Pi Reference ko fare Babyor ni Tin Gad Ma Rin’ nge Machib ni Gad Ma Tay
SEPTEMBER 5-11
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 9-10
“Mu N’uf Jehovah Nga Feni Ga’ e Gonop Rok”
w99 7/1 30 ¶6
Kan Tow’athnag ko Milekag ni Tay Ngaram
Nap’an ni mada’nag fare pin nib pilung Solomon, ma aram me tabab ni nge fith ‘yu bugithin ngak nib mo’maw’ e fulweg riy.’ (1 Kings 10:1) Fare bugithin ni Hebrew ni kan fanay u roy e rayog ni ngan pilyeg ni “salipow.” Machane re n’ey e gathi be yip’ fan ni fare pin nge Solomon e yow be tagosgos. Ya kun fanay e re bugithin ney ko Psalm 49:4 u nap’an ni yibe weliy murung’agen boch e deer nib ga’ fan ni bay rogon ko denen, nge yam’, nge ngan n’ag fan e kireb. Ere dabisiy ni fare pin ni pilung nu Sheba e be weliy boch ban’en ngak Solomon nib toar fan ya nge yag ni nang feni ga’ e gonop rok. Be yog e Bible ni “fith e re pin nem ngak urngin e deer ni bay ko lem rok. Me pi’ Solomon e fulweg riy ni gubin; dariy ban’en ni yan i aw ni gomanga rib mo’maw’ ngak Solomon ni nge weliy fan ngak fare pin.”—1 Kings 10:2b, 3.
w99 11/1 20 ¶6
Nap’an Nra Gol e Girdi’
Ri gin fare pin ko n’en ni rung’ag me guy, ma aram me fulweg ni gaar: “Rib fel’ waathan e pi tapigpig rom ni gubin ngiyal’ ni yad be par rom nguur rung’aged e thin rom nib gonop!” (1 Kings 10:4-8) De yog nib felfelan’ e pi tapigpig rok Solomon ni bochan e yad bay u fithik’ e flaab. Ya be yog ni yad ba tow’ath ni bochan e gubin ngiyal’ ni yad be motoyil ko thin ni be yog Solomon ni bay e gonop rok Got riy. Rib fel’ e kanawo’ ni ke dag fare queen u Sheba nrayog ni nge folwok e girdi’ rok Got riy e ngiyal’ ney ni ke yag e gonop rok e En Tasunmiy ngorad nge Jesus Kristus ni Fak!
w99 7/1 30-31
Kan Tow’athnag ko Milekag ni Tay Ngaram
Ri gin fare pin ni pilung nu Sheba nga feni gonop Solomon nge feni fel’ rogon fare nam ni be gagiyegnag me “par ni ke ngat ngay.” (1 Kings 10:4, 5) Bay boch e girdi’ ni yad ma lemnag nre thin ney e be yip’ fan ni par fare pin “ndaki nang e n’en nge yog” nga gelngin ni kari ngat ko pi n’em. Ku bay be’ nib llowan’ ni yog ni thig e re ppin nem nga but’ ndaki nang ban’en! Demtrug rogon ma fare pin nib pilung e ri ngat ko n’en ni guy nge n’en ni rung’ag. Ere yog nrib fel’ waathan e pi tapigpig rok Solomon nrayog ni ngaur rung’aged e thin rok nib gonop, miki pining e sorok ngak Jehovah ni ke tay Solomon ni nge mang pilung. Tomuren me pi’ boch e tow’ath ko re pilung nem, ma gol riy e yira susunnag nga urngin e salpiy ni yima fanay e chiney, ma sogonap’an 40 milyon e dolla. Ki pi’ Solomon boch e tow’ath ngak nib muun ngay “urngin e pi n’en ni ning ngak.”—1 Kings 10:6-13.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w08 11/1 22 ¶4-6
Ga Manang Murung’agen e Re N’ey, Fa?
Uw urngin e gol ni immoy rok Solomon ni Pilung?
Be yog e Bible ni aningeg e ton e gol ni pi’ Hiram ni pilung nu Tyre ngak Solomon, maku aram urngin ni pi’ fare pin ni pilung nu Sheba, ma fa ulung i barkow ni bay e sala riy ni pi’rad Solomon nga ranod nga Ofir e ba pag 15 e ton e gol nra feked u rom. Be yog e Bible ni “gubin e duw ni 25 e ton e gol [ara ba pag] ni ma yib ngak Solomon.” (1 Kings 9:14, 28; 10:10, 14) Ere gur, ba puluw e re n’ey? Uw urngin e gol ni immoy ko pi pilung kakrom?
Bay boch e yol ni kan pirieg ni kan ker nga daken ban’en ni be yog e piin llowan’ nrayog ni ngan pagan’uy ngay. Be yog e pi thin nem ni pi’ Pharaoh Thutmose III nu Egypt (bin l’agruw e chibog B.C.E.) sogonap’an 13.5 e ton e gol ko fare tempel rok Amun-Ra ni bay u Karnak. Nap’an e bin meruk e chibog B.C.E., mab pag 4 e ton e gol ni yag ngak Tiglath-pileser III ni Pilung nu Assyria ni ke yib u Tyre, maku aram urngin e gol ni pi’ Sargon II ni tow’ath ngak e pi got nu Babylon. Ku nog nra reb e duw mab pag 28 e ton e gol ni ke ker Philip II ni Pilung nu Macedonia (359-336 B.C.E.) ko yungi n’en ni yima ker e gol riy u Pangaeum ni bay u Thrace.
Ka nog nnap’an ni kol Alexander nib Gilbuguwan (336-323 B.C.E.) ni fak Philip fare mach nu Susa ni bay u Persia me fek sogonap’an 1,180 e ton e gol riy, ma kub chugur i gaman 7,000 e ton e gol ni fek u Persia ni ga’ngin. Ere faan yira taarebrogonnag e n’en ke yog e girdi’ ni llowan’ ko n’en be yog e Bible, mab tamilang ni urngin e gol ni be yog e Bible ni immoy rok Solomon ni Pilung e gathi ban’en ni kan weliy ke thum’ nga wuru’.
SEPTEMBER 12-18
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 11-12
“Mu Gonopiy e En Ngam Mel’eg ni Ngam Mabgolgow”
“Mini’ e Bay u Ba’ rok Somol?”
Boor ban’en nrayog ni ngad filed ko n’en ni buch rok Solomon ni Pilung. Nap’an ni kab bitir, ma i sap ngak Jehovah ni nge pow’iy. Ere gagiyegnag Got ni ngari ga’ e gonop rok ma aram me pi’ fare maruwel ngak ni aram e nge toy fare tempel u Jerusalem nrib fel’ yaan. Machane munmun me kireb e tha’ u thilrow Jehovah. (1 Ki. 3:12; 11:1, 2) Ba tamilang ni be yog e Motochiyel rok Got nreb e pilung nib Hebrew e “dabi yoor leengin, ya ireray e n’en nra k’aring nge pi keru’ ngak Somol.” (Deut. 17:17, BT) Machane de fol Solomon ko re motochiyel ney, me munmun ma aram me leay 700 e ppin, miki fek nga tafen yugu boch e ppin ni yad 300 u gubin. (1 Ki. 11:3) Boor e pi ppin nem ni leengin ni gathi yad e girdi’ nu Israel, ma yad ma liyor nga boch e got ni googsur. Ere ku de fol Solomon ko fare motochiyel rok Got ni be yog ndabi leay piyu Israel e ppin u yugu boch e nam.—Deut. 7:3, 4.
Uw Rogon Nrayog ni Ngam Ayuweg Gum’irchaem?
Baadag Satan ni ngad boded, ni ir be’ ni ma togopuluw ko motochiyel rok Jehovah ma yigoo ir e ma lemnag ir. Dabiyog ni nge towasariydad Satan ni ngad lemgad ma gad rin’ ban’en ni bod ni ma rin’. Ere aram fan ni ma gay rogon ni nge rin’ e re n’ey u yugu boch e kanawo’. Bod ni ke liyegdad ko girdi’ ni ke af e lem nge ngongol rok ngorad. (1 John 5:19) Ma be athapeg ni ngad ted e tayim ni fan ko pi cha’ney ni yugu aram rogon ni gad manang ni gad ra chag ko piin nib kireb e ngongol rorad ma rayog ni nge kirebnag e lem nge ngongol rodad. (1 Kor. 15:33.) Re n’ey ni ma fanay Satan e yib angin u nap’an Solomon ni Pilung. Boor e ppin ni leengiy ni yad ma pigpig ngak yugu boch e got ni googsur ma aram fan ni munmun mi yad waliy ni nge “pi’ keru’ ngak” Jehovah.—1 Ki. 11:3.
“Mini’ e Bay u Ba’ rok Somol?”
Machane, Jehovah e der ma fek owchen ko kireb ni yima rin’. Be gaar e Bible: “Yugu aram rogon ni ke yib Somol ni Got rok yu Israel i m’ug ngak Solomon ni l’agruw yay ke yog ngak ndab ki tayfan yugu boch e got. Me Solomon e de fol rok Somol me chel rok nga orel. Ma aram me damumuw Somol ngak.” Wenegan ni yib riy e aram e daki fel’ u wan’ Got maku daki ayuweg. Mus ngak e piin ni owchen ni mul u pa’rad mat’awrad ni ngar gagiyegnaged fare nam nu Israel ni ga’ngin, ma boor e magawon nib ga’ nra mada’naged u lan bokum miriay e duw.—1 Ki. 11:9-13, BT.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Faan Manga Fol Ma Ra Fel’ u Wan’ Got
Nap’an ni buch e re n’ey, ma aram me kunuy Rehoboam e salthaw rok ni nga ranod ko cham. Machane, meb i taleg Jehovah e n’en ni ke lemnag ni nge rin’ ni aram e non u daken Shemayah ni profet ni gaar: “Dab mm’aged e mahl ngak pi walagmed ni girdi’ nu Israel. Ra bigimed ma nge sul nga tafen, yi gag e kug gagiyeg ke par e girdi’ nu Israel ni ara’ rogorad.”—1 Ki. 12:21-24.
Ere gur nge par ndabi cham? Ba mudugil ni ke magawonnag e re n’em laniyan’ Rehoboam! Gur, mang e ra lemnag e girdi’ u murung’agen e re pilung nem nsom’on e ke yog ko girdi’ u tan pa’ ni ‘bayi pirdiiyrad ko dimow ni fen e garbaw ni pumoon,’ ma chiney e nge par ndabi rin’ ban’en ko biney e togopuluw ni kan tay ngak? (Mu taareb rogonnag ko 2 Kronicles 13:7.) Yugu aram rogon me fol e re pilung nem nge fapi salthaw rok “ko tin ni ke yog Somol, mi yad sul nga taferad.”
Mang e gad be fil ko re n’ey? Gad be fil riy ni gad ba gonop ni faan gad ra fol rok Got ni yugu aram rogon nrayog ni nge moningnagdad e girdi’ ni bochan e re n’ey. Faan gad ra fol rok Got ma aram e rayog ni ngad fel’gad u wan’ me tow’athnagdad.—Deut. 28:2.
Ere mang angin ni yib ngak Rehoboam? Bochan ni fol ma daki m’ag e mahl ko fare ganong nu lel’uch, ma aram me yag ni nge ngongliy rogon boch e mach nib milfan nga Judah nge Benjamin ni aram e gin ni ka be gagiyegnag. Boor e mach ni yororiy ni fan ko mahl “nrib fel’ rogon.” (2 Kron. 11:5-12, NW) N’en nib ga’ fan riy e i par ba ngiyal’ ni be fol ko pi motochiyel rok Jehovah. Ma nap’an ni tabab fa ragag i ganong u Israel ni be gagiyegnag Jeroboam ni ngar uned ko liyor nga boch e got ni googsur, ma boor e girdi’ ni yad ma par ko pi ganong nem nra “ayuweged Rehoboam” ni aram e ur milekaggad nga Jerusalem ni ngar uned ko bin riyul’ e liyor ni un tay u rom. (2 Kron. 11:16, 17, BT) Ere bochan ni fol Rehoboam, ma aram me yag ni nge ga’ lungun ko gagiyeg ni be tay.
SEPTEMBER 19-25
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 13-14
“Mang Fan ni Nge Fel’ u Wan’um e Tin Bay Rom Mag Nang e Gin Ngam Mus Riy?”
Mpired Ni Gimed Ba Yul’yul’ U Polo’ I Gum’irchamed
Ma aram me yog Jeroboam ngak fare tapigpig ko bin riyul’ e Got ni gaar: “Mu un ngog nga darow nga tabinaw rog mag kay ban’en. Bay gu pi’ puluwon ngom e tin kam rin’.” (1 Ki. 13:7) Ere mang e nge rin’ fare profet? Gur nge un ngak fare pilung ni yugu aram rogon ni ka fini yigi mu’ i ginang? (Ps. 119:113) Fa gur nge siyeg e n’en ni ke pining fare pilung ngay, ni yugu aram rogon ni ke m’ug ni gowa ke kalngan’? Jeroboam e be’ nib fel’ rogon ma boor ban’en nrayog ni pi’ ngak e pi tafager rok. Faan gomanga be dogolnag fare profet rok Got e fel’ rogon, ma dabisiy ni n’en ni yog fare pilung e ra mang ba wup ngak. Machane, motochiyelnag Jehovah ngak fare profet ni gaar: “Thingar dab mu kay fa mu unum ban’en, maku dab mu sul nga tabinaw ko re pa’ i kanawo’ ni mub riy.” Ma aram me fulweg fare profet ni gaar: “Faanra mu pi’ baley ko naun rom ngog, maku dab gu un ngom ara gu wa’ ganam fa gu unum ban’en u tafenam.” Ma aram me chuw fare profet u Bethel ni yan u ba pa’ e kanawo’. (1 Ki. 13:8-10) Mang e be fil murung’agen fare profet ngodad ko yul’yul’ u polo’ i gum’irchaey?—Rom. 15:4.
Mpired Ni Gimed Ba Yul’yul’ U Polo’ I Gum’irchamed
Ku mang e rayog ni ngad filed ko oloboch ni rin’ fare profet nu Judah? Proverbs 3:5 e be gaar: “Mu pagan’um ngak Somol u polo’ i lanin’um, ma ri dab mu tor ko tin ni ga be finey ni ga manang.” Fare profet nu Judah e de taga’ ngak Jehovah ni bod ni i rin’ kafram, ya pagan’ ko tin ni be lemnag. Oloboch rok e ir e k’aring e yam’ ngak me kirebnag fithingan nib fel’ u mit Got. N’en ni buch rok e be dag feni ga’ fan ni ngad pired ni gad ba yul’yul’ ma gad nang e gin ni ngad musgad riy ko pigpig rodad ngak Jehovah!
Mpired Ni Gimed Ba Yul’yul’ U Polo’ I Gum’irchamed
Susun rayog ni nge nang fare profet nu Judah e ban rok fare profet nib pilibthir. Rayog ni nge fith ir ni gaar, ‘Mang fan ni n’en ni baadag Jehovah ni nggu rin’ e l’og e engel rok nge yan i yog ngak be’ ni nge yog ngog?’ Maku rayog ni nge meybil ku Jehovah ni nge dag ngak e bin nib mat’aw e kanawo’, machane der yog e Bible ni rin’ ni aram rogon. Ya n’en ni rin’ e un ngak fare “profet [nib pilibthir] nga tafen ngar abichgow.” De fel’ e n’en ni rin’ u wan’ Jehovah. Ma nap’an ni be sul i yan nga Judah, me og ba layon ngak nge li’ ngem’. Rib kireb e n’en ni ke buch rok!—1 Ki. 13:19-25, NW.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Ma Yaliy Got e Tin nib Fel’ ni Ma Rin’ e Girdi’
Bin th’abi ga’ fan e thin ni bay ko 1 Kings 14:13, (BT) e be fil ngodad ban’en nrib fel’ u murung’agen Jehovah nge n’en ni ma yaliy rodad. Dab ni pag talin ni bay ban’en nrib fel’ ni ke rin’ Abijah nib “m’agan’” Jehovah ngay. Ba tamilang ni ke yaliy Jehovah gum’irchaen Abijah me pirieg ni bay ban’en riy nib fel’. I yog be’ nib llowan’ ni faanra ngan taarebrogonnag Abijah ngak girdien e tabinaw rok ma bod e churuwo’ u l’ugun e yar ni bay u fithik’ “ba ulung i malang.” Ke felfelan’ Jehovah ko n’en nib fel’ ni ke rin’ Abijah me tow’athnag ya kemus ni yigoo ir u fithik’ girdien e tabinaw rok e i par nib fel’ e ngongol rok.
SEPTEMBER 26–OCTOBER 2
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 15-16
“Ga Ma Dag Ndamur Rus ni Bod Asa, Fa?”
w12 8/15 8 ¶4
“Re Maruwel ni Bay Um Rin’ed e Bay Puluwon”
Nap’an fa 20 i duw nga tomuren ni ruw raba’ yu Israel me par yu Judah ni ke sugnag e liyor ni googsur. Nap’an ni pilung Asa ko duw ni 977 B.C.E., ma mus ko piin yad ma par u tafen e pilung ni yad ma un ko liyor ko pi got nu Kanaan. Machane be yog e Bible nnap’an ni i gagiyeg Asa mab fel’ u “wan’ Somol ni Got rok ni bochan e tin nib mat’aw mab manigil ni i ngongliy. I chuweg Asa e pi altar nu yugu boch e nam nge yungi tagil’ e tayfan rok e piin dar nanged Got, me buthug yu ulung i malang ni yima meybil ngay, me t’ar nga but’ fapi yaan Asherah ni fare got nib pin.” (2 Kron. 14:2, 3, BT) Ki chuweg u lan fare nam nu Judah urngin e pumoon ni “yad ma fol chuway’ ngorad” ni yad ma ngongliy e ngongol ko darngal ni bang ko liyor rorad. Gathi kemus e n’en ni rin’ Asa. Ya ki tay ir ko girdi’ ni ngar “rin’ed e tin nib m’agan’ Somol ngay ni fare Got rok e pi chitamangirad” mar “folgad ko machib rok nge tin ke tay chilen.”—1 Ki. 15:12, 13, BT; 2 Kron. 14:4, BT.
Mu Pigpig ngak Jehovah u Polo’ i Gum’irchaem!
Rayog ni nge bagadad me fal’eg i yaliy ir ko rriyul’ ni be pigpig ngak Got u polo’ i gum’irchaen fa danga’. Rayog ni nge bagadad me fith ir ni nge gaar, ‘Kar gu dugliy u wan’ug ni nggu rin’ e tin nib m’agan’ Jehovah ngay, mug ayuweg e bin riyul’ e liyor, mu kug ayuweg e girdi’ rok u boch ban’en nrayog ni nge magawonnag e michan’ rorad, fa?’ Am lemnag gelngin e athamgil ni tay Asa ya nge dabi rus ni nge chuweg Maakah ni titaw rok ko liw rok ni ir “chitiningin e pilung!” Sana dariy be’ ni ga manang ni bod rogon e re ppin nem, machane sana rayog ni ngam mada’nag boch ban’en nra t’uf riy ni ngam folwok ko n’en ni rin’ Asa. Bod ni, uw rogon ni faanra ke denen reb i girdien e tabinaw rom ara reb e fager rom nrib chugur ngom, ma de kalngan’, mab t’uf ni ngan tharbog ko ulung? Ga ra dugliy u wan’um ndab kum chag ngak, fa? Mang e ra yog lanin’um ngom ni ngam rin’?
it-1 184-185
Asa
Yugu aram rogon ni immoy yu ngiyal’ nda i ngongol Asa u fithik’ e gonop ma da i lemnag boch ban’en ni bod rogon ni ma lemnag Got, machane ki tay Got ni ir be’ nib yul’yul’ ni bochan pi fel’ngin nib manigil, nge bochan nda i un ko liyor ni googsur, maku yima tay ni ir reb e pilung u Judah nib yul’yul’. (2Kr 15:17) Aningeg i ragag nge taareb e duw ni gagiyeg Asa riy, ma meruk e pilung ni ur gagiyeggad u Israel u nap’an ni be gagiyeg ni aram: Jeroboam, Nadab, Baasha, Elah, Zimri, Omri, Tibni (ni gagiyegnag bang u Israel ni nge togopuluw ngak Omri), nge Ahab. (1Ki 15:9, 25, 33; 16:8, 15, 16, 21, 23, 29) Ma tomuren ni yim’ Asa me mang Jehoshafat ni fak e pilung.—1Ki 15:24.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Briyul’ Got U Wan’um?
Susun, mu beeg fare thin ko profet u murung’agen e gechig ni bay ni ta’ ngak e en ra guy rogon nge sul fare binaw nu Jeriko nga rogon ma ga lemnag rogon ni ke lebug. Joshua 6:26 e be gaar: “Me ning Joshua chilen ngak e girdi’ e ngiyal’ nem ni gaar: ‘En nra guy rogon ni nge fulweg e re binaw nu Jeriko ney nga rogon e ra bucheg [Jehovah] waathan. En nra tabab i muruwliy e ra yim’ e bin th’abi ilal i fak ni pumoon; ma en nra ubung e garog riy e ra yim’ e bin th’abi bitir i fak.’” Ke lebug e re n’ey 500 e duw u tomuren, ya be weliy ko 1 Kings 16:34 ni gaar: “Ngiyal’ ni ir [Ahaz ni Pilung] e be gagiyeg me sul Hiel nu Bethel nge ngongliy rogon e binaw nu Jeriko bayay. Faani ta’ pa’ ko maruwel, me yim’ Abiram ni bin nganni’ i fak ni pumoon, ma faani ngongliy rogon e pi garog nu Jeriko, me yim’ Segub, ni bin th’abi bitir i fak ni pumoon, ni bod rogon ni yiiynag [Jehovah] u l’ugun Joshua ni fak Nun.” Kari mus nib Got nib riyul’ e rayog ni nge thagthagnag e thin ko profet nga laniyan’ e girdi’ me lebguy.
OCTOBER 3-9
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 17-18
“‘Uw N’umngin Nap’an ni Ngam Pired Mfin Gimed Dugliy Lanin’med’?”
Mu Dag nib Gel e Michan’ Rom Mag Dugliy Ban’en u Fithik’ e Gonop!
Nap’an ni taw piyu Israel nga lan fare Nam ni Kan Micheg, ma bay ban’en nib mom ni ngar dugliyed, machane re n’em e ban’en nrib ga’ fan: Thingar ra dugliyed ko ngar pigpiggad ngak Jehovah fa ngar pigpiggad nga yugu boch e got. (Mu beeg e Joshua 24:15.) Bod nrib mom e n’en ni ngar dugliyed. Machane, bin riyul’ riy e aram e n’en nra dugliy ko yad ra fos fa yad ra yim’. Nap’an ni immoy fapi Tapuf Oloboch, ma boor yay nda i yag ni nge dugliy piyu Israel boch ban’en u fithik’ e gonop. Ra pied keru’rad ngak Jehovah mar liyorgad nga boch e got ni googsur. (Judg. 2:3, 11-23) Kum lemnag reb e ban’en ni buch rorad boch nga tomuren nib t’uf ni ngar dugliyed e n’en ni ngar rin’ed ngay. I tamilangnag Elijah ni profet e n’en nib t’uf ni ngar rin’ed: Reb e ngar dugliyed ni ngar pigpiggad ngak Jehovah, ma reb e ngar pigpiggad ngak Baal nreb e got ni googsur. (1 Ki. 18:21) I yog Elijah boch e thin nib togopuluw ngak piyu Israel ni bochan e der yag ni ngar dugliyed e n’en ni ngar rin’ed. Ere, sana rayog ni ngam lemnag nde mo’maw’ ni ngar dugliyed ban’en ni bochan e faan yad ra dugliy ni ngar pigpiggad ngak Jehovah, ma aram e yad ba gonop maku ra yib angin ngorad. Maku reb e, dariy be’ nib tamilangan’ nra adag ni nge pigpig ngak Baal. Machane, yugu aram rogon ma de yag ni ngar ‘dugliyed lanin’rad.’ Ere, ba gonop Elijah ko n’en ni yog ngorad ni aram e ngar mel’eged ni ngar pigpiggad ngak Jehovah.
ia 88 ¶15
I Par nib Mudugil ni Fan ko Bin Riyul’ e Liyor
Bochan e re n’ey, ma aram mi ri gel boch e wagey ni tay fapi prist rok Baal. Ur meybilgad “ni kar ga’niged lamrad, ma yad be rasey dowrad ko yar nge pochoch nrogon ni yad ma rin’ ngar malukgad ko racha’.” Machane dariy ban’en ni buch! “De yib e fulweg ko meybil rorad, ma da nrung’ag ba lam ni non.” (1 Ki. 18:28, 29) Arrogon, de riyul’ Baal ni got rorad. Ya kemus ni ban’en ni sunmiy Satan ni nge wal ko girdi’ rok Jehovah ni ngar paloggad rok. Bin riyul’ e, faanra mel’eg be’ yugu reb e ban’en ni nge mang masta rok ma gathi Jehovah ma ra tomur riy ma ra kireban’, maku ra k’aring e tamra’ ngak.—Mu beeg e Psalm 25:3; 115:4-8.
ia 90 ¶18
I Par nib Mudugil ni Fan ko Bin Riyul’ e Liyor
U m’on ni meybil Elijah, ma rayog ni lemnag e pi girdi’ nem ko ku ra m’ug ni Jehovah e ir reb e got nde riyul’ ni bod Baal fa danga’. Machane tomuren ni mu’ ko meybil, ma be gaar e Bible: “Me pag Somol e nifiy u lang ko fare altar, me urfiy fare maligach, nge fapi l’ud, nge fapi malang, nge gowel e but’ me m’ay fapi ran u lan fare wol’ e ran nib liyeg fare altar.” (1 Ki. 18:38) Ri yira ngat nga rogon ni kan fulweg taban e meybil rok! Ere mang e rin’ fapi girdi’?
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w08 4/1 19, kahol
I Par ni Be Tiyan’ Ma Be Son
Uw N’umngin Nap’an ni Par Nde Aw e N’uw u Nap’an Elijah?
I yog Elijah ni profet rok Jehovah ngak Ahab ni Pilung ndab ki n’uw nap’an ma ra mus e ngiyal’ nder aw e n’uw riy. I buch e re n’ey ko “bin dalip e duw” ni tabab ko ngiyal’ nsom’on ni yog Elijah ni nge tal e n’uw. (1 Kings 18:1) De n’uw nap’an nga tomuren ni yog Elijah ni bayi pi’ Jehovah e n’uw, ma aram e n’en ni buch. Rayog ni nge lemnag boch e girdi’ ni aw e n’uw ko bin dalip e duw. Ere de gaman dalip e duw ni par nde aw e n’uw. Machane i yog Jesus nge James ni “dalip e duw nge baley” ni par nde aw e n’uw. (Luke 4:25; James 5:17) Ere gur, ba togopuluw e re thin ney ko n’en ni yog Elijah?
Danga’. Ba n’uw nap’an ni ma par nder aw e n’uw u Israel kakrom nrayog ni nge par ni nel’ e pul n’umngin nap’an. Dariy e maruwar riy nnap’an ni yan Elijah i guy Ahab ni nge yog murung’agen e n’uw ni ke tal ndakir aw, ma ke n’uw nap’an ni ke tal e n’uw. Ere ke yan baley e duw ni ke par nder aw e n’uw. Nap’an ni yog Elijah ko “bin dalip e duw” ni bayi aw e n’uw, ma ke chugur ni nge gaman dalip nge baley e duw ni be par nder aw e n’uw. Ere nap’an ni muulung fapi girdi’ nga daken fare Burey ni Karmel ma ke pag fare “dalip e duw nge baley.”
Am lemnag e ngiyal’ ni yan Elijah ko yay nsom’on ni nge guy Ahab. Ba mich u wan’ e girdi’ ni Baal e ra pi’ e n’uw. Ere faanra pag nap’an ndawori aw e n’uw, ma dabisiy nra gaar e girdi’ u wan’rad: ‘Bu uw Baal? Mingiyal’ e ra pi’ e n’uw?’ Ere nap’an ni yog Elijah ni bayi par ndakuriy e waangchal nge n’uw nge mada’ ko ngiyal’ ni bay fini yog, mab mudugil nri kirebnag laniyan’ e piin yad ma liyor ngak Baal.—1 Kings 17:1.
OCTOBER 10-16
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 19-20
“Mu Pag Jehovah ni Nge Fal’eg Lanin’um”
Mu Taga’ ngak Jehovah u Nap’an ni Ga Be Mochuch
Mu beeg e 1 Kings 19:1-4. Machane nap’an ni guy Jezebel ni leengin e en Pilung rogon ni nge li’ Elijah nge yim’, ma aram me rus Elijah. Ere mil nge yan ko fare binaw nu Beersheba. Ri mulan’ nib gel, ma aram mi “i athpeg u wan’ ni manga yigi yim’.” Mang fan ni lem ni aray rogon? Elijah e “be’ ni ku bod gadad” nde flont. Rogon e lem rok e ku bod rogon e lem rodad. (Jas. 5:17) Rayog ni kari mochuch ma kki aw parawon. Maku reb e, sana ki lemnag ni athamgil ni ke tay ni nge ayuweg e girdi’ ni ngar liyorgad ngak Jehovah e ke yan i aw nib m’ay fan, ma dariy be’ u Israel ni be liyor ngak Jehovah ya kemus ni yigoo ir. (1 Ki. 18:3, 4, 13; 19:10, 14) Sana gad ra gin nga rogon e lem ni i tay Elijah. Machane bin riyul’ riy e, manang Jehovah rogon laniyan’.
ia 103 ¶13
Ke Pag e Got Rok ni Nge Fal’eg Laniyan’
Ga be lemnag ma uw rogon laniyan’ Jehovah u nap’an ni sap u tharmiy nga but’ me guy e re profet rok nem nrib t’uf rok ni bay u tan fare ke gek’iy u daken e ted ma be wenig ngak ni nge gagiyegnag ni nge yim’? De t’uf ni ngad sananaged rogon laniyan’ Jehovah, ya tomuren ni mol Elijah me l’og reb e engel rok nge yib i pug, me gaar ngak: “Mu od ngam abich.” Me od Elijah nge abich ya ke ngongliy fare engel rogon e flowa ni nge kay nge ran ni nge unum. Gur, i pining e magar ko fare engel? Kemus ni be yog e Bible ni abich me garbod, me sul nge pag ir nga but’ nge mol. Gur, dakuriy gelngin ni nge non ni bochan gelngin e kireban’ rok? Dariy bagadad ni manang. Machane yugu aram rogon, miki pug fare engel ko yay ni migid, nsana ke tanirran. Me gaar ngak: “Mu od ngam abich, ya ba n’uw e kanawo’ ni ngam man riy.”—1 Ki. 19:5-7.
ia 106 ¶21
Ke Pag e Got Rok ni Nge Fal’eg Laniyan’
Be puguran e Bible ngodad ni gubin e pi n’ey ni buch ndariy reb ni immoy Jehovah u fithik’. Manang Elijah ni Jehovah e gathi ir e got ko pi n’en bay u toobdad ni bod e nifeng nge n’uw nge ku boch ban’en, ni bod Baal ni yima yog ni ir e got ni ma pi’ e n’uw. Jehovah e Ir e Ke Pi’ gelngin urngin ban’en ni kan sunmiy ni bay u toobdad, machane dabi chugur ni nge taareb rogon gelngin ko tin ke sunmiy ban’en. Mus nga lan e lang ni ga’ngin ma dabi taw ngay! (1 Ki. 8:27) Uw rogon ni ayuweg e pi n’ey Elijah? Dab mu pagtalin nib gel e marus ni tay u m’on riy. Machane bochan ni bay Jehovah u ba’ rok ni ir reb e Got nrib gel gelngin, ma aram fan ndariy rogon ni nge rus ngak Ahab nge Jezebel!—Mu beeg e Psalm 118:6.
ia 106 ¶22
Ke Pag e Got Rok ni Nge Fal’eg Laniyan’
Tomuren ni m’ay fare nifiy, ma aram mi ri aw e cho’ me rung’ag Elijah “ba lam ni be kathkath.” I yog e re lam nem ngak ni nge weliy laniyan’, ma aram me weliy laniyan’ ko yay ni migid. Sana rayog ni ayuweg e re n’ey ni nge fel’ boch laniyan’. Machane dariy e maruwar riy nri yag ni nge fel’ boch laniyan’ u nap’an ni rung’ag e n’en ni migid ni yog fare ‘lam ngak ni be kathkath.’ I micheg Jehovah ngak Elijah nrib ga’ fan u wan’. Ni uw rogon? I tamilangnag ngak e n’en nib m’agan’ ngay ni aram e nge chuweg e liyor ni yibe tay ngak Baal u Israel. Ere ba tamilang ni gathi ke yan i aw e maruwel rok Elijah nib m’ay fan, ya ka be ulul e n’en nib m’agan’ Got ngay. Maku reb e, kab muun Elijah ko n’en nib m’agan’ Jehovah ngay, ya yog ngak ni nge sul ko maruwel rok miki yog boch ban’en ngak ni nge rin’.—1 Ki. 19:12-17.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w97 11/1 31 ¶2
Be’ Nrayog ni Ngan Folwok Rok u Rogon ni Pag Fan Me Par nib Yul’yul’
Boor e tapigpig rok Got e ngiyal’ ney ni ku yad ma pag farad ni aray rogon. Bay boch i yad ni ke digey e “yungi binaw ntafen” ni be yip’ fan e maruwel ni yad ma un ngay ara yugu boch ban’en ni yad ma rin’ ni nge yag e salpiy riy ngorad, ya nga ranod nga boch e binaw nib palog ni ngar machibnaged fare thin nib fel’ ara ra uned ko pigpig u Bethel. Ma boch i yad e ke yan i pi’ e ayuw ko dimow naun ni gad be tay u yugu boch e nam. Ku boor i yad e ke m’agan’ ngay ni nge rin’ boch e maruwel ni yima lemnag nde ga’ fan. Machane bin riyul’ riy e, gubin e pi tapigpig rok Jehovah nib ga’ fan e maruwel ni yad ma rin’. Ba ga’ fan u wan’ Jehovah urngin e piin yad ma pigpig ngak nib m’agan’rad ngay, ma ra tow’athnagrad ko pi n’en kar paged farad riy.—Mark 10:29, 30.
OCTOBER 17-23
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 1 KINGS 21-22
“Mu Folwok u Rogon ni Ma Maruwel Jehovah Nga Mat’awun”
it-2 21
Jehovah ni Got ko Yu Raba’ i Salthaw
Nap’an ni guy Joshua ba engel u tooben yu Jeriko me fith ngak ko ir reb e salthaw rorad ara ir reb e toogor rorad, me fulweg fare engel ni gaar: “Dariy baraba’ ni gu ba’ riy, gu bay u roy ni gag e gu be gagiyegnag e ba’ rok Somol e salthaw.” (Jos 5:13-15) I yog Mikayah ni profet ngak Ahab nge Jehoshafat ni Pilung ni gaar: “Kug guy Somol ni ke par nga tagil’ u tharmiy, ni bay e pi engel rok ni yad ba sak’iy u tooben.” (1Ki 22:19-21) Ba puluw ni nga nog fare thin ni “Jehovah ni Got ko yu raba’ i salthaw” ni bochan e gathi kemus ni yima weliy murung’agen e pi engel ni kan kiegrad u but’ ni bay e kerubim, ma bay e serafim, maku bay e yug engel. (Isa 6:2, 3, NW; Ge 3:24; Re 5:11) Ya ku yima weliy murung’agrad ni yu ulung. Ere aram fan ni yog Jesus nrayog ni nge non ko pi “engel ngar bad nib pag ragag nge l’agruw ulung.” (Mt 26:53) Nap’an ni wenig Hezekiah ngak Jehovah ni nge ayuweg me yog ni “Jehovah e Got ko yu raba’ i salthaw, ni Got nu Israel, ni be par nga lang ko fa gal kerubim.” Ba tamilang ni be weliy murung’agen fare kahol ko m’ag ni bay fa gal kerubim u daken upongen ni be yip’ fan tagil’ Jehovah u tharmiy. (Isa 37:16, NW; mu taarebrogonnag ko 1Sa 4:4; 2Sa 6:2.) Fare tapigpig rok Elisha ni rus e ni pilyeg e changar rok nge guy fapi burey nib liyeg fare mach ni ma par Elisha riy “nib sug ko os nge karrow nnifiy” ni aram boch ko pi engel rok Jehovah.—2Ki 6:15-17.
“Kristus e Ir e Lolugen Urngin e Pumoon”
Sobut’an’. Dariy be’ nib gonop nge migid Jehovah. Yugu aram rogon ma ma motoyil ngak e pi tapigpig rok u nap’an ni yad be weliy rogon lanin’rad u boch ban’en. (Gen. 18:23, 24, 32) I pag boch e girdi’ ni yad bay u tan pa’ ni nga rogned rogon lanin’rad u boch ban’en. (1 Ki. 22:19-22) Yugu aram rogon nib flont Jehovah, machane der lemnag ni ngad rin’ed urngin ban’en nrib fel’ rogon e chiney ndawor da flontgad. Ya n’en ma rin’ e ma ayuweg e girdi’ ndawor ra flontgad ni yad be pigpig ngak ni nge fel’ rogon gubin ban’en u puluwrad. (Ps. 113:6, 7) Bin riyul’ riy e, be yog e Bible ni Jehovah e ir e ta ‘ayuw’ rodad. (Ps. 27:9; Heb. 13:6) I yog David ni Pilung ni fan ni ke yag ni nge rin’ urngin e maruwel ni i rin’ e bochan nib sobut’an’ Jehovah ma i ayuweg.—2 Sam. 22:36, NW.
it-2 245
Tin Nde Riyul’
Ke pag Jehovah Got “gelngin e oloboch” ni nge maruwel u laniyan’ e piin ni yad baadag e tin nde riyul’ ya nge “nge mich u wun’rad e tin” nde riyul’ ban’en ko bin ni nge mich fare thin nib fel’ ni murung’agen Jesus Kristus u wan’rad. (2Th 2:9-12) N’en ni buch rok Ahab ni Pilung nu Israel kakrom e tamilangnag e re n’ey. Fapi profet ni googsur e ra micheged ngak Ahab ni Pilung nnap’an nra mahl ko fare binaw nu Ramoth ni bay u lan e nug nu Gilead ma ra gel, machane Mikayah ni profet rok Jehovah e yog ngak ndabi gel. I pilyeg Jehovah e changar rok Mikayah ni nge guy ba “kan ni ma lifith l’ugun” ni yib i gagiyegnag e n’en ni nge yog e pi profet rok Ahab. Ere n’en ni buch e fare kan e gagiyegnag fapi profet rok Ahab ni nga rogned e tin nde riyul’ ni aram e ngar weliyed e tin ni baadag Ahab ni nge rung’ag. Yugu aram rogon nni ginang Ahab u m’on riy, machane i mel’eg ni nge motoyil ko fapi profet ni googsur, ma tomuren min thang e fan rok.—1Ki 22:1-38; 2Kr 18.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Mang e Be Yip’ Fan ni Ngari Kal Be’ Ngan’?
Munmun me dugliy Jehovah ni nge rin’ ban’en ko re n’ey. I l’og Elijah ni profet ni nge yan i yog ngak Ahab nge Jezebel rogon nra gechignagrow ni aram e nge thang owchen e tabinaw rorow. Nap’an ni rung’ag Ahab e pi thin ney mi ri kireban’, ma aram me ‘sobut’nag e lem rok.’—1 Ki. 21:19-29.
Yugu aram rogon ni sobut’nag Ahab e lem rok e ngiyal’ nem, machane de m’ug ko ngongol rok nga tomuren nriyul’ ni ke kalngan’. De guy rogon ni nge taleg e liyor ni yibe tay ku Baal ko gin be gagiyeg riy. Maku de pi’ e athamgil nga laniyan’ e girdi’ ni ngar liyorgad ngak Jehovah. Ku bay boch e kanawo’ ni m’ug riy nde kalngan’ Ahab.
Boch nga tomuren me pining Jehoshafat ni Pilung nu Judah ni nge un ngak ni ngar chamgow ngak piyu Syria. Machane Jehoshafat e reb e pilung nib manigil ni i pagan’ ngak Jehovah. Ere yog ngak ni ngar fithew reb e profet rok Jehovah ko mang e n’en nsusun e ngar rin’ew u m’on ni nga ranow ko mahl. Som’on e dabun Ahab ni ngan rin’ e re n’em, ya yog ni gaar: “Ka ba’ taareb. . . . Machane kug dabuy daken, ya dariy ban’en nib fel’ ni ke yiiynag ni bay yib ngog; gubin ngiyal’ ni ban’en nib kireb e ma yiiynag ni bay yib ngog.” Yugu aram rogon, mar fithew laniyan’ Mikayah ni profet. Ba puluw e n’en ni yog Ahab, ya tin nib kireb ban’en e yiiynag fare profet rok Got ni bay yib ngak! Yugu aram rogon ma de kal Ahab ngan’ me yog ngak Jehovah ni ngan n’ag fan rok, ya n’en ni rin’ e yon’ fare profet nga kalbus. (1 Ki. 22:7-9, 23, 27) Yugu aram rogon ni yon’ fare profet rok Jehovah nga kalbus, machane de yag rok ni nge taleg fare yiiy nde lebug. Ya nap’an nni mahl min li’ nge yim’.—1 Ki. 22:34-38.
OCTOBER 24-30
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 1-2
“Kanawoen ni Ngan Skulnagey”
Rogon ni Nge Skulnag e Piin Piilal Boch e Walag ni Pumoon ni Ngar Rin’ed Boch e Maruwel
Fapi thin nu Bible ni be weliy murung’agen Elisha e ku be dag nib t’uf ni nga i tay e pi walag ni pumoon ni yibe skulnagrad fan e piin piilal ni ke n’uw nap’rad u lan e ulung. Tomuren ni yan Elijah nge Elisha ra guyew boch e profet u Jeriko, ma aram ma ranow u but’ i yan ko fare Lul’ nu Jordan. Ma aram “me fek Elijah wuru’ e mad rok nge bachiy me toy nga daken e ran; me ki’ e ran u lan e lul’.” Tomuren nra th’abew fare lul’ nga barba’, ma aram mu u ranow ni “yow be non.” Ba tamilang ndariy ba ngiyal’ ni i lemnag Elisha ni gubin ban’en ni manang. Ya gubin ngiyal’ ni u ranow Elijah u taabang ma be tay u laniyan’ urngin ban’en ni ke fil Elijah ngak. Ma aram min fek Elijah nga lan e tharmiy u fithik’ ba nanyor. Boch nga tomuren u nap’an ni bay Elisha ko fare lul’ nu Jordan, ma aram me toy wuru’ e mad rok Elijah nga daken e ran me gaar: “Bu uw Somol ni fare Got rok Elijah?” Ma nap’an ni yodorom, ngemu’ me ki’ bayay e ran ko fare lul’.—2 Ki. 2:8-14, BT.
Rogon ni Nge Skulnag e Piin Piilal Boch e Walag ni Pumoon ni Ngar Rin’ed Boch e Maruwel
Kam tay fanam i yan riy ni bin th’abi som’on e maang’ang ni ngongliy Elisha e ri taareb rogon ko bin tomur e maang’ang ni ngongliy Elijah? Ere, mang e be fil e re n’ey ngodad? Ba tamilang nnap’an nda ki moy Elijah ma de lemnag Elisha ni aram e ir e nga i guy ko mang e nge rin’. Ya ulul nga i folwok rok Elijah, me dag ni be tayfan e en ni skulnag. Ma aram e n’en ni ayuweg yugu boch e profet ni nge pagan’rad ngak Elisha. (2 Ki. 2:15) Boch nga tomuren me pigpig Elisha ni ir reb e profet u lan 60 e duw me pi’ Jehovah gelngin ni nge ngongliy e maang’ang ni ka boor ko tin ni i ngongliy Elijah. Ere faanra gur e yibe skulnagem e ngiyal’ ney, ma mang e rayog ni ngam fil rok Elisha?
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Bin L’agruw e Kings
2:11—Mang e “pi tharmiy” ni yan “Elijah ngay nga lang u fithik’ fagi nifeng ni yoko’”? Pi n’en ney e gathi lan e lang ko palpalth’ib nib palog maku gathi gin tagil’ Got nge pi engel ni pi fak ni yad ma par riy. (Deuteronomy 4:19; Psalm 11:4; Matthew 6:9; 18:10) “Pi tharmiy” ni gin i yan Elijah ngay nga lang e yan nga lang nga fithik’ e nifeng nib liyeg e fayleng. (Psalm 78:26; Matthew 6:26) I yan nib machreg u fithik’ e nifeng nib liyeg e fayleng, fare karrow e ba mudugil ni fek Elijah nge yannag nga bang u fayleng ngki par boch u rom. Riyul’, ya boch e duw nga tomuren, me yoloy Elijah bangi babyor nge pi’ ngak Jehoram, ni pilung nu Judah.—2 Kronicles 21:1, 12-15.
OCTOBER 31–NOVEMBER 6
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 3-4
“Baaray Fakam”
“Gu Manang ni Bay ni Faseg ko Yam’”
Bin l’agruw e fos ko yam’ ni bay murung’agen u Bible e ngongliy Elisha ni profet ni ir e yan nga lon Elijah. Immoy be’ nib pin u Israel ni ma par ko mach nu Shunem ndariy e bitir rok. Bochan ni i ayuweg e re ppin nem Elisha, ma aram me tow’athnagrow Jehovah e pumoon rok mar fakayew bochi pagel. Boch e duw nga tomuren, ma aram me yim’ e re pagel nem. Am susunnag gelngin e kireban’ ni tay e chitiningin. Bochan gelngin e kireban’ rok, ma aram me milekag u lan 19 e mayel (30 km) ni be gay Elisha me pirieg ko Burey nu Karmel. Ere, l’og Elisha Gehazi ni tapigpig rok ni nge m’on nga Shunem ni bochan e nge faseg fare pagel. Machane de yag rok ni nge rin’ e re n’em. Boch nga tomuren mfini taw Elisha nge chitiningin fare pagel ko gin ni bay fare yam’ riy.—2 Ki. 4:8-31.
“Gu Manang ni Bay ni Faseg ko Yam’”
Ere nap’an ni taw Elisha ko re tabinaw nem me yan nga naun ko gin ni bay fare pagel riy ni ke yim’, ma aram me meybil ngak Jehovah. Me fulweg Jehovah taban e meybil rok ni aram e ngongliy ba maang’ang miki fos fare pagel bayay. Ere, nap’an ni guy fare pin ni kan faseg fak bayay mi ri felfelan’! (Mu beeg e 2 Kings 4:32-37.) Sana rayog ni yib ngan’ e thin ni yog Hannah u lan e meybil rok. Hannah e dabiyog ni nge diyen, machane boch nga tomuren me tow’athnag Jehovah me yag ni nge fakay reb e bitir ni aram Samuel. Nap’an ni fek Samuel i yan nga tabernacle me meybil ni gaar: “Somol e . . . ma pi’ e girdi’ nga ranod ko fare gi nam ni ma par e piin ni ke yim’ riy, me ir e ku ma fulwegrad.” (1 Sam. 2:6) Ere ba tamilang nnap’an ni faseg Got fare pagel nu Shunem, ma aram me dag nrayog rok ni nge faseg e piin ni kar m’ad.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2 697 ¶2
Profet
“Ba Ulung i Profet.” Fare “ulung i profet” e rayog ni be weliy murung’agen e skul ni yima tay ngak e piin yad ma rin’ e biney e maruwel ara kemus ni be weliy murung’agen ba ulung i profet. Yu ulung i profet ney e yima yog ni yad bay u Bethel, ngu Jeriko, ngu Gilgal. (2Ki 2:3, 5; 4:38, BT; mu taarebrogonnag ko 1Sa 10:5, 10.) Bay ba ulung e pi profet ney ni i yog Samuel e thin rorad u Ramah (1Sa 19:19, 20), maku bod ni ireray e n’en ni i rin’ Elisha ko ngiyal’ ni immoy riy. (2Ki 4:38; 6:1-3; mu taarebrogonnag ko 1Ki 18:13.) Be yog e Bible ni ur toyed e naun rorad maku ur ninged talin e maruwel ni ngar maruwelgad ngay, nrayog ni be yip’ fan nib mom rogon e par rorad. Yugu aram rogon nib ga’ ni yad ma par u taabang maku yad ma abich u taabang, machane rayog ni nge bagayad min pi’ e maruwel rok ni nge yan nga bang ni nge rin’.—1Ki 20:35-42; 2Ki 4:1, 2, 39; 6:1-7; 9:1, 2.