Ga Manang Murung’agen E Re N’ey, Fa?

Mang boch ban’en ni kan pirieg ndariy u Bible ni be micheg ni immoy piyu Israel u Egypt ni yad e sib?

Be yog e Bible nu tomuren ni fek e pi Midianite Josef nga Egypt, me chuw Jakob nge chon e tabinaw rok u Kanaan nga ranod ra pared nga bangi ban’en ni bay u Egypt ni ka nog yu Goshen ngay ni bay ko gin ma yib i po’ fare lul’ ni Nile riy nga lan fare day ni Mediterranean. (Gen. 47:1, 6) Munmun me yoor piyu Israel “ngar pired ni yad ba gel ma kar yoorgad u daken e nam.” Ere rus piyu Egypt ngorad ma aram mar tababgad ni ngaur maruwelgad ngak piyu Israel mar ted yad ni ngar manged sib.​—Ex. 1:7-14.

Bay boch e piin yad ma weliy rogon lanin’rad u boch ban’en e ngiyal’ ney ni ka rogned nre chep ney ni bay murung’agen u Bible e kemus nib yat. Yugu aram rogon, ma bay boch ban’en ni be micheg ni i par boch e girdi’ ni ka nog e Semitea ngorad u Egypt kakrom ni yad e sib.

Bod ni, piin yad ma gay murung’agen e girdi’ nge boch ban’en ni immoy kakrom e kar pirieged boch ban’en ni ke magey u yu yang i ban’en ni i par e girdi’ riy kakrom ni bay ko lel’uch u Egypt. Bay be’ ni ka nog Dr. John Bimson ngak ni ke yog ni bay yugu boch ban’en ni be micheg ni ku bay sogonap’an 20 ara ba pag e binaw ko lel’uch u Egypt ni i par e pi Semite riy. Maku reb e, bay be’ ni ma fil murung’agen piyu Egypt ni ka nog James K. Hoffmeier ngak ni ke gaar: “Ba ngiyal’ u thilin e 1800 nge mada’ ko 1540 B.C. ma boor e piin ma non ko thin rok e pi Semite ni yad ma par ko ngek u Asia ni yad baadag ni yad ma yan ra pared nga Egypt.” Ki ulul ngay ni gaar: “Re ngiyal’ i n’ey e taareb rogon ko ngiyal’ ni immoy Abraham, nge Isak, nge Jakob riy maku taareb rogon ko fa ngiyal’ nem ni bay murung’agen u Genesis nge pi n’en ni i buch riy.”

Ku bay boch ban’en ni kan pirieg ko yimuch u Egypt ni be micheg e re n’ey. Bay bangi babyor ni kan ngongliy u ba mit e gek’iy ni ka nog e papyrus ngay nni yoloy u ba ngiyal’ u thilin e 2000 nge 1600 B.C.E. ni bay fithingan boch e girdi’ riy ni yad e sib ni ur maruwelgad u reb e naun ni tafen be’ ni bay ko yimuch u Egypt. Ba pag 40 ko pi ngachal nem e fithingan e girdi’ ni yima yog e Semite ngorad. Pi sib ara pi tapigpig nem e yad ma lum, ara yad ma lifith boch ban’en, ara yad ma rin’ boch e maruwel nib gel. Ki yog Hoffmeier ni gaar: “Bochan nib pag aningeg i ragag e girdi’ ni ka nog e Semite ngorad ni ur maruwelgad ko re tabinaw ney ni bay u Thebaid [yimuch u Egypt], ma rayog ni boor e pi Semite ni ur moyed u Egypt nib ga’ ni gin baaram ni ka nog e Delta ngay.”

Ki yoloy be’ ni ma gay murung’agen e girdi’ nge boch ban’en ni immoy kakrom ni ka nog David Rohl ngak ni bay boch e pi ngachal nem u daken e gi babyor nem ni “bod fithingan boch e girdi’ ni bay murung’agrad u Bible.” Bod ni, bay boch e pi ngachal nem ni taareb rogon ko fapi ngachal ni Isakar, nge Asher, nge Shifrah. (Ex. 1:3, 4, 15) I yog Rohl ni gaar: “Re n’ey e ri be micheg nriyul’ ni immoy piyu Israel u Egypt ni yad e sib.”

I yog Dr. Bimson ni gaar: “Bay boch ban’en nri be micheg e pi chep u Bible ni murung’agen e piin ur manged sib u Egypt nge ngiyal’ nra chuwgad ko sib u rom.”