaa wode, huuphessa kawoynne tohossa kawoy ay oottidonaa?

¹² He naaꞌꞌu kawoti 1914⁠ppe doommidi issoy issuwaara aggennan olettidosona, qassi Xoossaa asaa kaseegaappe aaruwan olidosona. Leemisuwawu, koyro alamiyaa olan, Jarmane kawotettaykka Birttaaniyaa kawotettaykka, olaa olettennan ixxida Xoossaa ashkkarata yedettidosona. Qassi Amarkkaa kawotettay sabbakuwaa oosuwaa minnidi oottiyaageeta qachchiis. He yedetay Ajjuutaa 11:7-10n deꞌiya hiraagay polettanaadan oottiis.

13. SHaꞌanne uddufun xeetanne hasttamaappe simmiininne naaꞌꞌantto alamiyaa olaa wode, huuphessa kawoy ay oottidee?

¹³ Guyyeppe, 1933⁠ninne ubba qassi naaꞌꞌantto alamiyaa olaa wode huuphessa kawoy Xoossaa asaa meqetti baynna hanotan qohiis. Naaze aysoy Jarmane haariyoogaa doommido wode, Hitilerinne A kaalliyaageeti Xoossaa asaa oosuwaa muleera teqqidosona. Huuphessa kawoy Yihoowa asaappe 1,500 gidiyaagaa woriis, qassi daro shaꞌan qoodettiyaageeta asaa gurddiyo kambbetun gelissiis. He hanotay Daaneeli kasetidi yootidoba. Huuphessa kawoy sabbakuwaa oosuwaa muleera diggiis, yaatidi ‘beeta maqidasiyaa tunissiis, qassi hachchi hachchi yarshshiyo yarshshuwaakka teqqiis.’ (Dane. 11:30b, 31a) Jarmane kaalettiya Hitileri, Jarmanen deꞌiya Xoossaa asa ubbaa woranawu qaalaa geliis.

HUUPHESSA OORATTA KAWUWAA

14. Naaꞌꞌantto alamiyaa olaappe simmin, huuphessa kawo gididay oonee? Qonccissa.

¹⁴ Naaꞌꞌantto alamiyaa olaappe simmin, Sooviyeete kawotettay huuphessa kawo gidiis. Kase Jarmane biittay haariyo daro heerata I haariyoogaa doommiis. Meqetti baynna Naaze kawotettaadan Sooviyeete kawotettaykka, bantta deꞌuwan tumanchcha Xoossawu goynniyoogaa kaseyiyaageeta ubbaa yedettiis.

15. Naaꞌꞌantto Alamiyaa Olay wuri simmin huuphessa kawoy ay oottidee?

¹⁵ Naaꞌꞌantto Alamiyaa Olay wuri simmin takkennan, huuphessa ooratta kawoy, hegeekka Sooviyeete kawotettaynne aara hashetiya kawotettati Xoossaa asaa qohiyoogaa doommidosona. Ajjuutaa 12:15-17n deꞌiya hiraagaa maaran ha kawoy nu sabbakuwaa oosuwaa muleera teqqiis, qassi shaꞌan qoodettiya Yihoowa asay deꞌanawu keehi iita soho gidida Saybeeriyan qashettanaadan oottiis. Wurssetta gallassatun, Seexaanay Xoossaa asay bantta oosuwaa agganaadan oottanawu huuphessa kawuwaa baggaara yedetaa “haattaa” gussiis, shin eti aggibookkona.f

16. Sooviyeete kawotettay Daaneela 11:37-39 waati polidee?

¹⁶ Daaneela 11:37-39 nabbaba. Huuphessa kawoy “kase ba maizza aawatu xoossata” kaariyoogaa waati bessidee? Sooviyeete kawotettay haymaanooteta muleera xayssanawu koyido gishshawu, etappe maataa muleera wotti ekkanawu maliis. Sooviyeete kawotettay 1918 doomettaa heeran timirtte keettatun Xoossay baawa giidi tamaarissanaadan oottiya azazuwaa kessiis. Huuphessa kawoy ‘qatotu xoossaa waati bonchchidee’? Sooviyeete kawotettay ba olanchchata loohissiyoogaaninne ba wolqqaa minttanawu shaꞌan qoodettiya wolqqaama olaa miishshata medhdhiyoogan keehi daro miishshaa kessiis. Biilooniyan qoodettiya asaa worana danddayiya wolqqaama olaa miishshata huuphessa kawoykka tohossa kawoykka wurssettan shiishshidosona!

NAAꞌꞌU KAWOTI ISSIPPE OOTTOOSONA

17. ‘Bashshaa tunatettay’ aybee?

¹⁷ Huuphessa kawoy tohossa kawuwaara issi keehi koshshiyaabaa issippe oottiis. ‘Eti bashshaa tunatettaa essidosona.’ (Dane. 11:31) He ‘tunabay’ Kawotettatu Issippetettaa.

18. Kawotettatu Issippetettay ‘tunabadan’ qonccidoy aybissee?

¹⁸ Kawotettatu Issippetettaa dirijjitee Xoossaa Kawotettaa xallay ehaana danddayiyo alamiyaa sarotettaa ehaana danddayays giidi yootiyo gishshawu, I ‘tunabadan’ qoncciis. Qassi Kawotettatu Issippetettay worddo haymaanootiyaa qohidi xayssiyo gishshawu, he tunabay ‘bashshanaagaa’ hiraagay yootees.—“Wurssettaa Wodiyan Issoy Issuwaa Eqettiya Naaꞌꞌu Kawota” giya sanxxarazhiyaa xeella.

NUUNI HA TAARIKIYAA ERANA KOSHSHIYOY AYBISSEE?

19-20. (a) Nuuni ha taarikiyaa erana koshshiyoy aybissee? (b) Nuuni kaalliya huuphe yohuwan woygiya oyshaa zaaruwaa beꞌanee?

¹⁹ Ha taarikee Daaneeli huuphessa kawuwaabaanne tohossa kawuwaabaa yootido hiraagay 1870⁠ppe 1991 gakkanawu polettidoogaa qonccissiyo gishshawu nuuni ha taarikiyaa erana koshshees. Hegaa gishshawu, he hiraagaappe attidaageekka polettanaagaa nuuni ammanettana danddayoos.

²⁰ Sooviyeete kawotettay 1991n kunddiis. Yaatiyo gishshawu, ha wodiyan huuphessa kawoy oonee? Hegaa zaaruwaa kaalliya huuphe yohuwan beꞌana.