ʼE Koutou Muliʼi Anai Koa Te Fakatokaga ʼa Te ʼAtua?

ʼI TE agamahani, ko te hahaʼi ʼe mole nātou ʼiloʼi te ʼu fakatokaga ʼaē ʼe nātou maʼuʼuli ai. Tokolahi te hahaʼi ʼo Pompéi neʼe mole nātou fia tokagaʼi te gugulu fakamataku ʼo te moʼuga ko Vésuve. ʼO toe feiā aipe mo te temi nei, ko te hahaʼi ʼe nātou fakafisi ki te ʼu fakatokaga ʼo ʼuhiga mo te tuʼutāmaki faka malamanei ka hoko. Kae ko nātou ʼaē ʼe nātou tali te sio ki te ʼu meʼa, ko te fakatokaga ʼe ko he meʼa moʼoni ohage ko te hila feiā mo te afi ʼo te moʼuga ko Vésuve ʼi te ʼuluaki sēkulō. Ko te ʼu tau faka malamanei e lua, mo te ʼu kiʼi tau liliki ʼe lauʼi teau, te ʼu hoge, te ʼu mafuike lalahi, te ʼu taʼi mahaki, te ʼu fai fakapō mo te agamālohi, pea mo te gāue faka mafola ʼi te malamanei katoa ko te ʼu meʼa fuli ʼaia ʼe ko he fakatokaga, ko te sosiete fakatagata ʼe lolotoga fakaōvi fakavilivili nei ki te tuʼutāmaki.

Ko te Tohi-Tapu ʼe ina fai te fakatokaga ʼe lelei he fakakaukau ki ai: “ ʼE ʼi ai anai te toe mamahi lahi, neʼe heʼeki hoko feiā talu mai te kamata ʼo te malamanei ʼo aʼu kia ʼaho nei, kailoa ia, pea ʼe mole toe hoko anai ia.” (Mateo 24:21). Ohage pe ko te malaʼia neʼe hoko ʼi Pompéi, ʼe ʼi ai anai ʼihi ia nātou ʼaē ʼe feholaki ʼo hāo: ko “te toe hahaʼi tokolahi ʼe mole feala tona lau ʼe he tahi, mai te ʼu fenua fuli pea mo te ʼu telepi pea mo te ʼu hahaʼi pea mo te ʼu lea” ʼe nātou hāo anai, koteʼuhi, “ ʼe nātou ʼomai mai te toe mamahi lahi”. — Fakahā 7:9, 14.

Ko te fehuʼi, ko ʼafea koa ʼaē ka hoko ai anai te ʼauha ʼaia? ʼE ʼi ai te tupuʼaga maʼuhiga te tui ʼaē ko te mamahi lahi kua ōvi mai. ʼI tanatou fia ʼiloʼi pe ko ʼafea koa ʼaē ka hoko ai anai te ʼu meʼa ʼaia, ko te kau tisipulo ʼa Sesu neʼe nātou fehuʼi age: “Koteā anai te fakaʼiloga ʼo tau ʼafio mo te fakaʼosi ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼo te tuʼu ʼaenī?” (Mateo 24:3). Koutou fakatokagaʼi te tali neʼe fai e Sesu Kilisito.

Te tau: ko he koga maʼuhiga ʼo te fakaʼiloga

Neʼe mole fakakikite e Sesu te meʼa makehe e tahi. Kailoa ia, neʼe palalau ki te tuʼuga meʼa, ʼo fakatahiʼi ʼaia, ʼe ko he fakatokaga fakaʼatua: ko te fakaʼiloga ʼaki te ʼu tuʼuga meʼa ʼo te fakaʼosi ʼo te faʼahiga meʼa ʼo te tuʼu ʼaenī. Ko te ʼuluaki fakaʼiloga neʼe fakakikite ʼe fakamatala ia Mateo 24:7, ʼe ʼui ai: “ ʼE tuʼu anai he fenua ki he tahi fenua pea mo he puleʼaga ki he tahi puleʼaga.” ʼE toe feiā aipe mo te lea faka polofeta ia Fakahā 6:4, ko te Tohi-Tapu neʼe ina fakakikite ‘ko te tokalelei ʼe toʼo anai ʼi te kele’. Ko tona faka ʼuhiga ko te mafola ʼo te ʼu tau ʼe mole hona tatau.

Ko te hisitolia ʼe ina tala mai ko te lea faka polofeta ʼo ʼuhiga mo he tau ʼi te kele katoa neʼe hoko talu mai te taʼu 1914. Ko te tohi Te ʼu hisitolia ʼo Amelika (fakapilitānia), ʼe ina ʼui fēnei ʼo ʼuhiga mo te ʼu taʼu ʼi muʼa ʼo te taʼu 1914: “Tokolahi te kau Amelika neʼe nātou hu ki te sēkulō foʼou neʼe lahi tanatou ʼu ʼamanaki. Ko te ʼu taʼu ʼaia neʼe ko te ʼu ‘taʼu lelei’ pea neʼe hoko atu te ʼu taʼu lelei ʼaia ʼi te ʼu ʼuluaki taʼu e hogofulu ʼo te sēkulō pe ʼaenī. (...) Pea ʼi te ʼaho 28 ʼo sūlio ʼo te taʼu 1914, ko te faʼahiga maʼuli ʼaia neʼe fetogi ai ʼaki te tau.” Pea neʼe kamata ai te ʼUluaki Tau faka malamanei, neʼe kamata mai te taʼu 1914 ki te taʼu 1918 pea neʼe fakahigoaʼi e ʼihi ko te “tau ʼe ina fakagata te ʼu tau fuli”. Ko fenua e ʼuafulu-ma-valu neʼe pipiki ki ai. Pea kapau ʼe koutou fakapipiki ki ai te ʼu fenua ʼe fakalogo, ko te ʼu fenua neʼe kau ʼi te tau neʼe fakatatau ki te 90 ki te teau ʼo te hahaʼi ʼi te lakaga ʼaia.

Ko te ʼUluaki Tau faka malamanei neʼe sio ki te fakaʼaogaʼi ʼo te ʼu mahafu tau foʼou pea mo fakamataku ʼaupito, ohage la ko te mitalausi, ko te kasa, ko te ʼu fana ulo, ko te ʼu tānike, te ʼu vakalele, pea mo te ʼu vaka uku. Teitei pe ko te toko hogofulu miliona kau solia neʼe mamate ai — neʼe laka age ia ʼi te kau solia fuli neʼe kau ʼi te ʼu tau lalahi neʼe hoko ʼi te ʼu taʼu e 100 ʼi muʼa atu! Teitei pe ko te toko 21 miliona kau solia neʼe lāvevea ai. ʼIo, neʼe ko te tau faka malamanei ia, ʼo ina fakaʼiloga ai te taʼu 1914 ko te kamataʼaga ʼaia ʼo te ʼu “ ʼaho fakamuli”. (2 Timoteo 3:1.) Kae, ko te tau neʼe ko te koga pe e tahi ʼo te fakaʼiloga ʼa Sesu.

Ko ʼihi ʼu koga ʼo te fakaʼiloga

Neʼe fēnei te hoko atu ʼa te palalau ʼa Sesu: “Pea ʼe ʼi ai anai mo te ʼu hoge pea mo te ʼu mafuike ʼi he potu ki he tahi potu. Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia ko te kamataʼaga ʼo te ʼu nunuʼa ʼo te tuʼania.” (Mateo 24:7, 8). Ko Luka 21:11 ʼe ina fakapikipiki atu ki ai te “taʼi mahaki lalahi”. ʼI muʼa ʼo te fakaʼosi ʼo te ʼUluaki Tau faka malamanei, ko te taʼi mahaki faka sepania neʼe kamata mafola ʼi te kele. Pea tahi, neʼe laka ʼi te 20 miliona hahaʼi neʼe mamate ʼi te taʼi mahaki ʼaia, ʼo laka age ia nātou neʼe mamate ʼi te tau.

Lolotoga te tau pea hili ʼaia te tau, ko ʼihi ʼu miliona hahaʼi neʼe nātou mamate ʼi te pakupaku. Neʼe toe hahaʼi foki mo nātou ʼaē neʼe mamate ʼi te ʼu mafuike. ʼI te taʼu 1915, neʼe laka ʼi te 30 000 hahaʼi neʼe mamate ʼi Italia; ʼi te taʼu 1920, teitei ko te toko 200 000 hahaʼi neʼe mamate ʼi Siaina; ʼi te taʼu 1923, teitei ko te toko 143 000 hahaʼi neʼe mamate ʼi Saponia. Kae, ohage ko tona fakahā e Sesu, ko te ʼu meʼa fuli ʼaia ko te kamataʼaga ʼo te ʼu nunuʼa ʼo te tuʼania. Ko te tikisionalio ʼe ina faka ʼuhiga te “nunuʼa” ko he “mamahi ʼi te kiʼi temi nounou pea ʼe logoʼi”. Ko te malamanei neʼe tūkia mai te tahi mamahi ki te tahi age mamahi ʼaki te ʼāʼāsili age ʼo tona kovi pea mo tana hoko putuputu talu mai te taʼu 1914. Ohage la, hili ʼaia taʼu e 21 ki te ʼUluaki Tau faka malamanei pea hoko te Lua Tau faka malamanei, ʼaki te toko 50 miliona vikitima pea neʼe ina taki ai te malamanei ki te temi ʼo te nukelea.

ʼI te ʼu taʼu pe ʼaenī kua hili, neʼe lahi te talanoa ki te tahi tupuʼaga ʼo te mamahi: ko te maumauʼi ʼo te nofoʼaga ʼo te tagata. Logope ko Sesu neʼe mole ina fakahā te meʼa ʼaia ʼi tana lea faka polofeta, ko Fakahā 11:18 ʼe ina fakahā ʼi muʼa ʼo te hoko te faka ʼauha, ko te tagata ʼe ina “maumauʼi te kele”. ʼE lahi te ʼu fakahāʼaga ko te maumauʼi ʼaia ʼe lolotoga hoko nei. ʼI te tohi Te ʼaluʼaga ʼo te malamanei 1988 (fakapilitānia), ko te tagata sivi ʼo te ʼu koga meʼa, ko Norman Myers ʼe ina foaki te logo fakamataku: “ ʼE mole he taʼiake ʼi te temi ʼāfea neʼe tau mo te ʼamanaki ʼaē ʼo he pulihi ʼo he hahaʼi kae kei lolotoga maʼuʼuli. ʼE mole he taʼiake ʼi te temi ka haʼu ʼe tau anai mo te faigataʼa ʼaia: mo kapau ko te taʼiake ʼo te temi nei ʼe hāla mo fai he puleʼaki ʼo te meʼa ʼaia, ko te tuʼutāmaki ʼe hoko anai pea ʼe mole toe ʼi ai anai he ‘tahi puleʼaki’.”

Koutou fakatokagaʼi te fakamatala ʼo te ʼaho 17 ʼo fepualio ʼo te taʼu 1992, neʼe toʼo mai te nusipepa Newsweek ʼo ʼuhiga mo te fakaʼaluʼalu ʼo veliveli te ʼaofi ʼaē ʼe na puipui te kele. Ko te tagata ‘spécialiste’ ko Alexandra Allen ʼo te kautahi Greenpeace neʼe ina fakatokagaʼi ko te ʼaofi ʼaē ʼe ina puipui te kele ʼe lahi “tona puli ʼi te temi nei pea ʼe ko he meʼa fakamataku ki te maʼuli fuli ʼi te kele”. — Vakaʼi te ʼu tokakovi ʼo te nofoʼaga: ko he fakaʼiloga ʼo te ʼu temi ʼi te pasina ʼaenī ki te tahi ʼu fakahāʼaga ʼo ʼuhiga mo te maumauʼi ʼo te kele.

ʼE mole maʼu he lapalasi ke feala ai te fakamatalatala fuli te ʼu koga ʼo te lea faka polofeta ʼa Sesu (Vakaʼi te pasina 5 ki he fakasiosio ki te tahi ʼu koga ʼo te lea faka polofeta). Ko he koga ʼo te fakaʼiloga ʼe mole tonu ke meʼa noaʼi, koia ʼaē ʼe fakamatalatala ia Mateo 24:14 ʼe ʼui ai: “Ko te logo lelei ʼaenī ʼo te puleʼaga ʼe faka mafola anai ʼi te kele katoa, moʼo fakamoʼoni ki te ʼu puleʼaga katoa; pea hoki hoko mai ai leva mo te fakaʼosi.” ʼE mole he mahalohalo ʼo ʼuhiga mo te ʼiloʼi pe ʼe ko ai ʼaē ʼe ina ʼave te logo ʼaia ʼi te malamanei katoa. Ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo te ʼu fenua e 229 neʼe nātou fakaʼaogaʼi te ʼu hola ʼe laka ʼi te tahi miliale ʼi te gāue ʼaia ʼi te taʼu pe ʼaē ko te 1992. Koia ko tanatou gāue ʼe ko he tahi fakamoʼoni ʼe tou lolotoga maʼuli nei ʼi te ʼu ʼaho fakamuli.

ʼAua naʼa koutou fakahemala!

Koia, ʼe feala ke ʼui e ʼihi ko te talanoa ʼaē ki “te ʼu ʼaho fakamuli” ʼe palalau pe ki te ʼu meʼa ʼe kovi. ʼE nātou ʼui ‘koteā te ʼui ʼo ʼuhiga mo te puli ʼo te kominisi ʼi te potu Hahake ʼo te Eulopa, kae feafeaʼi la ki te ʼu faiga ʼa te ʼu mālohi lalahi ke nā tokalelei? ʼE mole koa la ko he ʼu fakahāʼaga ko te ʼu meʼa ʼe fakaʼaluʼalu ʼo lelei?’ Kailoa. Koutou fakatokagaʼi ko Sesu neʼe mole ina ʼui ko te kele katoa ʼe nofo pe anai ʼi te tau, ʼi te ʼu mafuike, pea mo te ʼu hoge lolotoga te ʼu ʼaho fakamuli. Ke feala te faka mafola ʼo te logo lelei ʼi te kele katoa, ʼe ʼi ai anai te ʼu temi fīmālie faka temi.

Koutou manatuʼi foki ko Sesu neʼe ina fakatatau te ʼu ʼaho fakamuli ki te ʼu ʼaho ʼi muʼa ʼo te tulivio. ʼI te temi ʼaia, ko te hahaʼi neʼe tokakaga nātou ki te kai, ki te ʼinu, pea mo te ʼohoana — te ʼu meʼa māhani ʼo te maʼuli (Mateo 24:37-39). Ko te meʼa ʼaia ʼe fakahā ʼuhi ʼaē ko te ʼu ʼaluʼaga ʼi te ʼu ʼaho fakamuli ʼaia ʼe fakatuʼania anai, ko te ʼu meʼa ʼe mole fakaauau ʼo kovi ke tupu ʼaki he faigataʼa ʼo te faiga ki te ʼu meʼa māhani ʼo te maʼuli. Ohage pe ko te temi ʼo Noe, tokolahi te hahaʼi ʼi te lahi ʼo tanatou tokakaga ki tanatou ʼu gāue ʼo te ʼaho fuli pe, ʼe mole nātou fakatokagaʼi nātou te maʼuhiga ʼo te ʼu temi.

Koia, ʼe faka tuʼutāmaki te to ʼaē ki te mole tokaga koteʼuhi ko te ʼu kiʼi faiga mālie faka politike ʼe hage ʼe lelei (Vakaʼi ia 1 Tesalonika 5:3). ʼE mole he mahalo ia ko te lea faka polofeta ʼa Sesu ʼe lolotoga hoko nei: ko he fakatokaga ia ko te ʼauha kua ōvi mai!

Te temi faka kolōlia ʼi te hili ʼo te ʼauha

Ko te ʼauha ʼo Pompéi neʼe ina ʼaumai te mate mo te fakaʼofaʼofa. Kae, ko te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼaenī ʼe ina fakahāhā lelei te ala ki te maʼuli heʼegata ʼi he palatiso fakakelekele taulekaleka (Fakahā 21:3, 4). ʼE mole toe ʼi ai anai he puleʼaga fakatagata fakatupu maveuveu ka ina maumauʼi te kele ʼaki te ʼu tau. ʼE mole toe ʼi ai anai he tagata ʼe nofo tuʼania ki he tau faka nukelea. ʼE pulihi anai mo te ʼu matani gāue ʼaē ʼe nātou laku te ʼu ʼotaʼota kona ki te nofoʼaga. — Taniela 2:44.

ʼI te temi ʼaia, ko te hahaʼi maʼuli fuli ʼe liliu anai ko he hahaʼi ʼe manako ʼi te faitotonu pea mo he kaumeʼa moʼoni, kua talagafua ki te ʼu lekula ʼo te Puleʼaga (Pesalemo 37:10, 11). Ko te ʼu lopitali, ko te ʼu fale ʼala mate, pea mo te ʼu tānuma ʼe liliu anai ko te ʼu meʼa ʼo te temi ʼāfea. Ko te ʼu mavete, ko te lotovaivai, ko te fakaʼalikiʼi ʼo te tamaliki ʼe mole toe ʼi ai anai he ʼu meʼa feiā. — Isaia 25:8; 65:17.

ʼE koutou fia hāo koa ʼi te ʼu ʼaho fakamuli pea mo maʼuʼuli ke koutou sisio ki te mālama foʼou faka kolōlia ʼo te ʼAtua? Koia, “koutou nonofo ʼaʼala, heʼe mole koutou ʼiloʼi pe ʼe ko ʼafea ia te temi ʼaē kua faka katofa”. (Maleko 13:33.) Kae, ko te ʼu fakaʼiloga ʼo te mālama ʼe fakahā ʼaki ko te temi neʼe faka katofa kua ōvi mai, pea ʼe faka tuʼutāmaki ki te tokolahi. ʼE ko he temi maʼuhiga. Koutou kau ki te gāue ʼe koutou hāo ai, pea mo koutou kumi ia nātou ʼaē ʼe nātou mulimuli ki te fakaʼiloga faka malamanei ʼo te ʼu ʼaho fakamuli. ʼE ʼiloga gafua ia nātou ʼaia, koteʼuhi ʼe gata pe kia nātou ʼe nātou fakalogo ki te fakatotonu ʼa Sesu ʼaē ko te faka mafola te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼi te malamanei katoa. ʼAki ia nātou ʼaia, ʼofa pe ke koutou kau mo te Hau, ko Kilisito Sesu, ʼaē neʼe ʼui ʼo ʼuhiga mo ia: “ ʼE falala anai te ʼatu puleʼaga ki tona huafa.” — Mateo 12:18, 21.

[Talanoa ʼo te pasina 5]

Ko te ʼu koga e ʼuafulu-ma-fā ʼo te fakaʼiloga

2. Ko te ʼu mafuike — Mateo 24:7; Maleko 13:8

3. Ko te ʼu hoge — Mateo 24:7; Maleko 13:8

4. Ko te taʼi mahaki — Luka 21:11; Fakahā 6:8

5. Ko te tuputupu ʼo te meʼa noaʼi ʼo te lao — Mateo 24:12

6. Ko te maumauʼi ʼo te kele — Fakahā 11:18

7. Ko te momoko ʼo te ʼofa — Mateo 24:12

8. Ko te ʼu fakaʼiloga fakamataku — Luka 21:11

9. Ko te ʼofa fakavale ʼi te falā — 2 Timoteo 3:2

10. Ko te talagataʼa ki te ʼu mātuʼa — 2 Timoteo 3:2

12. ʼE lahi te kaumeʼa pe mo nātou totonu — 2 Timoteo 3:2

13. Ko te heʼeʼofa — 2 Timoteo 3:3

14. Ko te hahaʼi ʼe nātou kākā — 2 Timoteo 3:3

18. Tokolahi ʼe nātou fakavale ʼi te ʼinu mo te kai — Luka 21:34

[Talanoa ʼo te pasina 6]

Ko te ʼu tokakovi ʼo te nofoʼaga: ko he fakaʼiloga ʼo te ʼu temi

◻ Ko te ʼaofi ʼaē ʼe ina puipui te kele ʼaē kua kovi ʼosi tona ʼulihi ʼi te potu Tokelau ʼe tuʼa lua te vave ʼo tona faʼa siʼisiʼi ʼi te manatu ʼa ʼihi kau popoto kua hili ki ai ni ʼu taʼu.

◻ Ko tona veliveli ko te 140 ʼo te faʼahiga ʼakau mo te faʼahiga manu ʼe fakaʼau ʼo puli ʼi te ʼaho fuli pe.

◻ Ko te lahi ʼo te kasa ʼaē ko te ‘dioxyde de carbone’ ʼaē ʼe fakatupu ʼaki te vela ʼo te kele, ko tona lahi ko te 26 ki te teau ʼo lahi age ʼi te temi tuputupu ʼo te ʼu matani gāue, pea ʼe kei hoko atu pe tana hake.

◻ Ko te fuga kele neʼe vela kovi age ia ʼi te taʼu 1990 ʼi te ʼu taʼu fuli neʼe vevela ʼaē neʼe tānaki e te sivi, neʼe kamata ʼi te vaelua ʼo te sēkulō 19; ʼi te ʼu taʼu e fitu neʼe vela kovi ʼaē neʼe taupau, ko te ʼu taʼu e ono neʼe lau talu mai te 1980.

◻ ʼE fakafuafua te vao matuʼa ʼe lolotoga molehi nei ki te hectare e 17 miliona ʼi te taʼu, ko he koga meʼa ʼe teitei tatau mo te vaelua ʼo Finilani.

◻ Ko te hahaʼi ʼo te malamanei ʼe tuputupu ʼi te 92 miliona hahaʼi ʼi te taʼu fuli — ʼe fakatatau ki te hahaʼi ʼo Mekesike ʼe hiki ki te hahaʼi ʼo te malamanei ʼi te taʼu — mai te ʼuta ʼaia, ko te toko 88 miliona hahaʼi ʼe haʼu mai te ʼu fenua ʼe lolotoga laga.

◻ Ko te 1,2 miliale hahaʼi ʼe nātou hāla mo te vai maʼa ke ʼinu.

Ko te fakahāhā mai te tohi Te ʼaluʼaga ʼo te malamanei 1992 (fakapilitānia), neʼe fai e te Institut Worldwatch, ʼi te ʼu pasina 3 pea mo 4, W. Norton & Company, New York, Lonitoni.

[Paki ʼo te pasina 7]

ʼOsi ʼaia te ʼauha pea hoko mai te mālama foʼou faka kolōlia ʼo te ʼAtua.