ʼE tuʼu ōvi ki te kaupā ʼaia te ʼu fakahūʼaga ʼāfea ʼo te vai ʼo te kolo, pea ʼe hage neʼe laga lolotoga te temi ʼo Tavite. Neʼe lagaʼi e ʼihi te ʼu fehuʼi ʼuhi ko te ʼu fakamatala ʼa te Tohi-Tapu ʼo ʼuhiga mo te ala ʼaia ʼaē ʼe tuʼu ʼi te lalo kele ʼo Selusalemi. Ohage la, neʼe ʼui e Tavite ki tana kau solia “ko ia ʼaē ʼe ina matehi te kau Sepusite, ko ia ʼaia, ʼaki te vai keli, ke felāveʼi” mo tonatou ʼu fili. (2 Samuele 5:⁠8) Ko te tagata pule ʼa Tavite ko Soape neʼe ina fai te faʼahi ʼaia. Koteā te faka ʼuhiga ʼo te kupu “vai keli?”

Talu mai fualoa, kua ʼiloʼi e te kau tagata sivi Tohi-Tapu ko te matapuna vai ʼo Kihone neʼe ko te matapuna vai tāfito ʼaia ʼo te kolo ʼāfea. Neʼe tuʼu ʼi te tuʼa kolo kae neʼe ōvi ki tona kaupā, koia neʼe feala ai ke keli he ala ʼi te lalo kele pea mo he vai keli ko tona loloto ko meta e 11, ke feala ki te hahaʼi ʼo te kolo ke nātou ʼohu ʼi loto te vai ka mole nātou hū ki tuʼa ʼi te ʼu kaupā ʼaē neʼe nātou puipui nātou. ʼE ʼui e te hahaʼi ko te vai keli ʼaia ʼe ko te Vai keli ʼo Warren, pea neʼe fakahigoaʼi feiā ʼi te ʼosi maʼu e Charles Warren te vai keli ʼi te taʼu 1867. Kae ʼe ko te temi fea ʼaē neʼe fai ai te ala ʼi te lalo kele pea mo te vai keli? Neʼe kua maʼu koa ʼi te temi ʼo Tavite? ʼE ko te ala koa ʼaia ʼaē neʼe fakaʼaogaʼi e Soape? ʼE tali fēnei e Dan Gill: “Moʼo ʼiloʼi pe ko te Vai keli ʼo Warren neʼe ko te ʼana neʼe kua maʼu ʼi te lalo kele, neʼe mātou sivisivi te kiʼi moʼi kele neʼe toʼo mai te luo ʼaia, ke ʼiloʼi peʼe neʼe tuʼu ai te carbone 14. Neʼe mole mātou maʼu te meʼa ʼaia, ʼo hā ʼaki mai ko te kiʼi moʼi kele ʼaia neʼe kua taʼu 40 000 tupu: Ko te faʼahi ʼaia ʼe ina fakamoʼoni neʼe mole feala ke keli e he tagata te vai keli ʼaia.”