ʼE Maʼuli Te Folafola ʼa Sehova
Ko He ʼu Puani ʼAoga ʼo Te Tohi ʼa Esitele
NEʼE feala ke hoko ia te fakatuʼutuʼu ʼaē neʼe fai, ke matehi fuli te kau Sutea. ʼI te ʼaho pe e tahi neʼe kua tukupau kiai, neʼe tonu ke matehi te kau Sutea fuli ʼo te puleʼaga Pelesia, ʼaē neʼe haʼu mai Initia ʼo aʼu ki Etiopea. Neʼe ko te manatu ʼaia ʼo te tagata ʼaē neʼe ina fai ia te fakatuʼutuʼu. Kae neʼe ʼi ai te faʼahi maʼuhiga neʼe galo kiā ia. Ko te ʼAtua ʼo te lagi ʼe ina lava hāofaki tana hahaʼi ʼaē neʼe kua ina filifili mai he faʼahiga ʼaluʼaga pe ʼe fakatupu tuʼutāmaki kiā nātou. ʼE fakamatala te hāofaki ʼaia ʼi te tohi faka Tohi-Tapu ʼa Esitele.
Neʼe fai te tohi ʼaia e te matuʼa Sutea ʼe higoa ko Maletokeo, pea ʼi te tohi ʼaia ʼe fakamatala ai te ʼu taʼu e 18 lolotoga te temi hau ʼo te Hau Pelesia ko Asuelusi, peʼe ko Xerxès ʼUluaki. ʼE fakamatala ai pe neʼe hāofaki feafeaʼi e Sehova tana hahaʼi mai te ʼu fakatuʼutuʼu kovi ʼo tonatou ʼu fili, logola neʼe māvetevete tana ʼu kaugana ʼi te toe puleʼaga lahi ʼaia. Iā ʼaho nei, ko te mālama ki te faʼahi ʼaia ʼe ina fakaloto mālohiʼi te tui ʼa te hahaʼi ʼa Sehova, ʼaē ʼe nātou fai tanatou tauhi taputapu kiā te ia iā fenua e 235. Pea tahi ʼaē meʼa, ko te ʼu hahaʼi ʼaē ʼe fakamatala ʼi te tohi ʼa Esitele, ko ʼihi ʼe ko he ʼu faʼifaʼitakiʼaga ke tou mulimuli ki ai, pea ko te tahi vaega ʼe mole tou fia mulimuli kiā nātou. Ei, “e mauli te folafola a te Atua, pea e gaue.”—Hepeleo 4:12.
NEʼE TONU KE TOKONI TE FINEʼALIKI
ʼI te tolu taʼu ʼo te nofo hau ʼo Asuelusi (ʼi te taʼu 493 ʼi muʼa ʼo totatou temi), neʼe ina fai te kātoaga faka hau. Ko te fineʼaliki ko Vasiti, ʼaē neʼe logona ʼi tona finemui, neʼe ʼita ʼaupito ki ai ia te hau pea neʼe ina fakahifo ia ia ʼi tona tuʼulaga. Ko te taʼahine Sutea ko Atasa ʼaē neʼe filifili mai te kau taʼahine finemui fuli ʼo te fenua ke liliu ʼo fineʼaliki. ʼI tana mulimuli ki te ʼu fakatotonu ʼo tona tokolua mataʼi tama ko Maletokeo, neʼe mole ina fakahā ko ia ʼe ko he Sutea pea neʼe ina fakaʼaogaʼi tona higoa Pelesia, ʼaē ko Esitele.
Lolotoga te temi ʼaia, neʼe fakanofo ia te tagata fialahi ko Amane ki te tuʼulaga ʼuluaki minisi. Neʼe ʼita ia Amane kiā Maletokeo ʼi tana ‘mole fia tuʼutuli ʼo tulolo age kiā ia,’ pea neʼe ina fakatuʼutuʼu ai ke matehi te kau Sutea fuli ʼi te Puleʼaga Pelesia. (Esitele 3:2) Neʼe fakalotoʼi e Amane ia Asuelusi ke lagolago age ki tana fakatuʼutuʼu, pea neʼe iku tana faiga, he neʼe tohi e te hau ia te lao ʼe fakatotonu ai te matehi ʼaia ʼo te kau Sutea. ʼI tana ʼiloʼi ia te faʼahi ʼaia, ‘neʼe tui ai e Maletokeo ia te taga pea mo ina tū te lefulefu kiā ia.’ (Esitele 4:1) ʼI te lakaga ʼaia, neʼe tonu ai leva ke tokoni ia Esitele. Neʼe ina fakaafe te hau pea mo te ʼuluaki minisi ke nātou kakai ʼāteaina pe. ʼI tanā tali fakafiafia ia te fai kakai ʼaia, neʼe toe kole age e Esitele ke nā ʼolo age ki te tahi kai ʼi te ʼaho ake. Neʼe fiafia ia Amane. Kae neʼe ʼita ʼi te mole fia tulolo age ʼa Maletokeo ki ai. Neʼe ina fai te fakatuʼutuʼu ke matehi ia Maletokeo ʼi muʼa ʼo te kai ʼo te ʼaho ake.
Te ʼu Tali Ki Te ʼu Fehuʼi Faka Tohi-Tapu:
1:3-5—Neʼe fai koa te kātoaga iā ʼaho e 180? ʼE mole ʼui ʼi te koga tohi neʼe fai te kātoaga iā ʼaho e 180, kae ʼe ʼui ai ko te hau neʼe ina fakahāhā ki te kau ʼaliki tona ʼu koloā pea mo te taulekaleka ʼo tona puleʼaga lolotoga ʼaho e 180. Neʼe lagi fakaʼaogaʼi e te hau ia te fono loaloaga ʼaia moʼo fakahā age te kolōlia ʼo tona puleʼaga ke ōfo ai te kau ʼaliki pea mo fakamoʼoni age kiā nātou tana lava fakahoko ia te laga tau ʼaē neʼe ina fakatuʼutuʼu. Kapau koia ʼaia, pea ko te vaega 3 pea mo te vaega 5 ʼe lagi talanoa ki te kātoaga ʼaē neʼe ʼaho 7 tona fai ʼi te fakaʼosi ʼo te fakatahi lahi ʼaē neʼe fai iā ʼaho 180.
1:8—Neʼe faka ʼuhiga feafeaʼi te ʼui ʼaē ‘neʼe mole ʼi ai he tahi neʼe fakakinauʼi ke ina ʼinu ʼo mulimuli ki te lao’? ʼI te kātoaga ʼaia, neʼe mole fakamaʼua e te Hau ko Asuelusi ke mulimuli ia te kau fakaafe ki te agaʼi fenua Pelesia ʼaē ko te fefakanekeʼaki ʼo te hahaʼi ke nātou ʼinu lahi ia te kava ʼi te taʼi fakatahi ʼaia. ʼE ʼui fēnei ʼi te tahi tohi: “Neʼe feala pe hanatou ʼinu lahi peʼe ʼinu veliveli ia te kava, ʼo fakalogo pe kiā nātou.”
1:10-12—He koʼe neʼe haga fakafisi aipe te Fineʼaliki ko Vasiti ke haʼu ki te hau? Ko ʼihi hahaʼi popoto ʼe nātou ʼui, neʼe mole fia fakalogo ia te fineʼaliki koteʼuhi neʼe mole “fia tō lalo ʼi muʼa ʼo te kau fakaafe konānā ʼa te hau.” Pe neʼe lagi ko he fafine fiatuʼu pe ia te fineʼaliki finemui ʼaia ki te hau. Logola ʼe mole fakahā mai ʼi te Tohi-Tapu tana fakakaukau, kae ko te ʼu tagata popoto ʼo te temi ʼaia neʼe nātou manatu ʼe tonu ke maʼu he puleʼaki ʼo ʼuhiga mo te fakalogo ʼa he fafine ki tona ʼohoana pea neʼe tonu ke talagaʼi, mai te ʼaluʼaga ʼaē ko te faʼifaʼitaki kovi ʼo Vasiti neʼe feala pe ke fia mulimuli kiai te ʼu fafine ʼohoana fuli ʼo te ʼu kolo ʼo Pelesia.
2:14-17—Neʼe fai feʼauaki koa ia Esitele mo te hau? Kailoa ia. ʼE ʼui ʼi te fakamatala, ʼi te uhu ko te tahi ʼu fafine ʼaē neʼe taki mai ki te hau, neʼe nātou toe liliu ki te lua ʼapi ʼo mulimuli ki te takitaki ʼa te tagata enuke ʼa te hau, ia “te tagata leʼo ʼa te ʼu fafine feʼauaki.” Ko te ʼu fafine ʼaē neʼe nonofo pō kātoa mo te hau, neʼe ko tana ʼu fafine feʼauaki, peʼe ko tona ʼu lua ʼohoana. Kae ko Esitele neʼe mole ʼave ki te ʼapi ʼo te ʼu fafine feʼauaki ʼi tana ʼosi felāveʼi mo te hau. ʼI te temi ʼaē neʼe taki mai ai ia Esitele kiā muʼa ʼo Asuelusi, “neʼe lahi age te ʼofa ʼa te hau kiā Esitele ʼi tana ʼofa ki te ʼu fafine fuli ʼaē, koia ʼaē neʼe lahi age tana leleiʼia ia ia pea mo tana lotoʼofa ki ai ʼi te kau taʼahine fuli ʼaē.” (Esitele 2:17) Neʼe feafeaʼi tana aga ke tupu ai tona ‘leleiʼia e Asuelusi pea mo tana lotoʼofa ki ai’? Neʼe ko tana aga pe ʼaia ʼaē neʼe tupu ai tona ʼofainaʼi e te hahaʼi. “Neʼe leleiʼia te taʼahine [e Ekai], ʼo ina fakahā age tona lotoʼofa kiā ia.” (Esitele 2:8, 9) Neʼe leleiʼia e Ekai ia Esitele he neʼe sio ki tona agaaga pea mo tona ʼu kalitātē lelei. ʼI tona fakahagatonu, “neʼe ʼofaʼinaʼi tuʼumaʼu ia Esitele e nātou fuli ʼaē neʼe nātou sisio ki ai.” (Esitele 2:15) ʼO feiā mo te hau, neʼe malave kiā ia tana sio ʼaē kiā Esitele, ʼo tupu ai tana ʼofa kiā ia.
3:2; 5:9—He koʼe koa neʼe mole fia tulolo ia Maletokeo kiā Amane? Neʼe feala pe ki te kau Iselaele ke nātou tulolo ki he tagata ʼe maʼu tuʼulaga moʼo fakahā ʼe nātou fakaʼapaʼapa ki tona tuʼulaga. Kae ʼe ʼi ai te ʼu faʼahi ʼe tonu ke tou ʼiloʼi ʼo ʼuhiga mo Amane. Ko Amane neʼe ko te Akakite, lagi ko he Amaleke, pea neʼe fakatuʼutuʼu e Sehova ke ina molehi ia Amaleke. (Teutalonome 25:19) Koia kiā Maletokeo, ko tana mole tulolo kiā Amane neʼe ko hana agatonu ʼaia kiā Sehova. Neʼe ina fakafisi fakahagatonu, ʼo ina ʼui ko ia ko te Sutea.—Esitele 3:3, 4.
Te ʼu Puani ʼe Tou Lava Tāʼofi:
2:10, 20; 4:12-16. Neʼe tali e Esitele te takitaki pea mo te tokoni ʼo he tahi ʼe tauhi kiā Sehova ʼe fotufotuʼa tagata. ʼE ko he aga fakapotopoto hatatou “talagafua ki [ʼatatou] takitaki pea mo fakalogo kia natou.”—Hepeleo 13:17.
2:11; 4:5. ʼE tonu ‘ke mole tou tōkakaga pe ki te ʼu meʼa ʼa tatou totonu, kae ke tou toe tōkakaga pe foki ki te ʼu meʼa ʼa ʼihi.’—Filipe 2:4.
2:15. Neʼe aga fakapoipoi ia Esitele pea mo loto lolomi ʼo mole ina fakaʼui he tahi age ʼu meʼa gigila peʼe ko he ʼu kofu ʼe matalelei age ʼi te ʼu kofu ʼaē neʼe kua ʼavage e Ekai. Neʼe tupu tona ʼofainaʼi e te hau heʼe “ko te teuga ʼo te ʼuhigaʼi fafine fufū ʼaē ʼo te loto, ʼi te kofu ʼaē ʼe mole feala ke kovi ʼo te loto tokalelei mo mālū.”—1 Petelo 3:4, MN.
2:21-23. Ko Esitele mo Maletokeo neʼe ko he ʼu faʼifaʼitaki lelei ʼaia ʼo te ‘fakalogo ki te ʼu pule māʼoluga.’—Loma 13:1.
3:4. ʼI ʼihi ʼaluʼaga, ʼe lagi lelei ke tou aga fakaʼeteʼete ʼo nonofo fakalogologo ʼo ʼuhiga mo totatou ʼuhiga, ohage ko Esitele ʼaē neʼe mole ina fakahā ko ia ko te fafine Sutea. Kae ʼi te temi ʼaē ʼe tonu ai ke tou lagolago ki he ʼu ʼaluʼaga maʼuhiga, ohage ko te pule faʼitaliha ʼo Sehova pea mo tatatou nonofo agatonu, ʼe mole tonu ke tou mātataku ʼi te fakahā ko tatou ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova.
4:3. Ka tou tau mo he ʼu ʼahiʼahi, ʼe tonu ke tou haga kiā Sehova ʼi te faikole ke ina foaki mai ia te mālohi pea mo te agapoto.
4:6-8. Neʼe fakaʼaogaʼi e Maletokeo he puleʼaki faka puleʼaga moʼo fakagata te fakatuʼutuʼu kovi ʼa Amane.—Filipe 1:7.
4:14. Neʼe tuku mai e Maletokeo he faʼifaʼitaki kiā tatou ʼo ʼuhiga mo te falala kiā Sehova.
4:16. ʼI tana falala kātoa kiā Sehova, neʼe agatonu pea mo lototoʼa ia Esitele ʼo kumi he puleʼaki ʼo ʼuhiga mo he ʼaluʼaga neʼe feala pe ke mate ai. ʼE maʼuhiga ke tou ako te falala kiā Sehova, kae ke ʼaua naʼa tou falala pe kiā tatou totonu.
5:6-8. Neʼe fakaafe e Esitele ia Asuelusi ki he lua kātoaga, ke tupu ai he lagolago age ʼa te hau ki ai. Neʼe aga fakapotopoto, pea ʼe tonu ke feiā mo tatou.—Tāʼaga Lea 14:15.
KO HE ʼU FETOFETOGI ʼALUʼAGA
ʼAki te ʼu meʼa ʼaē neʼe hoko, neʼe hoko ai mo te tahi ʼu mafuliʼaga. Neʼe haʼi ia Amane ʼi tona kia ʼo tautau ʼi te pou ʼaē neʼe ina fakatuʼu ke haʼi ia Maletokeo, pea ko ia ʼaē neʼe ʼamanaki hoko ki ai te tuʼutāmaki kua liliu ko te ʼuluaki minisi! Kae neʼe feafeaʼi ʼo ʼuhiga mo te fakatuʼutuʼu ʼaē ke matehi fuli te kau Sutea? Māʼia mo te fakatuʼutuʼu ʼaia, neʼe fetogi.
Neʼe toe fakahā e Esitele tana agatonu ʼo ina lagaʼi te fihifihia ʼaia. Neʼe ina ʼiloʼi neʼe feala pe ke matehi ia ia, kae neʼe ʼalu kiā muʼa ʼo te hau ʼo tagi age ke fai he puleʼaki ke mole hoko te fakatuʼutuʼu ʼa Amane. Neʼe ʼiloʼi e Asuelusi te meʼa ʼaē neʼe tonu ke ina fai. Koia ʼi te hoko mai ʼo te ʼaho ʼaē neʼe tonu ke matehi ai te kau Sutea, neʼe mole ko nātou ʼaē neʼe matematehi kae ko nātou ʼaē neʼe lagolago ki te fakatuʼutuʼu ʼaia. Neʼe fakatotonu e Maletokeo ke fai te Lafeti ʼo te Pulime ʼi te taʼu fuli moʼo fakamanatu te hāofaki lahi ʼaia. ʼI tona tuʼulaga lua ʼo hoa ki te Hau ko Asuelusi, ko Maletokeo “neʼe gāue ki te lelei ʼo tana hahaʼi pea neʼe palalau ʼo ʼuhiga mo te tokalelei ki tonatou hōloga kātoa.”—Esitele 10:3.
Te ʼu Tali Ki Te ʼu Fehuʼi Faka Tohi-Tapu:
7:4—He koʼe neʼe feala ke fakatupu “mamahi ki te hau” te matehi fuli ʼo te kau Sutea? ʼAki he aga fakapotopoto, neʼe fakahā age e Esitele te fealagia ʼaē ke fakatau te kau Sutea ke nātou liliu ko he kau sinifu, ʼo ina fakahā lelei tona fua kovi anai ki te hau mo kapau ʼe matehi ia te hahaʼi Sutea. Ko te ʼu piesi siliva e 10 000 ʼaē neʼe fakapapau e Amane ke ina foaki ki te hau, neʼe mole faʼa ʼaoga ki te ʼu koloā ʼa te hau, kae neʼe ʼaoga lahi age mo kanapaula neʼe fakatuʼutuʼu e Amane ke ina fakatau ia te kau Sutea ke nātou liliu ko he kau sinifu. Pea kanapaula neʼe hoko te fakatuʼutuʼu ʼa Amane, neʼe feala ke matehi ai mo te fineʼaliki.
7:8—He koʼe neʼe ʼuʼufi te kau ʼaliki ia te fofoga ʼo Amane? Neʼe lagi ko he fakahā ʼaia ʼo tona lainoa peʼe ko te fakatūʼā ʼaē ka ʼamanaki fai kiā ia. ʼE fakamatala ʼi te tohi, “ ʼi ʼihi temi neʼe pūlouʼi e te hahaʼi mātutuʼa te ʼulu ʼo nātou ʼaē neʼe ʼamanaki matehi.”
8:17—Koteā tona faka ʼuhiga te ʼui ʼaē ʼe ‘kaugamālie te hahaʼi ʼo te fenua neʼe nātou lau ko nātou ko te kau Sutea’? Kaugamālie te kau Pelesia neʼe nātou liliu ko te kau poloselite Sutea, ʼi tanatou mahino ʼaē ko te lao ʼaē neʼe fetogi e te hau, neʼe ko he fakaʼiloga ʼaia ʼo te lagolago ʼa te ʼAtua ki te kau Sutea. ʼE toe ʼiloga ia te faʼahi ʼaia ʼi te hoko ʼo te lea faka polofeta ʼaē ʼe maʼu ʼi te tohi ʼo Sakalia. ʼE ʼui fēnei ai: “Ko te ʼu tagata e toko hogofulu mai te ʼu lea kehekehe ʼo te ʼu puleʼaga ʼe nātou puke anai te tapaʼi kofu ʼo te tagata Sutea, ʼo nātou ʼui fēnei: ‘ ʼE mātou ʼolo anai mo koutou, koteʼuhi neʼe mātou logo ko te ʼAtua ʼe nofo mo koutou.’ ”—Sakalia 8:23.
9:10, 15, 16—Logola ko te lao neʼe ina fakagafua ke nātou toʼo honatou ʼu koloā, kae he koʼe koa neʼe mole nātou fakahoko te faʼahi ʼaia? Neʼe mole nātou fia fai ia te faʼahi ʼaia, moʼo fakahā ʼaki ai neʼe maʼuhiga kiā nātou te hāofaki ʼo tonatou maʼuli, kae neʼe mole nātou faigaʼi ke nātou maʼu koloā ai.
Te ʼu Puani ʼe Tou Lava Tāʼofi:
6:6-10. “Ko te fialahi ʼe muʼa mai ia ʼi te fakaʼauha, pea ko te fiahā ʼe muʼa mai ia ʼi te higa.”—Tāʼaga Lea 16:18.
7:3, 4. ʼE tou lototoʼa koa ʼo fakahā ko tatou ko te ʼu Fakamoʼoni ʼa Sehova, logola ʼe feala ke fakatagaʼi ai tatou?
8:3-6. ʼE feala pea mo maʼua ke tou tagi ki te kau takitaki faka puleʼaga pea mo te ʼu telepinale ke nātou hāofaki tatou mai te hahaʼi ʼaē ʼe nātou fakafeagai mai kiā tatou.
8:5. Neʼe aga fakaʼeteʼete ia Esitele, heʼe ʼi tana ʼu palalau, neʼe mole ina tukugakoviʼi ia te hau ʼo ʼuhiga mo te lao ʼaē neʼe fai ke matehi fuli te kau Sutea. ʼO toe feiā pe mo tatou, ʼe tonu ke tou aga fakaʼeteʼete mokā tou fai fagonogono ki he ʼu hahaʼi maʼu tuʼulaga.
9:22. ʼE mole tonu ke tou galoʼi te kau māsisiva ʼi ʼotatou tafaʼaki.—Kalate 2:10.
ʼE Foaki Anai e Sehova Ia “Te Fakafīmālie Pea Mo Te Hāofaki”
Neʼe talanoa ia Maletokeo ki te fakatuʼutuʼu ʼa te ʼAtua ke maʼu e Esitele ia te tuʼulaga fineʼaliki. ʼI tanatou ʼiloʼi ʼaē ʼe matehi anai nātou, neʼe sēsuniō te kau Sutea pea mo nātou faikole. Neʼe ʼalu te fineʼaliki kiā muʼa ʼo te hau kae neʼe mole heʼeki fakaafe ia ia, pea neʼe tali lelei tuʼumaʼu ia ia. Neʼe mole mamoe te hau ʼi te pō tonu ʼaia. ʼE fakamatala ʼi te tohi ʼa Esitele ia te fakaʼaluʼalu e Sehova ia te ʼaluʼaga ke fua lelei ki tana hahaʼi.
Ko te fakamatala maʼuhiga ʼa Esitele ʼe ko he fakaloto mālohi tāfito kiā tatou ʼaenī ʼe tou māʼuʼuli ʼi “te temi fakaʼosi.” (Taniela 12:4) “ ʼI te koga fakaʼosi ʼo te ʼu ʼaho,” peʼe ʼi te koga fakaʼosi ʼo te temi fakaʼosi, ko Koke ʼo Makoke, ia Satana te Tevolo, ʼe ina faigaʼi mālohi anai ke ina tauʼi ia te hahaʼi ʼa Sehova. Ko tana fakatuʼutuʼu ko te matehi ia te kau atolasio moʼoni fuli. Kae ohage pe ko te temi ʼo Esitele, ʼe foaki anai e Sehova ia “te fakafimālie pea mo te hāofaki” maʼa tana hahaʼi tauhi.—Esekiele 38:16-23; Esitele 4:14.
[Paki ʼo te pasina 28]
Ko Esitele mo Maletokeo iā muʼa ʼo Asuelusi