ʼE Feala Moʼoni Koa Ke Tou Maʼuʼuli ʼo Heʼegata?
“Faiʼako, kotea he mea lelei ke au fai, pea e au mau ai te mauli heegata?”—Mateo 19:16.
1. Koteā ʼaē ʼe feala ke tou ʼui ʼo ʼuhiga mo totatou temi maʼuli?
ʼI TE taʼu 480 ʼi muʼa ʼo totatou temi, ko te Hau Pelesia ko Xerxès 1, ʼaē ʼe fakahigoa ʼi te Tohi-Tapu ko Asuelusi, neʼe ʼalu ʼo fakasiosio tana kau solia ʼi muʼa ʼo tanatou ʼolo ʼo tau. (Esitele 1:1, 2) Ohage ko tona ʼui e te tagata fai hisitolia Keleka ko Hérodote, neʼe tagi te hau ʼi tana sio ʼaē ki tana kau solia. Koteā tona tupuʼaga? Neʼe ʼui fēnei e Xerxès: “ ʼE ʼau lotomamahi ʼi taku ʼiloʼi ʼaē ʼe nounou te maʼuli ʼo te tagata. ʼE mole he tahi ʼi te ʼu tagata fuli ʼaenī, ʼe kei maʼuli anai ʼi te ʼu taʼu e teau ʼaē ka hoko mai.” Mo koutou la, neʼe lagi koutou fakatokagaʼi te nounou ʼo te maʼuli, pea ʼe mole he tahi ʼe fia liliu ʼo matuʼa, mo mahaki, pea mo mate. ʼE tou fakaʼamu ke tou mālolohi pea mo fiafia ohage ko totatou temi tūpulaga!—Sopo 14:1, 2.
2. Koteā te ʼamanaki ʼaē ʼe maʼu e te tokolahi, pea koteā tona tupuʼaga?
2 Neʼe hā lelei te faʼahi ʼaia ʼi te nusipepa The New York Times Magazine ʼo te ʼaho 28 ʼo Sepetepeli 1997, ʼi te alatike neʼe ko tona kupu tāfito “ ʼE Nātou Fia Maʼuʼuli.” Neʼe fakahā ai te ʼu palalau ʼaenī ʼa te tagata fai kumi: “ ʼE ʼau tui ʼe tou kau ʼi te ʼuluaki taʼiake ʼaē ka feala anai ke nātou maʼuʼuli ʼo heʼegata”! ʼE lagi koutou manatu mo koutou ʼe feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata. ʼE tonu takotou manatu ʼaia heʼe fakapapau mai e te Tohi-Tapu, ʼe feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata ʼi te kele. (Pesalemo 37:29; Apokalipesi 21:3, 4) ʼE tui e ʼihi ʼe feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata, kae mole fakatafito tanatou tui ki te ʼu fakamoʼoni faka Tohi-Tapu. ʼE tou ʼiloʼi anai ʼe feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata ʼaki tatatou vakavakaʼi he ʼu fakamoʼoni ʼe lua.
Neʼe Faʼu Tatou Ke Tou Maʼuʼuli ʼo Heʼegata
3, 4. (a) He koʼe ʼe tui e ʼihi ʼe tonu ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata? (b) Koteā ʼaē neʼe ʼui e Tavite ʼo ʼuhiga mo tona faʼu?
3 Ko te tahi ʼo te ʼu fakamoʼoni ʼaē ʼe tupu ai te tui ʼa te tokolahi ki te maʼuli heʼegata, ʼe ko te ʼaluʼaga fakaofoofo ʼo totatou faʼu. Ohage la, ʼe ko he ʼaluʼaga faka milakulo te faʼu ʼo tatou ʼi te loto fatu ʼo tatatou faʼe. ʼE tohi fēnei e te tōketā ʼe fai kumi ʼo ʼuhiga mo te vaivai matuʼa: “Hili te ʼu milakulo ʼaē ʼe hoko ʼi te kamata ʼo totatou faʼu ʼo aʼu ki totatou fānauʼi, pea mo aʼu ki totatou kua fotufotuʼa, ʼe fili leva e te natula ke mole hoko atu te ʼu milakulo ʼaia ʼo heʼegata.” Ei, ka tou vakavakaʼi totatou faʼahiga faʼu faka milakulo, ʼe tou feʼekeʼaki ai pe koʼe ʼe tou mamate?
4 Kua hili kiai ni ʼu sēkulō, ko Tavite, te tagata faitohi ʼo te Tohi-Tapu, neʼe ina fakakaukauʼi ʼo ʼuhiga mo te ʼu milakulo ʼaia, kae neʼe mole feala ke sio tonu ki te ʼu meʼa ʼaē ʼe hoko ʼi te loto fatu, ohage ko tona lava fai ʼi te temi ʼaenī e te kau tagata popoto. Neʼe metitasio Tavite ki tona faʼahiga faʼu, ʼo ina tohi neʼe ‘puipui ia ia ʼi te loto fatu ʼo tana faʼe.’ Neʼe ina ʼui, ʼi te temi ʼaia neʼe ‘faʼu ai tona ʼu ifiifi.’ Neʼe toe talanoa foki ʼo ʼuhiga mo te fakatupu ʼo tona ʼu “hui” ʼi tana ʼui ʼaē neʼe ‘faʼu ʼi te lilo.’ Pea neʼe palalau Tavite ki ‘te kamata faʼufaʼu ʼo tona sino’ pea neʼe ina tohi fēnei ʼo ʼuhiga mo te temi ʼaē neʼe nofo ai ʼi te loto fatu ʼo tana faʼe: “Neʼe tohi . . . tona ʼu koga fuli ʼaia.”—Pesalemo 139:13-16.
5. Koteā te ʼu milakulo ʼaē ʼe hoko ʼi totatou faʼu ʼi te loto fatu ʼo tatatou faʼe?
5 ʼE mahino papau ia neʼe mole he paki neʼe tohi moʼoni ai te faʼahiga faʼu ʼo Tavite ʼi te loto fatu ʼo tana faʼe. Kae ʼi te metitasio ʼa Tavite ki tona ʼu “ifiifi,” mo tona “ ʼu hui,” pea mo te tahi ʼu koga ʼo tona sino, neʼe hage kia ia ko te faʼu ʼo te ʼu faʼahi ʼaia neʼe mulimuli ki he paki—ohage ko tona ʼui “neʼe tohi.” Neʼe hage neʼe maʼu e te selule ʼaē ʼi te loto fatu ʼo tana faʼe, he kogafale lahi neʼe fonu ai te ʼu tohi mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe tonu ke fai moʼo faʼufaʼu he kiʼi tamasiʼi, pea neʼe fakahā te ʼu meʼa faigataʼa ʼaia ki te ʼu selule takitahi. Koia, ʼe fakaʼaogaʼi e te sulunale Science World te ʼu palalau fakatātā ʼo ina ʼui “ ʼi te ʼu selule takitahi ʼaē ʼe ʼi te sino ʼo he kiʼi tamasiʼi ʼe kei lolotoga faʼu, ʼe maʼu ai te ‘puha’ ʼe fonu ai te ʼu paki.”
6. Koteā te ʼu fakamoʼoni ʼaē ʼe hā ai, ohage ko tona tohi e Tavite, ʼe ‘fakaofoofo totatou faʼu’?
6 Neʼe kua koutou fakakaukauʼi koa la te faʼahiga faʼufaʼu ʼo tokotou sino? Neʼe ʼui fēnei e Jared Diamond, ko te tagata ʼe ina sivisivi te agaaga ʼo te sino: “ ʼE hili ni ʼu ʼaho pea ʼe fetogi te ʼu selule ʼo totatou ʼatefēfē, ko te ʼu selule ʼo te koga tapu ʼo te tagata ʼe fetogi tuʼa tahi ʼi te ʼu māhina e lua fuli, pea ko te ʼu selule ʼo te toto ʼe fetogi tuʼa tahi ʼi te ʼu māhina e fā fuli.” Moʼo fakaʼosi, neʼe ina ʼui fēnei: ‘ ʼI te ʼaho fuli pe, ko te natula ʼe ina maumauʼi pea mo ina toe faʼu totatou sino.’ Koteā te faka ʼuhiga moʼoni ʼo te ʼu meʼa ʼaia? Ko tona faka ʼuhiga, tatau aipe peʼe koteā te loaloaga ʼo totatou maʼuli—peʼe tou taʼu 8, peʼe 80, peʼe 800—kae ʼe mālohi aipe totatou sino. Neʼe fēnei te manatu ʼa te tagata poto: “ ʼI te taʼu ka haʼu, ko selule e 98 ʼi te teau ʼi totatou sino ʼi te temi ʼaenī, ʼe fetogi anai e te tahi ʼu selule ʼaē ʼe tou maʼu ʼi te ʼaele, mo te meʼa kai, pea mo te meʼa ʼaē ʼe tou ʼinu.” Koia, ohage ko te fakavikiviki ʼaē neʼe fai e Tavite, ʼe “fakaofoofo [totatou] faʼu.”—Pesalemo 139:14.
7. ʼO fakatafito ki te faʼu ʼo totatou sino, koteā te manatu ʼa ʼihi?
7 ʼI tana sivi te faʼu ʼo totatou sino, neʼe ʼui fēnei e te tōketā ʼo ʼuhiga mo te vaivai matuʼa: “ ʼE mole mātou mahino pe koʼe ʼe tou liliu ʼo matutuʼa.” ʼE hā moʼoni mai ʼe tonu ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata. Ko te tupuʼaga la ʼaia ʼo te faiga ʼa te tagata ke ina fakahoko te faʼahi ʼaia ʼaki tana fakaʼaogaʼi tona poto. Mole heʼeki faʼa fualoa, neʼe tohi fēnei e te Tōketā ko Alvin Silverstein ʼi tana tohi Conquest of Death: “ ʼE tou mahino anai ki te haʼuʼaga ʼo te maʼuli, pea ʼe tou mahino anai . . . peʼe liliu feafeaʼi he tahi ʼo matuʼa.” Koteā anai ka hoko? Neʼe ina fakakikite fēnei: “ ʼE mole toe ʼi ai anai he ʼu hahaʼi ‘matutuʼa,’ heʼe kapau ʼe tou maʼu te fealagia ʼaē ke tou pulihi te mate pea ʼe tou toe maʼu ai anai mo te fealagia ʼaē ke tou tūpulaga ʼo heʼegata.” Ka tou vakavakaʼi te ʼu kumi ʼaē ʼe fai e te hahaʼi popoto ʼo totatou temi ʼo ʼuhiga mo te faʼahiga faʼu ʼo te tagata, pea ʼe tou manatu ai koa ʼe mole feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata? ʼE ʼi ai te tahi tupuʼaga mālohi ke tou tui ai ki te maʼuli heʼegata.
Ko Totatou Holi ʼAē Ki Te Maʼuli Heʼegata
8, 9. Koteā te meʼa ʼaē neʼe holi kiai te hahaʼi lolotoga te hisitolia?
8 Kua koutou fakatokagaʼi koa la ko te hahaʼi fuli ʼe nātou fia maʼuʼuli ʼo heʼegata? Neʼe tohi fēnei e te tōketā ʼi te sulunale Siamani: “Kua fualoa ʼaupito te holi ʼaē ʼa te hahaʼi ke nātou maʼuʼuli ʼo heʼegata.” ʼI tana fakamatala te ʼu akonaki ʼo ʼihi hahaʼi Eulopa ʼo te temi muʼa, ʼe ʼui fēnei e te tohi The New Encyclopædia Britannica: “Ko te hahaʼi maʼuhiga ʼe nātou maʼuʼuli anai ʼo heʼegata ʼi he fale hau gigila ʼe ʼaofi ʼaki te aulo.” Pea neʼe fai e te hahaʼi ia meʼa fuli moʼo fakahoko tanatou holi ʼaē ke nātou maʼuʼuli ʼo heʼegata!
9 ʼE ʼui ʼi te tohi The Encyclopedia Americana, ia taʼu e 2 000 ki muʼa atu ʼi Siaina, “ko te ʼu hau pea mo te hahaʼi ʼaē neʼe hage ni faga ōvi, ʼaē neʼe takitaki e te kau pelepitelo Taoistes, neʼe nātou līaki tanatou ʼu gāue kae nātou kumi te vai ʼo te maʼuli”—ko te vai neʼe ʼui ai ʼe feala ke kita liliu ʼo tūpulaga ʼo heʼegata. Tahi ʼaē meʼa, ʼi te lolotoga ʼo te hisitolia, neʼe faka tui e te hahaʼi ʼe feala hanatou nonofo tūpulaga tuʼumaʼu mo kapau ʼe nātou kai he ʼu faʼahiga meʼa neʼe fakafio, peʼe nātou ʼinu he ʼu faʼahiga vai.
10. ʼI totatou temi koteā te ʼu faiga ʼa te tagata moʼo fakatologa te maʼuli?
10 ʼI totatou temi, ʼe toe fakaofoofo mo te ʼu faiga ʼa te hahaʼi ke nātou fakahoko te holi ʼaē ke nātou maʼuʼuli ʼo heʼegata. Ohage la, ko ʼihi ʼi te temi nei ʼe nātou ʼai ki te ʼaisi te sino ʼa he tahi neʼe mate mahaki, ʼaki te ʼamanaki ʼaē ke toe fakaʼala ake ia ia ʼi te ka haʼu mokā kua maʼu anai he faitoʼo ki tona mahaki. Ko te tagata ʼe lagolago ki te faʼahiga fai ʼaia, ʼaē ʼe fakahigoa ko te cryogénisation, neʼe ina tohi fēnei: “Kapau ʼe tonu tatatou ʼamanaki ʼaia pea kapau ʼe tou ʼiloʼi peʼe feafeaʼi te faitoʼo peʼe ko te pulihi ʼo te ʼu mele—ʼo kau ai te ʼu mele ʼo te vaivai matuʼa—pea ko nātou ʼaē ʼe ‘mamate’ ʼi te temi nei ʼe nātou maʼu anai he maʼuli ʼe tologa ʼi te temi ʼaē ka haʼu.”
11. He koʼe ʼe holi te hahaʼi ke nātou maʼuʼuli ʼo heʼegata?
11 ʼE lagi koutou feʼekeʼaki pe koʼe ʼe mālohi feiā tatatou holi ʼaē ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata? ʼE tupu koa he “neʼe ʼai [e te ʼAtua] te heʼegata ki te fakakaukau ʼo te tagata”? (Tagata Tānaki 3:11, Revised Standard Version) ʼE ko he fehuʼi maʼuhiga! Koutou fakakaukauʼi age muʼa: Koteā te tupuʼaga ʼo tatatou holi ʼaē ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata—peʼe ʼo talu ai—mo kanapaula neʼe mole ko te fakatuʼutuʼu ʼaia ʼo totatou Tupuʼaga ke ina fakahoko tatatou holi ʼaia? Pea ʼe ko he aga ʼofa koa mo kapau neʼe ina faʼu tatou ʼaki te holi ʼaē ke tou maʼuli heʼegata kae mole ina fakagafua ke hoko te holi ʼaia?—Pesalemo 145:16.
Ko Ai ʼAē ʼe Tonu Ke Tou Falala Ki Ai?
12. Neʼe falala ʼihi kia ai, kae ʼi takotou manatu ʼe lelei koa te faʼahi ʼaia?
12 Ko ai ʼaē ʼe tonu ke tou falala ki ai ke tou maʼu ai te maʼuli heʼegata? ʼE tonu koa ke tou falala ki te poto ʼo te tagata ʼo te 20 peʼe ko te 21 sēkulō ʼaenī? Ko te alatike ʼo te sulunale The New York Times Magazine ʼaē ko tona kupu tāfito “ ʼE Fia Maʼuʼuli Heʼegata [Te Hahaʼi]” neʼe ʼui fēnei “ko te ʼuhiga ʼatua: ʼe ko te fakaʼaogaʼi e te tagata tona poto” pea neʼe talanoa ki te “fiafia ʼa te hahaʼi ʼuhi ko te ʼu meʼa ʼaē ʼe feala ke fakahoko e te faʼahi ʼaia.” Neʼe ʼui e te tagata fai kumi ʼe “falala ʼaki he loto fiafia . . . ko te faʼahiga gaohi e te tagata te ʼu eveeve ʼo totatou sino, ʼe liliu anai ʼaki te temi ʼo ina hāofaki [tatou], ʼo ina fakagata te vaivai matuʼa, ʼo lagi ina toe fakaliliu tatou ke tou toe tūpulaga.” Kae kua mahino lelei mai, neʼe mole feala ki te ʼu faiga ʼa te tagata ke nātou tāʼofi te vaivai matuʼa peʼe ina tāʼofi te mate.
13. ʼE fakahā feafeaʼi e te faʼahiga faʼu ʼo totatou ʼuto ʼe feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata?
13 Ko tona faka ʼuhiga koa ʼe mole feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata? Kailoa! Ko te faʼufaʼu ʼo totatou ʼuto, pea mo te ʼatu ʼu meʼa ʼaē ʼe feala ke ina tānaki, ʼe tou faka tui ai ʼe feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata. Ko James Watson, ko te tagata ʼe ina fai te ʼu kumi ʼi te ʼu selule, neʼe ina fakahigoaʼi totatou ʼuto ko “te meʼa faigataʼa ʼaupito, pea ʼe mole heʼeki tou maʼu he tahi meʼa feiā ʼi te ʼatulaulau.” Pea neʼe ʼui fēnei e Richard Restak, ko te tōketā ʼo te ʼu ivi: “ ʼE mole maʼu he meʼa feiā ʼi he tahi age potu ʼo te ʼatulaulau.” Kapau ʼe mole tou maʼuʼuli ʼo heʼegata, pea koteā la te ʼaoga ʼo te faʼu ʼo tatou ʼaki he ʼuto ʼe feala ke ina tānaki pea mo taupau he ʼu tuʼuga meʼa pea mo he sino neʼe fakatuʼutuʼu ia ke mālohi ʼo heʼegata?
14. (a) Koteā te manatu fakaʼosi ʼaē neʼe maʼu e te hahaʼi faitohi ʼo te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te maʼuli? (b) He koʼe ʼe tonu ke tou falala ki te ʼAtua, ka mole ki te tagata?
14 Koia, koteā te manatu fakamuli ʼaē ʼe fakapotopoto pea mo moʼoni? Neʼe mole fakatuʼutuʼu koa la pea mo faʼu tatou e he Tupuʼaga ʼe poto pea mo mālohi ʼaupito, ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata? (Sopo 10:8; Pesalemo 36:9; 100:3; Malakia 2:10; Gaue 17:24, 25) Koia ʼe ko he aga fakapotopoto tatatou manatuʼi te fakatotonu fakaʼatua ʼaenī neʼe tohi ʼi te Tohi-Tapu e te tagata fai pesalemo: “ ʼAua naʼa ke tuku tau falala ki te kau ʼaliki, peʼe ki te foha ʼo te tagata ʼaē neʼe toʼo mai te kele, ʼaē ʼe mole ʼa ia te fakamaʼuli.” He koʼe ʼe mole tonu ke tou falala ki te tagata? Koteʼuhi, ohage ko tona ʼui e te tagata fai pesalemo, “ko tona laumālie ʼe mavae, pea ʼe toe liliu ia ki te kele; ʼi te ʼaho pe ʼaia ʼe puli ai tana ʼu fakakaukau.” Koia, logope la ʼe feala ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata, kae ʼe mole lava tāʼofi e te tagata te mate. Neʼe fakaʼosi fēnei e te tagata fai pesalemo: “Manuʼia ia ia ʼaē . . . ko tona falalaʼaga ko Sehova, tona ʼAtua.”—Pesalemo 146:3-5.
ʼE Ko Te Finegalo Moʼoni Koa ʼo Te ʼAtua?
15. Koteā ʼaē ʼe hā mai ai ʼe ko te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata?
15 Kae ʼe feala ke koutou feʼekeʼaki: ‘ ʼE ko te finegalo moʼoni koa ʼo Sehova ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata?’ Ei! ʼE tuʼa lahi tana fai te fakapapau ʼaia ʼi tana Folafola. ʼE fakapapau fēnei mai e te Tohi-Tapu: “Ko te meaofa o te Atua e ko te mauli heegata.” Neʼe tohi fēnei e Soane, te kaugana ʼa te ʼAtua: “Ko te mea aeni, e ko te fakapapau nee ina [te ʼAtua] fai kia koutou, ko te mauli heegata.” Koia ʼe mole tou punamaʼuli ai ki te fehuʼi ʼaē neʼe fai e te tūpulaga kia Sesu: “Faiʼako, kotea he mea lelei ke au fai, pea e au mau ai te mauli heegata?” (Loma 6:23; 1 Soane 2:25; Mateo 19:16) ʼI tona fakahagatonu, neʼe faitohi te ʼapositolo ko Paulo ʼo ʼuhiga mo “te falala ki te mauli heegata nee fakapapau ki ai te Atua iaʼia e mole lohi i mua o te u temi heegata.”—Tito 1:2.
16. Koteā te lagi faka ʼuhiga ʼo te fakapapau ki te maʼuli heʼegata ʼaē neʼe fai e te ʼAtua “i mua o te u temi heegata”?
16 Koteā te faka ʼuhiga ʼo te fai e te ʼAtua tana fakapapau ʼo ʼuhiga mo te maʼuli heʼegata “i mua o te u temi heegata”? ʼE ʼui e ʼihi, neʼe fia ʼui e te ʼapositolo ko Paulo ko te ʼAtua, ʼi muʼa ʼo tana fakatupu te ʼuluaki taumatuʼa, ia Atama mo Eva, neʼe ina fakatuʼutuʼu ke maʼuli te hahaʼi ʼo heʼegata. Pea kapau la neʼe manatu Paulo neʼe fai e Sehova tana fakapapau ʼi te kua ʼosi fakatupu ʼa te tagata, pea ʼe toe hā lelei mai neʼe ko te finegalo ʼa te ʼAtua ke maʼuli ʼo heʼegata te tagata.
17. He koʼe neʼe kapu ia Atama mo Eva mai te ʼōloto ʼo Eteni, pea he koʼe neʼe fakatuʼu te ʼu kelupimi ʼi te hūʼaga?
17 ʼE ʼui e te Tohi-Tapu, ʼi te ʼōloto ʼo Eteni “neʼe fakatupu e Sehova ʼAtua mai te kele . . . te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli.” Neʼe kapu ia Atama mai te ʼōloto “naʼa ina kapa tona nima ʼo toli moʼoni mo te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli pea mo ina kai pea mo maʼuli ai”—ei, ʼo heʼegata! ʼI tana ʼosi kapu ia Atama mo Eva mai te ʼōloto ʼo Eteni, neʼe fakatuʼu ai leva e Sehova “te ʼu kelupimi pea mo te heletā ulo neʼe takaminomino tuʼumaʼu moʼo leʼoleʼo ʼo te ala ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli.”—Senesi 2:9; 3:22-24.
18. (a) Koteā ʼaē neʼe feala ke hoko kia Atama mo Eva mo kanapaula neʼe nā kai ki te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli? (b) Koteā ʼaē neʼe faka ʼuhiga ki te kai ʼo te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼaia?
18 Kanapaula neʼe tuku kia Atama mo Eva ke nā kai te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli, pea koteā ʼaē neʼe feala ke hoko kia nāua? Neʼe feala ke nā maʼuʼuli ʼo heʼegata ʼi te Palatiso! Neʼe ʼui fēnei e te tahi tagata sivi Tohi-Tapu: “Neʼe lagi maʼu e te fuʼu ʼakau ʼaia ʼo te maʼuli te fealagia ʼaē ke ina tāʼofi te vaivai matuʼa, peʼe ke ina tāʼofi te fakavaivai ʼo te mālohi, ʼaē ʼe iku ai ki te mate.” Neʼe ina toe ʼui “neʼe toe maʼu mo te ʼu ʼakau ʼi te palatiso neʼe feala ke nātou tāʼofi” te vaivai matuʼa. Kae ʼe mole ʼui e te Tohi-Tapu neʼe maʼu e te fuʼu ʼakau ʼaia ʼo te maʼuli te fealagia ʼaē ke ina foaki te maʼuli. Ko te fuʼu ʼakau ʼaia ʼe ina fakatātā te fakapapau ʼa te ʼAtua ke ina foaki te maʼuli heʼegata kia ia ʼaē ʼe ka fakagafua age ki ai ke ina kai ki te ʼu fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼaia.—Apokalipesi 2:7.
Neʼe Mole Fetogi e Te ʼAtua Tana Fakatuʼutuʼu
19. He koʼe neʼe mate ia Atama, pea he koʼe ʼe toe mamate mo tona hōloga ʼo kau ai mo tatou?
19 ʼI te temi ʼaē neʼe agahala ai Atama, neʼe mole kei feala ke maʼuli heʼegata, ia ia pea mo tona hōloga fuli. (Senesi 2:17) ʼI tana kua agahala ʼuhi ko tana talagataʼa, neʼe liliu ai ʼo heʼe haohaoa, ʼo ina maʼu he ʼu mele. ʼO kamata mai ai, neʼe liliu te sino ʼo Atama ohage neʼe kua fakatuʼutuʼu ke mate. Ohage ko tona fakahā ʼi te Tohi-Tapu: “Ko te u totogi o te agahala e ko te mate.” (Loma 6:23) Tahi ʼaē meʼa, neʼe kau mo te hōloga heʼe haohaoa ʼa Atama ʼi te fakatuʼutuʼu ʼaē ki te mate, kae mole ki te maʼuli heʼegata. ʼE fakamahino fēnei mai e te Tohi-Tapu: “Aki he tagata e tahi nee hu mai te agahala ki te malama-nei pea aki te agahala ia te mate, pea nee ausia e te mate te tagata fuape: pea tahi, kua agahala fuli.”—Loma 5:12.
20. Koteā ʼaē ʼe hā mai ai neʼe tonu ke maʼuli ʼo heʼegata te tagata ʼi te kele?
20 Kae ʼe feafeaʼi anai mo kanapaula neʼe mole agahala Atama? ʼE feafeaʼi anai mo kanapaula neʼe mole talagataʼa ki te ʼAtua peʼe kanapaula neʼe fakagafua ke ina kai te fua ʼo te fuʼu ʼakau ʼo te maʼuli? ʼE maʼuli ʼo heʼegata anai ʼifea? ʼI selo? Kailoa! Neʼe mole ʼui age e te ʼAtua kia Atama ʼe ʼalu anai ki selo. Neʼe tonu ke ina gāueʼi te kele. ʼE fakamahino mai e te Tohi-Tapu ko “Sehova ʼAtua neʼe ina fakatupu mai te kele te ʼu faʼahiga fuʼu ʼakau kehekehe ʼaē neʼe matalelei ki te sio pea mo lelei ki te kai” pea ina toe ʼui fēnei: “Neʼe toʼo e Sehova ʼAtua te tagata pea neʼe ina tuku ki te ʼōloto ʼo Eteni ke ina gāueʼi pea mo ina taupau.” (Senesi 2:9, 15) ʼI te ʼosi faʼu ʼo Eva ke liliu ko he hoa ʼo Atama, neʼe foaki kia nāua te tahi ʼu gāue ke nā fakahoko ʼi te kele. Neʼe ʼui fēnei e te ʼAtua kia nāua: “Koulua fanaunau, pea koulua liliu ʼo hahaʼi, pea koulua fakafonu te kele, pea koulua puleʼi, pea koulua pule ki te ʼu ika ʼo te tai, pea mo te ʼu manulele ʼo te lagi, pea mo te meʼa maʼuli fuli ʼe gaūgaūe ʼi te fuga kele.”—Senesi 1:28.
21. Neʼe koteā te ʼu ʼamanaki taulekaleka ʼaē neʼe feala ke maʼu e te ʼuluaki taumatuʼa?
21 Koutou fakakaukauʼi age muʼa te ʼamanaki taulekaleka ʼaē neʼe feala ke maʼu e Atama mo Eva ʼi te kele, ʼaki te ʼu fakatotonu ʼaia mai te ʼAtua! Neʼe tonu ke nā taupau he ʼu tamaliki tagata mo fafine haohaoa ʼi te Palatiso ʼi te kele. ʼI te lahilahi ake ʼo tanā fānau, ʼe nātou fiafia fakatahi anai ʼi tanatou maʼu fānau pea mo tanatou fai ʼōloto moʼo taupau tuʼumaʼu te Palatiso ʼaia. ʼI tanatou puleʼi te ʼu manu, ʼe maʼuli fiafia anai te hahaʼi ʼi te kele katoa. Koutou fakakaukauʼi age muʼa ki te fiafia ʼaē neʼe feala ke nātou maʼu ʼi te fakalahi ʼo te ʼu tuʼakoi ʼo te ʼōloto ʼo Eteni, moʼo fakaliliu te kele katoa ko he palatiso! ʼE mole koutou fiafia anai koa ʼi te maʼuli mo takotou ʼu fānau haohaoa ʼi te kele taulekaleka, ʼo mole koutou tuʼania naʼa koutou liliu ʼo matutuʼa pea mo mamate? Koutou tuku ki tokotou loto ke ina tali ki te fehuʼi ʼaia.
22. He koʼe ʼe feala ke tou tui papau neʼe mole fetogi e te ʼAtua tana fakatuʼutuʼu ʼo ʼuhiga mo te kele?
22 Kae ʼi te talagataʼa ʼa Atama mo Eva pea mo tonā kapu ʼi te ʼōloto ʼo Eteni, neʼe fetogi ai koa e te ʼAtua tana fakatuʼutuʼu ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi, ʼaē neʼe tonu ke maʼuʼuli ʼo heʼegata ʼi te Palatiso ʼi te kele? Kailoa! Kapau neʼe ina fetogi, pea ʼe ko he fakahā ʼaia neʼe mole lava fakahoko e te ʼAtua te fakatuʼutuʼu ʼaē neʼe ina fai ʼi te kamataʼaga. ʼE feala ke tou tui papau ʼe fakahoko anai e te ʼAtua te meʼa ʼaē neʼe ina fakapapau, heʼe ina ʼui tonu fēnei: “ ʼE feiā anai taku folafola ʼaē ʼe mavae atu ʼi toku gutu. ʼE mole toe liliu mai anai kia te ʼau ka mole hona ʼu fua, kae ʼe mahino papau ia ʼe ina fai anai te meʼa ʼaē kua ʼau leleiʼia, pea ʼe lava lelei moʼoni anai te meʼa ʼaē neʼe ʼau fekauʼi ki ai.”—Isaia 55:11.
23. (a) Koteā ʼaē ʼe ina toe fakamoʼoni mai ʼe ko te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ke maʼu e te kau agatonu te maʼuli heʼegata ʼi te kele? (b) Koteā ʼaē ka tou talanoa anai kiai ʼi te alatike ka hoa mai?
23 ʼE fakahā lelei mai ʼi te Tohi-Tapu neʼe mole fetogi te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te kele, neʼe ina fakapapau fēnei: “ ʼE maʼu anai te kele e te kau faitotonu, pea ʼe nātou nonofo ai anai ʼo talu ai.” ʼO feiā mo Sesu Kilisito neʼe ina ʼui ʼi tona Akonaki ʼi te Moʼuga, ʼe maʼu anai te kele e te kau agamālū. (Pesalemo 37:29; Mateo 5:5) Kae ʼe lava feafeaʼi hatatou maʼu te maʼuli heʼegata, pea koteā ʼaē ʼe tonu ke tou fai moʼona maʼu? ʼE tou palalau anai ki te faʼahi ʼaia ʼi te alatike ʼaē ka hoa mai.
ʼE Koutou Tali Feafeaʼi Anai?
◻ He koʼe ʼe faka tui te tokolahi ki te maʼuli heʼegata?
◻ He koʼe ʼe tonu ke tou tui papau neʼe faʼu tatou ke tou maʼuʼuli ʼo heʼegata?
◻ Neʼe koteā te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ʼi te kamataʼaga ʼo ʼuhiga mo te hahaʼi pea mo te kele?
◻ He koʼe ʼe feala ke tou tui papau ʼe fakahoko anai e te ʼAtua tana fakatuʼutuʼu ʼaē neʼe ina fai ʼi te kamataʼaga?