Fan̈azavan̈a Volan̈a
A
Anti-pan̈ahy; Matoelahy:
Lelahy matotro. Amy Soratra Masin̈y ao, volan̈a io ampiasain̈a ivolan̈ana olo manan̈a fahifan̈a na andraikitry amy fiaraha-monin̈y na amy firenena araiky. Amy bokin’ny Apokalypsy ao, “anti-pan̈ahy” volan̈a nampiasain̈a ivolan̈ana zavaboary ara-pan̈ahy an-dan̈itry an̈y. “Anti-pan̈ahy” koa nandikan̈a volan̈a griky presbyterôs, izikoa fa ivolan̈ana olo manan̈a andraikitry hitariky an̈ivon’ny fiangonan̈a.—Ek 4:29; Oh 31:23; 1Ti 5:17; Ap 4:4.
Areopago:
An̈aran̈an’ny bongo araiky ta Atena, avaratrandrefan’i Acropole. Areopago io koa nikahian̈a fitsaran̈a nivory tao. Paoly nindesindrô filôzaofy stôiky ndreky epikoreanin̈y aby io tamin’ny Areopago tao, baka izy han̈azava raha inoany.—As 17:19.
D
Donia ty:
Ndraikindraiky, volan̈a griky kôsmôs nadika “donia ty.” Ty aby mety ho dikan’ny volan̈a io: 1) Olombelon̈o jiaby, 2) lamin̈y misy amy fiaraha-monin̈y, na koa 3) olo tsy manompo Zan̈ahary. (Jn 3:16; 17:5; 1Jn 2:15-17) “Donia ty” koa nandikan̈a volan̈a griky aiôn; tsy ino dikan’izio fa “vanim-potoan̈a.” Izio koa mety ivolan̈ana “lamin̈y mampiavaka vanim-potoan̈a araiky.”—Mt 24:3; Mr 4:19; Ro 12:2; 1Ko 10:11.
E
Enìky:
Izikoa adika ara-bakiteny, dikan’izio: Lelahy nadoso voan’antody. Ohatra iziô tamy lapan’ny mpanjaka, irô enìky aby io nitindren̈a hanompo na hikarakara vadin’ny mpanjaka ndreky irô vadihelinany aby io. Fa volan̈a io mety ampiasain̈a hivolan̈ana lelahy nitindren̈a han̈ano andraikitry isan-karazany tamy lapan’ny mpanjaka. Izio koa nampiasain̈a hivolan̈ana olo ‘kinia tsy manambady nohon’ny Fanjakan̈an’ny Zan̈ahary’, na olo mifehy ten̈a baka hahavita hifantoko tsarabe amy fanompoan̈a Zan̈ahary.—Mt 19:12, l.p.a.; Es 2:15; As 8:27.
Epikoreanin̈y (filôzaofy):
Mpan̈ara-dia i Épicure, filôzaofy griky (341-270 T.K.). Eraka filôzôfìndrô, fitadiavan̈a plezira ny ten̈a tanjon̈o maventy amy fiainan̈a.—As 17:18.
F
Fan̈ahy:
Volan̈a hebreo roah ndreky volan̈a griky pneoma io misy dikany maromaro. Matetiky irô io nadika “fan̈ahy.” Irô io manôndro raha tsy hita maso sady manan̈a angôvo. Ty aby ziôty mety ho dikan’ny volan̈a hebreo ndreky griky aby io: 1) Tsiko, 2) angôvo mamelon̈o raha manam-pahin̈ana ambony tany eto, 3) toe-tsain̈y na fihetseham-pô mandrisiky olo hivolan̈a na han̈ano raha, 4) fan̈ambaran̈a baka amy faritry tsy hita maso, 5) anjely na Zan̈ahary, aviô 6) angôvo ampiasain’ny Zan̈ahary, tsy ino zen̈y fa fan̈ahy masin̈y.—Ek 35:21; Sl 104:29; Mt 12:43; Lk 11:13.
Fan̈amezan̈a raha olo sahiran̈a:
Izio fan̈amezan̈a namian̈a olo nila fan̈ampian̈a. Soratra Hebreo tsy ten̈a mikoran̈a mivantan̈a momba izio. Kanefa, koran̈in’ny Lalàn̈a fa irô Israelita aby io tsy maintsy nan̈ampy olo masikiny.—Mt 6:2.
Fan̈atitry iroan̈a:
Fan̈atitry nohon’ny fahotan̈a:
Izio fan̈atitry ataon’olo araiky izikoa izy nanota, kanefa tsy kiniany. Izy bakà olombelon̈o tsy lavorary, ke mahay diso. Mety natao sôron̈o aby na aomby lahy na pizon na koa biby hafa, fa miankiny amy plasinan’olo io amy fiaraha-monin̈y ndreky arakaraka raha anan̈any sôron̈o nataony.—Le 4:27, 29; He 10:8.
Fasan̈a:
Izikoa volan̈a io manomboko amy soratra madiniky, izio manôndro fasan̈an’olo tsiaraikiaraiky. Izikoa ndraiky volan̈a io manomboko amy soratra maventy, izio mifan̈itsy amy volan̈a hebreo “Sheôl” na volan̈a griky “Haides”, tsy ino zen̈y fa toeran̈a an̈ohatra misy olo maty. Baiboly man̈ambara fa olo araiky koa fa lôso an̈y, izy efa tsisy raha hainy sady tsisy raha vitany eky.—Ge 47:30; Mpto 9:10; Mt 27:61; As 2:31.
Fijangajangan̈a:
Izio baka amy volan̈a griky porneïa. Soratra Masin̈y mampiasa volan̈a io ivolan̈ana firaisan̈a sasany tsy imboan’ny Zan̈ahary atao. An̈isan’izen̈y fandiadiavan̈a vady ndreky fisingian̈a, fan̈anaovan̈a makorely, fan̈anaovan̈a firaisan̈a amin’olo tsy vadin-ten̈a, lelahy manambady lelahy na man̈angy manambady man̈angy, aviô fan̈anaovan̈a firaisan̈a amy biby. “Babylony Be” na fivavahan̈a diso io ampiran̈in’ny bokin’ny Apokalypsy amy man̈angy makorely, fôtony izio mijangajanga amindrô mpitondra amy donia ty, am’izen̈y izio mahazo fahifan̈a ndreky harian̈a. (Ap 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; As 15:29; Ga 5:19)—Zahava MAKORELY.
Fimpodianan̈a:
Amin’ny andininy sasany amy Soratra Griky Kristianin̈y, izio ivolan̈ana fimpodianan’i Jesosy Kristy lera izy manjary mpanjaka. Nanomboko raha zen̈y tamin’izy voatendry hanjary Mesia Mpanjaka tan-dan̈itry tan̈y, aviô izio mbala mitohy fo firaka amin’ny andra farany ziôty. Fimpodianany io tsy raha indesin̈y mivolan̈a favian̈a betibetiky fo baka iô efa lôso edy, fa izio mahadin̈y fotoan̈a lavalava. Ke an̈atin’ny fotoan̈a lavalava io misy raha maromaro miavaka handalo.—Mt 24:3.
Fitondran-ten̈a tsisy hen̈amaso:
Izio baka amy teny griky aselgeïa, ivolan̈ana raha ataon’olo kinia mandika lalàn̈an’ny Zan̈ahary ndreky manan̈a toe-tsain̈y tsisy hen̈amaso na ten̈a man̈ambany aviô masakisaky man̈ano raha tsy fatao. Izio koa ivolan̈ana fitondran-ten̈an’olo tsy man̈aja na ten̈a tsy man̈isy fôtiny fahifan̈a ndreky lalàn̈a aviô fitsipiky momba ny tsara ndreky ratsy. Ke raha ratsy ataon’olo manan̈a fitondran-ten̈a tsisy hen̈amaso io tsy raha mahivankivan̈a na tsisy dikany, fa ten̈a fahotan̈a maventy.—Ga 5:19; 2Pe 2:7.
Fivadiham-pinoan̈a:
G
Gehena:
Izio volan̈a griky nikahian̈a “Vavasahan’i Hinoma.” Atsimo ndreky atsimoandrefan’i Jerosalema tany nisy izio. (Je 7:31) Misy faminanian̈a mikoran̈a fa ho rakotro fatin’olo tany io. (Je 7:32; 19:6) Tsisy porofo mankamarin̈y fa nisy biby na olo mbala velon̈o natsipy tan̈y misy han̈oroan̈a irô na hampijalian̈a irô. Dikan’izen̈y, izio tsy tany ankoatra an̈y natao hampijalian̈a fan̈ahin’olo mandrakizay an̈atin’ny môtro ara-bakiteny. Ny marin̈y aminany, sazy mandrakizay na “fahafatesan̈a faharoe” izy tian’i Jesosy ndreky irô mpianatranany aby io havian̈a tamin’irô nampiasa volan̈a “Gehena” io. Koa atao volan̈a hafa, izio fandripahan̈a mandrakizay.—Ap 20:14; Mt 5:22; 10:28.
Governeram-paritry:
Lehiben’ny faritany nifihezin’ny Antenimieran-doholon̈o Romanin̈y. Izio nanan̈a fahifan̈a tamy fitsaran̈a ndreky tamy maramila. Marin̈y ndraiky fa Antenimieran-doholon̈o afaka nitsara governeram-paritry tamy raha nataony, fa mbala izy fo nanan̈a fahifan̈a farany an̈abo tamy faritany nifiheziny.—As 13:7; 18:12.
H
Hatsaram-pan̈ahy miavaka:
Izikoa dinihin̈y volan̈a griky nandikan̈a “hatsaram-pan̈ahy miavaka” io, dikan’izio ankasitrahin̈y ndreky tsara. Matetiky izio ivolan̈ana kadô namezan̈a olo araiky fôtony tsara fan̈ahy olo nan̈amia izio; na koa izio ivolan̈ana fomba feno hatsaram-pan̈ahy nan̈amezan̈a raha. Ke izikoa Zan̈ahary man̈aboaka hatsaram-pan̈ahy miavaka io, ny raha tian̈a havian̈a, tsy nivangaim-bola kadô io aviô ten̈a maro. Tsy mitady valiny koa izy izikoa fa nan̈amia izio. Ke hatsaram-pan̈ahy miavaka ivolan̈ana fomba an̈aboahan’ny Zan̈ahary amin’olombelon̈o fa izy ten̈a tsy matity ndreky be fitiavan̈a aviô tsara fan̈ahy mare. Volan̈a griky io koa mety hadika “fankasitrahan̈a” na “kadô namezan̈a nohon’ny hatsaram-pan̈ahy.” Faran-draha tsy matity eky olo man̈amia izio, ke miavaka fomba an̈aboahany hatsaram-pan̈ahinany, natà olo namezany izio tsy nifen̈y nan̈ano raha nazahoan̈a izio ndreky tsy vain̈y nahazo izio.—2Ko 6:1; Ef 1:7.
Hazofijalian̈a:
Izio baka amy volan̈a griky staorôs, manôndro kakazo araiky mahitsy natsatoko tamy tany na pôtô, karaha araiky nan̈antaon̈ana Jesosy in̈y. Tsisy raha afaka mankamarin̈y fa volan̈a griky io nanôndro lakroa, karaha irô lakroa fampiasaindrô mpanompo sampy efa tan̈atin’ny taonjato maro talohan’ny navian’i Jesosy. Mety tsarabe izikoa “hazofijalian̈a” volan̈a nampiasain̈y handikan̈a dikan’ny volan̈a tam-boanalohany tan̈y io, fôtony maro hevitry tafiditry amy volan̈a staorôs io, an̈isan’izen̈y fijalian̈a, fahorian̈a ndreky baràka ho azon’ny mpan̈aradia Jesosy. (Mt 16:24; He 12:2)—Zahava PÔTÔ.
Heroda:
Izio an̈aran̈an’ny fianakavian̈andrô mpitondra nitindren’ny fanjakan̈a romanin̈y hifehy irô Jiosy aby io. Voanalohany amindrô io i Heroda Be. An̈isany raha nampalaza izy iziô, izy nan̈ôrin̈y ndraiky tempoly ta Jerosalema aviô izy nan̈aboaka didy fa tsaiky lelahy hely jiaby mila vonen̈a, fôtony izy tihamono Jesosy. (Mt 2:16; Lk 1:5) Heroda Arkelaosy ndreky Heroda Antipasy voatendry hitondra tamy faritry sasany tamy fanjakan̈an’ny babandrô, tsy azôvy zen̈y fa Heroda Be. (Mt 2:22) “Mpanjaka” nikahian̈a Antipasy. Izy nanjaka tan̈atin’ny telo taon̈o sy tapany nan̈anaovan’i Jesosy fanompoan̈anany tambony tany teto, firaka tamy fotoan̈a tantarain’ny Asan’ny Apostoly toko 12. (Mr 6:14-17; Lk 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; As 4:27; 13:1) Tafaran’izen̈y, Heroda Agripa I, zafin’i Heroda Be, nivonen’ny anjelin’ny Zan̈ahary. Tan̈atin’ny fotoan̈a fôhiky fo izy nitondra. (As 12:1-6, 18-23) Zanakanany, Heroda Agripa II, nisolo plasinany tamy fitondrasan̈a. Izy nitondra firaka tamy fotoan̈an’irô Jiosy aby io nanohitry fitondrasan̈an’i Roma.—As 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.
Hysopa:
Izio raha maniry misy tahony ndreky raviny madiniky, nampiasain̈a lera namafy lio na rano izikoa fa nan̈ano fombafomba fanasan̈a ain̈y. Izio mety ho marizôlainy. (Origanum maru; Origanum syriacum) “Hysopa” koran̈in’ny Jaona 19:29 ao mety ho marizôlainy nifihezin̈y tamy tahon’ny kakazo, na karazan̈a ampemba. (Sorghum vulgare) Lava baka tahon’ny ampemba, ke nety tsarabe izikoa izio ny nampiasain̈a nan̈antaon̈ana eponzy misy divain matsiko fôtony izio nahatody firaka tamy vavan’i Jesosy.—Ek 12:22; Sl 51:7.
L
Lalan̈a:
Izio volan̈a an̈ohatra ampiasain̈a amy Soratra Masin̈y ao, hivolan̈ana raha efa fatao na fitondran-ten̈a iken’ny Zan̈ahary na tsy ikeny. Mpan̈ara-dia Jesosy Kristy nikoran̈in’olo fa an̈isan’ny “Lalan̈a” io, fôtony hita tamy fomba fiainan̈andrô fa irô nino Jesosy Kristy sady nan̈araka môdelinany.—As 19:9.
Lavaka tsy hita farany:
Izio baka amy volan̈a griky abyssôs, dikan’izio “farany lalin̈y” na “tsy voarefy, tsisy farany.” Amy Soratra Griky Kristianin̈y ao, izio ivolan̈ana toeran̈a an̈aohatra, aviô zay lôso an̈y efa tsisy raha vita eky, fa karaha gadra in̈y. Izio koa mety ivolan̈ana fasan̈a, fa ndray zen̈y, tsy zen̈y fo dikan’izio.—Lk 8:31; Ro 10:7; Ap 20:3.
M
Makorely:
Izio olo man̈ano firaisan̈a amin’olo tsy vadiny, ary matetiky hazahoan̈a vola antony ten̈a an̈anaovany zen̈y. (Volan̈a “makorely” io nadika baka tamy volan̈a griky porʹne manan̈a fototeny “mivarotro.”) Matetiky, man̈angy ny man̈ano makorely zen̈y, fa ndray izy man̈ano zen̈y, misy lelahy makorely koa koran̈in’ny Baiboly. Efa fataondrô mpanompo sampy aby io man̈apetraka makorely amy tempolindrô misy hazahoan̈a vola. Fa izikoa Lalàn̈an’i Mosesy zahan̈a, tsy mety foeky man̈ano makorely zen̈y, baka iô koa tsy mety izikoa karama azo baka amy fan̈anaovan̈a makorely io atao fan̈amezan̈a amy toeran̈a masin̈in’i Jehovah. (De 23:17, 18; 1Mp 14:24) Baiboly koa mampiasa volan̈a io amin’ny heviny an̈ohatra hivolan̈ana olo, na firenena, na fikambanan̈a mivolan̈a fa manompo Zan̈ahary kanefa mbala manompo raha hafa koa. Ohatra iziô, bokin’ny Apokalypsy mikoran̈a momba man̈angy makorely araiky kahian̈a “Babylony Be”, tsy ino izio fa fitambaran’ny fivavahan̈a diso jiaby, ary man̈angy io mifandray marikitry amindrô mpitondra amy donia ty beka mahazo fahifan̈a ndreky harian̈a.—Ap 17:1-5; 18:3; 1Ta 5:25.
P
Porneïa:
Zahava FIJANGAJANGAN̈A.
Pôtô:
Izio bolongan’ny kakazo mahitsy namantsihan̈a olo. Misy firenena sasany nampiasa pôtô nan̈antaon̈ana olo tiandrô hivonen̈a ndreky/na nan̈antaon̈andrô fatin’olo efa nivonendrô, hindesin̈y hampitandreman̈a olo hafa na hangalan̈a baràka olo nivonen̈a io. Irô Asyrianin̈y aby io ten̈a nalaza kafiry izikoa fa niady tamin’olo. Nahanton̈ondrô tamy tendron’ny pôtô marangitry lan̈iany olo azondrô babo. Nitriberindrô tamy kakazo io olo io, ke kakazo io natsôfotrondrô baka tamy kibonany firaka tamy tratranany. Lalàn̈a jiosy ndraiky tsy karaha zen̈y. Izikoa nisy olo nan̈ano raha farany tsy manjary, karaha ataony tsy nan̈isy fôtiny Zan̈ahary na nanompo sampy, nivonen̈a tamy taora-bato na tamy fomba hafa antsendriky olo io. Aviô, lera izy maty, fatinany nahanton̈o amy pôtô na kakazo maniry, misy hampitandreman̈a olo hafa. (De 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Fa nindrô Romanin̈y aby io ndraiky, ndraikindraiky zisty nifihezindrô tamy pôtô fo olo io, ke tiô izy nijaly mare salakady sakara, mosary, aviô main’ny taniandra, ke mety andra maromaro izy vo maty. Nisy fotoan̈a koa, nifantsihindrô tamy pôtô tan̈anany ndreky vitinany, karaha nataondrô tamy Jesosy in̈y. (Lk 24:20; Jn 19:14-16; 20:25; As 2:23, 36)—Zahava HAZOFIJALIAN̈A.
Prozelity:
S
Sekty:
Antòkon’olo man̈araka foto-pinoan̈a araiky na man̈araka olo; irô io manan̈a raha inoandrô manaokan̈a. “Sekty” nivolan̈ana irô olo aby mpan̈araka sampan̈a aroe maventy tamy Fivavahan̈a Jiosy, tsy ino zen̈y fa Fariseo ndreky Sadoseo. Nikahiandrô olo tsy kristianin̈y aby io “sekty” na “sektin’ny Nazareanin̈y” koa Fivavahan̈a Kristianin̈y, fôtony irô nihevitry fa irô Kristianin̈y aby io nisaraka tamy Fivavahan̈a Jiosy. Aviô izikoa fa nandeha fotoan̈a, nanjary nisy olo namôron̈o sekty tan̈ivon’ny fiangonan̈a kristianin̈y. Amy bokin’ny Apokalypsy ao ziô, ohatra, mikoran̈a momba “sektin’i Nikoleo.”—As 5:17; 15:5; 24:5; 28:22; Ap 2:6; 2Pe 2:1.
Sirtisy:
Hoala (na “golfe” amy teny fransay) aroe maventy kanefa mariva, amy sisin-dranomasin̈in’i Libye, an’Afriky Avaratra an̈y. Taloha tan̈y, navozoandrô mpiasan’ny sambo aby io mare izio, fôtony tsy ialàn’ny bongon’ny jia natekitekin’ny daroba tiô ke mampisy prôblemo.—As 27:17.
Stôiky (filôzaofy):
Filôzaofy griky maromaro nino fa ho sambatra zen̈y olo izikoa irô mifen̈y hahay tsarabe lalàn̈a mifehy natira, baka iô miain̈y mifan̈araka amy zen̈y. Olo araiky zen̈y, ho irô, koa ten̈a misain̈y, izy tsy mahatsapa mijaly na ravoravo foeky.—As 17:18.
T
Tandroko; Bankaora:
Izio tandroko biby natao kôpy, na raha fasian̈a menaka na lankra na raha fasian̈a raha ahôsotro mampatsara saora. Tandroko aby io koa mety nan̈amboaran̈a “bankaora”, na koa fitaovan̈a nitsofin̈y izikoa fa hamory vahoaka. (1Sa 16:1, 13; 1Mp 1:39; Ezk 9:2) Matetiky koa, “tandroko” io ivolan̈ana angôvo na fandresen̈a.—De 33:17; Mi 4:13; Za 1:19.
Tribinaly (Na: “plasy fitsaran̈a”):
Matetiky izio lampimbato habohabo tamin’ny haramanja, aviô izio nisy leskalie. Tiô irô manam-pahifan̈a aby io nipetraka izikoa fa nan̈ano kabaro ndreky nan̈aboaka didim-pitsaran̈a. Dikan’ny volan̈a “plasy fitsaran’ny Zan̈ahary” ndreky “plasy fitsaran’ny Kristy” zen̈y ndraiky fandaharan̈a ataon’i Jehovah hitsaran̈a olombelon̈o.—Ro 14:10; 2Ko 5:10; Jn 19:13.
V
Vanim-potoan̈a alohan’ny faran’ny donia ty:
Izio vanim-potoan̈a alohan’ny donian’i Satana hifaran̈a. Amy vanim-potoan̈a io koa fotoan̈a himpodianan’i Kristy. Hisy anjely handeha hirahiny “han̈avaka olo ratsy fan̈ahy amin’olo marin̈y”, ndreky handripaka olo ratsy fan̈ahy. (Mt 13:40-42, 49) Irô mpianatran’i Jesosy aby io tihahay ombian̈a ‘faran’ny donia ty.’ (Mt 24:3) Talohan’i Jesosy nimpody tan-dan̈itry tan̈y, izy nampan̈anten̈a irô fa izy han̈ampy irô fo parapavian’ny faran’ny donia ty.—Mt 28:20.