1922​—Raay E Duw Ni Ke Yan

“GU FELFELAN’GAD KO RE N’EY”

Nap’an ni yoor e pi tamachib, ma aram me t’uf ni ngki yoor e babyor ni yibe ngongliy. Ngiyal’ nem e be ngongliy e pi walag u Bethel u Brooklyn e pi magazine, machane yugu boch e company e yad be ngongliy e yu ken ni baaram e babyor nib dub’ag keru’. Tomuren boor e pul ni yan nder gaman e babyor ni yibe fanay u nap’an e machib, ma aram me fith Brother Rutherford ngak Robert Martin ni ir e ma yarmiy rogon e maruwel ni yima rin’ ko gin yima ngongliy e babyor riy ko be lemnag nrayog ni ngar ngongliyed yu ken e babyor fa dabiyog.

I gaar Brother Martin, “Gu felfelan’gad ko re n’ey ya be yip’ fan ni aram e ngan bing reb e factory nrayog ni ngaun ngongliy yu ken e babyor riy.” Ere yan e pi walag ra pied puluwon bang u reb e naun ni bay u 18 Concord Street u Brooklyn, mu kur chuw’iyed e pi talin e maruwel nib t’uf ni ngan fanay.

Gathi gubin e girdi’ ni yad ba felfelan’ ko re n’ey. I yib e en nib ga’ u reb e company ni i ngongliy yu ken e babyor rodad i guy e bin baaram e factory nib beech, me gaar: “Bay e masin romed nib manigil ni ngan ngongliy e babyor riy, ma dariy bigimed ni manang rogon e maruwel ngay. Ra yan i gaman nel’ e pul ma goo kam kirebnaged e tiney e masin.”

I gaar Brother Martin, “Ba puluw e n’en ni yog, machane gamad manang nra ayuwegmad Jehovah, ma aram e n’en ni rin’.” Ba puluw e n’en ni yog Brother Martin, ya de n’uw nap’an nga tomuren ma ra reb e rran ma 2,000 ken e babyor ni yad be ngongliy ko re factory nem.

KAN FANAY E RADIO NI NGAN MACHIBNAG BOKUM BIYU’ E GIRDI’

Gathi kemus ni i ngongliy e girdi’ rok Jehovah yu ken e babyor, ya kur tababgad i machibnag fare thin nib fel’ u reb e kanawo’ nib beech ni aram e yad be fanay e radio. Nap’an e yan i mithigyal’ ko rofen ni Madnom ko February 26, 1922, ma aram e yay nsom’on ni non Brother Rutherford u radio. I pi’ ba welthin ko thin ni Meriken ni kenggin e “Bokum Milyon e Girdi’ ni Yad Ba Fos e Chiney e Dab Kur M’ad” u reb e radio station ni ka nog e KOG ngay ni bay u Los Angeles u California u Meriken.

Sogonap’an 25,000 e girdi’ nrung’aged e re welthin ney. Ma bay boch i yad ni yoloy e babyor nge pi’ ni be pining e magar ngak Brother Rutherford ko re welthin ney. Bagayad e pi cha’ney e aram Willard Ashford ni be’ ni ma par u Santa Ana u California. I pining e magar ngak Brother Rutherford ko welthin rok ni ke pi’ u “fithik’ e pasig maku boor ban’en riy nra pug e tafinay rok e girdi’.” Ki ulul ngay ni gaar: “Dalip e girdi’ ni gamad ma par ni yad ba m’ar ndabiyog ni nga ranod nga bang. Ere mus ni faanra ga be pi’ e re welthin ney u bang nib chugur ngomad, ma dabiyog ni nggu bad ngaram ni nggu motoyilgad ngay.”

Ku immoy boch e welthin nni pi’ ko pi wik nga tomuren. Nap’an ni taw nga tungun e duw ni 1922, me yog Fare Wulyang ko Damit ni thin ni Meriken ni “sogonap’an 300,000 e girdi’ ni [kar] rung’aged fare thin nib fel’ u [radio].”

N’en ni i yog e girdi’ e pi’ e athamgil nga laniyan’ e Piin Yad Ma Fil e Bible ni ngar dugliyed ni ngan toy reb e radio station u Staten Island nreb e binaw nde palog ko Bethel u Brooklyn. Nap’an e pi duw nga tomuren, mi i fanay e Piin Yad Ma Fil e Bible e re radio station nem ni ka nog e WBBR ngay ni ngar wereged fare thin ni murung’agen Gil’ilungun Got ngak boor e girdi’ ni yad be par u boor e binaw.

“ADV”

I yog Fare Wulyang ko Damit ni thin ni Meriken ko June 15, 1922 ni yira tay ba convention u Cedar Point u Ohio ko September 5 nge mada’ ko 13 ko duw ni 1922. Nap’an ni taw e Piin Yad Ma Fil e Bible nga Cedar Point, mab gel e felfelan’ nra ted.

Nap’an e bin som’on e welthin ni pi’ Brother Rutherford, me gaar ko girdi’: “Rib pagan’ug ngay nra tow’athnag Somol e . . . re convention ney me guy rogon ni ngan wereg fare thin nib fel’ u ga’ngin yang e fayleng u reb e kanawo’ ndawori buch bayay.” Piin nra pied e welthin ko re convention nem e boor yay nra pied e athamgil nga laniyan’ e pi walag ni ngar machibgad.

Nap’an ni taw ko Biyernes ko September 8, ma sogonap’an 8,000 e girdi’ nra bad ko gin yibe muulung riy ni bochan e ri yad baadag ni ngar motoyilgad nga ba welthin nra pi’ Brother Rutherford. Yad baadag ni nge weliy fan fapi yol ni “ADV” ni kan tay nga wuru’ e invitation rorad. Nap’an ranod ra pared nga but’, ma boor i yad e guy bangi mad ni kan bachiy ni bay u puluwon e gin yira pi’ e welthin riy nga lang. Bay reb e walag ni ka nog Arthur Claus ngak ni ke yib u Tulsa u Oklahoma u Meriken ni nge un ko re convention nem ni yan i par nga reb e chiya nrayog ni nge rung’ag e welthin riy nib fel’ rogon ni bochan e ngiyal’ nem e dariy e mic ara speaker nib ga’ lingan nrayog ni ngan fanay.

I yog e chairman ko re muulung nem ni piin yad ra yib ni yad ba sagaal e dab ni pagrad ngar bad nga lan e gin yibe muulung riy u nap’an ni be pi’ Brother Rutherford e welthin rok ya nge dabi magawonnag be’ e re welthin nem. Nap’an ni 9:30 ni kadbul me tabab Brother Rutherford ko welthin rok. Som’on e sul u daken fapi thin ni yog Jesus ni bay ko Matthew 4:17 ni be gaar: “Ke chugur Gil’ilungun Got u tharmiy.” (King James Version) Nap’an ni be weliy rogon nra rung’ag e girdi’ murung’agen Gil’ilungun Got, me gaar: “I yog Jesus nra taw ko ngiyal’ ni bay riy ma ra kunuy e girdi’ rok nga taabang, maku aram e ngiyal’ nra kunuy e piin yad ba yul’yul’ ngar bad ngak.”

I yog Brother Claus ni gaar: “Ri gamad be fal’eg e motoyil.” Machane me thamiy rok ni ke m’ar, ma aram me chuw nge yan nga wen. Dabun Arthur ni nge chuw, ya manang nra yan nga wen ma dabkiyog ni nge sul nga naun.

In e minit nga tomuren, me thamiy ni ke fel’ rogon. I yog nnap’an ni be sul i yib ko gin yibe muulung riy me rung’ag lingan e wayway. Ma aram mi ri felfelan’! Ere lemnag ni nge yan nga daken e chig ko re naun nem ni yibe tay e muulung riy ya nge yag ni rung’ag e gin ka bay ko re welthin nem. Ngiyal’ nem e 23 e duw rok Brother Claus. Ere pirieg bang u barba’ e re naun nem nrayog ni nge gararaw u dow e rungrung riy nge yan nga lang. Ba mab e pi winda u tan e chig ko re naun nem, ere nap’an ni chugur ngay me “yag ni nge rung’ag fare welthin nrib fel’ rogon.”

Machane gathi yigoo Arthur e ke yan nga daken e chig, ya ku bay boch e fager rok u rom. Bay bagayad ni ka nog Frank Johnson ngak ni mil i yan ngak, me fith ni gaar, “Bay e yar rom nib m’uth?”

Me gaar Arthur, “Bay.”

Ere gaar Frank: “Gamad be meybil ni nggu pirieged be’ ni bay e yar rok. Ga be guy e gi mad ni baaray ni kan bachiy? Re gi mad ney ni kan m’ag ko pi richib ney e bay bogi thin ni kan yoloy ngay. Mu fal’eg e motoyil ko fare Judgea ya nap’an e nge gaar, ‘Ma thingar mmachibnaged, mmachibnaged,’ mag th’ab e re aningeg yil’ i gaf ni baaray ni be kol e gi mad ney.”

Ere kol Arthur fagi yar nge sonnag e ngiyal’ ni nge th’ab gafan fagi sayin. De n’uw nap’an nga tomuren me taw Brother Rutherford ko gin th’abi ga’ fan ko welthin rok. Kari felfelan’ Brother Rutherford me non nib ga’ laman ni gaar: “Ngam pared ni gimed e tin riyul’ e mich rok Somol ni gimed ba yul’yul’. Mu ululgad ko cham nge mada’ ko ngiyal’ ni kan thang Babylon. Mmachibnaged e re thin ney u gubin yang. Thingari nang e girdi’ u fayleng ni Jehovah e ir e Got ma Jesus Kristus e ir e Pilung ko pi pilung nge Somol ko pi somol. Ireray e bin th’abi ga’ fan e rran. Am sapgad, be gagiyeg fare Pilung! Gimed e pi tamachib rok. Ere, ngan machibnag, ngan machibnag, ngan machibnag, murung’agen fare Pilung nge Gil’ilungun!”

I yog Arthur nra th’abed fapi walag gafan fagi mad me m’ug e thin riy nib puluw ko fapi yol ni “ADV” ni be gaar: “Ngan Machibnag Murung’agen Fare Pilung nge Gil’ilungun.” “ADV” e aram fare bugithin ni Meriken ni “advertise” ni kan ngochnag i yog ni be yip’ fan ni ngan “machib.”

BA MARUWEL NIB GA’ FAN

Re convention nem nni tay u Cedar Point e ayuweg e pi walag ni ngar tedan’rad ko fare maruwel nib ga’ fan ni aram e ngan machibnag murung’agen Gil’ilungun Got, ma piin nib m’agan’rad ngay ni ngar rin’ed e re maruwel ney e yad ba felfelan’ ngay ni ngar rin’ed. Immoy reb e pioneer u Oklahoma u Meriken ni yoloy ni gaar, “Ug machibgad u bangi ban’en ni boor e girdi’ riy ni yad ma maruwel ko yungi n’en ni yima ker e coal riy ma ri yad ba gafgow.” I yog nnap’an nra rung’ag e girdi’ e thin ni bay ko fare ke babyor ni Golden Age, mab ga’ ni “yad [ma] yor.” I yog ni gaar, “Ri gamad ba felfelan’ ni bochan e rayog ni nggu fal’eged lanin’rad.”

Pi cha’ney ni Yad Ma Fil e Bible e yad manang feni ga’ fan fapi thin ni yog Jesus ni bay ko Luke 10:2 ni be gaar: “Woldug e ba ga’ ni ba ga’ yang, machane piin girdien e maruwel ni nge kunuy nge tay nga naun e ba lich.” Nap’an ni taw nga tungun e re duw nem, ma kar ra dugliyed u wan’rad ni ngar machibnaged fare thin ni murung’agen Gil’ilungun Got u gubin yang.