Tonatou Maʼuli

ʼE Tokaga Tuʼumaʼu Pe Ia Sehova Kia Mātou

NEʼE FAKAMATALA E ENELESI MZANGA

ʼI te taʼu 1972, ko te kau tūpulaga e toko hogofulu ʼo te Kautahi ʼa te kau Tūpulaga ʼo Malawi, neʼe nātou hū ki tomatou ʼapi, ʼo nātou puke ʼau pea mo toho ʼau ki te gāueʼaga to neʼe ōvi mai kiō mātou. Neʼe nātou tā ai ʼau pea mo nātou tuku ai ʼau ʼi tanatou manatu ʼaē kua ʼau mate. Tokolahi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Malawi neʼe gaohi koviʼi feiā nātou. He koʼe neʼe fakatagaʼi nātou? Koteā ʼaē neʼe tokoni kia nātou ke nātou faʼa kātaki? Koutou tuku muʼa ke ʼau fakamatala atu te hisitolia ʼo toku famili.

NEʼE ʼau tupu ʼi te ʼaho 31 ʼo Tesepeli 1921, ʼi te famili neʼe tauhi lotu lelei. Ko taku tāmai neʼe ko te pasitea ʼo te ’Ēkelesia Presbytérienne ʼi Afelika Centrale. Neʼe ʼau lahilahi ake ʼi Nkhoma, ko te kiʼi kolo veliveli ʼe tuʼu ōvi ki Lilongwe, te kolo muʼa ʼo Malawi. ʼI toku taʼu 15, neʼe ʼau ʼohoana mo Emmas Mzanga.

ʼI te tahi ʼaho, ko te kaumeʼa ʼo taku tāmai, neʼe toe pasitea mo ia, neʼe ina ʼaʼahi māua. Neʼe ina tokagaʼi ko te hahaʼi ʼo tomā vāhaʼa fale neʼe ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, pea neʼe ina fakatokaga mai ke mole ma fakatahi mo nātou. Neʼe ina ʼui mai neʼe ulusinoʼi te kau Fakamoʼoni e te ʼu temonio pea kapau ʼe mole ma tokakaga kiai, pea neʼe feala pe ke ulusino te ʼu temonio ia māua. Neʼe ma matataku ai pea ma mavae ai ʼo ʼolo ki te tahi kolo, ʼo maʼu ai e Emmas te gāue ʼi te fale koloā. Kae mole tuai, pea neʼe ma ʼiloʼi ko tomā ʼapi foʼou neʼe toe tuʼu ōvi ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.

Mole fualoa, ko te ʼofa lahi ʼa Emmas ki te Tohi-Tapu neʼe ina uga ia ia ke fai palalau mo te tahi ʼi te kau Fakamoʼoni. ʼI tana ʼosi maʼu te ʼu tali lelei ki tana ʼu tuʼuga fehuʼi, neʼe tali e Emmas te fakaafe ʼa te kau Fakamoʼoni ke ina ako te Tohi-Tapu mo nātou. ʼI te kamata, neʼe fai te ako ʼi te fale koloā ʼaē neʼe gāue ai, kae ki muli age ko te ako ʼaē neʼe fai tuʼumaʼu ʼi te vāhaʼa neʼe fai ʼi tomā loto fale. ʼI te temi fuli pe ʼaē neʼe ʼōmai ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe ʼau mavae ʼi te loto fale he neʼe ʼau mataku ia nātou. Kae neʼe hoko atu pe te ako ʼa Emmas te Tohi-Tapu. Hili teitei māhina e ono, pea papitema ʼi ʼApelili ʼo te taʼu 1951. Kae neʼe mole ina fakahā mai he neʼe tuʼania naʼa ʼau mavete mo ia.

Te ʼu Vāhaʼa Faigataʼa

Kae ʼi te tahi ʼaho, neʼe ʼui mai e toku kaumeʼa ko Ellen Kadzarelo ko toku ʼohoana neʼe papitema ʼi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe ʼau ʼita ʼaupito ai! ʼO kamata ʼi te ʼaho ʼaia, neʼe mole kei ʼau gū kia ia pea mo teuteuʼi tana meʼa kai. Neʼe mole kei ʼau ʼalu ʼo ʼohu mai hona moʼi vai pea mo tutu ke ina fakaʼaogaʼi ki tana maʼanu, heʼe ʼi te agaʼi fenua, neʼe ko te gāue ʼaia ʼa te fafine ʼohoana.

Hili taku agakovi ʼaia kia ia lolotoga vāhaʼa e tolu, neʼe kole mai e Emmas ʼaki he agalelei, ke ma heheka muʼa ʼo palalau, pea neʼe ina fakahā mai ai pe koʼe neʼe ina filifili ke liliu ko he Fakamoʼoni. Neʼe ina lau pea mo fakamahino mai te ʼu tuʼuga vaega, ohage ko te vaega ʼo 1 Kolonito 9:​16. Neʼe malave ʼaupito kia ʼau pea neʼe ʼau manatu ʼe tonu mo ʼau ke ʼau kau ki te faka mafola ʼo te logo lelei. Koia neʼe ʼau fakatotonu ai ke ʼau kamata haku ako Tohi-Tapu mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI te po ʼaia, neʼe ʼau teuteuʼi ai he meʼa kai lelei maʼa toku ʼohoana, pea neʼe fiafia ʼaupito ai.

ʼE Ma Vaevae Te Moʼoni Mo Tomā Famili Pea Mo Tomā ʼu Kaumeʼa

ʼI te logo e tamā ʼu mātuʼa kua ma kau ʼi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe nātou fakafeagai mālohi mai kia māua. Neʼe faitohi mai toku famili ʼo nātou ʼui mai ke mole ma toe ʼaʼahi ia nātou. Neʼe ma lotomamahi ʼi te faʼahi ʼaia, kae neʼe ma falala ki te fakapapau ʼa Sesu ʼe ma maʼu anai he ʼu tuʼuga tēhina mo tuagaʼane, tāmai pea mo faʼe fakalaumālie.​—Mateo 19:⁠29.

Neʼe ʼau tuputupu vave ʼi taku ako te Tohi-Tapu pea neʼe ʼau papitema ʼi ʼAukusito 1951, hili pe māhina e tolu vaelua ʼo te papitema ʼo toku ʼohoana. Neʼe ʼau ʼiloʼi ʼe ko hoku maʼua ke ʼau vaevae te moʼoni mo toku kaumeʼa ko Ellen. Neʼe ʼau fiafia he neʼe ina tali tana ako Tohi-Tapu. ʼI Maio 1952, neʼe papitema ia Ellen pea neʼe liliu ko toku tēhina fakalaumālie, pea neʼe toe mālohi age tamā felogoi fakakaumeʼa. Ia ʼaho nei, ʼe kei ma kaumeʼa lelei.

ʼI te 1954, neʼe hinoʼi ia Emmas ke ina ʼaʼahi te ʼu kokelekasio, ʼi tona ʼuhiga tagata taupau faka silikosikilipisio. ʼI te temi ʼaia, neʼe ko tamā ʼu tamaliki e toko ono, pea ko te ʼu tagata taupau ʼaē neʼe maʼu fānau, neʼe nātou ʼaʼahi he kokelekasio ʼi te vāhaʼa katoa, pea ko te vāhaʼa ʼaē neʼe hoa kiai neʼe nonofo mo tonatou ʼohoana pea mo tanatou ʼu tamaliki. Kae ʼi te temi ʼaē neʼe folau ai ia Emmas, neʼe ina faigaʼi tuʼumaʼu ke ʼau fai tamatou ako Tohi-Tapu faka famili. Neʼe ma faiga ke fiafia tuʼumaʼu tamā fānau ʼi te ako. Tahi ʼaē meʼa, neʼe ma palalau ʼaki tomā loto katoa ʼo ʼuhiga mo te ʼofa kia Sehova pea mo te moʼoni ʼaē ʼe maʼu ʼi tana Folafola, pea neʼe mātou kau faka famili ki te gāue fai faka mafola. Ko te polokalama ako fakalaumālie ʼaia neʼe ina fakaloto mālohiʼi te tui ʼo tamā fānau, pea mo teuteuʼi nātou ki te fakataga ʼaē neʼe ʼamanaki hoko mai.

ʼE Kamata Te Fakataga ʼo Te Lotu

ʼI te 1964, neʼe liliu ia Malawi ko he puleʼaga faʼitaliha. ʼI te ʼiloʼi ʼaē e te puleʼaga tamatou mole kau ki te ʼu meʼa faka politike, neʼe nātou fakakinauʼi mātou ke mātou totogi te ʼu kate faka politike.a ʼUhi ko tamā fakafisi mo Emmas kiai, ko te Kautahi ʼa Te Kau Tūpulaga neʼe nātou maumauʼi tamatou gāueʼaga tūlina, kae neʼe fakalogo tāfito kiai tomatou maʼuli ki te taʼu ka haʼu. ʼI te lolotoga maumauʼi e te Kautahi ʼa Te Kau Tūpulaga te ʼu tūlina, neʼe nātou hiva fēnei: “Ko nātou fuli ʼaē ʼe mole nātou fia toʼo te kate ʼo Kamuzu [ko te Pelesita ʼo Banda], ʼe kai anai e te ʼu manu tanatou tūlina pea ʼe tagi anai te hahaʼi ʼaia kiai.” Logola te puli ʼaia ʼo tamatou meʼa taupau maʼuli, kae neʼe mole ma lotovaivai. Neʼe ma logoʼi ko Sehova ʼe tokaga kia mātou, pea ʼaki tona ʼofa, neʼe ina fakaloto mālohiʼi mātou.​—Filipe 4:​12, 13.

ʼI te tahi po ʼi ʼAukusito 1964, neʼe ʼau nofo tokotahi ʼi fale mo taku fānau. Neʼe kua mātou momoe, kae neʼe ʼau ala ake he neʼe ʼau logo ki te hiva mai mamaʼo. Neʼe ko te kau Gulewamkulu, ko te kautahi ʼo te hahaʼi meʼe ʼo te telepi neʼe matataku te hahaʼi ia nātou, heʼe nātou ʼohofi te hahaʼi pea mo nātou ʼui ko nātou ko te ʼu laumālie ʼa te ʼu kui kua mamate. Neʼe fekauʼi e te Kautahi ʼa Te Kau Tūpulaga te kau Gulewamkulu ke nātou ʼohofi mātou. Neʼe ʼau foimo fafagu taku ʼu tamaliki, pea ʼi muʼa ʼo te tau mai ʼa te hahaʼi ʼaia ki tomatou ʼapi, neʼe kua ʼosi mātou feholaki ki te ʼu vao.

Mai te faʼahi ʼaē neʼe mātou fenonoʼi ai, neʼe mātou sisio ki te mālamagia. Neʼe tutu e te kau Gulewamkulu te ʼato mohuku ʼo tomā ʼapi. Neʼe vela katoa, ʼo feiā mo te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe tuku ai. ʼI te mavae ʼa te hahaʼi ʼaia ʼi tomatou ʼapi ʼaē neʼe kei lolotoga ulo, neʼe mātou logo ki tanatou ʼui “Neʼe mātou fai he afi matalelei maʼa te Fakamoʼoni mo ʼona fakamāfana.” Neʼe mātou fakamālo lahi kia Sehova ʼi tamatou feholaki tautonu! ʼE moʼoni, neʼe nātou maumauʼi te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe mātou maʼu, kae neʼe mole nātou maumauʼi tamatou lotomālohi ʼaē ke mātou falala kia Sehova kae mole ko te tagata.​—Pesalemo 118:⁠8.

Neʼe fakahā mai neʼe fai e te kau Gulewankulu te aga fakamataku ʼaia ki te tahi ʼu famili Fakamoʼoni ʼa Sehova e toko nima ʼi tomatou koga meʼa. Neʼe mātou fiafia pea mo loto fakafetaʼi lahi ʼi te ʼōmai ʼa te ʼu tēhina ʼo te ʼu kokelekasio ʼo tokoni mai kia mātou! Neʼe nātou toe laga tomatou ʼu ʼapi pea mo foaki mai te meʼa kai ki he ʼu vāhaʼa.

ʼE Toe Mālohi Age Te Fakataga

ʼI Sepetepeli 1967, neʼe faiga ʼi te kolo katoa ke fakatahiʼi fakakinau te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼAki tanatou ʼu toki, ko te kau tūpulaga aga fekai pea mo agamālohi​—ʼo te Kautahi ʼa Te Kau Tūpulaga pea mo te kau Pionie Tūpulaga ʼo Malawi​— neʼe nātou fekumiʼaki te kau Fakamoʼoni ʼi te ʼu ʼapi. Ka nātou maʼu he kau Fakamoʼoni, neʼe ʼui age e te kau tūpulaga ʼaia ke nātou totogi hanatou foʼi kate politike.

ʼI tanatou ʼōmai ki tomatou ʼapi, neʼe nātou fehuʼi mai peʼe ʼi ai hamatou foʼi kate. Neʼe ʼau ʼui fēnei age: “Kailoa, ʼe mole hamatou foʼi kate. ʼE mole ʼau toʼo hamatou foʼi kate, pea ʼe mole ʼau toʼo anai ʼi te temi ka haʼu.” Neʼe nātou puke ai ia ʼau pea mo toku ʼohoana, ʼo ʼave māua ki te fale polisi, ʼo mole nātou fakagafua mai ke ma ʼolo mo he meʼa. ʼI te ʼōmai ʼo tamā ʼu toe liliki ki fale ʼi tanatou ʼosi ako, neʼe mole nātou maʼu māua, pea neʼe nātou tuʼania ai. Meʼa lelei heʼe ki muli age ko tamā tama lahi, ia Daniel, neʼe ʼalu age ki fale pea neʼe fakamatala age e te tagata ʼo tamatou vāhaʼa fale te meʼa ʼaē neʼe hoko. ʼI te temi pe ʼaia, neʼe ina toʼo tona ʼu kiʼi tēhina mo tuagaʼane pea nātou ʼolo ki te fale polisi. Neʼe nātou tau mai ʼi te temi pe ʼaē neʼe fakaheka ai māua e te polisi ki te ʼu kamio ke mātou ʼolo ki Lilongwe. Neʼe ʼōmai tamā fānau mo māua.

ʼI Lilongwe, neʼe fakatuʼu te telepinale ʼi te ʼu pilō tāfito ʼa te kau polisi. Neʼe fehuʼi fēnei mai e te kau ofisie: “ ʼE koutou haga taupau anai koa tokotou ʼuhiga Fakamoʼoni ʼa Sehova?” Neʼe mātou tali: “Ei!” logola neʼe ma ʼiloʼi ʼaki te tali ʼaia, ʼe fakatūʼa ai mātou ke mātou pilisoni ia taʼu e fitu. Kia nātou ʼaē neʼe ʼui ko te kau “takitaki” ʼo te kautahi, neʼe pilisoni nātou ia taʼu e 14.

Hili te po neʼe mole mātou kakai ai pea mo momoe, neʼe ʼave mātou e te kau polisi ki te Fale Pilisoni ʼo Maula. Neʼe mātou hahaʼi fau ʼi te ʼu kogafale pilisoni, ʼo mole kei feala pe la ke maʼu he faʼahi ke mātou takokoto ai. Ko te ʼu fale mamaʼo neʼe ko te pākete pe e tahi maʼa te ʼu kogafale pilisoni. Neʼe mole lahi te meʼa kai pea neʼe mole gaohi fakaleleiʼi. Hili vāhaʼa e lua, neʼe mahino ki te kau polisi ʼo te fale pilisoni, ko mātou ko he ʼu hahaʼi tokalelei pea neʼe nātou fakagafua mai ke mātou fakaʼaogaʼi te malaʼe ʼaē ʼe tuʼu ʼi tuʼa ʼo te fale pilisoni. Tokolahi ia mātou ʼi tamatou fakatahitahi neʼe mātou maʼu ai te ʼu faigamālie ke mātou fefakaloto mālohiʼaki pea mo faka mafola ki te tahi kau pilisoni. Hili māhina e tolu ʼi te fale pilisoni, neʼe mātou punamaʼuli ʼi tomatou faka ʼāteaina ʼuhi ko te ʼu faka mālohi ʼo te ʼu fenua ʼo te malamanei ʼaē neʼe fai ki te puleʼaga ʼo Malawi.

Neʼe uga mātou e te kau polisi ke mātou toe liliu ki tomatou ʼu ʼapi, kae neʼe nātou toe ʼui mai kua tapuʼi te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Malawi. Ko te tapuʼi ʼaia neʼe kamata talu mai te ʼaho 20 ʼo ʼOketopeli 1967 ʼo aʼu ki te ʼaho 12 ʼo ʼAukusito 1993​—teitei taʼu e 26. Neʼe ko te ʼu taʼu faigataʼa ʼaupito, kae ʼaki te tokoni ʼa Sehova neʼe feala ai ke mātou nonofo agatonu.

Neʼe Kapu Mātou Ohage Ni ʼu Manu

ʼI ʼOketopeli 1972, neʼe fakatotonu e te puleʼaga ke fakahoko te tahi ʼu fakataga. Neʼe fakatotonu ai ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova fuli neʼe tonu ke fakamavae nātou ʼi tanatou gāue, pea ko te kau Fakamoʼoni fuli ʼaē ʼe maʼuʼuli ʼi te ʼu kiʼi kolo liliki neʼe tonu ke kapu nātou mai tonatou ʼu ʼapi. Neʼe kapu ai te kau Fakamoʼoni ohage ni ʼu manu.

ʼI te temi ʼaia, neʼe haʼu te kiʼi tēhina tūpulaga ki tomatou ʼapi ʼaki te logo maʼuhiga maʼa Emmas, ‘ko te Kautahi ʼa Te Kau Tūpulaga neʼe nātou fakatuʼutuʼu ke nātou tuʼusi tou ulu, ʼo tautau ki he moʼi ʼakau, pea mo nātou ʼave ki te kau pule kolo.’ Neʼe foimo mavae atu aipe ia Emmas ʼi tomatou ʼapi, kae neʼe ina ʼuluaki fai muʼa he ʼu fakatuʼutuʼu ke feala hamatou muli ia te ia ʼi te temi ʼaē ʼe feala ai. Mole tuai, pea neʼe ʼau fakamavae te fānau. Pea ʼi te temi pe ʼaē neʼe tonu ai ke ʼau ʼalu ai, neʼe tau mai te kau tūpulaga e toko hogofulu ʼo te Kautahi ʼa Te Kau Tūpulaga, ʼo kumi ia Emmas. Neʼe nātou hūfi tomatou ʼapi ʼo nātou sio kua ʼalu ia Emmas. ʼI tanatou ʼiʼita, neʼe nātou puke ʼau ʼo toho ki te gāueʼaga to neʼe tuʼu ōvi mai ki tomatou ʼapi, pea neʼe nātou ʼaka ʼau pea mo tā ʼau ʼaki te ʼu kauʼi to. Pea neʼe nātou tuku ai ʼau ʼi tanatou manatu ʼaē kua ʼau mate. ʼI taku toe ōfo ake, neʼe ʼau totolo ki toku ʼapi.

ʼI te pōʼuli, neʼe toe liliu mai ia Emmas ki fale ʼo kumi ʼau, logola neʼe feala ke mate ai. ʼI tana maʼu ʼau neʼe kovi ʼaupito toku tā, ko Emmas pea mo tona kaumeʼa ʼaē neʼe ʼi ai tana motokā neʼe nā hiki ʼau ki te motokā. Neʼe mātou ʼolo ki te ʼapi ʼo te tuagaʼane ʼi Lilongwe, ʼaē neʼe mole māmālie ai toku ʼu lavea, pea neʼe kamata fai e Emmas te fakatuʼutuʼu ke mātou feholaki ʼi te fenua.

Neʼe Mole He Fenua Neʼe Feala Ke Mātou Feholaki Kiai

Neʼe ʼi ai te foʼi kamio tane nima ʼo tamā taʼahine ko Dinesi pea mo tona ʼohoana. Neʼe ko te tūpulaga ʼaē neʼe ina foe te kamio, neʼe kau ʼi te temi muʼa ki te kau Pionie Tūpulaga ʼo Malawi kae neʼe ʼofa ki tomatou ʼaluʼaga. Neʼe lotolelei ke tokoni mai kia mātou mo te tahi kau Fakamoʼoni. Neʼe lahi te ʼu po neʼe ʼalu ai te tūpulaga ʼo fetuku mai te kau Fakamoʼoni mai te ʼu koga meʼa neʼe kua fakatuʼutuʼu fakatomuʼa ke nātou fenonoʼi ai. Neʼe ina kofuʼi te teu ʼo te kau Pionie Tūpulaga ʼo Malawi moʼo foe te kamio, ʼo gafua ai tana fakalaka ʼi te ʼu potu ʼaē neʼe tāʼofi ai te hahaʼi e te kau polisi. Neʼe feala ke matehi ia ia ʼi tana tokoni ki te ʼu lauʼi teau kau Fakamoʼoni ke nātou ʼolo ki Zambie.

Hili ni ʼu māhina, ko te ʼu pule ʼo Zambie neʼe nātou toe fakaliliu mātou ki Malawi, kae neʼe mole feala ke mātou toe liliu ki tomatou kolo. Neʼe kaihaʼa te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe mātou tuku, māʼia mo te ʼu taliave ʼo te ʼato ʼo tomatou ʼapi. Neʼe mole he koga meʼa ke mātou ʼolo kiai, koia neʼe mātou hola ai ki Mosapike pea mātou nonofo lolotoga taʼu e lua vaelua ʼi te nofoʼaga neʼe fakatuʼu ʼi Mlangeni maʼa te hahaʼi ʼaē neʼe feholaki. Kae ʼi Sūnio 1975, ko te puleʼaga foʼou ʼo Mosapike neʼe ina māpunuʼi te nofoʼaga, pea mo fakakinauʼi mātou ke mātou toe liliu ki Malawi, ʼaē neʼe mole heʼeki fetogi ai te ʼaluʼaga ʼa te hahaʼi ʼa Sehova. Neʼe tonu ke mātou toe feholaki ki Zambie. Neʼe mātou aʼu ki te nofoʼaga maʼa te hahaʼi feholaki ʼi Chigumukire.

Hili māhina e lua, pea tau mai te ʼu papikā pea mo te ʼu kamio solia ʼo tau ʼi te ala lahi, pea ko te lauʼi teau kau solia ʼo Zambie mo tanatou ʼu mahafu neʼe nātou hūfi te nofoʼaga. Neʼe nātou ʼui mai neʼe laga te ʼu ʼapi matalelei maʼa mātou, pea ʼe nātou tokoni mai ke mātou ʼolo kiai ʼaki te ʼu motokā. Neʼe mātou ʼiloʼi neʼe ko te loi. Neʼe kamata humuhumuki e te kau solia te hahaʼi ki te ʼu kamio pea mo te ʼu papikā, pea neʼe hoko ai te maveuveu. ʼAki tanatou ʼu fana, neʼe kamata fanahi e te kau solia ki ʼoluga, pea ko te ʼu tēhina mo tuagaʼane e lauʼi afe neʼe matataku.

ʼI te maveuveu ʼaia, neʼe toka ia Emmas pea neʼe molomoloki, kae ko te tahi tēhina neʼe tokoni kia ia ke toe tuʼu ake. Neʼe mātou manatu neʼe ko te kamata ʼaia ʼo te toe mamahi lahi. Ko te hahaʼi fuli ʼaē neʼe feholaki neʼe nātou toe liliu ki Malawi. ʼI tamatou kei nonofo ʼi Zambie, neʼe mātou aʼu ki te vaitafe, pea ko te ʼu tēhina neʼe nātou fetapikiʼaki moʼo tokoni ki te hahaʼi fuli ke nātou fakalaka haohaoa ʼi te vaitafe. Kae ʼi te tahi kauvai ʼo te vaitafe, neʼe puke mātou e te kau solia ʼo Zambie pea fakaliliu fakakinau mātou ki Malawi.

ʼI tamatou toe liliu ki Malawi, neʼe mole mātou ʼiloʼi peʼe mātou ʼolo anai kifea. Neʼe mātou logo neʼe fai te ʼu fono faka politike pea mo tala ʼi te ʼu sulunale, ke vakavakaʼi e te hahaʼi te ʼu “fofoga foʼou” ʼaē ʼe tau mai ki tonatou kolo, kae neʼe nātou talanoa ʼo ʼuhiga mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Koia neʼe mātou fakatotonu ai ke mātou ʼolo ki te kolo lahi, ʼaē neʼe faigataʼa age ai te ʼiloʼi ʼo mātou. Neʼe mātou lue te kiʼi ʼapi, pea neʼe fai e Emmas tana ʼaʼahi fakafūfū ia te ʼu kokelekasio ʼi tona ʼuhiga tagata taupau feʼaluʼaki.

Ko Te Kau Ki Te ʼu Fono

Koteā ʼaē neʼe tokoni mai ke mātou nonofo agatonu? Ko te ʼu fono! ʼI te ʼu nofoʼaga ʼi Mosapike pea mo Zambie, neʼe mātou lava fai te ʼu fono ʼi te ʼu Fale ʼo Te Puleʼaga ʼaē neʼe faka ʼato ʼaki te mohuku. Ko tamatou kau ʼaē ki te ʼu fono ʼi Malawi neʼe feala ke mātou tuʼutāmaki ai pea mo hoko ai he ʼu faigataʼa​—kae neʼe mātou fiafia tuʼumaʼu pe ʼi tamatou faiga ʼaē ke mātou kau kiai. ʼI te agamāhani, ke mole tokagaʼi mātou, neʼe mātou fono ʼi te kua pōʼuli ʼosi, ʼi he ʼu koga meʼa neʼe tuʼu mamaʼo ʼi te nofoʼaga. Ke mole tokagaʼi tamatou ʼu fono, neʼe mole mātou pasipasi moʼo fakamālo ki te tēhina faiakonaki, kae neʼe mātou mule pe tomatou ʼu nima.

Neʼe fai te ʼu papitema ʼi te pōʼuli. Ko tamā tama ko Abiyudi neʼe papitema ʼi te ʼaluʼaga ʼaia. ʼI te hili ʼo te akonaki ʼo te papitema, ko ia pea mo te tahi kau papitema neʼe ʼolo ʼi te pōʼuli ki te koga meʼa neʼe maʼu ai te vai, pea neʼe keli ai te luo. Neʼe papitemaʼi ai ia nātou.

Ko Tomā ʼApi Neʼe Ko He Hāofakiʼaga

Lolotoga te ʼu taʼu fakamuli ʼaē neʼe tapuʼi ai e te puleʼaga te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe liliu tomā ʼapi ko he koga meʼa neʼe fufū ai te ʼu tohi. Ko te ʼu tohi mai te filiale ʼo Zambie neʼe momoli fakafūfū mai ki tomā ʼapi. Ko te ʼu tuagaʼane ʼaē neʼe nātou tufa te ʼu tohi ʼaia neʼe nātou ʼōmai ki tomā ʼapi ʼi tanatou ʼu lelue moʼo fetuku te ʼuta ʼaē neʼe momoli mai Zambie pea mo nātou ʼave ʼo tufa te ʼu tohi ʼi te ʼu potu fuli ʼo Malawi. Ko te ʼu nusipepa Te Tule Leʼo ʼaē neʼe tufa, neʼe mānifi he neʼe tā ʼaki te pepa ʼaē ʼe fakaʼaogaʼi ki te ʼu Tohi-Tapu. Neʼe feala ai ki te ʼu tēhina ke lahi age te ʼu tohi ʼaē ʼe nātou ʼave mo nātou, ʼaē neʼe mole feala mo kanapaula neʼe fai ʼaki te pepa māhani. Neʼe toe tufa e te ʼu tēhina te ʼu nusipepa ʼe veliveli ʼo Te Tule Leʼo, ʼaē neʼe tuʼu ai pe te ʼu alatike ako. Neʼe faigafua te fufū ʼo te kiʼi nusipepa veliveli ʼaia ʼi te tagaʼi kofu he neʼe ko te pasina pe e tahi.

Neʼe feala ke puke pea mo matehi te ʼu tēhina ʼaia ʼi tanatou feʼoloʼaki ʼi tanatou ʼu lelue ʼi te ʼu vao matuʼa, ʼi ʼihi temi ʼi te pōʼuli, ʼaki te ʼu kalato ʼo te ʼu nusipepa ʼaē neʼe tapuʼi. Logola te ʼu potu ʼaē neʼe tutuʼu ai te kau polisi pea mo te tahi ʼu meʼa neʼe feala ke hoko, neʼe nātou fai te ʼu lauʼi teau kilometa, moʼo tufa te meʼa kai fakalaumālie ki tonatou ʼu tēhina, logola peʼe ʼua peʼe laʼā. Neʼe lototoʼa ʼaupito te ʼu tēhina tufa tohi ʼaia!

ʼE Tokaga Sehova Ki Te Kau Fafine Vitua

ʼI Tesepeli 1992, ʼi tana tahi faiakonaki ʼi tana ʼaʼahi faka silikosikilipisio, neʼe hoko ai te mahaki mafu ʼo Emmas. Hili ʼaia, neʼe mole kei feala ke palalau. Ki muli age, neʼe toe hoko te faʼahi ʼaia, ʼo palalisia ai te tahi koga ʼo tona sino. Logola neʼe faigataʼa kia ia tana kātakiʼi tona mahaki, kae ko te tokoni ʼofa ʼaē neʼe foaki mai e tomā kokelekasio, neʼe ina fakamaʼamaʼa toku lotomamahi. Neʼe ʼau lava taupau toku ʼohoana ʼi tomā loto fale ʼo aʼu ki tana mate ʼi Novepeli 1994, ʼi tona taʼu 76. Neʼe ma ʼohoana kua hili kiai taʼu e 57, pea ʼi muʼa ʼo tana mate neʼe sio e Emmas ki te toʼo ʼaē ʼo te tapuʼi ʼo te gāue. Kae ʼe kei ʼau putu ʼi te kua mate ʼo toku ʼohoana agatonu.

ʼI taku kua vitua, ko te ʼohoana ʼo taku taʼahine neʼe lotolelei ke ina taupau tona ʼohoana mo tana ʼu tamaliki e toko nima pea mo ʼau. Kae hili tona mahaki ʼi he kiʼi temi nounou, neʼe mate ʼi ʼAukusito 2000. ʼE maʼu feafeaʼi anai koa e taku taʼahine he meʼa kai pea mo te ʼu meʼa ʼaē ʼe ʼaoga kia mātou? Neʼe ʼau toe sio ai ko Sehova ʼe tokaga kia tatou pea ʼe ko “he tāmai [moʼoni] ʼo te tamaliki tagata ʼaē ʼe mole hanatou tāmai pea ko he tuʼi fakamāu maʼa te kau vitua.” (Pesalemo 68:⁠5) Ko Sehova, ʼaki tana ʼu kaugana ʼi te kele, neʼe ina foaki mai he ʼapi foʼou matalelei. Neʼe lava hoko feafeaʼi te faʼahi ʼaia? ʼI te tokagaʼi e te ʼu tēhina mo te ʼu tuagaʼane tomatou ʼaluʼaga fakaʼofaʼofa, neʼe nātou laga te ʼapi maʼa mātou ia vāhaʼa pe e nima! Ko te ʼu tēhina ʼo te tahi ʼu kokelekasio ʼaē neʼe ko he ʼu tagata faʼu piliki neʼe ʼōmai ʼo tokoni mai. Neʼe malave ʼaupito kia mātou te ʼofa pea mo te agalelei ʼaē neʼe fakahā e te kau Fakamoʼoni ʼaia, koteʼuhi ko te ʼapi ʼaē neʼe nātou laga maʼa mātou neʼe matalelei age ia ʼi te ʼapi ʼo te tokolahi ia nātou. Ko te fakahā ʼaia ʼo te ʼofa ʼa te kokelekasio neʼe ko he faʼahiga fagonogono ki te hahaʼi ʼo tomatou vāhaʼa fale. ʼI te ʼu temi ʼaē ʼe ʼau moe ai ʼi te pōʼuli, ʼe hage kia ʼau kua ʼau nofo ʼi te Palatiso! ʼE moʼoni neʼe laga tomatou ʼapi ʼaki te ʼu piliki pea mo te simā, kae ohage ko tona ʼui e te tokolahi, ko te ʼapi neʼe laga moʼoni ʼaki te ʼofa.​—Kalate 6:⁠10.

ʼE Haga Tokaga Mai Pe Ia Sehova

Logola ʼi ʼihi temi neʼe ʼau lotovaivai, kae neʼe agalelei tuʼumaʼu ia Sehova kia ʼau. ʼI taku ʼu fānau e toko hiva, ʼe kei maʼuʼuli te toko fitu, pea kua toko 123 toku foʼi famili ʼi te temi nei. ʼE ʼau loto fakafetaʼi heʼe ko te tokolahi ia nātou ʼe nātou tauhi agatonu kia Sehova!

Ia ʼaho nei, ʼi toku taʼu 82, ʼe ʼau fiafia lahi ʼi taku sio ki te meʼa ʼaē neʼe fakahoko e te laumālie ʼo te ʼAtua ʼi Malawi. ʼI te ʼu taʼu pe ʼaenī e fā, neʼe ʼau sio ki te tuputupu ʼo te ʼu Fale ʼo Te Puleʼaga mai te fale e tahi ʼo liliu ko fale e 600. Kua mātou toe maʼu mo te filiale foʼou ʼi Lilongwe, pea ʼe mātou maʼu tuʼumaʼu te tuʼuga meʼa kai fakalaumālie ʼe fakaloto mālohi. Kia ʼau, neʼe ʼau sio moʼoni ki te fakahoko ʼo te fakapapau ʼa te ʼAtua ʼaē ʼe tuʼu ia Isaia 54:17, ʼaē ʼe fakapapau fēnei mai: “Ko te ʼu mahafu tau fuli ʼaē ka faʼu anai moʼo fakafeagai kia te koe ʼe mole lava anai.” ʼI taku tauhi kia Sehova ia taʼu e 50 tupu, ʼe ʼau tui papau tatau aipe peʼe koteā te ʼu faigataʼaʼia ʼaē ʼe tou tauʼi, kae ʼe tokaga tuʼumaʼu pe ia Sehova kia tatou.

[Kiʼi nota]

[Paki ʼo te pasina 24]

Ko toku ʼohoana, ia Emmas, neʼe papitema ʼi ʼApelili 1951

[Paki ʼo te pasina 26]

Ko te ʼu tēhina lototoʼa ʼaē neʼe nātou feʼoloʼaki moʼo tufa te ʼu tohi

[Paki ʼo te pasina 28]

Ko he ʼapi neʼe laga ʼaki te ʼofa