Kapite 111

Te Fakaʼiloga ʼo Te ʼu ʼAho Fakamuli

ʼE TOU nonofo nei ʼi te feliatolu hoʼatā. ʼI te lolotoga ʼo te heka ʼa Sesu ʼi te moʼuga ʼo Oliveto pea mo sioʼi ia te fale lotu ki lalo ifo, neʼe fakaōvi atu ia Petelo, Atelea, Sake pea mo Soane kia te ia. Neʼe hoha tanatou fakakaukau ʼo ʼuhiga mo te fale lotu, heʼe ko te ʼosi pe ʼaenī ʼo te tala age e Sesu ʼe mole tuku anai ʼi ai he maka ʼi ʼoluga ʼo he tahi maka.

Kae e lagi ʼe nātou manatu ki he tahi meʼa ʼi tanatou fakaōvi ʼaē kia Sesu. ʼI he ʼu vāhaʼa ki muʼa atu, neʼe palalau ia ki tana “ ʼafio”, te temi ʼaē “ ʼe tonu ai ke fakahā ai te Foha ʼo te tagata”. Pea ʼi muʼa atu, neʼe palalau age kia nātou ʼo ʼuhiga mo “te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī”. Ko te kau ʼapositolo ʼe nātou fia ʼiloʼi.

ʼO nātou fehuʼi age kia Sesu: “Tala mai kia mātou: Ko ʼafea ʼaē ka hoko ai anai te ʼu meʼa ʼaia [ʼaē ʼe fakatupu ʼaki ai te maumauʼi ʼo Selusalemi pea mo tona fale lotu], pea koteā anai te fakaʼiloga ʼo tau ʼafio pea mo te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī?” Ko tanatou fehuʼi e koga tolu. ʼUluaki ʼe nātou fia ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo te fakaʼauha ʼo Selusalemi pea mo tona fale lotu, pea lua leva ʼo ʼuhiga mo te ʼafio ʼa Sesu ʼi te mālohi ʼo te Puleʼaga pea, fakamuli leva, ki te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa katoa ʼaenī.

ʼAki te fakamatala loaloaga, neʼe tali age e Sesu ki te ʼu koga ʼaia e tolu ʼo te fehuʼi. Neʼe ina fakahā age te fakaʼiloga ʼaē ʼe tou ʼiloʼi ai anai te temi ʼaē ʼe fakaʼosi ai te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa faka sutea; kae neʼe toe ʼalu mamaʼo atu ia. Neʼe ina toe fakahā age foki te tahi fakaʼiloga ke feala ai te ʼiloʼi e nātou ʼaē ka liliu anai ko tana kau tisipulo ʼe nātou maʼuʼuli ʼi te lolotoga ʼo tana ʼafio pea ʼe nātou fakaōvi ki te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa katoa ʼaenī.

ʼI te hoholo ʼo te ʼu taʼu, neʼe mamata te kau ʼapositolo ki te hoko ʼo te lea faka polofeta ʼa Sesu. ʼIo, ko te ʼu meʼa ʼaē neʼe ina fakahā neʼe kamata hoko ka kei nātou maʼuʼuli. Koia, ko te kau kilisitiano ʼaē neʼe kei maʼuʼuli ʼi te ʼosi ʼo taʼu e 37 ki muli age, ʼi te taʼu 70, neʼe mole nātou punamaʼuli ki te fakaʼauha ʼo te tuʼu faka sutea pea mo tona fale lotu.

Kae, ko te ʼafio ʼa Kilisito pea mo te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī neʼe mole hoko ia ʼi te taʼu 70. Ko te ʼafio ʼa Kilisito ʼi te mālohi ʼo te Puleʼaga neʼe hoki hoko ia ki muli age. Kae neʼe hoko koa ʼi te temi fea? Ko te sivi ʼo te lea faka polofeta ʼa Sesu ʼe ina fakahā mai te meʼa ʼaia.

Neʼe fakahā e Sesu ʼe hoko anai ‘he ʼu tau pea mo he ʼu logo ʼo he ʼu tau’. “Heʼe tuʼu anai he fenua ki he tahi fenua”, ko tana ʼui ʼaia, pea ʼe ʼi ai anai mo te ʼu hoge pea mo te ʼu mafuike pea mo te ʼu mahaki. ʼE fehiʼaʼinaʼi pea mo tāmateʼi anai tana kau tisipulo. ʼE mafuta ake anai he kau polofeta loi pea ʼe nātou fakahēhē anai te tokolahi. ʼE ʼāsilisili anai te manukinukiʼi ʼo te lao pea ko te ʼofa ʼa te tokolahi ʼe momoko anai ia. Pea ʼi te temi ʼaia, ko te logo lelei ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼe faka mafola anai ko he meʼa fakamoʼoni ia ki te ʼu puleʼaga katoa.

ʼE mahino ia, ko te lea faka polofeta ʼa Sesu neʼe hoko fakaveliveli pe ia muʼa ʼo te maumauʼi ʼo Selusalemi ʼi te taʼu 70, kae ko tona fakahoko tāfito, neʼe hoko ia ʼi te lolotoga ʼo tana ʼafio pea mo te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī. Ko he sivisivi fakaleleiʼi ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaē ʼe hoko ʼi te malamanei ʼo kamata mai te taʼu 1914 ʼe hā mai ai ko te lea faka polofeta faka hisitolia ʼa Sesu neʼe hoko tāfito talu mai te taʼu ʼaia.

Ko te tahi koga ʼo te fakaʼiloga ʼaē neʼe fakahā e Sesu ko te hā ʼo “te meʼa fakalialia ʼaē ʼe ina fakatupu te maumau”. ʼI te taʼu 66, ko te meʼa fakalialia ʼaia neʼe hā, ko “te kautau neʼe faka ʼapitaki-tau”, ʼaē ko te kautau loma neʼe nātou ʼā takatakai ia Selusalemi pea mo keli mamalie te tafito ʼo te kaupā ʼo te fale lotu ke holo. “Ko te meʼa fakalialia ʼaia” neʼe tuʼu ʼi te faʼahi ʼaē neʼe mole tonu ke tuʼu ai.

ʼI te hoko tāfito ʼo te fakaʼiloga ʼaia, ko te meʼa fakalialia ʼaia ko te Sosiete ʼo te ʼu Puleʼaga (Société des Nations), pea ki muli age ko te kautahi ʼaē neʼe ina fetogi ko te ʼu Puleʼaga ʼaē kua fakatahi (Nations unies). Ko te manatu ʼa te keletiate ko te kautahi ʼaia ki te tokalelei faka malamanei ʼe gāue ʼi te higoa ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. ʼI manatu fakalialia leva! ʼI tona temi totonu, ko te ʼu mālohi faka politike ʼo fakatahi mo te O.N.U. ʼe nātou ʼohofi anai te keletiate (ʼaē ʼe fakatātā e te Selusalemi ʼo te temi muʼa) pea ʼe nātou fakaʼauha anai ia ia.

Koia neʼe fakahā ai e Sesu: “Heʼe ʼi ai anai te mamahi lahi, ʼe mole hona tatau kua hoko talu mai te kamataʼaga ʼo te malamanei ʼo kaku mai ki te temi nei, kailoa, pea ʼe mole toe hoko anai he tahi mamahi feiā.” Ko te pulihi ʼo Selusalemi ʼi te taʼu 70 neʼe ko he mamahi lahi moʼoni ia (ko te lahi ʼo tona ʼu mate neʼe laka ʼi te miliona), kae neʼe mole ko he mamahi lahi ia ke lahi ake ʼi te tulivio ʼaē ʼo te temi ʼo Noe. Koia ko te hoko tāfito ʼo te koga ʼaia ʼo te lea faka polofeta ʼa Sesu ʼe kei tuai age tona temi.

ʼE nātou nonofo falala ʼi te lolotoga ʼo te ʼu ʼaho fakamuli

ʼI te fakaʼosi ʼo te feliatolu ʼaho 11 ʼo Nisani, neʼe hoko atu pe te fai palalau ʼa Sesu mo tana kau ʼapositolo ʼo ʼuhiga mo te fakaʼiloga ʼo tana ʼafio, ʼi te mālohi ʼo te Puleʼaga, pea mo te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī. Neʼe ina fakatokaga ia nātou ki te tuʼutāmaki ʼaē ʼo te kumi ʼo te ʼu Kilisito loi. ʼE faigaʼi anai, ko tana ʼui age ʼaia, ke “fakahēhē, mokā ʼe fealagia, māʼia mo te kau fakanofo”. Kae, ohage ko he ʼu akuila ʼe mamaʼo tanatou sio, ko te kau fakanofo ʼe nātou fakatahitahi anai ki te koga meʼa ʼaē ʼe maʼu ai te meʼa kai fakalaumālie moʼoni, ʼaē ko tanatou fakatahi mo te Kilisito moʼoni ʼi te lolotoga ʼo tana ʼafio fakapulipuli. ʼE mole fakahēhēʼi anai ia nātou pea ʼe mole fakatahitahiʼi anai ia nātou ki he Kilisito loi.

Ko te ʼu Kilisito loi ʼe feala tatatou sisio kia nātou. Kae, ko te ʼafio ʼa Sesu ʼe fakapulipuli anai ia. Ohage pe ko tana ʼui, ʼe hoko anai ʼi te temi fakamataku ʼo te hisitolia ʼo te tagata: “Ko te laʼā ʼe fakapōʼuli anai, pea ko te māhina ʼe mole toe huhulu anai.” ʼIo ʼe ko te temi fakapōʼuli kovi ʼosi ʼaia ʼo te Hisitolia katoa. ʼE hage anai ia ko he fakapōʼuli ʼo te laʼā ʼi te lolotoga ʼo te ʼaho, pea mo he mole huhulu ʼa te māhina ʼi te pōʼuli.

“Ko te ʼu mālohi ʼo te lagi ʼe galulu anai”, ko te hoko atu ʼaia ʼo te palalau ʼa Sesu. ʼE ina fakahā ʼaki te palalau ʼaia ko te lagi ʼe hage anai tona agaaga ko he meʼa fakamelomelo. Ko te lagi ʼe mole ʼāteaina pe anai ki te ʼu manu lele; ka ʼe toe feʼaluʼaki anai ʼi ai mo te ʼu vakalele tau, te ʼu foʼi pulu pea mo te ʼu meʼa moʼo sivi ʼo te lagi mo te ʼu fetuʼu (sondes spatiales). Ko te matataku pea mo te aga fakamālohi ʼe laka age anai tona mālohi ʼi te ʼu meʼa kua hili atu ʼi te hisitolia ʼo te tagata.

Ko te ikuʼaga ʼo te ʼu meʼa ʼaia, ko te tala age ʼaia ʼa Sesu, ʼe ʼi ai anai “te tuʼania lahi ʼa te ʼu puleʼaga, kua nātou manavahe ʼuhi ko te gugulu ʼa te tai pea mo tana hou, kae matapopō anai te hahaʼi ʼi tonatou matataku pea ʼuhi ko te talitali ʼaē ki te ʼu meʼa ka hoko mai ki te kele katoa”. ʼIo, ohage ko tona ʼui e Sesu, ko te temi fakapōʼuli kovi ʼaia ʼo te hisitolia ʼo te tagata ʼe iku anai ʼi te temi ʼaē ʼe “hā ai ʼi te lagi te fakaʼiloga ʼo te Foha ʼo te tagata, pea ko te ʼu telepi fuli ʼo te kele ʼe nātou tuki fatafata anai mo tagi”.

Kae ʼe mole tagi lāuga anai te hahaʼi fuli mokā haʼu anai ‘te Foha ʼo te tagata mo te mālohi’ moʼo fakaʼauha te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa agakovi ʼo te temi nei. Ko te kau “fakanofo”, te kau 144 000 ʼaē ʼe kau anai ki te Puleʼaga ʼi selo mo Kilisito, ʼe mole nātou tagi lāuga anai, ʼo toe feiā pe mo tonatou ʼu kaumeʼa, ia nātou ʼaē neʼe fakahigoa e Sesu ki muʼa atu ko tana “tahi ʼu ōvi”. Logope tanatou maʼuʼuli ʼi te temi fakapōʼuli kovi ʼo te hisitolia ʼo te tagata, ʼe uga anai nātou e te palalau fakaloto mālohi ʼaenī ʼa Sesu: “Ka kamata hoko mai anai te ʼu meʼa ʼaia, koutou tutuʼu tonu ake pea lagaʼi ake tokotou ʼulu, heʼe kua ōvi mai tokotou faka ʼāteaina.”

Moʼo faka fealagia ki tana ʼu tisipulo ke nātou ʼiloʼi te ʼu ʼaho fakamuli, neʼe tuku age e Sesu kia nātou te lea fakatātā ʼaenī: “Koutou sisio ki te fiku pea mo ʼihi age fuʼu ʼakau: ka hoko te temi ʼaē ʼe muko ai, pea ʼe koutou ʼiloʼi kua ōvi mai te fasiga taʼu māfana. ʼO toe feiā pe kia koutou, ka koutou sisio anai ki te hoko mai ʼo te ʼu meʼa fuli ʼaia, ke koutou ʼiloʼi kua ōvi mai te puleʼaga ʼo te ʼAtua. ʼE ʼau tala moʼoni atu kia koutou: Kailoa, ko te taʼiake ʼaia ʼe mole puli anai ia ka heʼeki hoko te ʼu meʼa fuli ʼaia.”

Koia, ka sisio anai te kau tisipulo ki te hoko ʼo te ʼu koga kehekehe ʼo te fakaʼiloga pea, ʼe nātou mahino ai leva ko te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī kua ōvi mai pea ko te Puleʼaga ʼo te ʼAtua kua vave pe tana pulihi te agakovi fuli. Ko te fakaʼosi ʼe hoko anai ʼi te temi maʼuli ʼo nātou ʼaē ka mamata anai ki te hoko ʼo te ʼu meʼa fuli ʼaē neʼe fakahā e Sesu. ʼOsi ʼaia pea ina fai age te fakatokaga ʼaenī ki tana kau tisipulo ʼaē ka maʼuʼuli anai ʼi te ʼu ʼaho fakamuli maʼuhiga ʼaupito ʼaia:

“Ke koutou tokaga kia koutou totonu, talia naʼa mamafa ʼo koutou loto ʼi te lahi fau ʼo te kai, pea mo te lahi fau ʼo te ʼinu, pea mo te ʼu tuʼania ʼo te maʼuli, pea fokifā pe kua hoko fakapuna’maʼuli kia koutou te ʼaho ʼaia, ohage ko he hele. Heʼe haʼu anai kia nātou fuli ʼaē ʼe nonofo ʼi te kele katoa. Koutou nonofo ʼalaʼala pea mo kole mamahi ʼi te temi fuli pe, ke feala ai hakotou hāo ʼi te ʼu meʼa fuli ʼaia ʼaē ʼe tonu ke hoko mai, pea mo koutou tutuʼu ia muʼa ʼo te Foha ʼo te tagata.”

Te ʼu taupoʼou popoto pea mo te ʼu taupoʼou vavale

Neʼe tali age e Sesu ki tana kau ʼapositolo ʼaē neʼe nātou fehuʼi age ki ai he fakaʼiloga ʼo ʼuhiga mo tana ʼafio ʼi te mālohi ʼo te Puleʼaga. ʼI te temi nei, ʼe ina fakahā age kia nātou te tahi ʼu agaaga ʼo te fakaʼiloga ʼaki te ʼu lea fakatātā e tolu.

Ko nātou ʼaē ʼe maʼuʼuli anai lolotoga tana ʼafio ʼe nātou mamata anai ki te hoko takitahi ʼo te ʼu lea fakatātā ʼaia. Koʼeni te kamataʼaga ʼo te ʼuluaki lea fakatātā: “Koia ko te puleʼaga ʼo selo ʼe liliu anai ʼo tatau mo he kau taupoʼou e toko hogofulu neʼe nātou toʼo tonatou ʼu mālama pea mo nātou ʼolo ʼo fakafetaulaki ki te tagata ʼohoana. Ko te toko nima ʼo nātou neʼe vavale pea ko te toko nima neʼe popoto.”

ʼAki te kupu ʼaē “ko te puleʼaga ʼo selo ʼe liliu anai ʼo tatau mo he kau taupoʼou e toko hogofulu”, neʼe mole ʼui ia e Sesu ko te vaelua ʼo te hahaʼi ʼaē ʼe nātou maʼu te Puleʼaga ʼo selo ʼe vavale niʼihi pea ko ʼihi ʼe popoto! Kailoa, ʼe ina fia fakahā ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼo selo ʼe tou fakatokagaʼi te ʼu faʼahiga hahaʼi ʼaia e lua, peʼe ko te ʼu meʼa ʼaē ʼo ʼuhiga mo te Puleʼaga ʼe hā mai anai ʼi te ʼu agaaga ʼaia e lua.

Ko te ʼu taupoʼou ʼaia e toko hogofulu ʼe nātou fakatātā te kau kilisitiano fuli ʼaē ʼe kau peʼe ʼui maʼa nātou ʼe nātou kau ki te Puleʼaga ʼo selo. Neʼe ko te Penikosite ʼo te taʼu 33 ʼo totatou temi ʼaē neʼe fakapapauʼi ai ke ʼohoana te kokelekasio faka kilisitiano mo te tagata ʼohoana, ʼaē ko Sesu Kilisito ʼaē kua toe tuʼuake pea kua faka kolōliaʼi. Kae ko te ʼohoana ʼe tonu ke hoko ʼi selo ki muli age, ʼi he temi neʼe mole fakahā.

ʼI te lea fakatātā, ko te ʼu taupoʼou ʼaia e toko hogofulu ʼe nātou hū ki tuʼa ko tanatou fia fakatalitali ki te tagata ʼohoana pea ke nātou kau ki te polesesio ʼo te ʼohoana. Ka tau mai anai, pea ʼe nātou faka mālamagia anai ʼaki tanatou ʼu mālama te ala ʼo te polesesio, ko hanatou aga faka maʼuhiga ʼaia ki te tagata ʼohoana ʼi te lolotoga ʼo tana taki tona ʼohoana ki te fale neʼe teuteuʼi maʼa ia. Kae, ko te fakamahino age ʼaia ʼa Sesu, “ko te kau vavale (...) neʼe nātou toʼo ʼonatou mālama, ka neʼe mole nātou toʼo hanatou moʼi lolo mo nātou, kae ko te kau popoto neʼe nātou toʼo fakatahi mo ʼonatou mālama, te lolo ʼi ʼanatou fagu. Pea ʼi te tuai mai ʼa te tagata ʼohoana, neʼe nātou tulemomoe fuli pea nātou māʼumoea”.

Ko te loaloaga ʼo te tuai ʼa te tagata ʼohoana ʼe fakahā ai ko te ʼafio ʼa Kilisito ʼi tona ʼuhiga ʼaē ko te Hau ʼe kei tuai ia. ʼIo, neʼe fakanofo ia Sesu ko te Hau ʼi te taʼu 1914. ʼI te lolotoga ʼo te po loaloaga ʼaē neʼe muʼa atu ʼi te meʼa ʼaia neʼe hoko, neʼe māʼumoea te ʼu taupoʼou fuli. Kae ʼe mole ko te tupuʼaga ʼaia ʼo tonatou faka lākahalaʼi. Neʼe faka lākahalaʼi te ʼu taupoʼou vavale koteʼuhi he neʼe mole ʼi ai he lolo ʼi tanatou ʼu fagu. Neʼe fakamahino e Sesu pe neʼe feafeaʼi te fafagu ʼo te ʼu taupoʼou ʼi te kaku mai ʼa te tagata ʼohoana: “Pea ʼi te vaeluaʼaga mālie ʼo te po, pea pā te kalaga: ‘Koʼeni te tagata ʼohoana! Koutou ʼolo ʼo fakafetaulaki atu kia te ia.’ Pea neʼe tutuʼu ake ai te kau taupoʼou fuli ʼaia ʼo nātou teuteuʼi ʼonatou mālama. Pea neʼe ʼui age e te kau vavale ki te kau popoto: ‘Koutou tuku mai muʼa he kiʼi moʼi lolo maʼa mātou ʼi takotou lolo, heʼe kua vave mamate ʼamatou mālama.’ Kae neʼe tali e te kau popoto ʼo ʼui maʼa nātou: ‘ ʼE mole lagi feʼauga ʼosi anai maʼa mātou pea mo koutou. Koutou ʼolo atu kia nātou ʼaē ʼe nātou fakatau, pea ke koutou totogi ai he lolo maʼa koutou.’ ”

Ko te lolo ʼe ina fakatātā te meʼa ʼaē ʼe ina faka fealagia ki te kau kilisitiano moʼoni ke nātou gigila ohage ko he ʼu nofoʼaga mālama. ʼE ko te Folafola ʼa te ʼAtua, ʼaē ʼe pipiki ki ai te kau kilisitiano, ʼo feiā foki mo te laumālie maʼoniʼoni, ʼaē ʼe tokoni kia nātou ke nātou mahino ki te Folafola ʼaia. Ko te lolo fakalaumālie ʼe faka fealagia ki te ʼu taupoʼou popoto ke nātou faka mafola te mālama moʼo fakatalitali ʼo te tagata ʼohoana ʼi te ala ʼo te polesesio ʼo aʼu ki te kaitahi ʼo te fakamāu. Kae ko te ʼu taupoʼou vavale neʼe mole ia nātou, ʼi tanatou ʼu fagu, te lolo fakalaumālie ʼaē ʼe ʼaoga. Koia neʼe fakamatala ai e Sesu te meʼa ʼaē ʼe ka hoko:

“Pea ʼi te lolotoga ʼo tanatou ʼolo [ko te ʼu taupoʼou vavale] (...) ʼo totogi [lolo], neʼe tau mai te tagata ʼohoana, pea ko te kau taupoʼou ʼaē neʼe kua nonofo teuteu neʼe nātou hū mo ia ki te kaitahi ʼo te fakamāu; pea pupunu te matapā. Hili ia mo te toe tau mai ʼa te kau taupoʼou ʼaē, ʼo ʼui maʼa nātou: ‘ ʼAliki, ʼaliki, avahi mai kia mātou!’ Neʼe ina tali ʼo ʼui maʼana: ‘ ʼE ʼau tala moʼoni atu kia koutou: ʼE molemo ʼau ʼiloʼi koutou.’ ”

ʼI te ʼosi kaku ʼa Kilisito ki tona Puleʼaga ʼi selo, ko te kau kilisitiano moʼoni ʼaē neʼe fakanofo, te kalasi ʼo te ʼu taupoʼou popoto, ʼe nātou mahino lelei ki te pilivilesio ʼaē ʼe nātou maʼu ʼaē ko te faka mafola ʼo te mālama ʼi te malamanei fakapōʼuli ʼaenī, moʼo fakavikiviki ki te tagata ʼohoana ʼi tana liliu mai. Kae ko te kau kilisitiano ʼaē ʼe fakatātā e te ʼu taupoʼou vavale neʼe mole nātou nonofo teuteu ke nātou tali ia ia ʼaki he ʼu fakavikiviki. Koia, ʼi te hoko mai ʼo tona temi totonu, ʼe mole avahi age e Kilisito kia nātou te matapā ʼo te kaitahi ʼo te fakamāu ʼaē ʼi selo. ʼE ina tuku ia nātou ʼi tuʼa, ʼi te ʼu fakapōʼuli ʼo te pōʼuli gaogao ʼo te mālama ʼaenī, ke nātou mamate mo te ʼu tagata fuli ʼaē ʼe nātou manukinukiʼi te lao. Pea fakaʼosi fēnei e Sesu tana palalau: “Ke koutou nonofo fakaonoono, heʼe mole koutou ʼiloʼi te ʼaho peʼe ko te hola.”

Te lea fakatātā ʼo te ʼu taleta

ʼI te hoko atu ʼo tana fai palalau mo tana kau ʼapositolo ʼi te moʼuga ʼo Oliveto, neʼe fai age e Sesu te tahi lea fakatātā, ko te lua ʼaia ʼo te ʼu lea fakatātā e tolu. ʼI he ʼu ʼaho ki muʼa atu, ʼi Seliko, neʼe ina fai te lea fakatātā ʼo te ʼu mina moʼo fakahā ko te Puleʼaga ʼe haʼu anai ʼi he temi kei mamaʼo. ʼAki tana fakahāhā he ʼu meʼa ʼe tatau, ko te lea fakatātā ʼaē ka talanoa nei ki ai, ʼe ina fakahāhā te ʼu faʼahiga meʼa ka hoko anai ʼi te lolotoga ʼo tana ʼafio ʼi te mālohi ʼo te Puleʼaga. ʼE ina fakahā fakalelei ai, ʼi te temi ʼaē ʼe kei nātou nonofo ai ʼi te kele, ʼe tonu ke gāue tana ʼu tisipulo moʼo fakatuputupu ʼo tona “koloā”.

ʼE kamata fēnei te palalau ʼa Sesu: “Heʼe [ko tona ʼuhiga ko te ʼu meʼa ʼe pipiki ki te Puleʼaga] hage ko he tagata, ʼi te temi pe ʼaē neʼe ʼamanaki ai ke folau ki he tahi fenua, neʼe ina pāuiʼi ai tana ʼu tagata kaugana ʼaʼana tokotahi pea ina tuku kia nātou ʼana meʼa.” Ko Sesu ʼe ko te tagata ʼaē, ia muʼa ʼo tana folau ki he tahi fenua, te lagi, neʼe ina foaki tona koloā ki tana ʼu tagata kaugana, te ʼu tisipulo ʼaē ʼe ʼamanaki ke nātou kau ki te Puleʼaga ʼo selo. Ko te koloā ʼaia ʼe mole ko he ʼu koloā fakamālama, kae ʼe ina fakatātā te gāueʼaga neʼe tūtū ai e Sesu te pulapula ke ʼāsili maʼu ai he ʼu tisipulo.

Neʼe foaki e Sesu tona koloā ki tana kau tagata kaugana ʼi muʼa ʼo tana hake ki selo. Neʼe feafeaʼi tana fai te faʼahi ʼaia? Neʼe ina fakatotonu age kia nātou ke hoholo atu tanatou gāue ʼi te gāueʼaga ʼaia ʼaki te faka mafola ʼo te logo ʼo te Puleʼaga ʼo aʼu ki te ʼu potu taupotu ʼo te kele. Ohage ko tana ʼui: “Pea ki te tahi neʼe ina tuku ki ai ia taleta e nima, pea lua ki te tahi, pea tahi pe ki te tahi ake, ʼo mulimuli pe ki te meʼa ʼe lavaʼi e te tagata takitokotahi, pea ʼalu ai leva ia ki te tahi fenua.”

Ko te ʼu taleta e valu — te koloā ʼa Kilisito — neʼe vaevae ʼo mulimuli pe ki tonatou ʼu fealagia, peʼe ko tonatou ʼu fealagia fakalaumālie, ʼo te kau tagata kaugana, ʼaē ʼe nātou fakatātā te ʼu faʼahiga kalasi kehekehe ʼo te kau tisipulo. ʼI te ʼuluaki sēkulō, ko te kalasi ʼaē neʼe foaki kiai te ʼu taleta e nima ʼe ʼiloga mai ia neʼe kau ai mo te kau ʼapositolo. Ohage ko te ʼui ʼa Sesu ki muli age, ko te kau tagata kaugana ʼaē neʼe nātou maʼu ia taleta e nima pea mo taleta e lua neʼe nātou fakatuputupu ʼo liuga lua ʼaki tanatou faka mafola te Puleʼaga pea mo fai ʼo ni tisipulo. Kae, ko te tagata kaugana ʼaē neʼe ina maʼu te taleta e tahi neʼe ina fufū ʼi te luo neʼe keli ʼi te kele.

“Pea ʼi te ʼosi ʼo te temi loaloaga, ko te hoko atu ʼaia ʼo te palalau ʼa Sesu, ko te pule ʼo te ʼu tagata kaugana ʼaia neʼe toe liliu mai pea neʼe ina vakaʼi tana ʼu paʼaga mo nātou.” Kae neʼe mole hoko te meʼa ʼaia ʼi muʼa ʼo te 20 sēkulō, ʼi he ʼu taʼu e 1 900 ki muli mai, ʼaē neʼe liliu mai ai Kilisito ʼo vakaʼi tana ʼu paʼaga; neʼe hoko moʼoni ia “ ʼi te ʼosi ʼo te temi loaloaga”. Neʼe hoko atu te fakamahino ʼa Sesu:

“Ko ia ʼaē neʼe tuku ki ai te ʼu taleta e nima neʼe ʼunuʼunu age pea neʼe ina ʼaumai te tahi ʼu taleta kehe e nima, mo ʼui maʼana: ‘ ʼAliki, neʼe ke tuku mai kia te ʼau ia taleta e nima; sio, kua ʼau toe maʼu mo te tahi ʼu taleta kehe e nima.’ Neʼe ʼui maʼa tona pule kia te ia: ‘ ʼE lelei, tagata kaugana agalelei pea mo agatonu! Neʼe ke agatonu ʼi he ʼu meʼa e siʼisiʼi. ʼE ʼau fakanofo anai koe ki he ʼu meʼa e lahi. Hū ki te fiafia ʼo tou pule.’ ” ʼO tatau aipe, mo te tagata kaugana ʼaē neʼe tuku ki ai te ʼu taleta e lua neʼe ina gāueʼi ʼo ina maʼu ʼihi ʼu taleta e lua, pea neʼe ina maʼu te ʼu fakavikiviki pea mo he fakapale ʼo tatau mo te ʼuluaki.

Kae e feafeaʼi te hū ʼo te ʼu tagata kaugana agatonu ʼaia ki te fiafia ʼo tonatou Pule? Ko te fiafia ʼo te Pule, ia Sesu Kilisito, neʼe ko tana maʼu te Puleʼaga ʼi tana folau ʼaē “ki te tahi fenua”, ʼi selo, ki tana Tāmai. Kae ki te kau tagata kaugana agatonu ʼo te temi nei, ʼe nātou maʼu te fiafia lahi ʼi te foaki ʼaē kia nātou te ʼu gāue ʼo lahi ake ʼe pipiki tahi mo te Puleʼaga, pea, ʼi te ʼosi ʼo tanatou gāue ʼi te kele, ʼe nātou maʼu te fiafia ʼaupito ʼi tonatou fakatuʼuake ki te Puleʼaga ʼo selo. Kae koteā koa te talanoa ia ki te tolu ʼo te ʼu tagata kaugana?

“ ʼAliki, ko tana ʼui age ʼaia, neʼe kua ʼau ʼiloʼi koe ko te tagata fakahau. (...) Koia, neʼe ʼau mataku ai, pea neʼe ʼau ʼalu ai ʼo fufū tau taleta ʼi te kele. Sio, kua ke maʼu te meʼa ʼaē ʼa koe.” Ko te tagata kaugana ʼaia neʼe fakafisi ʼosi ia ki te gāue, ko tona faka ʼuhiga ko te fai faka mafola pea mo fai ʼo ni tisipulo, ʼi te gāueʼaga. Ko te tupuʼaga ʼaia ʼo tona fakahigoa e te Pule ko ia ko te “tagata agakovi mo piko”, pea ina fakahā ki ai te tautea ʼaenī: “Koutou toʼo ia te ia te taleta (...). Pea ke koutou lī te tagata kaugana ʼaē ʼe mole lelei ʼi he meʼa ki te fakapōʼuli ʼo tuʼa. Pea ʼe ko te potu ʼaia ka ʼi ai anai ʼana tagi pea mo ʼana makiki nifo.” ʼI tonatou lī ʼaē ki tuʼa, ko te hahaʼi ʼo te kalasi ʼo te tagata kaugana agakovi ʼaia ʼe mole nātou maʼu ia he fiafia fakalaumālie.

Ko te meʼa ʼaia ʼe ko he ako lelei kia nātou fuli ʼaē ʼe ʼui maʼa nātou ʼe nātou muliʼi ia Kilisito. Kapau ʼe nātou fia maʼu mai ia te ia he vikiviki pea mo te fakapale, pea mo ʼaua naʼa lī ia nātou ki te fakapōʼuli ʼo tuʼa peʼe ko te mate heʼegata, ʼe tonu ke nātou gāue ʼo fakatuputupu te koloā ʼo tonatou Pule ʼaē ʼi selo, ʼo nātou kau katoa ki te fai faka mafola. ʼE koutou fai fakamalotoloto koa te gāue ʼaia?

Ka haʼu anai ia Kilisito ʼi te mālohi ʼo te Puleʼaga

ʼE kei nofo nei pe ia Sesu mo tana kau ʼapositolo ʼi te moʼuga ʼo Oliveto. Moʼo tali age ki tanatou fehuʼi ʼo ʼuhiga mo he fakaʼiloga ʼo tana ʼafio pea mo te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa ʼaenī, ʼe ina fai age ʼi te temi nei te lea fakatātā fakamuli ʼo te ʼu lea fakatātā ʼaia e tolu. “Ka haʼu anai te Foha ʼo te tagata ʼi tona kolōlia, pea mo te kau ʼaselo fuli mo ia, ko tana kamata ʼaia, pea ʼe heka anai ki tona hekaʼaga faka hau faka kolōlia.”

Ko te hahaʼi ʼe mole feala ke nātou sisio ki te kau ʼaselo ʼi tonatou kolōlia ʼi selo. Koia ko te haʼu ʼo te Foha ʼo te tagata, ia Sesu Kilisito, pea mo tana kau ʼaselo ʼe fakapulipuli ia ki te ʼu mata ʼo te hahaʼi. Ko te faʼahi ʼaia neʼe hoko ʼi te taʼu 1914. Koteā tona tupuʼaga? ʼE fakamahino e Sesu: “Pea ʼi ʼona muʼa ʼe tānaki anai te ʼatu puleʼaga katoa, pea ʼe ina fevaevae kehe ʼaki anai te hahaʼi, ohage ko te vaheʼi e te tagata tauhi ōvi te ʼu ōvi mai te ʼu tao. Pea ʼe ina tuku anai te faga ōvi ki tona toʼomataʼu, kae ko te faga tao ki tona toʼohema.”

Pea ʼi tana fakamatala te meʼa ʼaē ka hoko anai kia nātou ʼaē ʼe tuku ki te faʼahi ʼaē ʼe lelei, neʼe tala e Sesu: “Pea ʼe ʼui anai e te hau kia nātou ʼaē ka tutuʼu anai ʼi tona toʼomataʼu: ‘Koutou ʼōmai, ia koutou ʼaē neʼe tapuakina e taku Tāmai, ʼo maʼu te puleʼaga ʼaē neʼe kua teuteuʼi maʼa koutou talu mai te kamataʼaga ʼo te malamanei.’ ” Ko te ʼu ōvi ʼo te lea fakatātā ʼe mole nātou maʼuʼuli anai mo Kilisito ʼi selo, kae ko tanatou maʼu te Puleʼaga ko tona faka ʼuhiga ʼaē ʼe nātou liliu anai ko tana hahaʼi fakalogo ʼi te kele. Ko “te kamataʼaga ʼo te malamanei” neʼe kamata ʼi te temi ʼaē neʼe maʼu ai e Atama mo Eva tanā fānau ke feala ai he ʼaoga kia nātou ʼo te ʼu fakatuʼutuʼu ʼaē neʼe fai e te ʼAtua moʼo totogi ʼo te malamanei.

Kae he koʼe neʼe tuku te ʼu ōvi ki te toʼomataʼu ʼo te Hau, ʼaē ko te tuʼulaga ʼofaina? “He neʼe ʼau fia kai, ko te tali ʼaia ʼa te hau, pea neʼe koutou foaki kia te ʼau he meʼa ke ʼau kai; neʼe ʼau fia ʼinu pea neʼe koutou foaki kia te ʼau he meʼa ke ʼau ʼinu. Neʼe ʼau matāpule pea neʼe koutou fakaafeʼi ʼau; neʼe ʼau telefua pea neʼe koutou fakavalaʼi ʼau. Neʼe ʼau mahaki pea neʼe koutou taupau ʼau. Neʼe ʼau ʼi te pilisoni pea neʼe koutou ʼōmai kia te ʼau.”

Mai tona ʼuhiga ʼaē ko te ʼu ōvi ʼe nonofo ʼi te kele, ʼe nātou fia ʼiloʼi pe neʼe feafeaʼi tanatou fai te ʼu gāue lelei ʼaia ʼo ʼuhiga mo tonatou Hau ʼaē ʼi selo. “ ʼAliki, ko ʼanafea ʼaē neʼe mātou sio ai kia te koe ʼe ke fia kai pea mātou fafaga ai koe? pea mo fia ʼinu pea mātou foaki atu ai kia te koe he meʼa ke ke ʼinu? Ko ʼanafea ʼaē neʼe mātou sio ai kia te koe ʼe ke matāpule pea mātou fakaafeʼi ai koe? pea mo ke telefua pea mātou fakavalaʼi ai koe? Ko ʼanafea ʼaē neʼe mātou sio ai kia te koe ʼe ke mahaki peʼe ke ʼi te pilisoni pea mātou ʼolo atu ai kia te koe?”

Neʼe tali age e te Hau: “ ʼE ʼau tala moʼoni atu kia koutou: ʼI te fakafuafua ʼo te meʼa ʼaē neʼe koutou fai ki he tahi ia nātou ʼaē ʼe liliki ʼosi ʼo toku ʼu tēhina ʼaenī, neʼe ko ʼau ia ʼaē neʼe koutou fai ki ai.” Ko te ʼu tēhina ʼo Kilisito ko te toe ʼo te toko 144 000, ʼaē ʼe kei maʼuʼuli nei ʼi te kele, ʼaē ka nātou hau anai mo ia ʼi selo. Pea ko te fai ʼo he meʼa lelei kia nātou, ko te ʼui age ʼaia ʼa Kilisito, ʼe hage pe ko te fai kia ia totonu.

ʼOsi ʼaia pea ʼui age e te Hau ki te ʼu tao: “Koutou ʼolo kehe atu ke koutou mamaʼo ia te ʼau, ia koutou ʼaē kua fakamalaʼia, ki te afi heʼegata ʼaē neʼe teuteuʼi ki te Tevolo pea mo ʼana ʼaselo. He neʼe ʼau fia kai, kae neʼe mole koutou foaki kia te ʼau he meʼa ke ʼau kai, pea neʼe ʼau fia ʼinu, kae neʼe mole koutou foaki kia te ʼau he meʼa ke ʼau ʼinu. Neʼe ʼau matāpule, kae neʼe mole koutou fakaafeʼi ʼau; neʼe ʼau telefua, kae neʼe mole koutou fakavalaʼi ʼau; neʼe ʼau mahaki pea mo nofo ʼi te pilisoni, kae neʼe mole koutou taupau ʼau.”

Kae, neʼe fakafisi age te ʼu tao ʼo ʼui maʼa nātou: “ ʼAliki, ko ʼanafea ʼaē neʼe mātou sio ai kia te koe ʼe ke fia kai, pe neʼe ke fia ʼinu, pe neʼe ke matāpule, pe neʼe ke telefua, pe neʼe ke mahaki, pe neʼe ke ʼi te pilisoni, ka neʼe mole mātou tauhi ai koe?” Ko te ʼu tao neʼe kovi tonatou fakamāuʼi ʼo fai pe ki te meʼa e tahi ʼaē neʼe fakamāuʼi kiai te ʼu ōvi ʼaē neʼe lelei. “ ʼI te fakafuafua ʼo te meʼa ʼaē neʼe mole koutou fai ki he tahi ia nātou ʼaē ʼe liliki ʼosi ʼo toku ʼu tēhina ʼaenī, neʼe ko ʼau ia ʼaē neʼe mole koutou fai ki ai”, ko te tali age ʼaia ʼa Sesu.

Koia, ko te ʼafio ʼa Kilisito ʼi te mālohi ʼo te Puleʼaga, ia muʼa ʼo te fakaʼosi ʼo te tuʼu ʼo te ʼu faʼahiga meʼa agakovi ʼaenī ʼi te mamahi lahi, ʼe ko he temi fai fakamāu anai. Ko te ʼu tao “ ʼe nātou ʼolo ai anai ki te pulinoa heʼegata, kae ko te kau agatonu [te ʼu ōvi], ki te maʼuli heʼegata”. Mateo 24:2 ki te 25:46; 13:40, 49; Maleko 13:3-37; Luka 21:7-36; 19:43, 44; 17:20-30; 2 Timoteo 3:1-5; Soane 10:16; Fakahā 14:1-3.

▪ Koteā te tupuʼaga ʼo te lagaʼi e te kau ʼapositolo te fehuʼi, ka koteā te meʼa neʼe lagi manatu kiai ʼihi?

▪ Ko te faʼahi fea ʼo te lea faka polofeta ʼa Sesu neʼe hoko ʼi te taʼu 70, ka koteā te meʼa ʼaē neʼe mole hoko ʼi te taʼu ʼaia?

▪ Neʼe hoko ʼanafea te ʼuluaki fakahoko ʼo te lea faka polofeta ʼa Sesu, kae neʼe hoko ʼanafea tona fakahoko tāfito?

▪ Koteā te meʼa fakalialia ʼaē ʼi tona ʼuluaki hoko, pea mo tona hoko fakaʼosi?

▪ He koʼe ko te fakaʼauha ʼo Selusalemi neʼe mole ko te mamahi lahi ʼaia ʼi tona hoko fakaʼosi?

▪ Koteā te ʼu faʼahiga meʼa faka malamanei ʼe fakaʼiloga ai te ʼafio ʼa Kilisito?

▪ Ko te temi fea ʼaē ‘ ʼe tuki fatafata ai anai mo tagi lāuga ia te ʼu telepi fuli ʼo te kele’, kae koteā anai ka fai e te kau tisipulo ʼa Kilisito?

▪ Koteā te lea fakatātā neʼe fai e Sesu moʼo tokoni kia nātou ʼaē ka liliu anai ko tana kau tisipulo ke nātou fakasiosio leleiʼi ki te kua ōvi mai ʼo te fakaʼosi?

▪ Koteā te fakatokaga ʼaē neʼe tuku e Sesu maʼa tana kau tisipulo ʼaē ʼe maʼuʼuli anai ʼi te ʼu ʼaho fakamuli?

▪ Ko ai ʼaē ʼe fakatātā e te ʼu taupoʼou e toko hogofulu?

▪ Ko ʼanafea ʼaē neʼe fakapapauʼi ai te kokelekasio faka kilisitiano ke ʼohoana mo te tagata ʼohoana, kae ko te temi fea ʼaē ʼe haʼu ai ia ia ʼo ʼave tona ʼohoana ki te kaitahi ʼo te fakamāu?

▪ Koteā te meʼa ʼaē ʼe fakatātā e te lolo, pea koteā te meʼa ʼe feala ke fai e te ʼu taupoʼou popoto koteʼuhi heʼe ʼi ai tanatou lolo?

▪ ʼE fai ʼifea te kaitahi ʼo te fakamāu?

▪ Koteā te fakapale taulekaleka ʼaē ʼe mole maʼu e te ʼu taupoʼou vavale, pea koteā te meʼa ʼe hoko kia nātou?

▪ Koteā te ako ʼe tou maʼu mai te lea fakatātā ʼo te ʼu taleta?

▪ Ko ai te ʼu tagata kaugana, pea koteā te koloā ʼaē neʼe tuku age kia nātou?

▪ Ko ʼanafea ʼaē ʼe haʼu ai te pule ʼo vakaʼi tona koloā, pea koteā te meʼa ʼe ina maʼu mai?

▪ Koteā te fiafia ʼaē ʼe hū kiai te ʼu tagata kaugana, pea koteā te meʼa ʼe hoko ki te tolu tagata kaugana agakovi?

▪ He koʼe ʼe tonu ke fakapulipuli ia te ʼafio ʼa Kilisito, pea koteā te gāue ʼe ina fai ʼi te temi ʼaia?

▪ ʼE faka ʼuhiga feafeaʼi te ʼui ʼaē ʼe maʼu e te ʼu ōvi te Puleʼaga?

▪ Neʼe kamata ʼanafea “te kamataʼaga ʼo te malamanei”?

▪ ʼE fakatafito kiteā ia te vaheʼi ʼo te hahaʼi, ke nātou kau ki te kau ōvi peʼe ki te kau tao?