‘Te Maʼua Katoa ʼo Te Tagata’

“Manavasiʼi ki te ʼAtua moʼoni pea mo taupau tana ʼu fakatotonu. He ko te maʼua katoa ʼaia ʼo te tagata.”​—Tagata Tānaki 12⁠:13.

1, 2. He koʼe ʼe lelei ke tou vakaʼi totatou maʼua ki te ʼAtua?

“KOTEĀ te meʼa ʼaē ʼe kole atu e Sehova kia koe?” Ko te fehuʼi ʼaia neʼe fai e te polofeta ʼo te temi muʼa. Pea neʼe ina fakahā te ʼu meʼa ʼaē neʼe fakamaʼua mai e Sehova​—ko te maʼuliʼi ʼo te faitotonu, mo te manako ki te finegaloʼofa, pea mo te haʼele mo te ʼAtua ʼaki te agavaivai.​—Mikea 6:8.

² ʼI te temi ʼaenī ʼaē ʼe manatu ai te hahaʼi kia nātou totonu, pea mo nātou fia loto faʼitaliha ai, ʼe loto hoha te tokolahi ʼi tanatou ʼiloʼi ʼaē ʼe ʼi ai te ʼu meʼa ʼe fakamaʼua age e te ʼAtua kia nātou. ʼE mole nātou loto ke fakakinauʼi nātou. Kae neʼe koteā te ʼu palalau fakaʼosi ʼa Salomone ia Tagata Tānaki? “Ko te manatu fakaʼosi ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia, mai tona ʼaluʼaga ʼaē kua tou fagono kia meʼa fuli: Manavasiʼi ki te ʼAtua moʼoni pea mo taupau tana ʼu fakatotonu. He ko te maʼua katoa ʼaia ʼo te tagata.”​—Tagata Tānaki 12:13.

3. He koʼe ʼe tonu ke tou fakakaukauʼi fakalelei te tohi ʼo te Tagata Tānaki?

³ Tatau aipe peʼe feafeaʼi totatou ʼu ʼaluʼaga pea mo tatatou manatu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli, ʼe feala ke tou maʼu he fua lelei lahi mo kapau ʼe tou vakaʼi te manatu ʼo te ʼu palalau fakaʼosi ʼaia. Ko te Hau ko Salomone, ʼaē neʼe ina fai te tohi ʼaia ʼaki te takitaki ʼa te laumālie ʼa te ʼAtua, neʼe ina fakakaukauʼi te ʼu meʼa ʼe kau ki totatou maʼuli ʼi te ʼaho fuli. ʼE lagi ʼui anai e ʼihi ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina ʼui ʼe mole fakatupu lotomālohi. Kae ko tana ʼu palalau neʼe haʼu mai te ʼAtua, pea ʼe feala ke tokoni kia tatou ke tou fakafuafua tatatou ʼu gāue pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou fakamuʼamuʼa, ke tuputupu ai totatou fiafia.

Te ʼu Meʼa Tāfito ʼo ʼUhiga Mo Te Maʼuli

4. Koteā te meʼa ʼaē neʼe vakavakaʼi e Salomone pea mo palalau kiai ʼi te tohi ʼo te Tagata Tānaki?

⁴ Neʼe vakavakaʼi lelei e Salomone ‘te meʼa ʼaē ʼe fai e te ʼu foha ʼo te tagata.’ “Neʼe ʼau tuku toku loto ke ina kumi pea mo ina vakavakaʼi te poto ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe fai ʼi te lalo lagi.” Ko te kupu “te meʼa ʼaē neʼe fai,” neʼe mole faka ʼuhiga pe e Salomone ki he gāue, kae ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe maʼumaʼua kiai te hahaʼi tagata pea mo te hahaʼi fafine ʼi te lolotoga ʼo tonatou maʼuli. (Tagata Tānaki 1:​13) Tou vakaʼi muʼa te ʼu meʼa ʼaē ʼe tuʼania tāfito kiai te hahaʼi, peʼe ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe nātou maʼumaʼua kiai, pea ke tou fakatatau te faʼahi ʼaia mo tatatou ʼu gāue pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou fakamuʼamuʼa.

5. Koteā te tahi meʼa ʼaē ʼe tuʼania tāfito kiai te hahaʼi?

⁵ ʼE mahino papau ia ko te falā ʼe ko te meʼa tāfito ʼaia ʼaē ʼe tuʼaniaʼi e te hahaʼi, pea mo nātou gāue kiai. ʼE mole he tahi ʼe feala ke ina ʼui neʼe meʼa noaʼi e Salomone te falā ʼaē ʼe maʼu e ʼihi hahaʼi maʼu koloā. Kae neʼe ina fakamoʼoni ʼe ʼaoga kia tatou te falā; ko te maʼu ʼo he paʼaga ʼe feʼauga ʼe lelei age ia ʼi te nofo masiva. (Tagata Tānaki 7:​11, 12) Kae neʼe lagi koutou fakatokagaʼi ko te falā, pea mo te ʼu koloā ʼaē ʼe totogi ʼaki te falā ʼaia, ʼe feala ke liliu ko te meʼa tāfito ʼaia ʼi te maʼuli​—ʼa te hahaʼi māsisiva pea mo te hahaʼi maʼu koloā.

6. Koteā te meʼa ʼaē ʼe feala ke tou tāʼofi ʼo ʼuhiga mo te falā ʼi te lea fakatātā ʼa Sesu pea mo te maʼuli ʼo Salomone?

⁶ Tou manatuʼi te lea fakatātā ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te tagata maʼu koloā ʼaē neʼe mole ina feʼaugaʼia tana ʼu koloā, pea mo ina maʼu he fīmālie, pea neʼe gāue ke toe lahi age tana ʼu koloā. Neʼe ʼui e te ʼAtua ʼe vale te tagata ʼaia. Koteā tona tupuʼaga? Koteʼuhi ko totatou ‘maʼuli ʼe mole haʼu mai te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou maʼu.’ (Luka 12:15-​21) Ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe mahino kiai ia Salomone​—ʼaē e lagi lahi age ʼi te ʼu meʼa ʼaē kua tou mahino kiai—​ʼe nātou fakamoʼoni ki te ʼu palalau ʼa Sesu. Tou lau te fakamatala ʼaē ʼe tuʼu ia Tagata Tānaki 2:​4-9. ʼI te tahi temi neʼe gāue ia Salomone ke ina maʼu hana ʼu koloā. Neʼe ina laga tona ʼu ʼapi matalelei ʼaupito pea mo gaohi te ʼu ʼōloto. Neʼe feala ke ina maʼu te ʼu fafine finemui. Ko tana ʼu koloā pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe feala ke ina fai ʼaki te ʼu koloā ʼaia, neʼe ina maʼu ai koa te fīmālie moʼoni, pea mo ina fai te ʼu gāue ʼaē ʼe ʼaoga moʼoni, pea mo ina maʼu ai te faka ʼuhiga moʼoni ʼo tona maʼuli? Neʼe ina tali fakahagatonu ʼo fēnei: “Pea ko ʼau, neʼe ʼau maliu leva ki te ʼu gāue fuli ʼaē neʼe fai e toku ʼu nima, pea mo te gāue kinakina ʼaē neʼe ʼau gāue kinakina ai moʼona fakahoko, pea koʼeni ko meʼa fuli ʼe vaʼiganoa pea ʼe ko he faiga ia ki te matagi, pea ʼe mole ʼi ai he meʼa ʼe ʼaoga ʼi te lalo laʼā.”​—Tagata Tānaki 2:​11; 4:8.

7. (a) Koteā ʼaē kua ʼiloʼi papau ʼo ʼuhiga mo te falā? (b) Koteā te ʼu meʼa ʼaē kua koutou sio ʼe fakamoʼoni ki te ʼu palalau ʼa Salomone?

⁷ Ko te ʼu palalau ʼaia ʼe moʼoni, pea ʼe hā lelei ʼi te maʼuli ʼo te tokolahi. ʼE tonu ke tou ʼiloʼi papau ko te lahi ʼo te falā ʼe mole feala ke ina fakatokatoka fuli te ʼu fihifihia. ʼE feala ke ina fakatokatoka te tahi ʼu fihifihia, ohage ko te totogi ʼo he meʼa kai pea mo he ʼu mutuʼi meʼa. Kae ʼe feala ki he tahi ke fakafeauga tona maʼuli ʼi te ʼu mutuʼi meʼa ʼaē ʼe ina maʼu pea mo ina leleiʼia pe he faʼahiga meʼa kai pea mo he faʼahiga meʼa ʼinu ʼe ina maʼu. Pea ʼe lagi koutou ʼiloʼi he ʼu hahaʼi maʼu koloā kua mavete mo tonatou ʼu ʼohoana, ʼe lahi tanatou ʼinu kava peʼe nātou toloke, pea mo nātou tokakovi mo tonatou ʼu kāiga. ʼE ʼui fēnei e te tagata maʼu paʼaga ko Jean-Paul Getty: “Ko te maʼu paʼaga ʼe mole faka ʼuhiga leva ʼe kita fiafia ai, kae ʼe lagi fakatupu malaʼia.” Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te ʼui ʼaē e Salomone ko te manako ki te falā ʼe vaʼiganoa. ʼE kehe te faʼahi ʼaia mo te meʼa ʼaē neʼe ʼui e Salomone: “ ʼE moe fīmālie ia ia ʼaē ʼe kaugana, tatau aipe peʼe veliveli peʼe lahi tana kai; kae ʼe mole mamoe ia ia ʼaē ʼe maʼu koloā, ʼuhi ko te lahi ʼo tana ʼu koloā.”​—Tagata Tānaki 5:​10-​12.

8. He koʼe ʼe mole tonu ke tou faka maʼuhigaʼi fau te falā?

⁸ Tahi ʼaē meʼa, ko te falā pea mo te ʼu koloā ʼe mole nā foaki mai te fīmālie ʼo ʼuhiga mo te ka haʼu. Kapau ʼe lahi takotou falā pea mo takotou ʼu koloā, ʼe toe lahi ai foki mo takotou hoha ʼaē ke koutou puipui te ʼu meʼa ʼaia, pea tahi ʼaē meʼa ʼe mole koutou ʼiloʼi anai te meʼa ʼaē ka hoko ʼi te ʼapogipogi. ʼE lagi feala ke puli fuli takotou ʼu meʼa ʼaia, mo tokotou maʼuli. (Tagata Tānaki 5:​13-​17; 9:​11, 12) Kapau ʼe mole foaki mai e te ʼu koloā ia te fīmālie, ʼe mole faigataʼa anai tatatou vakaʼi pe koʼe ʼe tonu ke maʼuhiga ʼaupito age totatou maʼuli, peʼe ko te meʼa ʼaē ʼe tou maʼumaʼua kiai, ʼi te falā pea mo te ʼu koloā.

Te Famili, Te Matagafua, Pea Mo Te Pule

9. He koʼe neʼe tonu te sivi ʼa Salomone ʼo ʼuhiga mo te maʼuli faka famili?

⁹ Ko te sivi ʼaē neʼe fai e Salomone ʼo ʼuhiga mo te maʼuli, neʼe kau ki ai mo te tuʼania ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga ki te famili. ʼE faka maʼuhigaʼi e te Tohi-Tapu te maʼuli faka famili, ʼo kau kiai mo te fiafia ʼo te maʼu fānau pea mo tonatou akoʼi. (Senesi 2:​22-​24; Pesalemo 127:​3-5; Tāʼaga Lea 5:​15, 18-​20; 6:​20; Maleko 10:​6-9; Efesi 5:​22-​33) Kae ʼe ko te meʼa koa ʼaia ʼaē ʼe maʼuhiga tāfito ʼi te maʼuli? ʼE hage ʼe feiā te manatu ʼa te tokolahi, ʼo nātou faka maʼuhigaʼi te nofo ʼohoana, mo te maʼu fānau, pea mo te ʼu felogoi faka famili. Kae ʼe fakahā e Tagata Tānaki 6:​3, ko te maʼu fānau ʼe mole ko te meʼa ʼaia ʼe ʼaoga tāfito ki te maʼuli fīmālie. Koutou fakakaukauʼi age te ʼu sakilifisio ʼaē neʼe fai e te ʼu mātuʼa maʼa tanatou ʼu fānau, ke feala ai hanatou foaki kia nātou he meʼa ʼe lelei moʼo kamata ʼo tonatou maʼuli pea ke faigafua ai. Logope la ʼe lelei te ʼu meʼa ʼaia, kae ʼe mahino ia neʼe mole fakatuʼutuʼu tāfito e totatou Tupuʼaga ke gata pe totatou maʼuli ʼi te maʼu fānau, ohage ko te meʼa ʼe fai e te ʼu manu.

10. He koʼe ko te tokaga fau ki te famili ʼe vaʼiganoa?

¹⁰ Neʼe talanoa lelei ia Salomone ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe hoko moʼoni ʼi te maʼuli faka famili. Ohage la, ko he tagata ʼe lagi tokaga tāfito anai ke ina fai he ʼu fakatuʼutuʼu ki tana ʼu tamaliki pea mo tona ʼu mokopuna. Kae ʼe fakapotopoto anai koa te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaia? Peʼe fakavale anai koa te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaia pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina faiga ke ina tānaki maʼa nātou? Kapau ʼe fakavale te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaia, pea ʼe liliu anai ko he meʼa “vaʼiganoa pea ʼe ko he malaʼia lahi”!​—Tagata Tānaki 2:​18-​21; 1 Hau 12:8; 2 Fakamatala 12:​1-4, 9.

11, 12. (a) Ko te ʼu meʼa fea ʼaē ʼe faiga tāfito kiai ʼihi? (b) He koʼe ʼe feala ke tou ʼui ko te faiga ʼaē ke kita logona ʼe ko he “faiga ia ki te matagi”?

¹¹ ʼI te tahi faʼahi, ko te tokolahi ʼe nātou tuku ki muli tonatou maʼuli faka famili, kae nātou fakamuʼamuʼa tonatou matagafua peʼe ko tanatou puleʼi ʼo niʼihi. Ko te faʼahi ʼaia ʼe ko he vaivaiʼaga tāfito ʼo nātou tagata. ʼE koutou sio koa ki te aga ʼaia ʼi tokotou ʼu kaugā ako, tokotou ʼu kaugā gāue, peʼe ko tokotou ʼu vāhaʼa fale? ʼE faiga mālohi te tokolahi ke ʼiloa ia nātou, ke nātou maʼu tuʼulaga, peʼe nātou puleʼi niʼihi. Kae ʼe maʼuhiga moʼoni koa te faʼahi ʼaia?

¹² Koutou fakakaukauʼi muʼa te hahaʼi ʼaē ʼe faiga ke nātou logona, ʼi hona ʼaluʼaga veliveli peʼe lahi. ʼE tou sio ki te faʼahi ʼaia ʼi te faleako, mo ʼotatou ʼu vāhaʼa fale, pea mo te hahaʼi kehekehe. ʼE toe hā te faʼahi ʼaia ʼi te hahaʼi ʼaē ʼe nātou loto ke ʼiloa ia nātou ʼi tanatou ʼu gāue, ʼi te ʼu fakafiafia, pea mo te ʼu meʼa faka politike. Kae ko te ʼu faiga ʼaia ʼe mole koa la vaʼiganoa? Neʼe ʼui fakahagatonu e Salomone ko te faʼahi ʼaia ʼe “ko he faiga ia ki te matagi.” (Tagata Tānaki 4:4) Tatau aipe peʼe logona anai he tūpulaga ʼi he kūtuga, peʼe ʼi he kau faigaoʼi, peʼe ʼi he kūtuga fai mahōlō​—peʼe ko he ʼu tagata peʼe ko he ʼu fafine ʼe logona ʼi te gāue peʼe ʼi te hahaʼi ʼo te kolo—​ʼi tona ʼuhiga moʼoni, ko te tokofia ʼaē ʼe nātou ʼiloʼi te logona ʼo te hahaʼi ʼaia? ʼE lahi koa te hahaʼi ʼi te tahi ʼu potu ʼo te kele (peʼe ko te hahaʼi pe ʼo te kolo ʼaia) ʼe nātou ʼiloʼi te ʼu hahaʼi ʼaia? Peʼe hoko atu pe koa tonatou maʼuli ʼo mole nātou ʼiloʼi te tagata ʼaia peʼe ko te fafine logona ʼaia? Pea ʼe toe feiā aipe ʼo ʼuhiga mo te mālohi peʼe ko te pule ʼaē ʼe fai e he tahi ʼi te fale gāue, mo te kolo, peʼe ʼi te lotolotoiga ʼo he kūtuga.

13. (a) ʼE tokoni feafeaʼi ia Tagata Tānaki 9:​4, 5 kia tatou, ke tou maʼu te manatu ʼaē ʼe lelei ʼo ʼuhiga mo te logona peʼe ko te mālohi? (b) Koteā te ʼu meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou tokakaga kiai mo kapau ʼe ko te gataʼaga pe ʼaia ʼo te maʼuli ʼi te temi ʼaenī? (Vakaʼi te kiʼi nota ʼi te lalo pasina.)

¹³ ʼE feafeaʼi anai te loaloaga ʼo te faʼahiga logona ʼaia peʼe ko te faʼahiga pule ʼaia? Mai tona ʼuhiga ʼaē ʼe fakalaka te taʼiake pea haʼu te tahi taʼiake, ʼe mamate te hahaʼi logona pea mo mālohi ʼaia, pea ʼe galoʼi nātou. Ko te faʼahi ʼaia ʼe moʼoni ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi laga fale, te hahaʼi fai mahōlō pea mo ʼihi ʼu hahaʼi faiva, mo te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe nātou fakahoko he ʼu fetogi ʼi te faʼahi faka sosiale, pea mo te tahi ʼu meʼa, pea ʼe toe feiā mo te hahaʼi fai politike pea mo te kau takitaki solia. ʼI te ʼu gāue ʼaia, ko te tokofia ʼe koutou ʼiloʼi ʼi te ʼu hahaʼi ʼaē neʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu taʼu 1700 pea mo 1800? Neʼe kua mahino lelei ia Salomone ki te ʼu faʼahi ʼaia, ʼi tana ʼui ʼaē: “Ko he kuli maʼuli ʼe lelei age ia ʼi he laione mate. Ko te kau maʼuʼuli ʼe nātou ʼiloʼi ʼe nātou mamate anai; kae ko te kau mate, ʼe mole kei nātou ʼiloʼi he meʼa e tahi, . . . kua galo te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou manatuʼi.” (Tagata Tānaki 9:​4, 5) Pea kapau ʼe ko te gataʼaga ʼaia ʼo te maʼuli pea ʼe mahino ia ko te faiga ʼaē ke kita logona, pea mo kita maʼu te mālohi ʼe vaʼiganoa ia.a

Te Meʼa ʼAē ʼe Tou Tokaga Tāfito Kiai Pea Mo Totatou Maʼua

14. He koʼe ko te tohi ʼo te Tagata Tānaki ʼe tonu ke tokoni kia tatou takitokotahi?

¹⁴ Neʼe mole lahi te ʼu gāue ʼaē neʼe talanoa kiai ia Salomone, mo te ʼu fakatuʼutuʼu, pea mo te ʼu fakafiafia ʼaē ʼe tokaga tāfito kiai te hahaʼi ʼi tonatou maʼuli. Kae, ʼe feʼauga te ʼu meʼa ʼaē neʼe talanoa kiai. Ko tatatou vakaʼi te tohi ʼaia, ʼe mole tonu ke fakatupu lotovaivai, koteʼuhi neʼe tou vakaʼi fakalelei te tohi ʼo te Tohi-Tapu ʼaē, neʼe foaki totonu mai e Sehova ke fua lelei ai ki totatou maʼuli. Ko te tohi ʼaia ʼe feala ke tokoni kia tatou takitokotahi ke tou fakatonutonuʼi tatatou manatu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe tou tokakaga kiai. (Tagata Tānaki 7:2; 2 Timoteo 3:​16, 17) Neʼe hā tāfito te ʼu faʼahi ʼaia ʼi te ʼu meʼa ʼaē neʼe foaki e Sehova kia Salomone.

15, 16. (a) Neʼe koteā te manatu ʼa Salomone ʼo ʼuhiga mo te maʼuli fiafia? (b) Koteā te meʼa ʼaē neʼe ʼui e Salomone ʼe tonu ke tou fai ke tou maʼuli fiafia ai?

¹⁵ Ko te puani ʼaē neʼe lahi te talanoa kiai ʼa Salomone, neʼe ko tana ʼui ʼaē, ko te kau kaugana ʼa te ʼAtua moʼoni ʼe tonu ke nātou fiafia ʼi tanatou ʼu gāue ia muʼa ʼo tana ʼafio. “Kua ʼau ʼiloʼi ʼe mole ʼi ai he meʼa ʼe lelei age maʼa nātou ʼi hanatou fakafiafia pea mo hanatou fai te meʼa ʼaē ʼe lelei lolotoga tonatou maʼuli; pea tahi ʼaē meʼa, ke kai te tagata fuli pe, ʼio ke ʼinu, pea mo mamata ki te lelei ʼo tana gāue kinakina katoa. ʼE ko te meʼa ʼofa ia ʼa te ʼAtua.” (Tagata Tānaki 2:​24; 3:​12, 13; 5:​18; 8:​15) Koutou fakatokagaʼi neʼe mole fakaloto mālohiʼi e Salomone ke fai he ʼu lafeti logoaʼa; pea neʼe mole ina tali te manatu ʼaenī ‘Tou kakai pea mo tou ʼiʼinu, heʼe tou mamate anai ʼapogipogi.’ (1 Kolonito 15:14, 32-​34) Neʼe ina fia fakahā mai ʼe tonu ke tou fakafiafia ʼi te ʼu fakafiafia ʼaē ʼe lelei, ohage ko te kai pea mo te ʼinu, ʼo tou ‘fai te ʼu meʼa lelei ʼi totatou maʼuli.’ ʼE mahino ia ko te faʼahi ʼaia ʼe ina fakahaga totatou maʼuli ki te finegalo ʼo te Tupuʼaga, ʼaē ka ina fakatuʼutuʼu anai te ʼu meʼa ʼaē ʼe lelei moʼoni kia tatou.​—Pesalemo 25:8; Tagata Tānaki 9:1; Maleko 10:17, 18; Loma 12:2.

¹⁶ Neʼe tohi fēnei e Salomone: “ ʼAlu ʼo kai tau meʼa kai ʼaki he loto fiafia pea mo ʼinu tau foʼi vino ʼaki he loto ʼe lelei, koteʼuhi ʼe kua fiafia te ʼAtua moʼoni ʼi tau ʼu gāue.” (Tagata Tānaki 9:​7-9) ʼIo, ko te tagata peʼe ko te fafine ʼaē ʼe lelei pea mo fakafiafia ʼi tona maʼuli, ʼe maʼumaʼua ia ʼi te ʼu gāue ʼaē ʼe fiafia ai ia Sehova. Ko te faʼahi ʼaia ʼe ina fakamaʼuaʼi ai tatou ke tou tokagaʼi tuʼumaʼu ia ia. ʼE kehekehe te manatu ʼaia pea mo te manatu ʼaē ʼe maʼu e te tokolahi ʼo te hahaʼi, ʼaē ʼe fakatafito tonatou maʼuli ki te ʼu manatu fakatagata!

17, 18. (a) E feafeaʼi te aga ʼa te tokolahi ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe hoko moʼoni ʼi te maʼuli? (b) Koteā te ikuʼaga ʼaē ʼe tonu ke tou manatuʼi tuʼumaʼu?

¹⁷ Logope ko ʼihi ʼu lotu ʼe nātou akoʼi ʼe ʼi ai te tahi maʼuli ʼi te hili ʼo te mate, ʼe ʼui e te tokolahi ʼe mole ʼi ai he tahi age maʼuli ʼi te maʼuli ʼaenī. Neʼe lagi koutou sio kia nātou ʼe nātou fai te meʼa ʼaē neʼe talanoa kiai ia Salomone: “Koteʼuhi neʼe mole fakatoʼotoʼo te fakahoko ʼo te tautea ki he gāue ʼe kovi, ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te liliu ʼo te loto ʼo te ʼu foha ʼo te tagata ʼo tukupau katoa ke nātou fai te meʼa ʼaē ʼe kovi.” (Tagata Tānaki 8:​11) Māʼiape la mo nātou ʼaē neʼe mole nātou fai he ʼu gāue kovi, ʼe nātou fakahā ʼe nātou tuʼaniaʼi tāfito te meʼa ʼaē ʼe hoko ʼi te temi nei. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo tanatou fakamuʼamuʼa ʼi tonatou maʼuli ia te paʼaga, te ʼu koloā, te logona, te puleʼi ʼo ʼihi, te famili, peʼe ko he tahi ʼu faʼahiga meʼa. Kae, neʼe mole fakaʼosi ai e Salomone tana manatu. Neʼe ina toe ʼui fēnei: “Tatau aipe peʼe fai e te tagata agahala te kovi ʼo tuʼa teau pea mo maʼuli faʼifaʼitaliha ʼi he temi loaloaga, kae ʼe ʼau toe ʼiloʼi pe foki ʼe fua lelei anai kia nātou ʼaē ʼe manavasiʼi ki te ʼAtua moʼoni, koteʼuhi neʼe nātou manavasiʼi kia te ia. Kae ʼe mole fua lelei anai ki te tagata agakovi, pea ʼe mole ina fakaloaloa anai tona ʼu ʼaho, ʼaē ʼe hage he malū, koteʼuhi ʼe mole manavasiʼi ki te ʼAtua.” (Tagata Tānaki 8:​12, 13) ʼE hā lelei mai, neʼe ʼiloʼi papau e Salomone ʼe fua lelei kia tatou mo kapau ʼe tou ‘manavasiʼi ki te ʼAtua moʼoni.’ ʼO feafeaʼi? ʼE feala ke tou maʼu te tali ʼi te ʼu palalau ʼaē neʼe ina fai. Ko Sehova ʼe feala ke ina ‘fakaloaloa totatou ʼu ʼaho.’

¹⁸ Ko nātou ʼaē ʼe kei tūpulaga ʼe tonu ke nātou fakakaukau katoa ki te moʼoni ʼaenī, ʼe nātou maʼu anai he ʼu fua lelei mo kapau ʼe nātou manavasiʼi ki te ʼAtua. Kua lagi koutou fakatokagaʼi, ko te tagata lele vave ʼe feala ke tūkia, ʼo mole mālo ia ʼi te lele ʼaia. Ko he foʼi solia mālohi ʼe feala ke nātou lavā. Ko he tagata gāue ʼe poto ʼe feala ke liliu ʼo masiva. Pea ʼe ʼi ai te tahi ʼu meʼa ʼe feala ke hoko fakapunamaʼuli ʼi totatou maʼuli. Kae ʼe feala ke koutou fakamoʼoni katoa ki te faʼahi ʼaenī: Ko te meʼa ʼaē ʼe fakapotopoto ke fai pea ʼe tologa, ʼe ko tokotou maʼuli fiafia, pea mo fai te meʼa ʼaē ʼe lelei, ʼo mulimuli ki te ʼu lao ʼa te ʼAtua pea mo tona finegalo. (Tagata Tānaki 9:​11) Ko tona faka ʼuhiga ʼe tonu ke tou ako ʼi te Tohi-Tapu pe koteā te finegalo ʼo te ʼAtua, mo foaki totatou maʼuli kia te ia, pea ke tou liliu ko he Kilisitiano kua papitema.​—Mateo 28:19, 20.

19. ʼE lava fakaʼaogaʼi feafeaʼi e te kau tūpulaga tonatou maʼuli, kae koteā te tokoni fakapotopoto ʼaē ʼe tonu ke nātou mulimuli kiai?

¹⁹ ʼE mole fakakinauʼi anai e te Tupuʼaga te kau tūpulaga peʼe ko niʼihi ke nātou mulimuli ki tana takitaki. ʼE feala ke hoko atu tanatou ako, ʼo nātou ako lolotoga ni ʼu taʼu te ʼu tuʼuga tohi ʼo te poto fakatagata. ʼAki te temi, ʼe fakatupu gaʼegaʼe anai ki te sino. Peʼe feala ke nātou fai te ʼu meʼa ʼaē ʼe holi kiai tonatou loto heʼe haohaoa, peʼe nātou mulimuli ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe holi kiai tonatou ʼu mata. ʼE mahino ia, ʼe fakatupu lotomamahi te ʼu meʼa ʼaia ki ʼamuli, pea ko te faʼahiga fakaʼaogaʼi ʼaia ʼo tonatou maʼuli, ʼe vaʼiganoa anai. (Tagata Tānaki 11:9–​12:​12; 1 Soane 2:​15-​17) Koia neʼe fakaafe e Salomone te kau tūpulaga​—ko te fakaafe ʼaia ʼe tonu ke tou tokagaʼi fakalelei, tatau aipe peʼe tou tūpulaga peʼe kua tou mātuʼa: “Koia, ke ke manatuʼi tou Tupuʼaga lahi ʼi te ʼu ʼaho ʼo tou temi tūpulaga, ia muʼa ʼo te hoko mai ʼo te ʼu ʼaho faigataʼa, peʼe ko te ʼu taʼu ʼaē ka ke ʼui anai: ‘Neʼe mole ʼau fiafia ʼi te ʼu taʼu ʼaia.’ ”​—Tagata Tānaki 12:1.

20. Koteā te manatu fakapotopoto ʼaē neʼe tohi ia Tagata Tānaki?

²⁰ Koteā te meʼa ʼaē ʼe tou ʼui ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia? Koteā te meʼa ʼaē neʼe kua mahino kiai ia Salomone? Neʼe sio ia, peʼe neʼe ina sivi, “ko te ʼu gāue fuli ʼe fai ʼi te lalo laʼā, pea koʼeni! ko meʼa fuli ʼe vaʼiganoa pea ʼe ko he faiga ia ki te matagi.” (Tagata Tānaki 1:​14) ʼE mole tou maʼu ʼi te tohi ʼo te Tagata Tānaki te ʼu palalau ʼa he tagata ʼe laukovi peʼe ko he tahi ʼe mole fiafia. ʼE kau te tohi ʼaia ki te Folafola ʼaē ʼe haʼu mai te ʼAtua, pea ʼe tau mo ʼaoga ke tou vakaʼi.

21, 22. (a) Koteā te ʼu agaaga ʼo te maʼuli ʼaē neʼe sivi e Salomone? (b) Koteā te manatu fakapotopoto neʼe ina fakaʼosi ʼaki tana tohi? (c) ʼE lave feafeaʼi kia koutou takotou sivi te ʼu manatu ʼaē ʼe tuʼu ia Tagata Tānaki?

²¹ Neʼe sivi e Salomone te ʼu kinakina ʼa te tagata, mo tona ʼu fihifihia, pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe faiga kiai. Neʼe ina sivi te ʼu meʼa ʼaē ʼe hoko māhani ʼaē ʼe ko tona ikuʼaga fakatupu lotomamahi pea ʼe mole hona fua ʼe hoko ki te tokolahi. Neʼe mahino kia ia te ʼuhiga moʼoni ʼo te heʼe haohaoa ʼo te tagata pea mo tona ikuʼaga ʼaē ko te mate. Pea neʼe ina tokagaʼi te ʼatamai mālama ʼaē ʼe foaki mai e te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te ʼaluʼaga ʼo te kau mate, pea mo te ʼu ʼamanaki ki te maʼuli ʼi te temi ka haʼu. Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia neʼe sivi e te tagata ʼaē neʼe fakatuputupu tona poto e te ʼAtua, ʼio, neʼe ko he tagata neʼe kau ki te kau tagata popoto lahi ʼo te malamanei. Pea ko tana manatu fakaʼosi neʼe tohi ʼi te Tohi-Tapu ke ʼaoga kia nātou fuli ʼaē ʼe nātou fia maʼu he faka ʼuhiga moʼoni ʼo tonatou maʼuli. ʼE mole tonu koa la ke tou tali tana manatu ʼaia?

²² “Ko te manatu fakaʼosi ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia, mai tona ʼaluʼaga ʼaē kua tou fagono kia meʼa fuli: Manavasiʼi ki te ʼAtua moʼoni pea mo taupau tana ʼu fakatotonu. He ko te maʼua katoa ʼaia ʼo te tagata. Heʼe ko te ʼAtua totonu ʼe ina fakahoko anai te fakamāu ki te ʼu faʼahiga gāue fuli, ʼo ʼuhiga mo te ʼu meʼa fuli ʼaē ʼe ū, ke ʼiloʼi ai peʼe lelei peʼe kovi.”​—Tagata Tānaki 12:13, 14.

[Nota ʼi te lalo pasina]

Kei Koutou Manatuʼi Koa?

◻ Koteā te manatu fakapotopoto ʼo ʼuhiga mo te ʼu koloā ʼi tokotou maʼuli?

◻ He koʼe ʼe mole tonu ke tou faka maʼuhigaʼi fau te famili, te matagafua, peʼe ko te puleʼi ʼo ʼihi?

◻ Koteā te manatu fakaʼatua ʼaē neʼe fakaloto mālohiʼi e Salomone ke tou maʼu ʼo ʼuhiga mo te fiafia?

◻ Neʼe ʼaoga feafeaʼi kia koutou takotou vakaʼi te tohi ʼo te Tagata Tānaki?

[Paki ʼo te pasina 15]

Ko te falā pea mo te ʼu koloā ʼe mole nātou foaki mai te maʼuli fīmālie

[Paki ʼo te pasina 17]

ʼE feala ke ʼiloʼi papau e te kau tūpulaga ʼe fua lelei anai tonatou maʼuli mo kapau ʼe nātou manavasiʼi ki te ʼAtua