Pi Reference ko fare Babyor ni Tin Gad Ma Rin’ nge Machib ni Gad Ma Tay
NOVEMBER 7-13
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 5-6
“Kab Pire’ e Piin Bay u Ba’ Rodad ko Piin Bay u Ba’ Rorad”
it-1 716 ¶4
Elisha
Kan Ayuweg Yu Israel u Pa’ Yu Syria. Nap’an ni be gagiyeg Jehoram ni Pilung nu Israel, me lemnag yu Syria ni ngar chamgad ngak yu Israel. Boor yay ni i par Elisha nga i yog ngak Jehoram ni Pilung e yungi n’en ni be finey yu Syria ni ngar m’aged e mahl ngay, ya nge magawonnag e n’en be lemnag Benhadad II ni nge rin’. Som’on e lemnag Benhadad ni bay reb e salthaw rok ni be yog ngak yu Israel e tin kar puruy’naged ni ngar rin’ed. Machane nap’an ni nang ni Elisha e ir e be magawonnag e n’en ke lemnag ni nge rin’, ma aram me pi’ e salthaw nga ranod nga Dothan ni ke un e os nge karrow ngorad ni ngar koled Elisha. (PICTURE, Vol. 1, p. 950) Ri rus e tapigpig rok Elisha, machane me meybil Elisha ngak Got ni nge bing owchen e re tapigpig rok nem, ma aram “me guy fare burey nib sug ko os nge karrow nnifiy nib liyeg e gin’en ni bay Elisa riy.” Ma nap’an ni yib fapi salthaw nu Syria ni aram e ngar chamgad, me meybil Elisha ni gaar, “Somol, mu gagiyegnagrad ngar malmitgad.” Me yan Elisha ngorad me gaar, “Mu leked gag,” machane de t’uf ni nge kol pa’rad nge fekrad ko gin be yog ni ngar sorgad ngay. Re n’ey e be dag ni lanin’rad e ir e gowa ke malmit ya dakurur nanged ban’en, ma gathi owcherad e ir e ke malmit. Dakurur poyed Elisha ni ir e ka ranod ngaram ni ngar koled, maku darur nanged e gin be fekrad i yan ngay.—2Ki 6:8-19.
w13 8/15 30 ¶2
Ga Be Guy e Karrow Nnifiy ni Be Girngiy e Os ni Bod ni Guy Elisha, Fa?
Yugu aram rogon ni ke longobiy e pi toogor yu Dothan, machane de rus Elisha. Mang fan? Bochan nrib mich Jehovah u wan’. Ku arrogodad nib t’uf ni ngki gel e michan’ rodad ni aray rogon. Ere ngad yibilayed gelngin Got nib thothup ya nge yag ni m’ug ni bay e michan’ rodad miki m’ug yu yang u wom’engin ko ngongol rodad.—Luke 11:13; Gal. 5:22, 23.
it-1 343 ¶1
Malmit
Malmit ni tay e pi salthaw nu Syria u tomuren ni meybil Elisha e be yip’ fan ni lanin’rad e ir e gowa ke malmit ya dakurur nanged ban’en. Faanra owcherad e ir e ke malmit, ma ra t’uf ni ngan kol pa’rad ngan pow’iyrad ko gin ngar sorgad ngay. Machane kemus ni be yog e Bible ni gaar Elisha ngorad: “Kam olobochgad, ya gathi ereray fare binaw ni gimed be sor ngay. Mu leked gag.” I weliy be’ ni ka nog William James ngak nre n’ey ni gowa ke malmit laniyan’ be’ e gathi ri be yip’ fan ni ke ath’ath e changar rok ndabkiyog ni nge guy ban’en nib fel’ rogon, ya be yip’ fan nra guy ban’en ma dabkiyog ni nge yog laniyan’ ngak e n’en be yip’ fan. Ba tamilang ni ireray e n’en ni chuweg Jehovah rok e pi salthaw nu Syria u nap’an nra tawgad nga Samaria. (2Ki 6:18-20) Ku rayog ni ireray e n’en ni buch rok fapi pumoon nu Sodom, ya be yog e Bible ni gathi daki yag ni ngar guyed ban’en ya be yog ni ur pared ngaur gayed e gin bay e mab ko naun rok Lot riy.—Ge 19:11.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Bin L’agruw e Kings
5:15, 16—Mang fan ni de fanay Elisha e tow’ath ni pi’ Naaman? I siyeg Elisha fare tow’ath ya manang ni fare maang’ang nni golnag Naaman e ni ngongliy nga gelngin Jehovah, gathi ir. Ri dabi lemnag ni ngan pi’ puluwon ngak ko ofis rok ni Got e mel’eg. Piin ni yad ma liyor ni riyul’ e chiney e darur lemniged ni nge yog ban’en ngorad ko maruwel rok Jehovah. Ri yad ma lemnag u gum’ircha’rad e fonow rok Jesus ni gaar: “Ke yog ngomed nda mpied puluwon, e re mpied ndab ni pi’ puluwon ngomed.”—Matthew 10:8.
NOVEMBER 14-20
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 7-8
“I K’aring Jehovah ni Nge Buch Ban’en Ndan Lemnag Nra Buch”
it-1 716-717
Elisha
Machane boch nga tomuren me fek Benhadad II e salthaw rok ngar chamgad ko fare binaw nu Samaria mi yad longobiy. Rib gel e gafgow ni tay e girdi’ ko re ngiyal’ i n’em, ya taw e thin ngak e en pilung ni bay be’ nib pin ni ke longuy fak. Ere micheg Jehoram ni Pilung ni “fare tathang e pogofan” ni fak Ahab nra thang e fan rok Elisha. Machane de buch e re n’ey. Nap’an ni taw Jehoram nge reb e salthaw rok nib tolang nga tafen e re profet nem, me yog ndakir lemnag nra ayuwegrad Jehovah. Machane me micheg Elisha ko re pilung nem nra yan i bin migid e rran ngay ma ra yoor e ggan. Yugu aram rogon me yog fare tolang ko salthaw ndabi buch e n’en ke yog Elisha. Ere gaar Elisha ngak: “Bay mu guy ni bod ni ku gog, machane dab mu koy boch e pi ggan nem.” I gagiyegnag Jehovah e pi salthaw nu Syria ngar rung’aged lingan ban’en mi yad lemnag ni salthaw rok e pi Hittite nge yu Egypt ni kar bad ni ngar chamgad ngorad, ma aram mar milgad ngar paged e tent rorad ni kab sug e ggan riy. Nap’an ni rung’ag e en pilung ni ke mil fapi salthaw nu Syria, me tay fare tolang ko salthaw ni nge milfan e garog ngak nge rogon ni nge yan e girdi’ riy. Machane nap’an ni be gur e girdi’ i yan ni nga ranod ra feked e n’en bay ko fapi tent, ma aram mi not’ nga but’ ngan yan u daken me yim’. Ere i guy fapi ggan ma de un i kay boch.—2Ki 6:24–7:20.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2 195 ¶7
Gagiyeg
Pi Pilung Nra Bad ko Tabinaw rok David. I tay Jehovah Got David ni Pilung ni nge gagiyegnag yu Israel, me micheg David ni ir be’ nib gonop u rogon e gagiyeg ni i tay ni bochan e Got e ir e be pow’iy. Aram fan ni ka nog ni ir e “l’agan’ rok yu Israel.” (2Sa 21:17, BT) Nap’an ni ngongliy Jehovah e m’ag u thilrow David, me micheg ngak ni gaar: “Rogom ni gab pilung ni ga be gagiyeg e dabi m’ay.” (2Sa 7:11-16) Ere piin ur manged pilung ko tabinaw rok David nra bad u daken Solomon ni fak e yad e ur “gagiyeggad” u Israel.—1Ki 11:36; 15:4; 2Ki 8:19, BT; 2Kr 21:7.
NOVEMBER 21-27
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 9-10
“I Dag Nder Rus, Mab Mudugil e Lem Rok, Mab Pasig”
w11 11/15 3 ¶2
Ke Cham Jehu ni Fan ko Bin Riyul’ e Liyor
Ni pi’ ba maruwel ngak Jehu ni nge rin’ u nap’an ni kari gel e kireb u Israel. Ngiyal’ nem e Jezebel ni leengin Ahab ma chitiningin Jehoram ni pilung e ir e be gagiyegnag yu Israel, ma ir be’ nrib kireb. I guy rogon ni nge un e girdi’ ngak ngar liyorgad ngak Baal ko bin ngar liyorgad ngak Jehovah, miki thang e fan ko pi profet rok Got, maku be k’aring e girdi’ ni ngar uned ngak ko “meybil ngak yugu boch e got” nge “pig.” (2 Ki. 9:22, BT; 1 Ki. 18:4, 13) Ere yog Jehovah ni ngan thang e fan rok gubin e girdi’ u lan e tabinaw rok Ahab, nib muun Jehoram nge Jezebel ngay. Ma Jehu e ir e nge rin’ e re n’ey.
w11 11/15 4 ¶2-3
Ke Cham Jehu ni Fan ko Bin Riyul’ e Liyor
Tomuren ni siyeg Jehu ni nge yog ban’en ngak l’agruw e tamol’og ni kan pi’row ni ngar bow ra guyew, ma aram mar mada’gad Jehoram ni Pilung nge Ahaziah ni pilung nu Judah nra bagayow ma bay u lan e karrow rok ni ma girngiy e os. Ma aram me fith Jehoram ngak Jehu ni gaar, “Mog, ga be yib u fithik’ e gapas?” Me fulweg Jehu ngak ni gaar: “Bu uw rogon me aw e gapas, ni goo ka bay rodad gubin e pig nge meybil ngak yugu boch e got ni tababnag e chitinam i Jezebel?” Nap’an ni rung’ag Jehoram e re n’ey me rus, ma aram me guy rogon ni nge mil. Machane kab papey Jehu ngak! Me girngiy Jehu e gat’ing rok nge pag ba gan e gat’ing me yan i rog nga daken keru’ Jehoram nge kuruf gum’irchaen, me thig Jehoram u lan e karrow rok ni ke yim’. Yugu aram rogon ni yag rok Ahaziah ni nge mil, machane boch nga tomuren me gay Jehu nge pirieg miki thang e fan rok.—2 Ki. 9:22-24, 27, BT.
En migid ko tabinaw rok Ahab nni thang e fan rok e aram Jezebel ni leengin e en pilung ni ir be’ nib kireb. Ba puluw e n’en ni yog Jehu u nap’an ni yog ni ir fare ‘pin ni kan gechignag.’ Nap’an ni taw Jehu nga lan yu Jezreel, me guy Jezebel ni ke yan i sak’iy nga langan e winda ko fare naun ntafen e pilung be sap nga but’. Ka chingiyal’ nem me yog Jehu ngak fapi tolang ko salthaw u lan fare naun ni nga ron’ed Jezebel u langan e winda nga but’. Ma aram me yannag Jehu e pi os rok u daken e re ppin nem. Boch nga tomuren miki thang Jehu e fan rok yugu boch i girdien e tabinaw rok Ahab.—2 Ki. 9:30-34; 10:1-14.
w11 11/15 5 ¶3-4
Ke Cham Jehu ni Fan ko Bin Riyul’ e Liyor
Riyul’ ni boor e girdi’ ni thang Jehu e fan rorad. Yugu aram rogon ma be yog e Bible ni ir be’ nder rus ni chuweg piyu Israel u tan e gagiyeg rok Jezebel nge tabinaw rok. Ra nge rin’ be’ ni be yog e thin u Israel e re n’ey, mab t’uf ni nge par ndabi rus, mab mudugil e lem rok, ma kub pasig. I gaar reb e dictionary ko Bible, “Rib mo’maw’ e re maruwel ney ma kub t’uf ni ngan rin’ nib fel’ rogon, ya ra danga’ ma sana dabiyog ni ngan chuweg e liyor ni yibe tay ngak Baal u Israel.”
Dariy e maruwar riy nrayog ni ngam guy ni bay boch ban’en ni ma mada’nag e piin Kristiano e ngiyal’ ney ni be m’ug riy nib t’uf ni ngar daged e pi fel’ngin ni dag Jehu. Bod ni mang e susun ni ngad rin’ed ni faanra kan waliydad ni ngad uned nga ban’en ndabun Jehovah? Susun e ngad siyeged ni ka chingiyal’ nem, ma ngad pared ndab da rusgad, ma gad ba pasig. Dabiyog ni ngad paged ban’en ni nge magawonnag rogon e yul’yul’ rodad ngak Jehovah.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
w11 11/15 5 ¶6-7
Ke Cham Jehu ni Fan ko Bin Riyul’ e Liyor
Sana rayog ni lemnag Jehu ni bochan e be par e ganong nu Israel nge ganong nu Judah ni yow ba ki’, ma aram e be yip’ fan ndab ra liyorgad nga taareb e Got. Ere pag piyu Israel ni ngar ululgad ko liyor ni yad be tay ko fapi liyos ni yaan fak e garbaw ni bod ni i rin’ e pi pilung kakrom. Machane re n’ey e ra m’ug riy ni ke war e michan’ rok ngak Jehovah ni ir e mel’eg ni nge mang pilung.
I yog Jehovah nib fel’ e n’en ni rin’ Jehu ni bochan e ‘ke rin’ gubin e tin baadag ni nge rin’.’ Machane de fol ko “Motochiyel rok Somol, ni Got nu Israel” u polo’ i laniyan’. (2 Ki. 10:30, 31, BT) Ga ra lemnag gubin ban’en ni rin’ Jehu u m’on riy ma rayog ni ngam gin ngay me kireban’um. Machane bay ban’en nrayog ni ngad filed riy ni aram e gubin ngiyal’ ni nge ga’ fan u wan’dad e tha’ u thildad Jehovah. Gubin e rran nib t’uf ni ngad guyed rogon ni ngad pared ni gad ba yul’yul’ ngak Got ni aram e ngaud filed e Thin rok, ma gad be fal’eg i lemnag, ma gad be meybil ngak e Chitamangidad ni bay u tharmiy ni ke yib u gum’ircha’dad. Ere ngad athamgil ngaud folgad ko pi motochiyel rok Jehovah u polo’ i gum’ircha’dad.—1 Kor. 10:12.
NOVEMBER 28–DECEMBER 4
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 11-12
“Kan Gechignag Be’ nib Pin Nrib Gel e Kireb Rok”
it-1 209
Athaliah
Taareb rogon Athaliah ngak Jezebel ni chitiningin ya i tay ir ngak Jehoram ni figirngin ni nge rin’ boch ban’en nde m’agan’ Jehovah ngay u lan fa meruk i duw ni i gagiyeg riy. (1Ki 21:25; 2Kr 21:4-6) Ku boor e piin ni thang Athaliah e fan rorad ndariy ban’en ni kar bucheged ni bod e n’en ni rin’ e chitiningin. Nap’an ni yim’ Ahaziah ni fak ni ir be’ nib kireb u tomuren ni ke gagiyeg u lan reb e duw, ma aram miki thang e fan rok e tin ka bay e pumoon ko tabinaw rok e en pilung. Kemus ni yigoo Jehoash e de yag ni nge thang e fan rok u nap’an ni kab achichig ni bochan e i mithag fare prist nib tolang nge ppin rok ni walagen e chitamangin Jehoash. Ere dugliy Athaliah ni ir e nge mang pilung, me gagiyeg u lan nel’ e duw ni tabab u bang ko 905 B.C.E. nge mada’ ko 899 B.C.E. (2Kr 22:11, 12) Ki iring e pi pumoon ni fak e chugum u lan e tempel rok Jehovah ngar ognaged ni maligach ngak Baal.—2Kr 24:7.
it-1 209
Athaliah
Nap’an ni gaman medlip e duw rok Jehoash, me fek Jehoiada ni ir e Th’abi Tolang ko Prist fare pagel nga wen min tay e teeliyaw ko pilung nga lolugen ni aram e ke pilung. Nap’an ni rung’ag Athaliah laman e girdi’ ni yad be tolul, ma aram me gurnag ir nge yan nga tempel. Nap’an ni guy e n’en be buch, me tolul ni gaar: “Kam liyebniged gag! Kam liyebniged gag!” Ere yog Jehoiada ni ir e Th’abi Tolang ko Prist ni ngan fek nga wuru’ fare tempel ngan thang e fan rok. Sana Athaliah e ir e bin tomur e girdi’ ko tabinaw rok Ahab ni immoy. (2Ki 11:1-20, BT; 2Kr 22:1–23:21) Ere rriyul’ fapi thin ni be gaar: “Gubin ban’en ni ke yog Somol ni murung’agen e piin owchen Ahab e rra yib i m’ug nib riyul’”!—2Ki 10:10, 11, BT; 1Ki 21:20-24.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1 1265-1266
Jehoash
N’umngin nap’an ni kab fos Jehoiada ni ir e Th’abi Tolang ko Prist ni ke par nib matam ngak Jehoash ma tafonow rok, ma aram mi i par e gagiyeg rok nib fel’ rogon. Nap’an ni gaman 21 e duw rok Jehoash, ma aram me un ko mabgol ni l’agruw e ppin ni leay ni bay bagayow riy ni ka nog Jehoaddan ngak. I fakay e gali ppin ney boch e pagel nge ppin. Aram rogon ni sul e tabinaw rok David nga rogon ni aram e gin ni yib fare Messiah riy ni yugu aram rogon ni chugur ni ngan thang owcherad.—2Ki 12:1-3; 2Kr 24:1-3; 25:1.
DECEMBER 5-11
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 13-15
“Boor e Tow’ath Nra Yag Ngak e Piin Yad Ma Pigpig u Polo’ i Gum’ircha’rad”
Ga Be Lek Kristus u Fithik’ e Pasig, Fa?
11 Mu tay fanam i yan ko n’en ni buch rok Jehoash ni be dag feni ga’ fan ni ngad pasiggad ko pigpig ngak Got. I yan Jehoash ngak Elisha ni be yor ya ke rus nri war fare nam nu Israel nga pa’ yu Syria. Ma aram me yog fare profet ngak ni nge pag gan e gat’ing rok u langan e winda nge puluwon yu Syria, ni aram e mich riy ni ngar gelgad ko re mahl nem. Ere susun e ngari pasig laniyan’ fare pilung ni nge rin’ e re ney. Me yog Elisha ngak ni nge fek gan e gat’ing rok nge toy nga but’. Dalip yay ni toy Jehoash fapi gan e gat’ing rok nga but’. Mi ri damumuw Elisha ngak ya faan gomanga toy ni lal ara nel’ yay ma ‘ra i par ni be gel ngak yu Syria.’ Machane, bochan nde fol ma kemus ni dalip yay ni gel ko mahl. Maku bochan nde ngongol u fithik’ e pasig ma de yib angin ngak nib fel’. (2 Kings 13:14-19) Ere mang e gad ra fil ko re n’ey? Faan gad ra rin’ e maruwel rok Jehovah u polo’ i gum’ircha’dad ngu fithik’ e pasig ma aram e boor e tow’ath nra pi’ ngodad.
“Ra Tow’athnag e Piin ni Yad Be Gayiy”
Mini’ e piin nra tow’athnagrad Jehovah? I gaar Paul: “Piin ni yad be gayiy.” I yog ba ken e babyor ni fare bugithin ni Greek ni kan pilyeg ni “yad be gayiy” e der yip’ fan ni ngan “yan ni gay” Got, ya be yip’ fan ni “ngan liyor” ngak. Ku be yog ba ken e babyor nre bugithin ni Greek ney e be yip’ fan ban’en ni ngan athamgiliy min tiyan’uy ngay. Arrogon, ma tow’athnag Jehovah e piin yad ma liyor ngak u fithik’ e t’ufeg nge pasig ni ke yib u gum’ircha’rad ni bochan e michan’ rorad.—Matthew 22:37.
Uw rogon nra tow’athnag Jehovah e pi tapigpig rok ni yad ba yul’yul’? Ke micheg nra pi’ reb e tow’ath ngorad ni be dag nrib gol ma ri yad ba t’uf rok. Re tow’ath nem e aram e yafos ni manemus u Paradis u fayleng. (Revelation 21:3, 4) Mus ko chiney ma piin yad ma gay e ku boor e tow’ath ni ma pi’ ngorad. Ke yag ni ngar pirieged e felfelan’ u daken e ayuw ni be pi’ gelngin nib thothup ngorad nge gonop ni bay ko Thin rok.—Psalm 144:15; Matthew 5:3.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Bin L’agruw e Kings
13:20, 21—Re maang’ang ney be gelnag e ta’ fan nga boch ban’en ni yima liyor ngay? Danga’. Bible e der dag ni yil rok Elisha e ku uni ta’ fan. Gelngin Got e ir e k’aring e biney e maang’ang nge buch, ni ku bod urngin e tin baaram e maang’ang ni i rin’ Elisha u nap’an ni kab fas.
DECEMBER 12-18
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 16-17
“Bay e Gin Nra Mus e Gum’an’ rok Jehovah Riy”
“Pi Kanawo’ Rok Jehovah E Mmat’aw”
16 Samaria aram e tochuch ko fa ragag i ganong ni gil’ilungun yu Israel. Re ngochol nem e yima fanay ni ga’ngin yang e nug ko gil’ilungun yu Israel. (1 Kings 21:1) Fare Pilung nu Assyria ni Shalmaneser V e ke longbiy fare mach nu Samaria ko duw ni 742 B.C.E. Nap’an ni ke war yu Samaria ko duw ni 740 B.C.E., ma boor e girdi’ riy ni tolang ni kan fekrad ni kalbus nga Mesopotamia nge Media. Dan nang ko kol Shalmaneser V yu Samaria fa en ni yib nga luwan, ni Sargon II. (2 Kings 17:1-6, 22, 23; 18:9-12) Yugu aram rogon, ma ba’ ko pi babyor rok Sargon ni be weliy murung’agen 27,290 ni piyu Israel ni kan chuwegrad u rom kan fekrad nga Talangin e Euphrates nge Media.
“Wenig Ngom, Mu Ayuwegmad Nggu Sulod Ngom”
Mu lemnag e n’en ni buch u nap’an ni yoloy Jeremiah e thin rok. Boch e chibog u m’on u nap’an ni immoy Jeremiah ko fare duw ni 740 B.C.E., me pag Jehovah fare ragag i ganong rok piyu Israel ni nge kolrad piyu Assyria. Ke pagrad Got ni ngar gafgowgad ya nge yog ni ngan fonownagrad ni bochan e denen ni kar ngongliyed nib ubchiya’ ma kar feked yathin e ginang ni ke pi’ e pi profet ngorad. (2 Kings 17:5-18) Ere kar kalgadngan’rad ni bochan e pi gafgow ni yib ngorad u nap’an ni kan kalbusnagrad ma kar paloggad rok Got nge binaw rorad? Ere gur, ke pag Jehovah tilrad? Rayog ni nge fel’ e tha’ u thilrad bayay?
Jehovah E Ir E Got Nib Gum’an’
10 Machane, tin ni ke buch e be dag ni gum’an’ rok Got e bay e gin ni nge mus riy. U lan e duw ni 740 B.C.E., me pag piyu Assyria ni ngara gelgad ko gil’ilungun piyu Israel ni bay ragag e ganong riy min fekrad nga bang. (2 Kings 17:5, 6) Ma nap’an ni m’ay e bin migid e chibog, me pag Got piyu Babylon ni ngar bad ngar chamgad gil’ilungun Judah ni bay l’agruw e ganong riy ma kar kirebnaged Jerusalem nib muun ngay e tempel rorad.—2 Chronicles 36:16-19.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2 847
Be’ nu Samaria
Fare thin ni “piyu Samaria” e m’ug u Bible ko yay nth’abi som’on u tomuren nni gel ko fa ragag i ganong ni bay u Samaria ko duw ni 740 B.C.E. U nog e re ngachal ney ngak e piin ur pared ko fare ganong ni bay ko lel’uch u m’on ni ngan gel ngay. Ba thil e pi girdi’ ney ngak boch e girdi’ u bang nni fekrad e ngaram ni kar bad ko pi binaw ni immoy u tan pa’ yu Assyria. (2Ki 17:29, NW) Be m’ug riy nde chuweg piyu Assyria gubin e girdi’ nu Israel u rom, ya ba tamilang ko fare thin ni bay ko 2 Kronicles 34:6-9 (mu taarebrogonnag ko 2Ki 23:19, 20) nnap’an ni be gagiyeg Josiah ni Pilung ma ka bay e girdi’ nu Israel ko re binaw nem. Munmun mu u nog “piyu Samaria” ngak e piin nra mageygad u Samaria nge piin ni fekrad yu Assyria ngaram. Ku bay boch e girdi’ ni u nog piyu Samaria ngorad ni pi fak e girdi’ ko re binaw nem ni kar mabgolgad e girdi’ u yugu boch e nam. Boch nga tomuren, maku un fanay fare thin ni “be’ u Samaria” u nap’an ni yira weliy murung’agen be’ ni be un nga barba’ i teliw ni boor girdien u Shekem nge Samaria kakrom nib thil e michan’ rorad ngak e piin yad ma un ko teliw rok e pi Jew.—Joh 4:9.
DECEMBER 19-25
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 18-19
“Rogon ni Ma Guy e Pi Tatogopuluw Rogon ni Ngad Meewargad”
Tin Baga’ Fan ko fare Babyor ni Bin L’agruw e Kings
18:19-21, 25—Ke fal’eg Hezekiah e thin ngak yu Egypt ni nge fel’ thilrad fa? Danga’. N’en ni yog Rabshakeh e googsur, ni ku arrogon e n’en ni yog ni keb ni ba “mat’awun ni ke pi’ Jehovah.” Hezekiah ni Pilung nib yul’yul’ e ri ma tor ni polo’ nga daken Jehovah.
w10 7/15 13 ¶3
“Dab Mu Rus; Ya Bay Gu Ayuwegem”
I yog fare Rabshakeh boch e thin nde riyul’ ya nge k’aring fapi girdi’ ni nge maruwaran’rad. I gaar: “Gathi [Jehovah] faram fare Got ni Hezekiah e ke kirebnag fapi altar rok ni bay ko fapi burey? . . . I Somol e ir e yog ngog ni nggu mahl ko nam rom nggu kirebnag.” (2 Ki. 18:22, 25) I yog fare Rabshakeh ndabi cham Jehovah ni fan ko girdi’ rok ni bochan e dakur fel’gad u wan’. Machane de riyul’ e n’en ni yog. Ya ba fel’ Hezekiah nge pi Jew ni kar sulod ko bin riyul’ e liyor u wan’ Jehovah.—2 Ki. 18:3-7.
Piin Be Yip’ Fan E Piin Nth’abi Gel Ni Yad Be Yog E Thin E Ngiyal’ Ney
14 I yan fare pilung nu Assyria i par nga Lachish ni bangi ban’en ni bay ko yimuch ni ngal u Jerusalem me l’og dalip e tamol’og rok nga ranod nga Jerusalem nga rogned ko girdi’ ndab kur tuoged e cham ngak piyu Assyria. Boor e kanawo’ ni maruwel Rabshakeh riy ni ir e en ni i yog e thin ko pi girdi’ nem ni fan e nge m’agan’ piyu Jerusalem ko n’en ni yad be yog. I non ngorad ni thin ni Hebrew, ni be yog ngorad ndab kur folgad rok Hezekiah ya ngar folgad rok piyu Assyria. Ki bannagrad nge yog ngorad nra fekrad nga reb e binaw nra fel’ rogon e par rorad riy. (Mu beeg e 2 Kings 18:31, 32.) Ki yog Rabshakeh ngorad ndabiyog ni nge ayuwegrad Jehovah u pa’ piyu Assyria ni bod rogon e pi got ni ma meybil girdien yugu boch e nam ngay ndabiyog ni nge ayuwegrad. Machane, ba gonop e pi girdi’ nem ya dar motoyilgad ko pi ban ney. Ku aram rogon e n’en ni ma rin’ e pi tapigpig rok Jehovah e ngiyal’ ney.—Mu beeg e 2 Kings 18:35, 36.
yb74 177 ¶1
Bin 2—Chiyamen
Pi salthaw ko Nazi ni ur bannaged e girdi’ ni ngar sayingad ko fagi babyor e ba ga’ nnap’an nra yag rorad ni ngar bannaged be’ nge sayin ko gi babyor nem, ma kab gel e gafgow ni yad ma tay ngak ko gafgow ni ur ted ngak u m’on ni nge sayin ko fagi babyor. I micheg Karl Kirscht e re n’ey ni gaar: “Pi Mich Rok Jehovah e ri yad e piin un guy rogon ni ngan bannagrad ko pi concentration camp nem. Un lemnag ni faan yira rin’ e re n’ey ngorad, ma aram e yad ra sayin ko gi babyor nem. Boor yay ni u nog ngomad ni nggu rin’ed e re n’ey. Bay boch i gamad ni sayin ngay, machane yooren e ngiyal’ e thingar ra songad nib pag reb e duw mfin ni pagrad. Ba ga’ ni i yog e pi salthaw nem u fithik’ e tin ka bay e kalbus ni pi girdi’ nem e yad ba sasalap ma yad ba marus, ma u m’on ni ngan pagrad ma yima n’igin ni ngar bad ranod u tooben pi walagrad.”
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-1 155 ¶4
Pi N’en Immoy Kakrom ni Yibe Pirieg e Chiney
Be yog e Bible ni Adrammelek nge Sharezer ni l’agruw i pumoon ni fak Sennacherib ni Pilung nu Assyria e ir e ra thangew e fan rok me yan Esarhaddon ni be’ nib moon ni fak nga lon nge mang pilung. (2Ki 19:36, 37) Machane be yog reb e babyor ni bay murung’agen e pi n’en ni i buch u Babylon riy nreb e pumoon ni fak Sennacherib e ir e chel nge thang e fan rok ko rofen ni 20 ko pul ni Tebeth. Ku ireray e n’en ni yog Berossus nreb e prist u Babylon ni immoy ko bin dalip e chibog B.C.E., nge Nabonidus nreb e pilung nu Babylon ni immoy ko bin nel’ e chibog B.C.E. Machane bay ban’en ni kan pirieg ndawori n’uw nap’an ni bay e thin rok Esarhaddon riy ni fare moon ni fak Sennacherib ni yan nga lon nge mang pilung ni be yog ni fa gal pumoon ni walagen e ir e ra liew e chitamangirad nge yim’ mi yow mil. I yog be’ nib pumoon ni ka nog Philip Biberfeld ngak u lan ba ken e babyor rok ni gaar: “De puluw e n’en be yog fare babyor ni bay murung’agen e pi n’en ni i buch u Babylon riy, nge n’en ni yog Nabonid nge Berossus. Yigoo n’en be yog e Bible e ba puluw. Ke m’ug e mich ko re n’ey ko pi n’en ni yoloy Esarhaddon, maku be micheg ni kab puluw e n’en ke yog ko n’en ka nog u lan fare babyor nge n’en ni yog Nabonid nge Berossus. Ireray ban’en nib ga’ fan ni yima rin’ u nap’an ni yibe fal’eg i yaliy e n’en ni kan yoloy nga boch e babyor nge n’en ke yog boch e girdi’ ndariy u Bible.”
DECEMBER 26–JANUARY 1
BOCH E THIN NIB GA’ FAN KO THIN ROK GOT | 2 KINGS 20-21
“I Rin’ Jehovah Ban’en ni Bochan e Meybil rok Be’”
ip-1 394 ¶23
Kan Tow’athnag Ba Pilung ni Bochan e Michan’ Rok
23 Nap’an ni yib Sennacherib ni nge cham ngak yu Judah ko yay nsom’on, me m’ar Hezekiah nib gel. Me yog Isaiah ngak ni bayi yim’. (Isaiah 38:1) Ere ri kireban’ e re pilung nem ni ke gaman 39 e duw rok. Gathi kemus ni magafan’ ko n’en nra buch rok ya ki magafan’ ni bochan e be lemnag e n’en nra buch ko girdi’ ni yad bay u tan pa’. Ngiyal’ nem e be n’en ni nge cham piyu Assyria nga Jerusalem nge Judah. Ere faan gomanga yim’ Hezekiah, ma mini’ e ra yog e n’en ngan rin’ u nap’an e mahl? Ngiyal’ nem e dariy reb e pagel ni fak Hezekiah nra yan nga lon ko pilung. Ere meybil nib gel ni be wenig ngak Jehovah ni ngan runguy.—Isaiah 38:2, 3.
Mu Pigpig ngak Jehovah u Polo’ i Gum’irchaem!
16 Boch nga tomuren, mi ri m’ar Hezekiah nib gel nge chugur i yim’. Ere, wenig ngak Jehovah ni nge lemnag rogon e yul’yul’ ni i tay ngak miki ayuweg. (Mu beeg e 2 Kings 20:1-3, BT.) Be tamilangnag e Bible ni ngiyal’ ney ni gad bay riy e dabkiyog ni nge ngongliy Got e maang’ang nge golnagdad ko m’ar ara n’uwnag nap’an e yafos rodad. Machane, rayog ni ngad folwokgad rok Hezekiah ni aram e nge bagadad me meybil ngak Jehovah ni gaar: “Nge par u wan’um, ni rogon ni ug pigpig ngom e rib fel’ rogon ma ri gub yul’yul’ ngay.” Ere gur, ba mich u wan’um nrayog rok Jehovah ma kub m’agan’ ngay ni nge ayuwegem ngki mada’ ko ngiyal’ ni kam m’ar, fa?—Ps. 41:3.
g01 7/22 13 ¶4
Uw Rogon Nra Ayuwegeg e Meybil?
Bay boch e girdi’ kakrom nib gel e michan’ rorad nni fulweg taban e meybil rorad u daken e maang’ang. Bod nnap’an ni nang Hezekiah ni Pilung ndab ki gol ko m’ar rok, ma aram me wenig ngak Got ni nge ayuweg. Me fulweg Got ni gaar: “Kug rung’ag e meybil rom ma kug guy luam. Bay gu golnigem.” (2 Kings 20:1-6, BT) Ku bay boch e girdi’ ni bay madgun Got u wan’rad ni ki ayuwegrad Got.—1 Samuel 1:1-20; Daniel 10:2-12; Acts 4:24-31; 10:1-7.
Boch Ban’en nib Ga’ Fan ko Thin rok Got
it-2 240 ¶1
Ba Fol
Rayog ni ngan fanay ba fol nib yil’ i gaf ni kan m’ag e malang nga taban kan tay nib tagafgaf ni nge ayuwegey ni ngan ngongliy reb e naun nib fel’ rogon ara ngan nang ko ra par nib n’uw nap’an fa danga’. I yog Jehovah u m’on riy ni “fare fol ni fanay ni nge foleg yu Samaria nge tabinaw rok Ahab” ngay e ku aram e re fol nra fanay ni nge foleg yu Jerusalem ngay ndakurur folgad rok. Ke foleg Got yu Samaria nge tabinaw rok Ahab ma ke pirieg ni yad ba kireb, ma aram fan ni thangrad. Ere ku ra pufthinnag Got yu Jerusalem nge piin yad be gagiyegnag, me gagiyelnag e kireb ni yad be rin’ me gothey e re mach nem. I buch e pi n’ey ko duw ni 607 B.C.E. (2Ki 21:10-13, NW; 10:11) I yog Isaiah e n’en nra buch ko girdi’ nge piin yad be gagiyeg ni yad ba kireb u Jerusalem nge n’en ni yog Jehovah ni gaar: “Yal’uw e bayi mang fol ko re def nem, ma yul’yul’ e ra par ni fare fol riy ni ba yil’ i gaf ni ka ni m’ag e malang nga taban kan tay nib tagafgaf.” Rogon ni ma dugliy Got ban’en u reb e kanawo’ nib yal’uw mab mat’aw e ir e ra gagiyelnag e piin riyul’ ni yad be pigpig ngak nge piin ndarur pigpiggad ngak, miki dugliy ko nge thangrad fa danga’.—Isa 28:14-19.