Koutou Tokagaʼi Te Folafola Faka Polofeta ʼa Te ʼAtua Ki Totatou Temi
“Ke ke mahino, Ê foha ʼo te tagata, ko te meʼa ʼaē ʼe hā ʼe faka ʼuhiga ki te temi fakaʼosi.”—Taniela 8:17.
1. ʼO ʼuhiga mo totatou temi, koteā ʼaē ʼe loto e Sehova ke ʼiloʼi e te hahaʼi fuli?
ʼE MOLE taupau e Sehova maʼa ia te ʼiloʼi ʼo te ʼu meʼa ʼaē ka hoko ʼi te ka haʼu. Kae ʼe ina Fakahā te ʼu meʼa fakalilo. ʼI tona fakahagatonu, ʼe ina loto ke tou ʼiloʼi fuli kua tou ʼi “te temi fakaʼosi.” ʼE ko he ʼu logo maʼuhiga ʼaia ki te toko 6 miliale hahaʼi ʼaē ʼe maʼuʼuli nei ʼi te kele!
2. He koʼe kua tuʼania te hahaʼi ki te ka haʼu ʼo te malamanei?
2 ʼE tou punamaʼuli koa ki te kua vave fakaʼauha ʼo te mālama ʼaenī? Kua lava haʼele te tagata ʼi te māhina, kae ʼe mole feala ke haʼele fīmālie ʼi te ʼu ala ʼo te kele. ʼE lahi te ʼu meʼa ʼe feala ke ina fakaʼaogaʼi moʼo teuteuʼi he loto fale, kae ʼe mole feala ke ina tāʼofi te ʼāsili mavetevete ʼo te ʼu famili. Pea kua lahi te ʼu meʼa ʼe ina ʼiloʼi, kae ʼe mole feala ke ina akoʼi ki te hahaʼi ke nātou maʼuʼuli ʼi te tokalelei. ʼE lagolago te ʼu fua kovi ʼaia ki te ʼatu ʼu fakamoʼoni faka Tohi-Tapu ʼaē ʼe nātou fakahā mai ʼe tou maʼuʼuli ʼi te temi fakaʼosi.
3. Ko ʼanafea ʼaē neʼe ʼuluaki fakaʼaogaʼi ai ʼi te kele, te kupuʼi palalau ʼaē ko “te temi fakaʼosi”?
3 Ko te kupuʼi palalau maʼuhiga ʼaia—“te temi fakaʼosi”—neʼe ʼuluaki fakaʼaogaʼi ʼi te kele, e te ʼaselo ko Kapeliele ia taʼu e 2 600 ki muʼa atu. Neʼe mataku te polofeta ʼo te ʼAtua ʼi tana logo ki te ʼui fēnei ʼa Kapeliele: “Ke ke mahino, Ê foha ʼo te tagata, ko te meʼa ʼaē neʼe hā ʼe faka ʼuhiga ki te temi fakaʼosi.”—Taniela 8:17.
ʼE Ko “Te Temi Fakaʼosi” ʼAenī!
4. Koteā te tahi ʼu ʼaluʼaga ʼaē ʼe toe talanoa ai te Tohi-Tapu ki te temi fakaʼosi?
4 Ko te ʼu kupuʼi palalau “te temi fakaʼosi” pea mo “te temi ʼaē kua fakakatofa ki te fakaʼosi,” ʼe hā tuʼa ono ʼi te tohi ʼo Taniela. (Taniela 8:17, 19; 11:35, 40; 12:4, 9) ʼE faka ʼuhiga ki “te ʼu ʼaho fakamuli” ʼaē neʼe fakakikite e te ʼapositolo ko Paulo. (2 Timoteo 3:1-5) Neʼe talanoa Sesu Kilisito ki te temi ʼaia ʼo ina faka ʼuhiga ki tana “ ʼi henī” ʼi tona ʼuhiga Hau ʼaē neʼe fakanofo ʼi selo.—Mateo 24:37-39, MN.
5, 6. Ko ai ʼaē neʼe ‘feʼoloʼaki ʼi hē mo hē’ lolotoga te temi fakaʼosi, pea koteā tona ikuʼaga?
5 ʼE ʼui fēnei ia Taniela 12:4: “Kia koe, Ê Taniela, taupau fakalilo te ʼu folafola pea mo fakamaʼu te tohi, ʼo aʼu ki te temi fakaʼosi. Tokolahi ʼe nātou feʼoloʼaki anai ʼi hē mo hē, pea ko te ʼatamai mālama moʼoni ʼe mahu anai ia.” ʼE lahi te ʼu meʼa ʼaē neʼe tohi e Taniela neʼe taupau fakalilo pea mo fakamaʼu lolotoga ni ʼu sēkulō pea neʼe mole mahino kiai te tagata. Kae kua feafeaʼi ia ʼaho nei?
6 ʼI te temi ʼaenī ʼo te fakaʼosi, neʼe tokolahi te kau Kilisitiano agatonu neʼe nātou ‘feʼoloʼaki ʼi hē mo hē’ ʼi te ʼu pasina ʼo te Folafola ʼa te ʼAtua, te Tohi-Tapu. Pea koteā tona fua? Neʼe tapuakina e Sehova tanatou ʼu faiga, he kua mahu te ʼatamai mālama totonu. Ohage la, neʼe tapuakina te kau Fakamoʼoni fakanofo ʼa Sehova, ʼaki te fakasiosio tonu ʼaē neʼe ina faka fealagia ke nātou mahino neʼe fakanofo Hau Sesu Kilisito ʼi selo ʼi te taʼu 1914. ʼO mulimuli ki te ʼu palalau ʼa te ʼapositolo ia 2 Petelo 1:19-21, ko te kau fakanofo ʼaia pea mo tanatou ʼu kaumeʼa faitotonu, ʼe nātou ‘tokagaʼi te folafola faka polofeta’ pea mo nātou tui papau ʼe ko te temi ʼaenī ʼo te fakaʼosi.
7. Koteā te ʼu fakamatala ʼaē ʼe makehe ai te tohi ʼo Taniela?
7 ʼE lahi te ʼu ʼaluʼaga ʼaē ʼe makehe ai te tohi ʼo Taniela. ʼE talanoa te tohi ʼaia ki te hau ʼe ina ʼamanaki tāmateʼi tana ʼu tagata popoto, heʼe mole feala ke nātou fakahā age pea mo fakamahino age tana moemisi faigataʼa, kae ʼe lava fakamahino ia e te polofeta ʼa te ʼAtua. Ko te ʼu tūpulaga ʼe toko tolu ʼe mole nātou fia tauhi ki te foʼi fakatātā, pea neʼe lī nātou ki te gutuʼumu kakaha ʼaupito, kae ʼe mole nātou mamate ai. Lolotoga te kātoaga, ko te lauʼi teau hahaʼi neʼe nātou sio ki te nima, ʼe ina tohi ʼi te kaupā ʼo te fale hau, te ʼu kupu ʼe mole nātou mahino kiai. ʼE fai te fasituʼu e te ʼu tagata, ʼo tupu ai te lī ʼa te tagata matuʼa ki te luo ʼo te ʼu laione, kae neʼe mole kai ia ia. ʼE hā te ʼu manu e fā, pea ʼe ʼi ai tonatou faka ʼuhiga faka polofeta ki te temi fakaʼosi.
8, 9. ʼE lava ʼaoga feafeaʼi kia tatou te tohi ʼo Taniela, tāfito ia ʼaho nei, ʼi te temi fakaʼosi?
8 ʼE hā lelei mai ko koga kehekehe tāfito e lua ʼo te tohi ʼo Taniela. Ko te tahi koga ʼe ko te ʼu fakamatala, pea ko te tahi koga ʼe ko he ʼu lea faka polofeta. Ko te ʼu koga ʼaia e lua ʼe nā fakaloto mālohiʼi tatatou tui. ʼE fakahā mai e te ʼu fakamatala ʼo te tohi ʼaia, ko Sehova ʼAtua ʼe ina tapuakina ia nātou ʼaē ʼe nonofo agatonu kia te ia. Pea ko te ʼu lea faka polofeta ʼe nātou fakamālohiʼi tatatou tui, heʼe hā ʼaki mai ʼe ʼiloʼi fakatomuʼa e Sehova te mafuliʼaga ʼo te hisitolia ʼi ni ʼu sēkulō peʼe ko ni ʼu taʼu ʼe lauʼi afe ki muʼa atu.
9 Ko te ʼu lea faka polofeta kehekehe ʼaē neʼe fakamatala e Taniela, ʼe talanoa fakahagatonu ki te Puleʼaga ʼa te ʼAtua. ʼI tatatou sio ki te hoko ʼo te ʼu lea faka polofeta ʼaia, ʼe fakaloto mālohiʼi ai tatatou tui ʼo feiā mo tatatou tui papau ʼe tou maʼuʼuli ʼi te temi fakaʼosi. Kae ko ʼihi hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe nātou fakafihiʼi te tohi ʼo Taniela, ʼo nātou ʼui, neʼe tohi tona ʼu lea faka polofeta ʼi te kua ʼosi hoko ʼo te ʼu meʼa ʼaē neʼe nātou fakakikite. Kapau ʼe moʼoni te ʼu valoki ʼaia, pea ʼe lagaʼi ai he ʼu fehuʼi maʼuhiga ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼaē neʼe fakakikite e te tohi ʼo Taniela ki te temi fakaʼosi. Tahi ʼaē meʼa, ʼe fakafihiʼi e te hahaʼi lotolotolua te ʼu fakamatala ʼo te tohi ʼaia. Koia tou vakaʼi muʼa te tohi ʼaia.
ʼE Fakamāuʼi!
10. Neʼe fakamāuʼi feafeaʼi te tohi ʼo Taniela?
10 Koutou fakakaukauʼi age muʼa, ʼe koutou ʼi te fale fakamāu, pea ʼe koutou talitali ki te fakamāu. Ko te avoka ʼo te puleʼaga ʼe ina tukugakoviʼi te tagata ʼo ina ʼui neʼe kākā. Ko te tohi ʼo Taniela ʼe ko he tohi moʼoni neʼe fai e te polofeta Hepeleo neʼe maʼuli ʼi te fitu pea mo te ono sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi. Kae ko te hahaʼi sivi Tohi-Tapu ʼe nātou ʼui ʼe kākā te tohi ʼaia. Koia, tou ʼuluaki vakaʼi muʼa peʼe ʼalutahi te ʼu fakamatala ʼaē ʼe tuʼu ʼi te tohi ʼaia mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko ʼi te hisitolia.
11, 12. Koteā ʼaē neʼe hoko ki te ʼui ʼaē ko Pelesasā neʼe mole maʼuli moʼoni?
11 Ohage la, tou vakaʼi te faʼahi ʼaē ʼe feala ke tou ʼui ʼe ko te hau neʼe galoʼi. ʼE fakahā e te kapite 5 ʼo Taniela; ko Pelesasā neʼe hau ʼi Papiloni ʼi te temi ʼaē neʼe ʼohofiʼi ai te puleʼaga ʼaia ʼi te taʼu 539 ʼi muʼa ʼo totatou temi. Neʼe fakafihiʼi e te hahaʼi sivi Tohi-Tapu te faʼahi ʼaia, he neʼe mole maʼu te higoa ʼo Pelesasā ʼi he tahi age tohi, gata pe ki te Tohi-Tapu. Pea neʼe ʼui e te hahaʼi fai hisitolia ʼo te temi muʼa, neʼe ko Naponite te hau fakamuli ʼo Papiloni.
12 Kae ʼi te taʼu 1854, neʼe fai te ʼu kumi ʼi te ʼu toega kolo ʼo te kolo Papiloni ʼāfea ko Ule, ʼaē ʼi te temi nei ko Ilakia, pea neʼe maʼu ai te ʼu maka takafuafua. ʼI te ʼu maka ʼaia neʼe tohi te kole ʼaē neʼe fai e te Hau ko Naponite, pea ʼe talanoa ai kia “Pele-sale-usule, toku foha lahi.” Koia neʼe fakamoʼoni ai e te hahaʼi sivi Tohi-Tapu, ko te tagata ʼaia ʼe ko Pelesasā ʼaē ʼe talanoa kiai te tohi ʼo Taniela. Neʼe mole galoʼi te hau ʼaia, kae neʼe mole maʼu tona higoa ʼi te ʼu tohi fakamālama. ʼE ko te fakamoʼoni pe ʼaia e tahi ʼi te ʼu tuʼuga fakamoʼoni ʼaē ʼe nātou fakahā mai ko te tohi ʼo Taniela ʼe moʼoni. ʼE fakahā mai e te fakamoʼoni ʼaia ko te tohi ʼo Taniela ʼe kau moʼoni ʼi te Folafola ʼa te ʼAtua, pea ʼe tonu ke tou tokagaʼi lelei ʼi te temi fakaʼosi ʼaenī.
13, 14. Neʼe ko ai ia Nepukanesa, pea ko ai te ʼu ʼatua loi ʼaē neʼe tauhi tāfito kiai?
13 Ko te koga tāfito ʼo te tohi ʼo Taniela ʼe ko te ʼu lea faka polofeta, ʼaē ʼe talanoa ki te fefakahoahoaʼaki ʼo te ʼu mālohi faka malamanei, pea mo te ʼu meʼa ʼaē ka fakahoko e ʼihi pule ʼo te ʼu mālohi ʼaia. Ko te tahi ʼo te ʼu pule ʼaia neʼe fakahigoaʼi ko te tagata tau ʼaē neʼe ina laga tona puleʼaga. ʼI tona ʼuhiga tama ʼaliki ʼo Papiloni, ko ia mo tana foʼi solia neʼe nātou maumauʼi te ʼu mālohi ʼo Neko, te Falaone ʼo Esipito ʼi Kalekemise. Kae neʼe ʼi ai te logo neʼe ina fakatotonu ai ki te tama ʼaliki ʼaia ʼo Papiloni ke ina tuku ki tona ʼu senelale ke nātou fakaʼosi te tau. ʼI tana logo ʼaē kua mate tana tāmai ko Napopolasale, neʼe fakanofo hau ai te tama tūpulaga ʼaia ko Nepukanesa, ʼi te taʼu 624 ʼi muʼa ʼo totatou temi. Lolotoga tana nofo hau ia taʼu e 43, neʼe ina laga te puleʼaga ʼaē neʼe kau kiai te ʼu telituale neʼe nofoʼi ki muʼa atu e te kau Asilia, pea neʼe ina fakalahi atu ki Silia pea mo Palesitina ʼo aʼu ki te ʼu tuʼakoi ʼo Esipito.
14 Neʼe tauhi tāfito ia Nepukanesa kia Maletuke, te ʼatua tāfito ʼo Papiloni. Neʼe tui e te hau ʼaia ʼe ko Maletuke ʼaē neʼe ina foaki te mālo ʼi te ʼu tau fuli ʼaē neʼe ina fakahoko. ʼI Papiloni, neʼe laga e Nepukanesa pea mo fakamataleleiʼi te ʼu fale lotu maʼa Maletuke pea mo te tahi ʼu ʼatua ʼo Papiloni. Ko te fakatātā aulo ʼaē neʼe fakatuʼu e te hau Papiloni ʼaia ʼi te mafa ʼo Tula, neʼe lagi ina faʼu maʼa Maletuke. (Taniela 3:1, 2) Pea ʼe hā mai ʼi tana ʼu fakatuʼutuʼu ki te tau, neʼe falala ʼaupito Nepukanesa ki te ʼu meʼa faifakalauʼakau.
15, 16. Koteā ʼaē neʼe fai e Nepukanesa maʼa Papiloni, pea koteā ʼaē neʼe hoko ʼi te temi ʼaē neʼe laupisi ai ʼo ʼuhiga mo tona ʼuhiga lahi?
15 ʼI te fakaʼosi e Nepukanesa te ʼu kaupā mātolu ʼo Papiloni ʼaē neʼe kamata laga e tana tāmai, neʼe hage te kolo ʼe mole feala hona ʼohofiʼi. Moʼo fakafimālieʼi te loto ʼo tona ʼohoana Metia, ʼaē neʼe manamanatu ki te ʼu moʼuga pea mo te ʼu vao matuʼa ʼo tona fenua, ʼe ʼui neʼe faʼu e Nepukanesa te ʼu ʼōloto ʼe tautau—ʼaē ʼe kau ʼi te ʼu mātaga e fitu ʼo te temi muʼa. Neʼe ina fakaliliu ia Papiloni ko te kolo ʼaē neʼe lahi tokotahi tona puipui ʼi te temi ʼaia. Pea neʼe laupisi ʼaupito ʼo ʼuhiga mo te tafitoʼaga ʼaia ʼo te tauhi hala!
16 ʼI te tahi ʼaho, neʼe laupisi fēnei ia Nepukanesa: “ ʼE mole koa la ko te Papiloni Lahi ʼaia, ʼaē neʼe ʼau laga ʼe ʼau totonu?” Kae ohage ko tona ʼui ia Taniela 4:30-36, “ ʼi te kei lolotoga palalau ʼa te hau,” neʼe liliu ʼo ʼuluvale. Neʼe mole kei lava hau ia taʼu e fitu, pea neʼe ina kai te vao, ohage pe ko tona fakakikite e Taniela. Pea neʼe toe fakatuʼu tona puleʼaga. ʼE koutou ʼiloʼi koa te faka ʼuhiga ʼo te ʼu meʼa fuli ʼaia? ʼE feala koa hakotou fakamahino pe koteā te fakahoko tāfito ʼo te faʼahi ʼaia kia tatou ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼi te temi fakaʼosi?
Tou Fakapipiki Te ʼu Koga Faka Polofeta
17. ʼE feafeaʼi anai hakotou fakamatala te agaaga faka polofeta ʼo te moemisi ʼaē neʼe fakahā e te ʼAtua kia Nepukanesa, ʼi te lua taʼu ʼo tana nofo hau ʼi tona ʼuhiga pule faka malamanei?
17 ʼI te temi nei, tou fakapipiki ʼihi koga faka polofeta ʼo te tohi ʼo Taniela. Lolotoga te lua taʼu ʼo te nofo hau ʼo Nepukanesa, te pule faka malamanei ʼi te lea faka polofeta ʼo te Tohi-Tapu (ʼi te taʼu 606/605 ʼi muʼa ʼo totatou temi), neʼe fakahā e te ʼAtua kia ia te moemisi fakamataku. ʼE ʼui e te kapite 2 ʼo Taniela, neʼe hā ʼi te moemisi ʼaia te fakatātā lahi, ko tona ʼulu neʼe faʼu ʼaki te aulo, ko tona fatafata pea mo tona ʼu nima neʼe faʼu ʼaki te siliva, ko tona fatu pea mo tona ʼu kauaga neʼe faʼu ʼaki te kapa, ko tona ʼu vaʼe neʼe faʼu ʼaki te ukamea pea ko tona ʼu kauʼi vaʼe neʼe fio ʼaki te ukamea pea mo te kele. Koteā ʼaē neʼe fakatātā e te ʼu koga kehekehe ʼaia ʼo te fakatātā?
18. Ko ai ʼaē neʼe ina fakatātā te ʼulu aulo, mo te fatafata pea mo te ʼu nima siliva, mo te fatu pea mo te kauaga ʼo te fakatātā ʼaē neʼe hā ʼi te moemisi?
18 Neʼe ʼui fēnei e te polofeta ʼa te ʼAtua kia Nepukanesa: “Ko koe, Ê hau, . . . ko koe tonu te ʼulu aulo.” (Taniela 2:37, 38) Neʼe ko Nepukanesa te pule ʼo te ʼu hōloga hau ʼo te Puleʼaga ʼo Papiloni. Neʼe fakahifo te puleʼaga ʼaia e te kau Metia mo te kau Pelesia, ʼaē ʼe fakatātā e te fatafata pea mo te ʼu nima siliva ʼo te fakatātā. Neʼe hoa kiai te Puleʼaga ʼo Heleni, ʼaē neʼe fakatātā e te fatu pea mo te kauaga kapa. Neʼe kamata feafeaʼi te mālohi faka malamanei ʼaia?
19, 20. Neʼe ko ai ia Alexandre le Grand, pea koteā ʼaē neʼe ina fai moʼo fakaliliu ia Heleni ko he mālohi faka malamanei?
19 ʼI te fā sēkulō ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe fai e te tama tūpulaga te gāue maʼuhiga ʼaupito ʼi te fakahoko ʼo te lea faka polofeta ʼo Taniela. Neʼe tupu ʼi te taʼu 356 ʼi muʼa ʼo totatou temi, pea neʼe fakahigoaʼi e te hahaʼi ko Alexandre le Grand. ʼI te ʼosi fakapogi ʼo tana tāmai ko Filipe ʼi te taʼu 336 ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe fakanofo ia Alexandre ʼi tona taʼu 20, ke hau ki Masetonia.
20 ʼI te kamata ʼo te māhina ʼo Maio 334 ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe ʼalu ia Alexandre ʼo tauʼi te ʼu puleʼaga. Neʼe mole hahaʼi tana kau solia, he neʼe ko te toko 30 000 kau solia pea mo te toko 5 000 kau tagata heka hōsi, kae neʼe nātou mālolohi. ʼI te taʼu 334 ʼi muʼa ʼo totatou temi, ʼi te Vaitafe ʼo Granique ʼi te potu noleto uesite ʼo Asie Mineure (ʼi te temi nei ko Tulukia), neʼe ʼuluaki mālo ai ia Alexandre ʼi tana tauʼi te kau Pelesia. Pea ʼi te taʼu 326 ʼi muʼa ʼo totatou temi, neʼe puleʼi nātou e te tagata tau mālohi ʼaia pea neʼe hoko atu tana ʼu tau ʼo aʼu ki te potu esite ki te Vaitafe ʼo Indus, ʼaē ʼe tuʼu ʼi te temi nei ʼi Pakisitani. Kae ʼi tana nofo ʼi Papiloni, neʼe mole mālo leva ia Alexandre ʼi tana tau fakamuli. ʼI te ʼaho 13 ʼo Sūnio 323 ʼi muʼa ʼo totatou temi, ʼi tona taʼu 32 pea mo māhina e 8, neʼe mole ina lavaʼi te fili lahi, ʼaē ko te mate. (1 Kolonito 15:55) Kae ʼi tana ʼu mālo ʼaia, neʼe liliu Heleni ko te mālohi faka malamanei, ohage pe ko tona fakakikite e te lea faka polofeta ʼo Taniela.
21. ʼO hilifaki ki te Puleʼaga ʼo Loma, koteā te tahi mālohi faka malamanei neʼe fakatātā e te ʼu vaʼe ukamea ʼo te fakatātā ʼaē neʼe hā ʼi te moemisi?
21 Koteā ʼaē ʼe fakatātā e te ʼu vaʼe ukamea ʼo te fakatātā lahi? Neʼe ko Loma, ʼaē ohage ko he ukamea, neʼe ina maumauʼi pea mo molehi te Puleʼaga ʼo Heleni. Neʼe mole nātou fai he fakaʼapaʼapa ki te Puleʼaga ʼa te ʼAtua ʼaē neʼe tala e Sesu Kilisito, kae neʼe matehi ia ia e te kau Loma ʼi te pou fakamamahi ʼi te taʼu 33 ʼo totatou temi. Neʼe fakatagaʼi e Loma te ʼu tisipulo ʼa Sesu he neʼe ina fia molehi te Lotu Faka Kilisitiano moʼoni. Kae ko te ʼu vaʼe ukamea ʼo te fakatātā ʼaē neʼe sio kiai Nepukanesa ʼi tana moemisi, neʼe mole ina fakatātā pe te Puleʼaga ʼo Loma, kae ʼe ina toe fakatātā foki mo te puleʼaga ʼaē neʼe tupu mai ai—te Mālohi Faka Malamanei ʼo Pilitania mo Amelika.
22. ʼE tokoni feafeaʼi mai te fakatātā ʼo te moemisi ke tou mahino ai kua tou aʼu ki te temi fakaʼosi?
22 Ko he sivi fakalelei ʼe ina fakamoʼoni kua tou maʼuʼuli ʼi te temi fakaʼosi, heʼe kua tou aʼu ki te ʼu vaʼe ukamea pea mo kelekele, te koga fakaʼosi ʼo te fakatātā ʼo te moemisi. Ko ʼihi ʼu puleʼaga ʼi te temi nei ʼe nātou hage ko te ukamea heʼe nātou aga fefeka, kae ko ʼihi ʼe nātou hage ko te kele. Logola te maumau gafua ʼo te kele, ʼaē neʼe faʼu ʼaki “te hōloga ʼo te hahaʼi,” kae neʼe maʼua ki te ʼu pule ʼaē ʼe nātou hage ko te ukamea, ke nātou tuku ki te hahaʼi ke nātou valokiʼi te ʼu puleʼaga ʼaē ʼe nātou puleʼi nātou. (Taniela 2:43; Sopo 10:9) ʼE mahino ia, ʼe mole feala ke fua lelei te fakatahiʼi ʼo he ʼu pule aga fefeka pea mo te hahaʼi, ohage pe ko te mole lelei ke fio te ukamea pea mo te kele. Kae kua vave fakagata e te Puleʼaga ʼa te ʼAtua te mālama faka politike ʼaenī kua maveuveu.—Taniela 2:44.
23. ʼE koutou fakamatala feafeaʼi anai te moemisi pea mo te ʼu meʼa ʼaē neʼe hā kia Taniela ʼi te ʼuluaki taʼu ʼo te nofo hau ʼo Pelesasā?
23 Ko te kapite 7 ʼo te lea faka polofeta maʼuhiga ʼo Taniela, ʼe toe faka ʼuhiga ki te temi fakaʼosi. ʼE ina fakamatala te meʼa neʼe hoko ʼi te ʼuluaki taʼu ʼo te Hau ʼo Papiloni ko Pelesasā. ʼI te taʼu 70 ʼo Taniela, neʼe “moemisi pea neʼe hā te ʼu meʼa ki tona ulu, ʼi tona moeʼaga.” Neʼe mataku ʼaupito ʼi te ʼu meʼa ʼaia neʼe hā. ʼE ina ʼui fēnei: “Koʼeni, ko te ʼu matagi e fā ʼo te lagi neʼe nātou lagaʼi te tai lahi. Pea ko manu lalahi e fā neʼe hahake ake mai te tai, ʼe nātou kehekehe fuli.” (Taniela 7:1-8, 15) Ko te ʼu manu fakamataku! Ko te ʼuluaki ʼe ko he laione ʼe ʼi ai tona ʼu kapakau, pea ko te lua ʼe hage he uluso. Pea hoa mai kiai te leopa mo ʼona ʼu kapakau e fā pea mo ʼona ʼulu e fā. Ko te fā manu mālohi pea mo faikehe neʼe ʼi ai tona ʼu nifo lalahi pea mo ʼona tala e hogofulu. ʼI te lotolotoiga ʼo tona ʼu tala ʼaia e hogofulu, ʼe homo ake te kiʼi tala “veliveli” ʼe ʼi ai tona ʼu “mata ohage ko te ʼu mata ʼo he tagata,” pea mo “tona gutu ʼe palalau ki he ʼu meʼa lalahi.” ʼE ko he ʼu manu fakalialia ʼaupito!
24. ʼO mulimuli kia Taniela 7:9-14, koteā ʼaē ʼe sio kiai Taniela ʼi te lagi, pea ʼe faka ʼuhiga kiteā te meʼa ʼaia neʼe hā?
24 Pea neʼe sio leva Taniela ki te ʼu meʼa ʼe hoko ʼi te lagi. (Taniela 7:9-14) ʼE sio ki “te Matuʼa ʼo te ʼu ʼAho” ʼe heka ʼi tona ʼafioʼaga faka kolōlia ohage ko he Tuʼi Fakamāu. ‘Ko te toko afe mo afe ʼe tauhi kia te ia, pea ko te toko hogofulu afe tuʼa hogofulu afe ʼe tutuʼu ʼi ʼona muʼa.’ ʼI tana tauteaʼi te ʼu manu ʼaia, ʼe faʼao e te ʼAtua tonatou ʼuhiga pule pea mo ina fakaʼauha te fā manu. Ko te puleʼi fakaʼosi ʼo “te hahaʼi, pea mo te ʼu fenua, pea mo te ʼu faʼahiga lea fuli pe,” ʼe tuku kia ia ʼaē “ ʼe hage ko he foha ʼo he tagata.” ʼE faka ʼuhiga te faʼahi ʼaia ki te temi fakaʼosi pea mo te fakanofo hau ʼo te Foha ʼo te tagata, ia Sesu Kilisito, ʼi te taʼu 1914.
25, 26. Koteā te ʼu fehuʼi ʼaē ʼe feala ke tou fai mokā tou lau te tohi ʼo Taniela, pea koteā te tohi ʼaē ʼe lava tali ki te ʼu fehuʼi ʼaia?
25 ʼE mahino papau ia, ʼe fai anai he ʼu fehuʼi e te hahaʼi ʼaē ka nātou lau te tohi ʼo Taniela. Ohage la, koteā ʼaē ʼe fakatātā e te ʼu manu e fā ʼi te kapite 7 ʼo Taniela? Koteā te fakamahino ʼo te ʼu “vāhaʼa e fitugofulu” ʼaē neʼe fakakikite ia Taniela 9:24-27? Pea e feafeaʼi ʼo ʼuhiga mo te kapite 11 ʼo Taniela pea mo te tau fakakikite ʼo “te hau ʼo te potu noleto” pea mo “te hau ʼo te potu saute”? Koteā ʼaē ka fai anai e te ʼu hau ʼaia ʼi te temi fakaʼosi?
26 ʼO ʼuhiga mo te ʼu meʼa ʼaia, neʼe foaki e Sehova te fakasiosio tonu ki tana ʼu kaugana fakanofo, ʼaē ʼe fakahigoa ia Taniela 7:18 ko te “kau maʼoniʼoni ʼa te Māʼoluga.” Tahi ʼaē meʼa, neʼe fai e “te kaugana agatonu mo fakapotopoto” he ʼu fakatuʼutuʼu ke tou maʼu mo tatou te fakasiosio tonu ʼo ʼuhiga mo te tohi ʼo Taniela ʼaē ʼe haʼu mai te ʼAtua. (Mateo 24:45) Kua tou maʼu ʼi te temi nei ʼi te tohi fakamuli ʼaē neʼe tā, Prêtons attention à la prophétie de Daniel ! Ko te tohi matalelei ʼaia mo ʼona pasina e 320, ʼe talanoa ki te ʼu koga fuli ʼo te tohi ʼo Taniela. ʼE talanoa ki te ʼu lea faka polofeta fuli ʼaē ʼe nātou fakaloto mālohiʼi tatatou tui; pea mo te ʼu fakamatala fuli ʼaē neʼe tohi e te polofeta ʼofaina ko Taniela.
Tona Faka ʼUhiga Moʼoni Ki Totatou Temi
27, 28. (a) Koteā ʼaē ʼe moʼoni ʼo ʼuhiga mo te hoko ʼo te ʼu lea faka polofeta ʼo te tohi ʼo Taniela? (b) ʼE tou maʼuʼuli nei ʼi te temi fea, pea koteā ʼaē ʼe tonu ke tou fai?
27 Koutou tokagaʼi te faʼahi maʼuhiga ʼaenī: Kua hoko fuli te ʼu lea faka polofeta ʼo te tohi ʼo Taniela, gata pe ki ʼihi faʼahi. Ohage la, ʼe tou lolotoga sio nei ki te ʼaluʼaga ʼo te malamanei ʼaē ʼe fakatātā e te ʼu vaʼe ʼo te fakatātā ʼo te moemisi ʼo Taniela kapite 2. Ko te tafitoʼi ʼakau ʼo te kapite 4 ʼo Taniela neʼe taʼaki ʼi te fakanofo ʼo te Hau Mesianike ko Sesu Kilisito ʼi te taʼu 1914. Ei, ohage ko tona fakakikite ʼi te kapite 7 ʼo Taniela, ko te Mātuʼa ʼo te ʼu ʼAho neʼe ina foaki ai te pule ki te Foha ʼo te tagata.—Taniela 7:13, 14; Mateo 16:27–17:9.
28 Kua hoko fuli ki muʼa atu, te ʼu ʼaho e 2 300 ʼo Taniela kapite 8 mo te ʼu ʼaho e 1 290 pea mo te ʼu ʼaho e 1 335 ʼo te kapite 12. Kapau ʼe tou vakavakaʼi ia Taniela kapite 11, pea ʼe fakahā ai ko te fetauʼaki ʼo “te hau ʼo te potu noleto” pea mo “te hau ʼo te potu saute” kua aʼu ki tona ʼu koga fakamuli. Ko te ʼu meʼa fuli ʼaia ʼe ko he tahi ʼu fakamoʼoni faka Tohi-Tapu ʼe hā ai ʼe tou maʼuʼuli nei ʼi te temi fakaʼosi. Ka tou tokagaʼi te makehe ʼo totatou temi, koteā ʼaē ʼe tonu ke tou lotomālohi ʼo fai? ʼE mahino papau ia ʼe tonu ke tou tokagaʼi te folafola faka polofeta ʼa Sehova ʼAtua.
ʼE Koutou Tali Feafeaʼi Anai?
• Koteā ʼaē ʼe loto e te ʼAtua ke ʼiloʼi e te hahaʼi fuli ʼo ʼuhiga mo totatou temi?
• ʼE fakaloto mālohiʼi feafeaʼi tatatou tui e te tohi ʼo Taniela?
• Neʼe koteā te ʼu agaaga ʼo te fakatātā ʼaē neʼe sio kiai Nepukanesa ʼi tana moemisi, pea koteā ʼaē neʼe nātou fakatātā?
• Koteā te meʼa ʼaē ʼe tonu ke tou tokagaʼi ʼo ʼuhiga mo te hoko ʼo te ʼu lea faka polofeta ʼo te tohi ʼo Taniela?