Nge Ga’ Fan u Wan’um e Puf Rogon ni Kan Pi’ Ngom nib Tow’ath

1, 2. (a) Uw rogon nib thilthil laniyan’ e girdi’ u murung’agen e puf rogon ni bay rodad? (b) Mang e be yog e Bible ngodad u murung’agen e puf rogon ni bay rodad, ma mang boch e deer ni gad ra weliy e fulweg riy?

IMMOY reb e ppin nib t’uf ni nge dugliy ban’en, ma aram me yog ngak reb e fager rok ni gaar: “Dab mu k’aringeg ni nggu lem; kemus ni nga mog ngog e n’en ni nggu rin’. Ya kab mom e binem ni nggu rin’.” Re ppin nem e baadag ni nga nog ngak e n’en ni nge rin’ ko bin ni nge maruwel ko puf rogon ni ke pi’ e En ni Ke Sunmiy ngak nib tow’ath. Me gur, ga baadag ni ga ma dugliy ban’en ni gur rom, fa ga baadag ni boch e girdi’ e ngar dugliyed e n’en ni ngam rin’? Uw rogon u wan’um e puf rogon ni kan pi’ ngodad?

² Ke yan boor e chibog nib thilthil rogon ni ma lemnag e girdi’ murung’agen e re n’ey. Boch e girdi’ e yad ma yog ni girdi’ e dariy e puf rogon rorad, ya gubin ban’en ni ma buch rodad ni ke mu’ Got i turguy u m’on riy. Ma boch e girdi’ e yad ma yog nrayog ni nge puf rogodad ni ngad rin’ed e n’en ni gad baadag ni faanra dariy e gin nra mus e puf rogon rodad riy. Machane, faanra nge tamilang e re n’ey u wan’dad, ma thingar da sapgad ko Thin rok Got ni aram e Bible. Mang fan? Ya be tamilangnag e Bible ni ke sunmiydad Jehovah nib puf rogodad maku rayog rodad ni ngad dugliyed e n’en ni ngad rin’ed. (Mu beeg e Joshua 24:15.) Ku be pi’ e Bible e fulweg ko pi deer ni baaray ni be gaar: Uw rogon ni ngad maruwelgad ko puf rogon ni kan pi’ ngodad ni ngad dugliyed boch ban’en? Gur, bay e gin ni nge mus e re puf rogon nem riy, fa? Uw rogon nra m’ug gelngin e t’ufeg rodad ngak Jehovah u rogon ni gad ma maruwel ko puf rogon rodad? Ma uw rogon ni ngad ted fan e n’en ni ke dugliy yugu boch e girdi’?

MANG E RAYOG NI NGAD FILED ROK JEHOVAH NGE JESUS?

3. Mang e kanawo’ nib fel’ ni ke dag Jehovah u rogon ni ma maruwel ko puf rogon rok?

³ Kemus ni yigoo Jehovah e dariy e gin nra mus e puf rogon rok riy. Machane, ke dag e kanawo’ nib fel’ nrayog ni ngad folwokgad riy u rogon ni ma maruwel ko puf rogon rok. Bod ni, dugliy ni nge mel’eg fare nam nu Israel ni ngar “manged girdien.” (Deut. 7:6-8) Bay fan ni dugliy ni nge rin’ e re n’em. Fan ni rin’ e bochan ni nge tay u gil’ e n’en ni micheg ngak Abraham ni fager rok boch e chibog u m’on riy. (Gen. 22:15-18) Maku reb e, gubin ngiyal’ ni ma maruwel Jehovah ko puf rogon rok u rogon nib mat’aw ni nge rin’ maku ma rin’ u fithik’ e t’ufeg. I m’ug e re n’ey u rogon ni i yal’uweg piyu Israel u nap’an nda ur folgad rok. Nap’an ni yad ra kalngan’ ko n’en ni kar rin’ed, ma ma dag e t’ufeg nge runguy ngorad. I yog ni gaar: “Bay gu fulwegrad ngog. Bay ra pared ni yad ba t’uf rog, ya aram rogon ni gu baadag ni nggu rin’.” (Hos. 14:4, NW) Rib manigil e kanawo’ ni ke dag Jehovah ngodad u rogon ni ke fanay e puf rogon rok ni fan ngak yugu boch e girdi’!

4, 5. (a) Mini’ e som’on ni pi’ Got e puf rogon ngak nib tow’ath, ma uw rogon ni maruwel ngay? (b) Mang deer e thingari bagadad me fith ir riy?

⁴ Nap’an ni tabab Jehovah i sunmiy urngin ban’en, me dugliy ni nge pi’ e puf rogon ngak e pi engel nge girdi’. En som’on ni pi’ e re tow’ath nem ngak e aram e bin ni m’on i Fak ni “taareb rogon yaan ngak.” (Kol. 1:15) Mus nga nap’an ndawori yib Jesus nga fayleng, me dugliy ni nge par nib yul’yul’ ngak e Chitamangin ma de un ngak Satan ko togopuluw ni tay. Boch nga tomuren u nap’an ni yib nga fayleng, me maruwel ko puf rogon nni pi’ ngak ni nge siyeg e n’en ni ognag Satan ngak u nap’an ni guy rogon ni nge waliy. (Matt. 4:10) Ma nap’an ni be meybil ko fare nep’ u m’on ni nge yim’, me yog ngak Got ni ke dugliy u wan’ ni nge rin’ e tin nib m’agan’ ngay. I gaar: “Chitamag, faanra mm’agan’um ngay ma ga fek e re kap ney ngam chuweg rog. Machane gathi tin nib m’agan’ug ngay e ngam rin’, ya tin nib m’agan’um ngay.” (Luke 22:42) Ere, ngad guyed rogon ni ngad folwokgad rok Jesus ma gad fanay e puf rogon rodad ni ngad pininged e sorok ngak Jehovah ma gad rin’ e tin nib m’agan’ ngay! Machane gur, rayog ni ngad rin’ed e re n’ey, fa?

⁵ Arrogon, rayog ni ngad folwokgad rok Jesus, ya ku arrogodad ni kan sunmiydad ni gad bod yaan Got ma bay rarogon rodad. (Gen. 1:26) Machane, bay e gin ni ngad musgad riy. Puf rogon ni bay rodad e ba thil ko puf rogon ni bay rok Jehovah, ya be yog e Thin rok ni puf rogon ni ke pi’ ngodad e bay e gin nra mus riy ma thingar dab da thum’gad nga wuru’ mat’awdad ni ke pi’. Bod ni ke pi’ e motochiyel ni be yog ni piin nib pin e nga u ranod nga laniyan’ pi figirngirad, ma piin bitir e thingar ra folgad ko gallabthir rorad. (Efe. 5:22; 6:1) Ere, mang e ra rin’ e pi motochiyel ney nga rogon ni gad ma maruwel ko puf rogon ni kan pi’ ngodad? Fulweg ko re deer ney e ir e ra dugliy rogon e par rodad boch nga m’on.

FAN E PUF ROGON NI KAN PI’ NGODAD NGE ROGON NDAN MARUWEL NGAY NIB FEL’ ROGON

6. Mu weliy reb e fanathin ni be tamilangnag fan nib t’uf ni bay e gin ni nge mus e puf rogon rodad riy.

⁶ Ere gur, rayog ni nga nog nrib puf rogodad ni faanra puf rogon ni kan pi’ ngodad e bay e gin ni nge mus riy? Rayog! Mang fan nrayog ni nga dogned ni aram rogon? Ya re n’ey e rayog ni nge ayuwegdad u boch ban’en nra magawonnagdad. Bod nrayog ni ngad maruwelgad nga mat’awdad ni ngad dugliyed ni ngad milekaggad u karrow nga reb e mach nib palog ko gin ni gad be par riy. Machane gur, bay bagadad nra adag ni nge milekag u daken ba pa’ e kanawo’ ndan tay e motochiyel riy u rogon e yan u karrow, ma yug ra be’ ma be yan u payngin ni baadag nge ba’ ni baadag e kanawo’ ni nge yan riy, fa? Ba mudugil ni danga’. Ere, bay e motochiyel ni kan tay ni be yog e gin ni ngad musgad riy ni bochan e nge yag ni yib angin e bin riyul’ e puf rogon ngodad. Chiney e ngad weliyed boch ban’en ni bay u Bible ni be tamilangnag rogon nrayog ni nge yib angin ngodad e pi motochiyel ni ke pi’ Jehovah ni be yog e gin ni ngad musgad riy.

7. (a) Uw rogon ni puf rogon nni pi’ ngak Adam e tay nib thil ko gamanman? (b) Mu weliy reb e kanawo’ ni maruwel Adam ko puf rogon nni pi’ ngak.

⁷ Nap’an ni sunmiy Got e bin som’on e girdi’ ni aram Adam, miki pi’ fare tow’ath ngak ni pi’ ko pi engel rok u tharmiy, ni aram e puf rogon. Re puf rogon nem ni pi’ Got ngak Adam e aram e n’en ni tay Adam nib thil ko gamanman, ya gamanman e kemus ni ma rin’ e tin ni kan dugliy ni nge rin’. Am lemnag reb e kanawo’ u rogon ni maruwel Adam ko puf rogon rok nib fel’ rogon. I sunmiy Got e gamanman u m’on ni nge sunmiy e girdi’. Machane, i tay Jehovah e bin som’on e girdi’ ni fak ni ir e nge tunguy fithingan e pi gamanman nem. Ere, “fekrad i yib ngak fare moon ni nge guy ko mang e ra tunguy ngorad.” Tomuren ni par Adam nge fal’eg i yaliy ba mit nge ba mit fapi gamanman, ma aram e ra reb me pi’ reb e ngachal nib m’ag ngak. Machane, de thilyeg Jehovah fithingan reb e pi gamanman nem. Ya “pi ngachal ni tunguy [Adam] ngorad e par riy ni aram rogon.”​—Gen. 2:19.

8. Uw rogon nde maruwel Adam ko puf rogon nni pi’ ngak nib fel’ rogon, ma mang wenegan ni ke yib riy?

⁸ Machane, de fel’ u wan’ Adam e maruwel ni pi’ Got ngak ni aram e nge maruweliy ma be ayuweg fare milay’ ni kan pi’ ngak. De fel’ u wan’ e puf rogon ni pi’ Got ngak ni nge rin’ e maruwel ni ke pi’ ngak. Ya gaar ngak: “Mu diyengow nge yoor pi fakmew, nge wer e piin ni owchemew nga gubin yang u fayleng ngar pired riy mi yad suwey. Nggu ta’mew ni gimew e ngam suweyew e nig, nge arche’, nge urngin e gamanman ni maloboch, ni tin ni ba ga’ nge tin ni ba achig.” (Gen. 1:28) Ere, n’en ni rin’ Adam e aram e dugliy ni nge thum’ nga wuru’ mat’awun ni ke pi’ Got ni aram e kay wom’engin fare ke gek’iy nnog ngak ndabi kay. Bochan nde maruwel ko puf rogon nni pi’ ngak nib fel’ rogon, ma wenegan ni ke yib riy e ke yan bokum e duw ni ke par pi fak u fithik’ e gafgow nge amith. (Rom. 5:12) Ere, bochan ni kad nanged wenegan ni yib ngak Adam ni bochan e n’en ni dugliy ni nge rin’, ma ra k’aringdad e re n’ey ni ngad maruwelgad ko puf rogon rodad nib fel’ rogon ma gad fol ko pi motochiyel ni ke pi’ Jehovah ngodad ni be gagiyegnag rogon ni ngad maruwelgad ko re puf rogon nem.

9. Mang e yog Jehovah ko girdi’ rok u Israel ni ngar dugliyed, ma mang e ra micheged ngak ni ngar rin’ed?

⁹ Ke af e denen nge yam’ ngak pi fak Adam nge Efa. Machane, ka bay mat’awrad ni ngar maruwelgad ko puf rogon ni kan pi’ ngorad nib tow’ath. Ba tamilang e re n’ey u rogon e ngongol rok Got ngak fare nam nu Israel kakrom. I yog Jehovah ngak e pi tapigpig rok u daken Moses ni ngar dugliyed ko yad baadag ni ngar manged girdien fa danga’. (Ex. 19:3-6) Ere, mang e rogned? I m’agan’rad ngay ni ngar folgad ko pi motochiyel ni ke pi’ Got ni ngar folgad riy ni faanra ngar manged girdien, ma aram e yad gubin nrogned ni lungurad: “Bay gu rin’ed urngin e tin ni ke yog Somol.” (Ex. 19:8) Machane rib gel e kireban’ riy, ya munmun ma aram e da kur maruwelgad nga mat’awrad ni kan pi’ ma aram mar thilyeged e n’en ni kar micheged ngak Got. Ere, bay ban’en nib ga’ fan nrayog ni ngad filed ko re n’ey. Gad be fil riy ni thingari ga’ fan u wan’dad e puf rogon ni kan pi’ ngodad nib tow’ath, ma gad ulul ni ngad pared ni gad ba chugur ngak Jehovah, ma gad fol ko pi motochiyel rok nib mat’aw.​—1 Kor. 10:11.

10. Mang boch ban’en ni rin’ boch e girdi’ kakrom ni be micheg nrayog ko girdi’ ndawor ra flontgad ni ngar maruwelgad ko puf rogon ni kan pi’ ngorad u reb e kanawo’ ni yira pining e sorok riy ngak Got? (Mu guy e sasing ni bay u tabolngin e re article ney.)

¹⁰ Hebrews ko guruy ni 11 e bay fithingan 16 e tapigpig rok Got riy nra dugliyed ni ngar maruwelgad ko puf rogon ni ke pi’ Jehovah ngorad u rogon ni ke dugliy. Ere, angin ni yib riy e tow’athnagrad me yag e athap nib manigil ngorad ni fan ko par rorad boch nga m’on. Bod ni, i dag Noah nib gel e michan’ rok ma aram me dugliy ni nge fol ko n’en ni ke yog Got ngak ni nge rin’ ni aram e nge ngongliy fare arke ni ir e ayuweg e yafos ko tabinaw rok nge girdi’ ni yib nga tomurrad. (Heb. 11:7) I m’agan’ Abraham nge Sarah ngay ni ngar folgow rok Got ma aram ma ranow ko fare nam ni micheg nra pi’ ngorow. Boch nga tomuren ma aram me mab e kanawo’ ngorow ‘nrayog ni ngar sulow’ nga Ur. Machane, ra dugliyew ni ngar yiluyew e changar rorow ko ‘pi n’en ni yog Got ni bayi pi’ ngorow’; mar namegew “reb e nam ni kab fel’.” (Heb. 11:8, 13, 15, 16) Moses e siyeg e flaab u Egypt, me dugliy “ni nge un ngak girdien Got ko gafgow ko bin ni nge felfelan’ nib ngoch nap’an ni be ngongliy e denen.” (Heb. 11:24-26) Ere, manga yugu da folwokgad ko michan’ rok e pi girdi’ nem ni yad ba yul’yul’ kakrom ni aram e nge ga’ fan u wan’dad e puf rogon ni kan pi’ ngodad nib tow’ath ma gad maruwel ngay ni ngad rin’ed e tin nib m’agan’ Got ngay.

11. (a) Mang reb e tow’ath nrib manigil nrayog ni nge yag ngodad ni bochan e puf rogon ni kan pi’ ngodad? (b) Mang e be k’aringem ni ngam maruwel ko puf rogon rom u rogon kanawoen nthingar mu rin’?

¹¹ Yugu aram rogon nsana kab mom ni nge mang be’ e ir e dugliy e n’en ni ngad rin’ed, machane gad manang ni faan gad ra rin’ ni aray rogon ma dabiyog ni nge yib angin fare tow’ath ko puf rogon ngodad. Kan weliy murung’agen e re tow’ath nem ko Deuteronomy 30:19, 20. (Mu beeg.) Verse 19 e be weliy murung’agen e n’en ni yog Got ngak piyu Israel ni ngar turguyed ni ngar rin’ed. Ma verse 20 e yog Jehovah riy ngorad nrayog ni ngar daged ngak gelngin feni t’uf rorad. Ere, ku arrogodad nrayog ni ngad turguyed ni ngad liyorgad ngak Jehovah. Maku rayog ni ngad fanayed e puf rogon ni kan pi’ ngodad nib tow’ath ni ngad pininged e sorok ngak Jehovah ma gad dag ngak gelngin feni t’uf rodad!

DAB MU DARIFANNAG E PUF ROGON NI KAN PI’ NGOM NIB TOW’ATH

12. Mang e thingar dab da rin’ed ko puf rogon ni kan pi’ ngodad nib tow’ath?

¹² Susun e kam pi’ reb e tow’ath nrib manigil ngak reb e fager rom, me yan i boch nga tomuren ma ga nang ni ke n’ag fare tow’ath rom nga tafenedow fa reb e ke fanay ni nge gafgownag be’. Uw rogon u wan’um e re n’ey? Ba mudugil ni ga ra dabuy. Ere, mu lemnag rogon laniyan’ Jehovah ni be guy boor e girdi’ ndarur maruwelgad ko puf rogon ni kan pi’ ngorad nib fel’ rogon, ma der yag ni ngar dugliyed boch ban’en nib fel’ ni ngar rin’ed, fa reb e yad be gafgownag yugu boch e girdi’. Ke yiiynag e Bible u m’on riy nra taw ko “tin tomren e rran” ma ‘dab ki pining e girdi’ e magar ngak be’.’ (2 Tim. 3:1, 2) Ere, ngad guyed rogon ndab da kirebnaged e re tow’ath ney nrib manigil ni ke pi’ Jehovah ngodad ara da darifannaged. Machane, uw rogon ni nge dab da darifannaged e puf rogon ni kan pi’ ngodad nib tow’ath?

13. Mang reb e kanawo’ nrayog ni nge ayuwegdad ni nge dab da darifannaged e puf rogon ni bay rodad ni gad boch e Kristiano?

¹³ Gad gubin nib puf rogodad ni ngad dugliyed e piin ni ngad chagilgad ngorad, ara re miti mad ni ngad chuwgad ngay nge rogon ni ngad fal’eged yaadad, ara re miti n’en ni ngaud chuweged e chalban rodad ngay. Machane, faan gad ra dugliy ni ngad manged sib ko pi n’en ni gad ma ar’arnag ara ud folwokgad u rarogon e munmad ko re fayleng ney nge rogon ni yima fal’eg yaay, ma aram e rayog ni nge k’aringdad e puf rogon ni bay rodad ni ngad “upunguyed ban’en nib kireb.” (Mu beeg e 1 Peter 2:16.) Gad baadag ni ngad dugliyed boch ban’en nra ayuwegdad ni ngad rin’ed urngin ban’en “ni fan e nga nog e sorok riy ngak Got” ko bin ni ngad fanayed e puf rogon rodad ni nge ‘mang tawey ngodad ni ngad paged e ar’ar u fithik’ i dowdad nge mang ir e i gagiyegnagdad.’​—Gal. 5:13; 1 Kor. 10:31.

14. Mang fan ni bay rogon e pagan’ rodad ngak Jehovah nga rogon ni gad ma maruwel ko puf rogon rodad?

¹⁴ Ku reb e kanawo’ nrayog ni ngad maruwelgad ko puf rogon ni kan pi’ ngodad nib fel’ rogon e aram e nge pagan’dad ngak Jehovah ma gad pag ni nge pow’iydad u daken e pi motochiyel ni ke pi’ nra ayuwegdad. Kemus ni yigoo ir e ‘baadag ni nge fil ngodad e tin nib fel’ me pow’iydad ko fare kanawo’ ni nga darod riy.’ (Isa. 48:17) Ere, thingar da sobut’naged lanin’dad me m’agan’dad ko fare thin ni kan thagthagnag ni be gaar: “Dariy bagamad ni ir e ga’ ko gin nge sor e yafos rok ngay; dariy be’ ni bay gafan e yafos rok u pa’.” (Jer. 10:23, BT) Ere, ngad guyed rogon ndab da boded Adam nge fare nam nu Israel nra turguyed ni ngar taga’gad ko tin ni yad be finey ni yad manang, ya nge ‘pagan’dad ngak [Jehovah] u polo’ i lanin’dad.’​—Prov. 3:5.

NGAD TED FAN E PUF ROGON NI BAY ROK YUGU BOCH E GIRDI’

15. Mang e gad ra fil ko fare kenggin e motochiyel ni bay ko Galatia 6:5?

¹⁵ Thingar da ted fan e puf rogon ni kan pi’ ngak yugu boch e girdi’ ni ngar dugliyed e n’en ni ngar rin’ed. Mang fan? Bochan ni gad gubin ni kan pi’ e puf rogon ngodad, ma aram fan ndariy l’agruw e Kristiano ni gubin ngiyal’ ma taareb rogon e n’en nra ur dugliyew ni ngar rin’ew. Re n’ey e kub muun ngay boch ban’en ni bay rogon ko ngongol rodad nge liyor ni gad ma tay. Dab mu pagtalin fare kenggin e motochiyel ni bay ko Galatia 6:5. (Mu beeg.) Ere, faanra tamilang u wan’dad nra reb e Kristiano ma “ba’ gilban ni be fek,” ma aram e gad ra tayfan mat’awun yugu boch e girdi’ ni ngar maruwelgad ko puf rogon ni bay rorad.

16, 17. (a) Uw rogon ni sum reb e magawon u Korinth ni bay rogon nga mat’awun be’ ni nge turguy e n’en ni nge rin’? (b) Uw rogon ni pithig Paul e re magawon nem? Mang e be fil e re n’ey ngodad u murung’agen mat’awun boch e walag ni ngar dugliyed e n’en ni ngar rin’ed?

¹⁶ Am lemnag ban’en ni buch kakrom ni bay murung’agen u Bible ni be tamilangnag fan nthingar da ted fan mat’awun yugu boch e walag ni ngar dugliyed e n’en ni ngar rin’ed nrogon ni be yog e nangan’ rorad ngorad. Immoy ba ngiyal’ ni ruw raba’ e girdi’ u lan e ulung nu Korinth ni bochan e ufin ni yibe pi’ ni chuway’ u market nsana un pi’ ni maligach ko liyos. Bay boch e girdi’ ni ur lemnaged ni: ‘Dariy rogon e liyos, ere rayog ni nge kay be’ e pi ufin nem ndabi magawon e nangan’ rok.’ Machane, immoy boch e walag ni ur uned ko meybil ko liyos kafram nra lemnaged ni faan yad ra kay e pi ufin nem ma aram e ku yad be tayfan e pi liyos nem. (1 Kor. 8:4, 7) Re magawon nem e ba magawon nib ga’ ni k’aring e girdi’ u lan e ulung ni ngar ruw raba’gad. Ere, uw rogon ni ayuweg Paul e pi Kristiano u Korinth ni ngar nanged rogon laniyan’ Got ko re magawon nem?

¹⁷ Som’on e, puguran Paul ko gal ulung i girdi’ nem ni ggan e dabi chugurnagrad ngak Got. (1 Kor. 8:8) Bin migid e, yog ngorad ndab ra paged mat’awrad ni ngar turguyed e n’en ni ngar rin’ed ni nge k’aringrad ni ngar ‘pingeged e piin ni kab meewar e michan’ rorad ngak Kristus ngar mulgad nga fithik’ e denen.’ (1 Kor. 8:9) Boch nga tomuren, me yog ngak e piin ni boor ban’en nder ma pagrad e nangan’ rorad ni ngar rin’ed ndab ra turguyed e kireb nga daken e piin ni kar dugliyed ni ngar ked e pi ufin nem. (1 Kor. 10:25, 29, 30) Ere, nap’an nra buch boch ban’en nib ga’ fan ni bay rogon ko liyor rodad, ma susun e ra reb e Kristiano ma ir rok e nge turguy e n’en ni nge rin’ nrogon ni be yog e nangan’ rok ngak. Machane, susun e ngkud ted fan mat’awun pi walagdad ni ngar dugliyed e n’en ni ngar rin’ed ni bay rogon nga boch ban’en ni gathi rib ga’ fan.​—1 Kor. 10:32, 33.

18. Uw rogon ni ga ra dag nib ga’ fan u wan’um e puf rogon ni kan pi’ ngom nib tow’ath?

¹⁸ Ke pi’ Jehovah mat’awdad ni ngad turguyed e n’en ni ngad rin’ed, ma aram e n’en nra pi’ e bin riyul’ e puf rogon ngodad. (2 Kor. 3:17) Rib ga’ fan e re tow’ath ney u wan’dad ni bochan e rayog ni ngad fanayed ni ngad dugliyed boch ban’en nra m’ug riy gelngin feni t’uf Jehovah rodad. Ere, ngad athamgilgad ni ngaud daged nib ga’ fan e re tow’ath ney u wan’dad ni aram e ngad maruwelgad ngay u reb e kanawo’ ni yira pining e sorok riy ngak Got, ma gad tayfan mat’awun yugu boch e girdi’ ni ngar dugliyed rogon ni ngar maruwelgad ko re tow’ath ney ni kan pi’ ngorad.