“Fakaha Mai Kia Matou, Pe Ko Te Temi Fea Ae e Hoko Ai Anai Te Mea Aia?”

1. Ohage ko te kau apositolo, kotea ʼae ʼe tou fia iloʼi?

NEʼE kua vave ʼosi te minisitelio ʼa Sesu ʼi te kele, pea neʼe fia iloʼi e ʼana tisipulo pe kotea ʼae ka hoko ʼi te ka haʼu. Koia ʼi ni ʼaho ʼi muʼa ʼo tana mate, neʼe fehuʼi fenei age e te tokofa ʼo ʼana kau apositolo: “Ko te temi fea ae e hoko ai anai te mea aia, pea kotea anai te fakailoga o . . . te fakaosi o te malamanei?” (Mat. 24:3; Mko. 13:3) Neʼe tali age e Sesu ʼaki he lea fakapolofeta ʼe ʼi ai anai tona fakahoko ʼe lahi age pea ʼe tou maʼu ʼi te kapite 24 mo 25 ʼo Mateo. ʼI te lea fakapolofeta ʼaia, neʼe fakakikite e Sesu te ʼu aluʼaga fakaofoofo. ʼE maʼuhiga ʼaupito kia tatou ʼana palalau heʼe tou fia iloʼi mo tatou pe kotea ʼae ka hoko ʼi te ka haʼu.

2. (1) ʼAki te temi, kotea ʼae neʼe tou kumi ke tou mahino lelei age ki ai? (2) Kotea te ʼu fehuʼi ʼe tolu ʼae ka tou vakaʼi anai?

² Lolotoga te ʼu taʼu, ko te ʼu tehina takitaki ʼae kua fakanofo neʼe natou faikole pea mo ako te lea fakapolofeta ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te ʼu ʼaho fakamuli. Neʼe natou kumi ke natou mahino lelei age ki te temi ʼae ka hoko ai te ʼu palalau ʼa Sesu. Moʼo fakaha pe neʼe lelei feafeaʼi age tatatou mahino, tou vakaʼi te ʼu fehuʼi ʼaeni ʼe tolu: Ko te temi fea ʼae ʼe kamata ai te “mamahi lahi”? Ko te temi fea ʼae ʼe fakamauʼi ai e Sesu “te u ovi” mo “te u tao”? Ko te temi fea ʼae ʼe “hau” ai Sesu?—Mat. 24:21; 25:31-33.

KO TE TEMI FEA ʼAE ʼE KAMATA AI TE MAMAHI LAHI?

3. ʼI muʼa atu, neʼe kotea tatatou mahino ʼo ʼuhiga mo te temi ʼae ʼe hoko ai te mamahi lahi?

³ ʼI muʼa atu, neʼe tou manatu neʼe kamata te mamahi lahi ʼi te taʼu 1914 ʼaki te ʼUluaki Tau Fakamalamanei, pea neʼe “fakasiisii te u aho aena” e Sehova ʼi te taʼu 1918 ʼi te ʼosi ʼo te tau, ke feala ai ki te toe ʼo te kau fakanofo ke natou maʼu te fealagia ʼae ke natou fakamafola te logo lelei ki te ʼu puleʼaga fuli. (Mat. 24:21, 22) Pea hili te fakaʼosi katoa ʼo te gaue faifakamafola ʼaia, ʼe fakaʼauha anai te malama ʼa Satana. Koia neʼe tou manatu ko te mamahi lahi neʼe ʼi ai ʼona faʼahi ʼe tolu: Tona kamataʼaga ʼi te taʼu 1914, mo tana kiʼi tuʼu ʼi te taʼu 1918, pea mo tona fakaʼosi ʼi Halamaketone.

4. Kotea ʼae neʼe tou mahino lelei age ʼaki te ʼu fekumi ki te lea fakapolofeta ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te ʼu ʼaho fakamuli?

⁴ Kaʼe ʼaki ni ʼihi atu fekumi ʼo ʼuhiga mo te lea fakapolofeta ʼa Sesu, neʼe tou mahino ai ʼe ʼi ai te koga ʼi te lea fakapolofeta ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te ʼu ʼaho fakamuli, ʼe ko ʼona fakahoko ʼe lua. (Mat. 24:4-22) Neʼe ʼi ai tona ʼuluaki fakahoko ʼi Sutea ʼi te taʼu 33 ki te taʼu 70 H.T.S.,a pea mo tona lua fakahoko ʼi totatou temi ʼi te malamanei katoa. ʼAki tatatou mahino ʼaia, neʼe tonu leva ke fai ni fetogi.b

5. (1) Kotea te temi faigataʼa ʼae neʼe kamata ʼi te taʼu 1914? (2) Ko te ʼu mamahi ʼaia ʼe alu tahi mo te temi fea ʼi muʼa atu?

⁵ Neʼe tou toe mahino ko te mamahi lahi neʼe mole kamata ʼi te taʼu 1914. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi ʼe fakaha ʼi te lea fakapolofeta ʼo te Tohi-Tapu, ko te mamahi lahi ʼe kamata anai ʼaki te ʼohofi ʼo te ʼu lotu hala kaʼe mole ʼaki te fetauʼaki ʼo te ʼu puleʼaga. Koia ko te ʼu aluʼaga ʼae neʼe kamata ʼi te taʼu 1914, neʼe ko “te kamataaga pe ia o te u mamahi” kaʼe neʼe mole ko te kamataʼaga ia ʼo te mamahi lahi. (Mat. 24:8) Ko “te u mamahi” ʼaia ʼe alu tahi mo te ʼu aluʼaga ʼae neʼe hoko ʼi Selusalemi pea mo Sutea ʼi te taʼu 33 H.T.S. ki te taʼu 66 H.T.S.

6. Kotea anai te fakaʼiloga ʼo te kamata ʼo te mamahi lahi?

⁶ Kotea anai te fakaʼiloga ʼo te kamata ʼo te mamahi lahi? Neʼe fakakikite fenei e Sesu: “Ka kotou sio anai kua tuu i te potu taputapu ia ia ae e higoa ko te fakalialia o te malaia, ae nee palalau ki ai te polofeta ko Taniela, ke tokaga ia ia ae e lau tohi! Pea ko natou ae e nofo anai i Sutea ke feholaki ki te u mouga.” (Mat. 24:15, 16) Neʼe ʼuluaki hoko ʼi te taʼu 66 H.T.S. ʼi te ʼohofi ʼae e te kautau Loma ia Selusalemi mo tona fale lotu. Ko te kautau neʼe ko “te fakalialia” ʼae neʼe “tuu i te potu taputapu,” ʼae neʼe ko he potu taputapu ki te kau Sutea. Pea ʼe ʼi ai anai te lua fakahoko ʼe lahi age ʼo te fakakikite ʼaia. Ko te ʼu Puleʼaga Fakatahi ʼe ko “te fakalialia” pea ko te Keletiate ʼe ko he potu taputapu ki ʼana hahaʼi lotu. ʼE ʼohofi anai e te ʼu Puleʼaga Fakatahi ia te Keletiate mo te tahi ʼu lotu ʼo Papilone Lahi ohage ko tona toe fakakikite ia Apokalipisi 17:16-18. ʼE ko te kamataʼaga anai ʼaia ʼo te mamahi lahi.

7. (1) Neʼe “haofaki” feafeaʼi te kau Kilisitiano fakanofo ʼi te taʼu 66 H.T.S.? (2) Kotea anai ka hoko ʼi te ka haʼu?

⁷ Neʼe toe fakakikite fenei e Sesu: “E fakasiisii [peʼe fakanounou] anai te u aho aia.” Neʼe ʼuluaki hoko te fakakikite ʼaia ʼi te taʼu 66 H.T.S. ʼi te “fakasiisii” peʼe fakanounou e te kautau Loma ia tanatou ʼohofi. Pea ko te kau Kilisitiano fakanofo ʼi Selusalemi mo Sutea neʼe natou feholaki ke “haofaki” ai natou. (Lau ia Mateo 24:22; Mala. 3:17) Koia, kotea anai ka hoko lolotoga te mamahi lahi ʼae ka haʼu? Ko Sehova ʼe ina “fakasiisii” peʼe fakanounou anai te ʼohofi e te ʼu Puleʼaga Fakatahi ia te ʼu lotu hala, ʼo mole ina fakagafua ai ke fakaʼauha fakatahi te lotu moʼoni mo te ʼu lotu hala. ʼE haofaki ai anai te hahaʼi ʼa te ʼAtua.

8. (1) Kotea ʼae ka hoko hili te ʼuluaki koga ʼo te mamahi lahi? (2) Ko ʼafea ʼae ʼe lagi maʼu ai anai e te muli ʼo te toko 144 000 ia tana fakapale, ʼae ko tana hake ki selo? (Vakaʼi te nota ʼi te fakaʼosi ʼo te alatike.)

⁸ Kotea ʼae ka hoko hili te ʼuluaki koga ʼaia ʼo te mamahi lahi? ʼE ha ʼi te ʼu palalau ʼa Sesu ʼe fakalaka anai he temi ʼo aʼu ki Halamaketone. Kotea ʼae ka hoko lolotoga te temi ʼaia? ʼE maʼu tona tali ia Esekiele 38:14-16 pea mo Mateo 24:29-31. (Lau.)c ʼOsi ʼaia, pea ʼe tou mamata anai ki Halamaketone, te ikuʼaga ʼo te mamahi lahi, ʼae ʼe alu tahi mo te fakaʼauha ʼo Selusalemi ʼi te taʼu 70 H.T.S. (Mala. 4:1) Ko te tau ʼo Halamaketone, te ikuʼaga ʼo te mamahi lahi, ʼe ko he aluʼaga anai ia neʼe heʼeki hoko “talu mai te kamataaga o te malamanei.” (Mat. 24:21) Pea hili ʼaia, ʼe kamata ai anai Te ʼAfio ʼa Kilisito ia Taʼu ʼe Afe.

9. ʼE malave feafeaʼi ki te hahaʼi ʼa Sehova ia te lea fakapolofeta ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te mamahi lahi?

⁹ Ko te lea fakapolofeta ʼaia ʼo ʼuhiga mo te mamahi lahi ʼe ina fakamalohi tatou. Kotea tona tupuʼaga? Heʼe tou falala ai, tatau aipe te ʼu faigataʼaia ʼae ʼe tou tau mo ia, ko te hahaʼi ʼa Sehova ʼe natou hao anai ʼi te mamahi lahi. (Apk. 7:9, 14) Pea ʼe toe lahi age mo tatatou fiafia heʼe ʼi Halamaketone, ʼe fakalakatonuʼi anai e Sehova tana pule faʼitaliha pea ʼe ina fakatapuha anai tona huafa maʼoniʼoni.—Pes. 83:18; Esk. 38:23.

KO TE TEMI FEA ʼAE ʼE FAKAMAUʼI AI E SESU TE ʼU OVI MO TE ʼU TAO?

10. ʼI muʼa atu, neʼe kotea tatatou mahino ʼo ʼuhiga mo te temi ʼo te fakamauʼi ʼo te ʼu ovi mo te ʼu tao?

¹⁰ ʼI te lakaga nei, tou vakaʼi te temi ʼae ʼe tonu ai ke hoko te tahi koga ʼo te lea fakapolofeta ʼa Sesu, ia te lea fakatata ʼo te fakamauʼi ʼo te ʼu ovi mo te ʼu tao. (Mat. 25:31-46) ʼI muʼa atu, neʼe tou manatu ko te fakamau ʼo te hahaʼi ʼae ʼe hage ko ni ovi peʼe ko ni tao, ʼe hoko lolotoga te ʼu ʼaho fakamuli, mai te taʼu 1914 pea ki muli age. Neʼe tou ui ko natou ʼae neʼe fakafisi ki te logo ʼo te Puleʼaga pea mo mamate ʼi muʼa ʼo te kamata ʼo te mamahi lahi, ʼe ko natou te ʼu tao, pea ʼe mole fakatuʼuake anai natou.

11. He ko ʼe neʼe mole feala ke kamata te fakamau ʼo te hahaʼi ʼae ʼe hage ko ni ovi peʼe ko ni tao ʼi te taʼu 1914?

¹¹ ʼI te taʼu 1995, neʼe toe vakavakaʼi ʼi Te Tule Leʼo te vaega ʼo Mateo 25:31 ʼae ʼe ui fenei ai: “Ka hau anai te Foha o te tagata i tona kololia, mo te kau aselo fuli, e heka anai ia ia i te hekaaga fakahau o tona kololia.” Neʼe ui ʼi Te Tule Leʼo ʼaia, ʼi te taʼu 1914 neʼe fakanofo Sesu ʼi tona tuʼulaga Hau ʼi te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, kaʼe neʼe mole “heka . . . ia ia i te hekaaga fakahau o tona kololia” ʼi tona ʼuhiga Tuʼi Fakamau ʼo “te atu puleaga fuli.”d (Mat. 25:32; vakaʼi ia Taniela 7:13.) Kaʼe ʼi te lea fakatata ʼo te ʼu ovi mo te ʼu tao ʼe ui ai ko Sesu ʼe ko he Tuʼi Fakamau. (Lau ia Mateo 25:31-34, 41, 46.) Mai tona aluʼaga ʼae ko Sesu neʼe mole ko he Tuʼi Fakamau ʼo te ʼu puleʼaga fuli ʼi te taʼu 1914, koia neʼe mole feala ai ke kamata ʼi te taʼu ʼaia ia tana fakamauʼi te hahaʼi ʼae ʼe hage ko ni ovi peʼe ko ni tao.e Kaʼe ko te temi fea koa ʼae ka kamata ai te fakamau ʼa Sesu?

12. (1) Ko te temi fea ʼae ʼe hoki gaue anai Sesu ʼi tona ʼuhiga Tuʼi Fakamau ki te ʼu puleʼaga fuli? (2) Kotea te ʼu aluʼaga ʼae ʼe fakamatala ia Mateo 24:30, 31 pea mo Mateo 25:31-33, 46? (Vakaʼi te nota ʼi te fakaʼosi ʼo te alatike.)

¹² ʼI te lea fakapolofeta ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo te ʼu ʼaho fakamuli, ʼe fakaha ai, ʼe hoki gaue anai ia Sesu ʼi tona ʼuhiga Tuʼi Fakamau ki te ʼu puleʼaga fuli, hili te fakaʼauha ʼo te ʼu lotu hala. Ohage ko tona ui ʼi te palakalafe 8, ko ʼihi aluʼaga ʼae ka hoko lolotoga te temi ʼaia, ʼe fakamatala ia Mateo 24:30, 31. Moka kotou vakaʼi te ʼu vaega ʼaia, pea ʼe kotou fakatokagaʼi ʼe tatau te ʼu aluʼaga ʼae neʼe fakakikite e Sesu mo ʼae ʼi tana lea fakatata ʼo te ʼu ovi mo te ʼu tao. Ohage la, ʼe haʼu te Foha ʼo te tagata ʼi tona kololia mo ʼana kau aselo; ko te ʼu telepi mo te ʼu puleʼaga fuli ʼe fakatahiʼi; ko natou ʼae ʼe fakamau ohage ko ni ovi ʼe natou “lagai ki oluga [ʼonatou] mata” heʼe natou maʼu anai “te mauli heegata.”f Ko natou ʼae ʼe fakamau ohage ko ni tao, ʼe natou “fetagihi” heʼe natou mahino ʼe natou olo anai ki “te tautea heegata.”—Mat. 25:31-33, 46.

13. (1) Ko te temi fea ʼae ka fakamauʼi ai e Sesu te hahaʼi ohage ko ni ovi peʼe ko ni tao? (2) ʼE malave feafeaʼi te mahino ʼaia ki tatatou manatu ʼo ʼuhiga mo tatatou minisitelio?

¹³ Kotea ʼae ʼe feala ke tou taʼofi mai ai? Ko Sesu ʼe ina fakamauʼi anai te hahaʼi ʼo te ʼu puleʼaga fuli ʼae ʼe hage ko ni ovi peʼe ko ni tao moka haʼu anai lolotoga te mamahi lahi. Pea ʼi Halamaketone, te ikuʼaga ʼo te mamahi lahi, ko natou ʼae ʼe hage ko ni tao ʼe pulihi anai ʼo talu ai. ʼE malave feafeaʼi te mahino ʼaia ki tatatou manatu ʼo ʼuhiga mo tatatou minisitelio? ʼE tokoni mai ke tou mahino ki te maʼuhiga ʼo tatatou gaue faifakamafola. ʼI muʼa ʼo te mamahi lahi, ʼe kei maʼu pe anai e te hahaʼi te temi ke natou fetogi tanatou faʼahiga fakakaukau pea mo haʼele ʼi te ala lauveliveli ʼae ʼe “taki ki te mauli.” (Mat. 7:13, 14) ʼE mahino ia, ʼe feala ki te hahaʼi ʼi te temi nei ke natou fakaha pe natou hage ko ni ovi peʼe ko ni tao. Kaʼe ʼe tonu ke tou manatuʼi ko te fakamauʼi ʼo te ʼu ovi mo te ʼu tao ʼe hoko anai lolotoga te mamahi lahi. Koia ʼe ko he tupuʼaga lelei ʼaia ke tou haga foaki ki te tokolahi te fealagia ʼae ke natou logo mo tali ia te logo ʼo te Puleʼaga.

KO TE TEMI FEA ʼAE ʼE HAʼU AI SESU?

14, 15. Kotea te ʼu vaega ʼae ʼe fa ʼe fakaʼuhiga ki te temi ʼae ka haʼu ai Kilisito ʼi tona ʼuhiga Tuʼi Fakamau?

¹⁴ ʼI te hoko atu ʼo tatatou vakavakaʼi te lea fakapolofeta ʼa Sesu, ʼe ʼaoga ai koa ke fetogi tatatou mahino ʼo ʼuhiga mo te temi ʼae ʼe tonu ai ke hoko te tahi ʼu aluʼaga maʼuhiga? ʼE tou maʼu tona tali ʼi te lea fakapolofeta pe ʼaia ʼa Sesu. ʼO feafeaʼi?

¹⁵ ʼI te koga ʼo tana lea fakapolofeta ʼae ʼe fakamatala ia Mateo 24:29–25:46, ʼe talanoa tafitō Sesu ki te ʼu meʼa ka hoko lolotoga te ʼu ʼaho fakamuli ʼaeni pea lolotoga te mamahi lahi ʼae ka haʼu. ʼI te ʼu vaega ʼe valu ʼe talanoa ai Sesu ki tana “hau” peʼe “kaku mai.”g ʼO ʼuhiga mo te mamahi lahi, ʼe ina ui fenei: “E natou sio anai ki te Foha o te tagata e hau i te u ao.” “E mole kotou iloi pe ko te aho fea e hau ai anai tokotou Aliki.” “E hau anai te Foha o te tagata i te hola ae e mole kotou talitali ki ai.” Pea ʼi tana lea fakatata ʼo te ʼu ovi mo te ʼu tao, ʼe ui fenei e Sesu: “[ʼE] hau anai te Foha o te tagata i tona kololia.” (Mat. 24:30, 42, 44; 25:31) Ko te ʼu vaega takitahi ʼaia ʼe fa ʼe fakaʼuhiga ki te temi ʼae ka haʼu ai Kilisito ʼi tona ʼuhiga Tuʼi Fakamau. Pea kotea te tahi ʼu vaega ʼe fa?

16. Kotea te tahi ʼu vaega ʼae ʼe talanoa ai ki te haʼu ʼa Sesu?

¹⁶ ʼO ʼuhiga mo te tagata faifekau agatonu mo poto,h ʼe ui fenei e Sesu: “Manuia te tagata faifekau aia, moka kaku mai [ʼi te Fakakeleka ko te kupu “haʼu”] tona pule, o mau anai ia ia e fai feia!” ʼI te lea fakatata ʼo te ʼu taupoʼou, ʼe ui fenei e Sesu: “I tanatou olo o totogi lolo, nee kaku age [ʼi te Fakakeleka ko te kupu “haʼu”] leva te tagata ohoana.” ʼI te lea fakatata ʼo te ʼu tenalio, ʼe ui fenei e Sesu: “Hili he temi fualoa, nee toe liliu mai [ʼi te Fakakeleka ko te kupu “haʼu”] leva te pule o te u tagata faifekau aia.” ʼI te lea fakatata pe ʼaia, ʼe ui fenei e te pule: “Ke au too, i taku toe liliu mai [ʼi te Fakakeleka ko te kupu “haʼu”], taku mea.” (Mat. 24:46; 25:10, 19, 27) Ko te ʼu vaega ʼaeni ʼe fa ʼo ʼuhiga mo te haʼu ʼa Sesu, ʼe fakaʼuhiga koa ki te temi fea?

17. Kotea ʼae neʼe tou ui ʼo ʼuhiga mo te kaku mai ʼa Sesu ʼae ʼe talanoa ia Mateo 24:46?

¹⁷ ʼI muʼa atu, neʼe tou ui ʼi ʼatatou tohi ko te ʼu vaega ʼaia ʼe fa ʼe fakaʼuhiga ki te haʼu ʼa Sesu ʼi te taʼu 1918. Ohage la, tou toʼo te ʼu palalau ʼa Sesu ʼo ʼuhiga mo “te tagata faifekau agatonu mo poto.” (Lau ia Mateo 24:45-47.) Neʼe tou mahino ko te “kaku mai” ʼa Sesu ʼae ʼe talanoa ia Mateo 24:46, neʼe fakaʼuhiga ki te temi ʼae neʼe haʼu ai Sesu ʼo vakavakaʼi te aluʼaga fakalaumalie ʼa te kau fakanofo ʼi te taʼu 1918 pea ko te fakanofo ʼo te tagata faifekau ki te ʼu koloa fuli ʼo te Pule neʼe hoko ʼi te taʼu 1919. (Mala. 3:1) Kaʼe ʼaki te toe vakavakaʼi ʼo te lea fakapolofeta ʼa Sesu, ʼe ha ʼaki ai ʼe ʼaoga ke fetogi tatatou mahino ʼo ʼuhiga mo te temi ʼae ʼe tonu ke hoko ai ʼihi faʼahi ʼo te lea fakapolofeta ʼaia. Kotea tona tupuʼaga?

18. Kotea ʼae ʼe feala ke tou ui ʼo ʼuhiga mo te haʼu ʼa Sesu ʼaki te vakaʼi ʼo te lea fakapolofeta katoa ʼa Sesu?

¹⁸ ʼI te ʼu vaega ʼi muʼa atu ʼo te vaega ʼo Mateo 24:46, ko te kupu “hau” ʼe fakaʼuhiga tuʼumaʼu ki te temi ʼae ka haʼu ai Sesu ʼo tala pea mo fakahoko tana fakamau lolotoga te mamahi lahi. (Mat. 24:30, 42, 44) Pea ohage ko tatatou vakaʼi ʼi te palakalafe 12, ko te haʼu ʼa Sesu ʼae ʼe talanoa ki ai ia Mateo 25:31, ʼe fakaʼuhiga ki te temi pe ʼaia ʼae ka hoko ai te fakamau ʼi te ka haʼu. Koia ʼe fakapotopoto te ui ʼae ko te kaku mai ʼa Sesu ʼo fakanofo te tagata faifekau agatonu ki ʼona koloa fuli, ʼae ʼe talanoa ia Mateo 24:46, 47, ʼe toe fakaʼuhiga ki tana haʼu ʼi te ka haʼu, lolotoga te mamahi lahi.i ʼEi ʼe ha lelei mai ʼaki te vakaʼi ʼo te lea fakapolofeta katoa ʼa Sesu, ko te ʼu vaega ʼe valu ʼo ʼuhiga mo tana haʼu, ʼe fakaʼuhiga ki te temi ʼae ka hoko ai te fakamau ʼi te ka haʼu lolotoga te mamahi lahi.

19. Kotea te ʼu fetogi neʼe tou vakaʼi ʼo ʼuhiga mo tatatou mahino, pea kotea te ʼu fehuʼi ʼe tali anai ki ai te ʼu alatike ka hoa mai?

¹⁹ Moʼo fakamanatu, kotea ʼae neʼe tou ako? ʼI te kamataʼaga ʼo te alatike ʼaeni, neʼe tou lagaʼi fehuʼi ʼe tolu ʼo ʼuhiga mo te temi ʼae ka hoko ai aluʼaga ʼe tolu. Neʼe tou vakaʼi ko te mamahi lahi neʼe mole kamata ʼi te taʼu 1914 kaʼe ʼe kamata anai ʼi te temi ʼae ka ʼohofi ai e te ʼu Puleʼaga Fakatahi ia Papilone Lahi. Pea neʼe tou toe vakaʼi pe ko ʼe ko te fakamau ʼa Sesu ia te ʼu ovi mo te ʼu tao neʼe mole kamata ʼi te taʼu 1914 kaʼe ʼe hoko anai lolotoga te mamahi lahi. Neʼe tou vakaʼi leva pe ko ʼe ko te kaku mai ʼa Sesu ʼo fakanofo te tagata faifekau agatonu ki ʼona koloa fuli neʼe mole hoko ʼi te taʼu 1919 kaʼe ʼe hoko anai lolotoga te mamahi lahi. Koia ko te ʼu aluʼaga ʼaia ʼe tolu ʼe hoko fuli anai ʼi te ka haʼu, ʼi te mamahi lahi. ʼE malave feafeaʼi te ʼu fetogi ʼaia ki tatatou mahino ʼo ʼuhiga mo te lea fakatata ʼo te tagata faifekau agatonu? Pea ʼe toe malave feafeaʼi ki tatatou mahino ki te tahi ʼu lea fakatata ʼa Sesu ʼae ʼe lolotoga hoko ʼi te ʼu ʼaho fakamuli ʼaeni? ʼE tou vakaʼi anai te ʼu fehuʼi maʼuhiga ʼaia ʼi te ʼu alatike ka hoa mai.