Wachtawur ONLAYN LAYBREERIYAA
Wachtawur
ONLAYN LAYBREERIYAA
Wolayttattuwa
  • GEESHSHA MAXAAFAA
  • XUUFETA
  • SHIIQOTA
  • g17 paydo 3 sin. 12-13
  • Alhazen

Ne dooridoogan biidoy baawa.

Atto ga, biiduwaa bessiyoode balay merettiis.

  • Alhazen
  • Beegottite!—2017
  • Sima Huuphe Yohota
  • NAYLE SHAAFAA ZEERUWAA
  • POOꞌUWAABAA YOOTIYA SAYNISIYAA MAXAAFAA
  • XUMA KIFILIYAA
  • SAYNISIYAA HIILLAA
Beegottite!—2017
g17 paydo 3 sin. 12-13

BENI TAARIKIYAA

Alhezena

Alhazen

NEENI Abu Ali Alhasan Ibn Alhaytam giyo bitaniyaabaa waaya erana. Arabattuwan al-Hasan giyo a sunttaa Arggo biittaa asay Laatine qaalan Alhezena gees. SHin i oottidobay nena goꞌꞌennan aggenna. I “saynisiyaara gayttidaagan keehi maaddiyaabaa oottida, erettida asatuppe issuwaa” gidiyoogee odettees.

QANTTA QONCCISSUWAA

  • Alhezeni saynisiyaara gayttida issi issibaa loyttidi xannaꞌido gishshawu, issi issi asay a “koyro saynttistte” giidi qoppees.

  • I oottidobay ha wodiyaa pootuwaa hiillawu keehi maaddees.

  • Lenssiyaara gayttidaagan i oottidobay beni manaaxxiriyaa, maykiroskooppiyaanne teleskooppiyaa medhanawu maaddiis.

Alhezeni ha wodiyan Iraaqen, Baasra giyoosan 965 M.Ln yelettiis. I keemisttiriyaa, hisaabiyaa, piiziksiyaa, xoolinttiyaabaa, xaliyaabaa, muuziqaabaa, pooꞌuwaabaa, danttuwaabaanne harabaakka xannaꞌiis. Nuuni a keehi nashshanaadan oottiyaabay aybee?

NAYLE SHAAFAA ZEERUWAA

Alhezena taarikee daro wodiyawu odettidaba. I Nayle SHaafaa zeeranawu halchidoogee odettees; shin Aswanen shaafay zeerettidoy hegaappe 1,000 gidiya layttay aadhin 1902na.

Qassi kixxidi heeraa bashshiya Nayle SHaafaa zeeridi Gibxxe biittaa koshaappe teqqanawu keehi koyiyoogaa Alhezeni yootiis. Kayro katamaa ayssiya Kalif al-Hakimi he qofaa siyidi, Alhezeni shaafaa zeeranaadan a Gibxxe xeegiis. SHin Alhezeni he shaafaa beꞌidi, he oosoy a wolqqappe daro gidiyoogaa eriis. Ba qofaa sohuwaara laammiya he iita bitanee bana qaxxayennaadan yayyidi, Alhezeni ba shemppuwaa ashshanawu katamaa ayssiyaagee 1021n hayqqanaashin gooyida asa milatidi 11 layttaa deꞌiis. Alhezeni hegaadan hanidi gooyiya asaa akkamiyoosan takkido he wodiyan hara darobaa oottanawu goꞌettiis.

POOꞌUWAABAA YOOTIYA SAYNISIYAA MAXAAFAA

Alhezeni he aakime keettaappe kiyidi pooꞌuwaabaa yootiya, laappun shaahoy deꞌiyo saynisiyaa maxaafatuppe dariya baggaa xaafi wurssiis; asay hegee “piizikisiyan keehi maaddida maxaafatuppe issuwaa” giidi qoppees. He maxaafan pooꞌoy waanna waanna qalamiyawu waani shaahettiyaakko, pooꞌoy heregan phoolidi waani simmiyaakko, qassi issibaa giddoora kanttiyo wode waani leeqqamiyaakko i loytti xannaꞌidobaa qonccissiis. I ayfiyaa meretaabaanne hanotaabaa, qassi beꞌidobaa shaakki eriyoogaabaakka xannaꞌiis.

Alhezeni xaafidobay 13tta xeetu layttan Arabattuwaappe Laatine qaalawu birshshettiis; qassi hegaappe simmin deꞌiya xeetu layttatun, Awurooppaa eranchati hegaa waabedan goꞌettidosona. Alhezeni lenssiyaabaa xaafidobay issi lenssiyaa haraara gattidi teleskooppiyaanne maykiroskooppiyaa giigissidanne manaaxxiriyaa medhida Awurooppaa asata keehi maaddiis.

XUMA KIFILIYAA

Alhezeni alamiyan koyro erettiis giyo xuma kifiliyaa (kaameeraa obiskiyuura) giigissido wode, pootuwaa hiillawu keehi maaddiyaabaa akeekiis. He sohuwan “xuma kifiliyan” qiiba xooꞌiyaara pooꞌoy gelees; he xooꞌiyaara geliya pooꞌuwan karen deꞌiya issibay son godaa bolli aadhi wodhidi beettees.

Camera obscura

Alhezeni kaameeraa obiskiyuura giyo koyrobaa giigissius

Qassi 1800 heeran, he xuma kifiliyan beꞌiyo misiliyaa oyqqi wottanawu maaddiya miishshaa goꞌettiyoogee doomettiis. Hegee kaameeraa medhanawu maaddiis. Zammaana kaameera ubbaa hanotay, ubba qassi ayfiyaa hanotaykka he xuma kifiliyaa hanotaara issi mala.a

SAYNISIYAA HIILLAA

Alhezeni oottido keehi gitabaappe issoy meretan haniyaabaa xeelliyaagan i loytti pilggidobaa. I oottidobay he wode meeze gididaba gidenna. Issi qofay tumakkonne shaakki eranawu oottiyooban mali beꞌida koyro asatuppe issoy a; asay likke giyoobawu naqaashi xayikko, he yohuwaa zaaretti pilgganawu yayyenna.

“Ammaniyoobaa naqaashan bessa!” giya qofay ha wodiyaa saynisee kaalliyo maara. Issi issi asay Alhezena “ha wodiyaa saynisiyaa hiillaa doomissida asadan” qoppees. Hegaappe denddidaagan, nuuni a keehi nashshoos.

a Arggo biittaa asay he xuma kifiliyaa hanotaynne ayfiyaa hanotay issi mala gidiyoogaa Yohaannis Kepeleeri 17tta xeetu layttan qonccissana gakkanaassi loytti akeekibeenna.

‘Saynisiyaa Waati Xannaꞌanaakko Nuna Tamaarissiis’

Jim Al-Khalili giyo xaafee yootidoogaadan, Alhezena gooba giissiyaabay “i oottido issibaa gidennan, . . . Saynisiyaa waati xannaꞌanaakko nuna tamaarissidobaa.” I xaafido, pooꞌuwaabaa yootiya saynisiyaa maxaafay “suure saynise maxaafa” geetettiis; he maxaafan issibaa shaakki eranawu oottidobaa qanttan odidobay, goꞌettido miishshay, likkidobaynne akeekidobay qoncciis.

    Wolayttatto Xuufeta (2000-2025)
    Kiya
    Gela
    • Wolayttattuwa
    • Kiita
    • Dosiyoobata
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Goꞌettiyo Wogaa
    • Goꞌettiyaageetu Xuuraa Naagiyo Higgiyaa
    • Goꞌettiyaageetu Xuuraa Naagiyo Higgiyaa Giigissiyoobaa
    • JW.ORG
    • Gela
    Kiita