Ko Te ʼu Fehuʼi ʼAnatou ʼe Lautohi

Koteā te manatu ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ʼuhiga mo te totogi ʼo he ʼu koloā neʼe kaihaʼa?

Ko te kau kilisitiano ʼe nātou faigaʼi aipe ke ʼaua naʼa nātou totogi he ʼu koloā ʼe nātou ʼiloʼi neʼe kaihaʼa.

Ko te kaihaʼa ʼe kovi. ʼE fakahā lelei e te Lao ʼa te ʼAtua ki Iselaele: “ ʼAua naʼa ke kaihaʼa.” (Ekesote 20:15; Levitike 19:11). Ka maʼu he tahi ʼe kaihaʼa, pea ʼe tonu ke ina fetogi te meʼa ʼaē neʼe ina kaihaʼa ʼo tuʼa lua, peʼe tuʼa fā, pe ʼe tuʼa nima, ʼo mulimuli pe ki te agaaga ʼo te meʼa neʼe hoko.

Talu mai te ʼu temi ʼāfea, ko te ʼu hahaʼi kaihaʼa ʼe nātou faigaʼi aipe ke nātou maʼu honatou ʼu lelei ʼaki te ʼu meʼa neʼe kaihaʼa ʼo nātou faigaʼi ke puli ia nātou pea ke ʼaua naʼa maʼu ia nātou he fakamoʼoni ʼo tanatou kaihaʼa. Ke lava te faʼahi ʼaia, ʼe nātou tautau fakatau te ʼu koloā ʼaia ʼo totogi veliveli, pea ʼe faigataʼa ki te hahaʼi ʼaē ʼe fakatau ki ai hanatou fakafisi. Ko te taʼi aga ʼaia ʼe feala ke fakaʼalu tatau mo te palalau ia Ekesote 22:1: “Kapau ʼe kaihaʼa e he tagata he vitulo, pe ʼe ko he akeno, pea ina haga ʼo matehi pea ina haga ʼo fakatau, ʼe tonu ke ina haga ʼo fakaliliu ʼaki he ʼu manu e nima ki te vitulo pea ʼaki he ʼu manu e fā ki te akeno.”

ʼI tona ʼiloʼi te ʼu fakamaʼua ʼo te ʼu taʼi lao ʼaia, ko te ‘rabbin’ ko Abraham Chill neʼe ina tohi fēnei: “ ʼE tapu te totogi pe ko he tali ʼo he ʼu meʼa neʼe kaihaʼa, tatau aipe pe ko he ʼu koloā ʼe fakahā mai ai neʼe mole kaihaʼa. Koia ʼuhi ko te manatu ʼaia ʼe mole ʼaoga ke totogi he tao mai he tagata tauhi manu, heʼe mole heʼeki ʼiloʼi pe neʼe kua felōgoʼi te tagata tauhi manu ʼaia mo tona pule pea ʼe kua lagi ina fakatotonu ke ina tāʼofi te falā maʼa ia.” — The Mitzvot — The Commandments and Their Rationale.

Ko te lao ʼa te ʼAtua ʼe mole ina tapuʼi he ‘totogi ʼo he tao ki he tagata tauhi manu’ ʼuhi pe ko he feala ʼo hona mahalohaloʼi ʼe mole ina ʼave te falā ki tona pule, ʼo fakatau ai he tao neʼe kaihaʼa. Kae ʼi te tahi fahaʼi, ko te kau kaugana ʼa Sehova ʼe mole tonu ke nātou kau ki he fakatau (ʼo he tao pe ʼe ko he tahi meʼa age) mo kapau ʼe hā lelei mai, ko ia ʼaē ʼe fai fakatau ʼe mole ʼaʼana te koloā ʼaia pe neʼe lagi ina kaihaʼa. Ko te lao ʼa te ʼAtua ʼe ina fakahā ʼe ina tokagaʼi te koloā ʼa te tagata takitahi, kae ko he tagata kaihaʼa ʼe ina fakahala te tagata ʼaē ʼoʼona te koloā mai tona koloā. Ko he tahi ʼe ina totogi he meʼa kua ina ʼiloʼi neʼe kaihaʼa ʼe mole feala ke ʼui ko ia ko he tagata pe ʼe ko he fafine kaihaʼa, kae ko tona totogi te meʼa ʼaia ʼe mole feala ai kia ia ʼaē ʼoʼona te koloā ke ina toe maʼu tona koloā. — Tāʼaga Lea 16:19; vakaʼi ia 1 Tesalonika 4:6.

Kua mahino kia tatou fuli ko nātou ʼaē ʼe totogi meʼa ʼe nātou faiga ai pe ke nātou toʼo he ʼu meʼa ʼe lelei tonatou ʼu totogi. Ko te hahaʼi fafine ʼi te malamanei katoa ʼe nātou kumi ai pe te ʼu koloā ʼaē ʼe veliveli tonatou ʼu totogi, pe ʼe nātou talitali muʼa tanatou fai fakatau ki te ʼu temi ʼaē ʼe holo ai te ʼu totogi, pe ʼe ʼolo ki te ʼu koloā lalahi ʼo toʼo meʼa ai heʼe lelei age tonatou ʼu totogi (Tāʼaga Lea 31:14). Kae ko te kumi ʼaia ʼo te ʼu meʼa ʼe totogi lelei ʼe tonu ke faka tuʼakoi ʼi te ʼu meʼa ʼaē ʼe tonu. ʼI te temi ʼo Nehemia, ko te ʼu hahaʼi ʼāe ʼe agatonu neʼe mole toʼo meʼa ʼi te ʼaho ʼo te sapato, logope te feala ʼaē ke nātou maʼu he ʼu meʼa ʼe totogi lelei ʼi te ʼaho ʼaia (Nehemia 10:31; vakaʼi ia Amosi 8:4-6). ʼE toe feiā pe foki mo te kau kilisitiano. Ko tanatou fakafisi ʼaē ki te kaihaʼa ʼe tokoni kia nātou ke nātou faka tātāʼofi te fia toʼo ʼo he ʼu meʼa ʼe veliveli tonatou totogi kae ʼe ʼiloga ia ko te ʼu meʼa neʼe kaihaʼa.

Kua ʼiloʼi ia ko ʼihi hahaʼi fakatau koloā ʼe nātou toe fakatau te ʼu meʼa ʼaē neʼe kaihaʼa. Pe ko he totogi leva ʼe pulusi fakaʼeteʼete ke ʼaua naʼa tokagaʼi fau ʼe feala ke fakapuna’maʼuli ki he tahi ʼuhi ko te veliveli ʼo tona totogi pea ko he tagata ʼatamai ʼe feala ke ina ʼui ai neʼe ko te meʼa neʼe kaihaʼa. ʼE feala pe ko te lao ʼo te fenua tonu ʼe ina ʼiloʼi te ʼaoga ʼaē ʼo te maʼu ʼo he fakakaukau lelei ki te fahaʼi ʼaia. ʼI te tohi ʼo te ʼu lao neʼe maʼu ai te manatu ʼaenī:

“Ko te mahalohalo ʼaē ki te ʼiloʼi pe neʼe kaihaʼa he meʼa ʼe mole ina fakamaʼua kia ia ʼaē ʼe ina toe fakatau te koloā, pe ʼe ʼa ai te meʼa pe ʼe ko ai ʼaē neʼe ina kaihaʼa pe ʼe ko ʼanafea pe ʼe ʼifea ʼaē neʼe kaihaʼa ai, pe neʼe feafeaʼi tona kaihaʼa, kae kehe pe [ia ia ʼaē ʼe tukuga koviʼi] ke ina ʼiloʼi ko te meʼa neʼe kaihaʼa. (...) Ko ʼihi telepinale ʼe nātou tāʼofi mai ko te ʼiloʼi ʼo te meʼa neʼe kaihaʼa, ʼe kamata pe ʼi te temi ʼaē neʼe maʼu ai e te tagata fakatau koloā ia te koloā ʼaia ʼi he ʼu faʼahiga meʼa neʼe hoko ʼe feala ai ke mahalohalo he tahi ʼe ʼatamai pea mo fakapotopoto, ko te meʼa ʼaia neʼe kaihaʼa.”

Koʼena he meʼa ʼe toe tokoni foki ki te kilisitiano, ke ʼaua naʼa ina totogi he ʼu meʼa neʼe kaihaʼa. Ko hana toʼo anai te ʼu taʼi koloā ʼaia ʼe feala pe ke liliu ai ia ko he tagata kovi. ʼI ʼihi fenua ko he tahi neʼe ina totogi he ʼu koloā neʼe kaihaʼa ʼi he faʼahiga ʼaluʼaga ʼe feala ke ʼui neʼe ina maumauʼi te lao. Tokolahi te hahaʼi ʼe mole nātou fakameʼameʼa ki te holoʼi ʼo te lao mo kapau ʼe nātou fuafua ʼe feala ke nātou hāo ai. Kae mole feiā ki te kau kilisitiano, heʼe nātou fia “fakalogo ki te ʼu pule maʼoluga”. Ko tanatou fakaʼapaʼapa ʼaē ki te ʼu lao ʼe nātou hāo ai ʼi te fakamāuʼi ʼo nātou ʼi he fai ʼo he aga ʼe kovi; pea tahi, ʼe nātou toe maʼu ai foki he leʼo ʼo loto lelei ia muʼa ʼo Sehova. — Loma 13:1, 4, 5.

Ko te kaumeʼa ʼa te ʼAtua ʼaē ko Apalahamo neʼe ina tuku te faʼifaʼitaki lelei ʼo ʼuhiga mo te leʼo ʼo loto. ʼI tona temi, ko hau e fā ʼi te potu hahake neʼe nātou tauʼi pea nātou mālo ʼi te ʼu hau ʼo te potu ʼaē neʼe nofo ai ia Lote, ʼo ʼave ai te ʼu koloā lahi neʼe maʼuhiga ia, ʼe fakahigoa anai ko te koloā ʼo te tau. Ko Apalahamo neʼe ina haga ʼo tuli pea ina tauʼi ʼo mālo ai ʼi te ʼu fili ʼaia pea ina toe faʼao te ʼu koloā ʼaē neʼe kaihaʼa. Ko te hau ʼaē ʼo Sotoma ʼi tana fia fakapale ia ia, neʼe ina ʼui age kia Apalahamo: “Toʼo te ʼu koloā ʼaia maʼa koe”. Kae ko Apalahamo neʼe ina fakaliliu te ʼu koloā ʼaia ki te ʼu hahaʼi ʼa nātou totonu te ʼu koloā. ʼO ina ʼui fēnei: “Kailoa, ʼe mole ʼau toʼo anai he meʼa ʼi te ʼu meʼa fuli ʼaē ʼa koe, koteʼuhi naʼa ke ʼui mai anai: ‘Ko ʼau ʼaē neʼe ʼau fakakoloaʼi ia Apalahamo.’ ” — Senesi 14:1-24.

Ko te kau kilisitiano ʼe mole fia fai ki he ʼu lelei ʼe maʼu ʼaki te ʼu koloā neʼe kaihaʼa. Ko Selemia neʼe ina tohi fēnei: “Ohage ko te manu lele ʼaē ʼe ina tānaki te meʼa ʼaē neʼe mole ina fakato, ʼe toe feiā ai pe mo ia ʼaē ʼe ina maʼu tona ʼu koloā, ka mole ina fai ʼaki te faitotonu.” (Selemia 17:11). Koia, ʼe mole gata ʼaki pe te poto ʼo te kau kilisitiano ʼi tanatou fakaʼapaʼapa ki te ʼu lao ʼo Sesale ʼo ʼuhiga mo te kaihaʼa, kae nātou toe fia lagolago foki ki te faitotonu ʼa te ʼAtua ʼo fakafisi ki hanatou kau ki he faʼahiga meʼa ʼo te heʼe faitotonu ʼaē ko te kaihaʼa. Ko Tavite neʼe ina tohi lelei ʼo ʼuhiga mo te faʼahi ʼaia: “ ʼE lelei age pe te siʼisiʼi ʼo te ʼu meʼa ʼa te tagata agatonu ʼi te mahu ia ʼo te tokolahi ʼaē ʼe agakovi.” — Pesalemo 37:16.