Ko Te Toko Mai Te Fale ʼo Sehova?

KO TE kau archéologues neʼe nātou maʼu te ʼu toko takitaki ʼi Iselaele neʼe fakaʼaoga e te kau pule (Senesi 49:10; Esitele 8:4; Esekiele 19:14). Ko ʼihi toko neʼe maʼu ʼi Lachis ʼi ʼoluga ʼo te ʼu toko ʼe taka fuafua ohage he foʼi kelenatini. Ko te hahaʼi ʼa te ʼAtua neʼe nātou ʼiloʼi te fuaʼi ʼakau lelei ʼaia. — Teutalonome 8:8; Katiko ʼo te ʼu katiko 4:13.

Neʼe heʼeki fualoa atu, neʼe maʼu te foʼi kelenatini kua matala neʼe fai ʼaki te ʼu tala ʼo te ʼu elefani. Ko tona māʼoluga neʼe 43 milimeta pea ko te pu ʼi tona tāfito ʼe ʼiloga mai ai neʼe ko te koga ʼaenī ʼo te toko takitaki. Koutou tokagaʼi te ʼu mataʼi tohi faka hepeleo ʼaē ʼe tuvai mai te 8 sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi.

ʼI te ʼu temi ʼāfea, neʼe fasi tona koga, koia ko ʼihi mataʼi tohi ʼe puli peʼe maʼu fakakoga pe. Kae ko te kau hahaʼi faiva ʼe nātou puleʼaki tona fakakatoa ohage ko tona paki ʼi lalo (fakatafito ki te Biblical Archaeologist). Ko te mole vaha tatau ʼo te ʼu mataʼi tohi neʼe fakatupu ʼaki tona faʼahiga lau e lua. Neʼe ʼui e te tagata poto falanise ko André Lemaire ke lau fēnei: “ ʼE ʼa te fa [le lotu ʼa te ʼAlik] i [ko Iave], maʼoniʼoni ki te kau pelepitelo.” Ko Nahman Avigad ʼe ina ʼui ke lau fēnei: “Ko te meʼa ʼofa taputapu ki te kau pelepitelo ʼo (te) ʼapi ʼo Iave.”

Ko nāua ʼaia pea mo ʼihi kau ako ʼo te Tohi-Tapu neʼe nātou ʼui ko te toko takitaki ʼo te temi muʼa ʼe tohi ai te ʼu mataʼi tohi faka hepeleo e fā ʼo te huafa ʼo te ʼAtua: Sehova. Koia ʼaē lagi neʼe tohi ai “ko te api ʼo Sehova”, ko he talanoa māhani ʼi te Tohi-Tapu. — Ekesote 23:19; 1 Hau 8:10, 11.

Koia ʼaē, ʼi te manatu ʼa te tokolahi ko te tumutumu ʼo te toko neʼe lagi ʼa he pelepitelo ʼi te fale lotu ʼaē neʼe faʼu e Salomone peʼe neʼe mōlagaʼi ki te fale lotu. Ko te meʼa ʼaē ʼe maʼuhiga, ko te paki ʼo te kelenatini neʼe tautau maʼu ʼi te fale lotu ʼo te ʼAtua. — Ekesote 28:31-35; 1 Hau 7:15-20.

[Haʼuʼaga ʼo te paki pasina 32]

Israel Museum, Jerusalem