Riyul’ nib Ga’ Fan e Piin nib Ppin u Wan’ Got, Fa?

“Denen e tabab rok be’ nib ppin, ma ke magar e re ppin ney, ya gadad gubin ni thingar da m’ad.”​—ECCLESIASTICUS, KO BIN LAGRUW E CHIBOG B.C.E.

“I gur e kam bing e yoror ngak moonyan’. I gur e th’abi som’on ni kam kay wom’ngin fare ke gek’iy ni ka nog ni dabin kay. I gur e som’on ni kam th’ab e motochiyel rok Got . . . I gur e kam waliy e bin som’on e pumoon ni nge denen.”—TERTULLIAN, ON THE APPAREL OF WOMEN, KO BIN LAGRUW E CHIBOG C.E.

PI THIN ney ni un weliy kakrom e gathi thin nu Bible. Boor e chibog ni ke yan ni yibe fanay e pi thin ney ni ngan micheg fan ni yima laniyan’ ngak e piin nib ppin. Ngiyal’ ney e bay boch e girdi’ nib kireb ni yad ma fanay boch e thin ko pi teliw ni ngar micheged fan ni ngan darifannag e piin nib ppin, ma yad be yog ni yad tapgin e pi magawon ko girdi’. Ere, riyul’ ni lemnag Got ni ngan darifannag ma ngan gafgownag e piin nib ppin, fa? Mang e be yog e Bible? Ngad guyed.

◼ Ke bucheg Got waathan e piin nib ppin, fa?

Danga’. Ya fare “porchoyog nike kakrom ni kan tunguy fithingan ni Mo’onyan’” e ir e ke ‘bucheg’ Got waathan. (Revelation 12:9; Genesis 3:14) Nap’an ni yog Got ni Adam e ra ‘suwey’ e ppin rok, ma re n’ey e gathi be yip’ fan nib puluw u wan’ ni nge darifannag e piin ni pumoon e ppin rorad. (Genesis 3:16) Ya kemus ni be weliy e pi n’en nra buch boch nga m’on ni bochan ni denen e gal nsom’on e girdi’.

Ere, gafgow ni yima tay ngak e piin nib ppin e ireram e ngongol ko girdi’ ndawor ra flontgad, ma gathi n’en nib m’agan’ Got ngay. Maku de puluw ko thin nu Bible ni ngan darifannagrad, ya nge yag ni ngar pied puluwon e denen ni rin’ Adam.—Roma 5:12.

◼ Ke sunmiy Got e piin nib ppin ni yad ba sobut’ ngak e piin pumoon, fa?

Danga’. Be yog e Genesis 1:27 ni be gaar: “Ara’ rogon ni sunumeg Got e girdi’; girdi’ e ni ngongliy ni bod yaan Got. I sunumeg be’ nib moon nge be’ ni ppin.” Ere, som’on ni sunumeg Got e pumoon nge ppin, ma rayog ni ngar dagew pi fel’ngin Got. Yugu aram rogon nib thil rarogon Adam nge Efa, machane yow l’agruw ni bay e maruwel ni kan pi’ ngorow ni ngar rin’ew ma ngar felfelan’gow ko puf rogon ni ke pi’ fa en ni Sunmiyrow.—Genesis 1:28-31.

U m’on ni sunmiy Got Efa me yog ni gaar: “Bay gu ngongliy be’ ni nge chag ngak ngi i ayuweg.” (Genesis 2:18) Ere, fare bugithin ni “ayuweg” e be yip’ fan ni fare pin e ba sobut’ ko fare moon, fa? Danga’, ya re bugithin ney ni Hebrew e be yip’ fan “be’ ni nge mang ta ayuw” ko fare moon. Mu lemnag rogon ni ma maruwel reb e togta ni ma sey e girdi’ nge fa en ni ma kuruf e falay ngak e en ni ngan sey ya nge dabi thamiy e amith. Rayog ni nge maruwel bagayow ni demo’ bagayow, fa? Dabiyog! Riyul’ ni fare togta e ir e be sey e girdi’, machane re n’ey e be yip’ fan ni ba ga’ fan ngak fa en ni be kuruf e falay? Mutrug ni danga’. Ere, sunumeg Got fare moon nge fare pin ni ngar maruwelgow u taabang, ma gathi ngar tangenginggow ngorow.—Genesis 2:24.

◼ Mang e be dag nriyul’ nib ga’ fan e piin nib ppin u wan’ Got?

Bochan nrayog rok Got ni nge nang e n’en nra rin’ be’ nib moon ni bochan ni dawori flont, ma aram fan ni yog u m’on riy rogon ni ngan ayuweg e piin nib ppin. Nap’an e bin 16 e chibog B.C.E., me yog reb e ppin ni Laure Aynard ko babyor rok ni La Bible au féminin (The Bible in the Feminine Gender) murung’agen fare Motochiyel rok Moses ni gaar: “Rogon ni be weliy fare Motochiyel murung’agen e piin nib ppin e be tamilangnag ni ngan ayuwegrad.”

Bod rogon fare Motochiyel ni be tamilangnag ni ngan liyor ma yibe tay fan e matam nge matin. (Exodus 20:12; 21:15, 17) Maku bay ko re motochiyel nem ni ngan ayuweg e piin nib diyen. (Exodus 21:22) Mus ko ngiyal’ ney ma pi motochiyel rok Got e rib thil ko pi motochiyel ko am u rogon mat’awun e piin nib ppin ni yima darifannagrad u boch e nam. Machane, ku bay boch.

Ba Motochiyel ni be Tamilangnag Rogon e Piin nib Ppin u Wan’ Got

Fare Motochiyel ni pi’ Jehovah Got ngak piyu Israel e ayuwegrad ni ngar pared nib fel’ fithik’ i dowrad, ma faanra puluw e ngongol rorad ko tin nib m’agan’ ngay, ma yad ra par nib chugur e tha’ u thilrad Got. Nap’an ni yad ra motoyil mi yad fol, ma yad ra mang reb e “nam nth’abi sorok u daken e fayleng.” (Deuteronomy 28:1, 2, BT) Mang e ba milfan ngak e piin nib ppin u tan e re Motochiyel nem? Mu lemnag e pi n’ey.

1. Puf Rogoy. Kakrom ma piin nib ppin nu Israel e ba puf rogorad ko tin ni ku bay e ppin u yugu boch e nam. Yugu aram rogon ni en figirngiy e ir lolugen e tabinaw, machane ma pagan’ ngak e ppin rok ni nge “fal’eg i guy e binaw nge chuw’iy” me “yung e grapes ngay.” Ma faanra ba salap i finathiy e tret ma rayog ni nge fal’eg e siyobay rok. (Proverbs 31:11, 16-19) Ere, piin nib ppin ni yad bay u tan fare Motochiyel rok Moses e ra bagayad ma bay mat’awun ni nge rin’ e tin ni baadag ni nge rin’, ma gathi kemus ni nge rin’ e tin ni baadag e pumoon rok.

Kakrom u nap’an piyu Israel ma piin nib ppin e ba puf rogorad ni nge fel’ e tha’ u thilrad Got. Be weliy e thin nu Bible murung’agen Hannah ni meybil ngak Got me micheg ban’en nrib t’uf rok. (1 Samuel 1:11, 24-28) Reb e ppin ni be’ ko fare mach nu Shunem e ba ga’ ni ma fith boch ban’en ngak Elisha ni profet ko rofen ni Sabbath. (2 Kings 4:22-25) Piin nib ppin ni bod rogon Deborah nge Huldah e fanayrow Got ni ngar weliyew ko girdi’ murung’agen boch ban’en ni ke dugliy. Mus ngak e pi pumoon nib tolang e liw rorad nge pi prist mab m’agan’rad ngay ni ngar ninged e fonow rorow.—Judges 4:4-8; 2 Kings 22:14-16, 20.

2. Rayog ni ngan un ko skul. Bochan ni bay e piin nib ppin u tan fare Motochiyel rok Moses, ma rayog ni ngar motoyilgad u nap’an ni yibe beeg fare Motochiyel, ma re n’ey e ayuwegrad ni nge yag ni ngar filed boch ban’en. (Deuteronomy 31:12; Nehemiah 8:2, 8) Maku rayog ni ngan skulnagrad u rogon ni ngar uned nga boch ban’en ni bay rogon ko liyor. Bod ni bay boch e ppin ni ur “pigpiggad” u tabernacle.—Exodus 38:8.

Bay boch e ppin ni yad ba salap i fal’eg e siyobay rorad. (Proverbs 31:24) Reb e matin ni be’ u Israel e rayog ni un i skulnag fak ni pumoon nge yan ni mada’ ko ngiyal’ ni ke ilal. (Proverbs 31:1, BT) Re n’ey e ba thil ko yalen rok boch e nam ni kemus ni fare matam e rayog ni nge skulnag fak ni pumoon. Ere, ba tamilang ni ppin nu Israel e ba fel’ rogon e skul rorad.

3. Yima liyor ma yima tay farad. Rogon ni be tamilangnag fa Ragag i Motochiyel e ngam: “Liyor ko chitamam nge chitinam.” (Exodus 20:12) Ma rogon i yog Solomon ni Pilung ni ir be’ nib gonop e gaar: “Fakag, mu telim ko tin ni be machibnag e chitamam ngom, ma ga uthum e lim ko tin ni be yog e chitinam.”—Proverbs 1:8.

Maku bay e Motochiyel u rogon ni nge ngongol be’ ngak reb e ppin ndawori un ko mabgol ni aram e yibe tay fan e piin nib ppin. (Levitikus 18:6, 9; Deuteronomy 22:25, 26) Mus ngak reb e figirngiy nib fel’ ni thingari lemnag rarogon e ppin rok nib meewar.—Levitikus 18:19.

4. Mat’awun nra ayuwegey. Rogon ni bay ko Thin rok Jehovah e be micheg ni ir e “ma ayuweg e piin ni kanim’ rorad mma yoror rok e piin ke yim’ figirngirad.” Re n’ey e be yip’ fan ni ir e Taayuw rok e piin ndariy e chitamangirad ara figirngirad. (Psalm 68:5; Deuteronomy 10:17, 18) Ere, bay ba ngiyal’ ni immoy be’ nib ppin ni ke yim’ figirngin nib profet ni bay e malfith rorow be’, me ayuweg Jehovah e re pin nem u daken reb e maang’ang ya nge yag ni par nib fas.—2 Kings 4:1-7.

U m’on ni nge thum’ piyu Israel nga lan fare Binaw ni kan Micheg, ma Zelofehad ni ir en lolugen e tabinaw rok e yim’ ndawori fakay reb e bitir ni pumoon. Ma lal e ppin ni fak e rogned ngak Moses ni nge pi’ bang e “binaw ni nge milsuwon ngorad” u lan fare Nam ni kan Micheg. Boor ban’en ni ke pi’ Jehovah ngorad ko n’en ni kar ninged ngak. I yog ngak Moses ni gaar: “Mu pi’ ngorad e binaw ni nge mil suwon ngorad u lan tafen girdien e chitamangirad. Mu pag e ga yog rok e chitamangirad nge yan ngorad.” Ere, nap’an e ngiyal’ nem nge mada’ ko chiney, ma gubin e ppin nu Israel e rayog ni nge yag e binaw ko chitamangirad ngorad ma ngkur pied ngak e bitir rorad.—Numbers 27:1-8, BT.

Rogon e Piin nib Ppin u Wan’ Got e De Puluw ni Kan Weliy

U tan fare Motochiyel rok Moses ma piin nib ppin e yima tay farad maku ba ga’ fan mat’awrad u wan’uy. Machane, nap’an e bin aningeg e chibog B.C.E. nge mada’ ko ngiyal’ ney, ma fare teliw ni Judaism e tabab ni nge fol ko pi yalen rok piyu Greek u rogon ni yad ma sap ngak e piin nib ppin ni yad ba sobut’.—Mu guy fare kahol ni “Tin Kakrom e Yol ni Murung’agen Rogon ni Yima Laniyan’ Ngak e Piin nib Ppin.”

Bod nnap’an e bin meruk e chibog B.C.E. ma Hesiod nreb e tayol nu Greek e yog ni gubin e magawon ni ma mada’nag e girdi’, ma piin ni ppin e ma k’aring. U lan e re ke babyor ney ni Theogony fithingan e weliy riy ni “piin nib ppin ni yad ma par u fithik’ e piin ni pumoon e yad ma k’aring e magawon ngorad, ya yad ba ulung i girdi’ ni yad ma k’aring e yam’ ngak boch e girdi’.” U nap’an e bin l’agruw e chibog B.C.E., ma re machib ney e ke garer ko teliw ni Judaism. Fare Talmud ni ba ke babyor ni kan fal’eg u nap’an e bin l’agruw e chibog C.E. e pi’ e re ginang ni baaray ngak e piin pumoon ni gaar: “Dab mu non ngak e piin nib ppin ya rayog ni nge k’aringem ni ngam un ko ngongol ni darngal.”

U lan e pi chibog ni ke yan ma miti ney e lem e bay rogon ko liw rok e piin nib ppin ko girdi’ nu Jew. U nap’an Jesus ma kan dugliy e gin ni nge par e piin nib ppin riy u lan e tempel ni aram e Court of Women ara Gin nra Par e Piin nib Ppin Riy. Pi skul ko teliw e kemus ni fan ko pumoon mab ga’ ni yima kiyegrad u but’ u lan e tafen e muulung rorad. I yog fare Talmud murung’agen ban’en ni yog reb e Sensey ko Motochiyel ni gaar: “En ni be fil ngak fak ni ppin murung’agen fare Torah ara fare Motochiyel e bod ni be fil boch ban’en ngak nib kireb.” Pi tayugang’ ko teliw nu Jew e kar filed ngak e pumoon ni ngar fanenikayed e piin nib ppin.

Nap’an ni immoy Jesus u fayleng ma manang rogon e laniyan’ ni ma tay e girdi’ ni bochan e yalen. (Matthew 15:6, 9; 26:7-11) Ere gur, re n’ey e ke k’aring ni nge ngongol ngak e piin nib ppin nib kireb, fa? Mang e rayog ni ngad filed u rogon e ngongol nge lem rok ngak e piin nib ppin? Bin riyul’ e teliw ko Kristiano e ke ayuweg e piin nib ppin, fa? Bin migid e article e rayog ni nge pi’ e fulweg ko pi deer ney.

[Kahol ko page 7]

Tin Kakrom e Yol ni Murung’agen Rogon ni Yima Laniyan’ Ngak e Piin nib Ppin

Ke tabab ko bin som’on e chibog C.E. ke mada’ ko chiney, ma Philo nreb e tayol nu Alexandria e tabab ni nge yoloy murung’agen e llowan’ nu Greek ni be tamilangnag fan fare n’en ni weliy ko babyor ni Genesis. Rogon i yog e Efa e ke ngongliy ngongolen darngal ma “kan chuweg mat’awun min tay ni nge mang fare pumoon rok e nge gagiyegnag” u n’umngin nap’an e yafas rok. Miti ney e lem e ke garer ko teliw ni Judaism nib muun e pi tayugang’ ko boch e teliw nib googsur ngay.

Ma rogon i weliy reb e sensey ko motochiyel u reb e babyor nu Jew ni Midrash Rabba ko bin l’agruw e chibog ni be weliy fan ni ma upunguy e piin nib ppin lolugrad e gaar: “Ir be’ ni ke ngongliy e oloboch, ma ra i tamra’ u fithik’ e girdi’ ni yoor.” Maku rogon i yog reb e tayol ni Tertullian fithingan ko bin l’agruw e chibog C.E. e weliy ni gubin e ppin ni yad bod Efa ni yad ma oloboch, ma yad ra par ni gubin ngiyal’ ni be “kireban’rad ma kar kalgadngan’rad.” Boor e pi machib ney ni yima yog ni ke sum u Bible, ma ireray e pi n’en ni ke gelnag fare lem ni laniyan’ ni yima tay ngak e piin nib ppin.

[Sasing ko page 5]

Kan sunumeg Efa ni nge chagil ngak Adam nga i ayuweg

[Sasing ko page 6]

Piin nib ppin nu Israel kakrom e ur uned ko siyobay