KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Kibanga ki Nsungi
KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Ibinda
  • KIBIBILA
  • BILONGULU
  • ZIKHUTUKUNU
  • bt kap. 3 zitsyel. 20-30
  • “Phevi Yinlongo Yiyadila Baboso”

Tsielu ayiyi yisi ko video ayoyo

Lemvuka, video ayiyi yisinkuiza sika ko kibila diambu dimbi dibe monika.

  • “Phevi Yinlongo Yiyadila Baboso”
  • “Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
  • Mua Mintu mi Malongi
  • Malongi Mankaka madi Nguizani
  • “Baboso Baba va Kibuangu Kimueka” (Mavanga 2:1-4)
  • “Baboso Baba Kuwa . . . mu Zimbembu Ziawu” (Mavanga 2:5-13)
  • ‘Petelo Wutelama’ (Mavanga 2:14-37)
  • “Kadika Mutu mu Benu Kafueti Botama” (Mavanga 2:38-47)
  • Minlonguki Batambula Pheve Yinlongo
    Malongi Wulenda Longuka Matedi Kibibila
“Vana Kimbangi Kioso’ Matedi Kintinu ki Nzambi
bt kap. 3 zitsyel. 20-30

KAPU 3

“Phevi Yinlongo Yiyadila Baboso”

Mawu mayiza monika bo phevi yinlongo yikulumuka mu Petenkoti

Ntu Diambu Wubongulu mu Mavanga 2:1-47

1. Tubila matedi nkungi wu Pentekoti.

ZINZILA zi Yelusalemi, zidi ziwala batu ayi badi mu mayangi.a Muisi wuntombuka va ntuala kikuma bo Zilevita banyola nkunga wunzitisila Yave. (Minkunga 113 nati 118) Phila baba kuimbidila, ḿba bankaka kutona-ayi-bankaka kumanisa. Zinzenza ziwombo bafumina mu bibuangu-biwombo bi kinanu. Dedi Elami, Mesopotâmia, Capadócia, Ponto, Ngipiti ayi Loma,b bawesa zinzila zi divula. Kibila mbi? Mu kibila ki nkungi wu Pentekoti, wo bantedilanga mvandi “kilumbu ki mimbutu miyela.” (Zinta. 28:26) Nkungi awowo wu kadika mvu, waba tulanga mbanunu yi kuvela mimbutu ayi thonono yi kuvela trigo. Kiba kilumbu ki mayangi beni.

Mapa yimmonisa kuidi kufumina zinzenza bayuwa zitsangu zimboti mu Pentekoti 33 T.K. 1. Bibuangu: Libia, Ngipiti, Etiope, Bitinia, Pontu, Kapadosi, Yuda, Mezopotami, Babiloni, Elami, Media ayi Partia. 2. Mavula: Loma, Alexandria, Mênfis, Antiokia (ku Silia), Yelusalemi ayi Babiloni. 3. Miḿbu: Ḿbu Mediterrânea, Ḿbu Wunomba, Ḿbu Wubenga, Ḿbu wu Kasipio ayi Golfo Pérsico.

YELUSALEMI—KIBUANGU KI BASI YUDA

Mawombu madi mu zikapu zitheti yi buku yi Mavanga masalimina ku Yelusalemi. Tulenda bakula divula beni ku Yuda, nduka 55 di kilometro ku khonzu yi ḿbu wu Mediterrâneo. Mu mvu 1070 A.T.K., ntinu Davidi wununga kuvua mongo Sioni ayi divula kayonzukila, diawu diyiza ba divula dilutidi kutola ku Isaeli yikhulu.

Ngie kufikama Mongo Sioni, wulenda mona Mongo Moria. Dedi bummonisina kikhulu ki basi Yuda, ḿba vawu Abalahami kabina vanina muan’andi Isaki banga nkhailu, nduka 1.900 di mimvu, ava mambu masonama mu buku yi Mavanga kumonika. Mongo Moria wuyiza ba kibuangu ki Yelusalemi bo Salomo katunga Tempelo yitheti kuidi Yave va mongo. Tempelo kiawu kiba kibuangu basi Yuda boso baba kuendanga muingi kubuongimina Yave.

Basi Yuda boso baba bakuikama, baba kutakananga ku Tempelo yi Yave muingi kuvana minkhailu, kumbuongimina ayi mvandi kuvanga minkungi minkaka minkinza. Bawu baba vangilanga mawu, kibila baba tumukinanga lutumu lu Nzambi luntuba: “Babakala boso bafueti kuendanga vantuala Yave Nzambi’awu, khumbu zitatu mu mvu va kibuangu kankuiza sola.” (Deute. 16:16) Ku Yelusalemi mvandi kuba nzo yi lufundusu yilutidi yi basi Yuda.

2. Mambu mbi ma kukuitukila mamonika mu Pentekoti mu mvu 33 T.K.?

2 Nduka kilokula ki 9 mu kilumbu beni ki mayangi, mu ngonda yintanu, mu mvu 33 T.K., diambu dimueka dimonika ayi divanga batu bawombo kukuituka mu mimvu miwombo. Mu kinzimbukila, “bayuwa biyoko bifumina ku diyilu,” biba buka “kivuka ki phemu yingolo.” (Mava. 2:2) Biyoko beni bimana kuwala ku nzo yo 120 di minlandikini mi Yesu baba bakala. Bosi, vamonika diambu dinkaka di kukuitukila. Bawu batona kumona minlaki mi mbazu, miba buka ludimi mu ntu wu kadika nlandikini.c Bosi “phevi yinlongo yiyadila” minlandikini mioso ayi bawu batona kukoluka zimbembu ziviakana! Bo minlandikini babasika ku nzo beni, batona kukoluka na zizenza badengana mu zinzila zi Yelusalemi! Bawu bayituka beni, “kibila baboso baba kuwa minlandikini mi Yesu kukolukila mu zimbembu ziawu.”—Mava. 2:1-6.

3. (a) Kibila mbi mu Pentekoti 33 T.K. kilenda bela kinongu ki mayangi mu mbuongimini yikiedika? (b) Kithuadi mbi kidi, dilongi Petelo kavanga ayi “zitsabi zi Kintinu” katambula?

3 Kinongu akiokio ki mayangi, kimmonisa diambu di nkinza mu mbuongimini yikiedika—thonono yi Isaeli yi kiphevi, kimvuka ki baklistu basolu. (Ngala. 6:16) Mvandi, bo Petelo katuama ntuala mu dingumba adiodio di batu mu kilumbu beni, nandi wusadila tsabi yitheti mu “zitsabi zitatu zi Kintinu.” Ayi kadika tsabi, yinkuiza vana luaku kuidi batu mu mangumba maviakana, muingi babaka biyeku bimfunu. (Matai 16:18, 19) Tsabi yitheti yisadisa muingi basi Yuda ayi zinzenza baba kalanga ku Yuda bakikinina zitsangu zimboti ayi batambula phevi yilongo yi Nzambi.d Mu phila ayoyo, bawu bayiza ba mu khati Isaeli yi kiphevi ayi bayiza baka luaku lu kuba mintinu ayi zinganga Nzambi, mu luyalu lu kivevi di mimvu. (Nzai. 5:9, 10) Buviokila thangu, basi Samalia ayi Bapakanu bankanka mvandi bayiza baka luaku alolo. Mbi baklistu bubu balenda longuka mu mambu mankinza mamonika ku Pentekoti mu mvu 33 T.K.?

“Baboso Baba va Kibuangu Kimueka” (Mavanga 2:1-4)

4. Buidi bimvuka bubu bididi nguizani na kimvuka batsikika mu mvu 33 T.K.?

4 Va thonono, kimvuka ki baklistu kiba 120 di minlandikini “baba va kibuangu kimueka”—ku kivinga kiba ku kibanga—ayi basolu mu phevi yinlongo. (Mava. 2:1) Kutsuka kilumbu beni, thalu yi batu bayiza botama yiyiza ba nduka bivevi na bivevi bi batu. Vayi ayoyo yiba to thonono yi ndionzukulu yi kimvuka kintatamana kukonzuka nati mu bilumbu bitu! Bukiedika, mu nzila kimvuka ki baklistu-muidi babakala ayi bakietu—bantumukinanga Nzambi.—Yawu nzila yi “zitsangu zimona zi Kintinu” zidi mu “kusamunu mu ntoto wumvimba” kuidi batu boso ava tsukulu yi nza ayiyi.—Matai 24:14.

5. Lusakumunu mbi baklistu mu sekulu yitheti batambula ayi befu tuntambulanga mu kuba kithuadi na kimvuka ki baklistu bubu?

5 Kimvuka ki baklistu, mvandi kiba tho yi khindusulu kuidi baklistu basolu ayi mvandi kuidi “mamemi mankaka.” (Yoa. 10:16) Mvuala Polo wuvutula matondo mu khindusulu zikhomba mu kimvuka bayivanasananga bo kasonikina kuidi baklistu ku Loma: “Yintomba beni kulumona muingi, kumuvana dikaba di kiphevi dinkuiza mukindisa, voti muingi tuyikindasana mu nzila kiminu kitu, kuba kuandi kiama voti kinu.”—Loma 1:11, 12.

LOMA—DIVULA DILUTA BA NKINZA

Thangu bantubila matedi buku yi Mavanga, Loma diawu divula diluta kutola ayi mvandi mu mambu ma pulitika mu thangu beni. Ayi diawu diba di tembakana tona ku tsi Grã-Bretanha nati ku norte yi África. Tona ku Oceano Atlântico nati ku Golfo Pérsico.

Ku Loma kuba bikhulu biwombu, mimvila, zimbembu ayi kindoki. Zinzila ziba kuna, ziaba sadisanga batu kunata biuma. Ku dilondu di Ostia, makumbi maba tualanga basi lungoso mabe natanga bidia ayi biuma binkaka bi luvalu baba sadilanga ku divula beni.

Mu sekulu yitheti T.K., kuvioka bivevi na bivevi bi batu baba kalanga ku Loma ayi ḿba nduka batu baba kuna baba—mimvika, mivi voti bankua buphunya, bana basumbusu voti bayekula kuidi matata ayi batu babe builanga muingi kuenuana mvita. Ayi mu khati batu babe natanga muingi kuenuana mimvita, muba mvandi basi Yuda baba kalanga ku Yelusalemi. Mawu mamonika bo mfumu masodi baba tedilanga Pompeu kavua divula mu mvu 63 A.T.K.

Ayi bo bakhambu ba mu mangumba amomo, baba beni buphumbulu, babe tombanga beni lusadusu lu mintinu ayi baba zingilanga mu zinzo ziba beni batu. Ayi minyadi baba zolanga beni divula beni, kibila kuba bibanga biwombo bimboti. Mu bibanga beni, babe sadilanga bisafu biwombu, dedi bi kunuana ayi kuduma zithinu—muingi kuvuvisa batu.

6, 7. Buidi kimvuka ki baklistu bubu, kidi mu kudukisila kiyeku Yesu kavana ki kusamuna kuidi batu ba mimvila mioso?

6 Bubu, kimvuka ki baklistu kidi momawu makani na kimvuka mu sekulu yitheti kiba. Kisalu Yesu kavana kuidi minlandikini miandi kisaba ko kiluelu, vayi kintuadisanga mayangi. Nandi wuba kamba: “Yendanu ayi longanu batu ba zitsi zioso muingi baba minlandikini miama, luba botika mu dizina di Tata, di Muana ayi di phevi yinlongo. Luba longa mambu moso yima lutuma.”—Matai 28:19, 20.

7 Kimvuka ki baklistu bubu, kiawu Yave kansadila muingi kuvanga kisalu ki kusamuna. Didi diambu diphasi kusamuna kuidi batu bankolukanga zimbembu ziviakana. Vayi kheti bobo, Zimbangi zi Yave bansekulanga bilongulu bibongulu mu Kibibila kuvioka 1.000 di zimbembu. Ngie widi bibila bi kukuangalala boti widi mu kulandakana zikhutukunu aziozio-voti kubuela mioko kisalu ki kusamuna. Kibila widi mu khati mua dingumba di batu va ntoto badi luaku lu kuvana kimbangi matedi dizina di Yave!

8. Buidi tulenda bakila khindusulu mu kimvuka?

8 Muingi ku kusadisa kukindama ayi kuba mayangi mu bilumbu abibi bitsuka, Yave wu tuvana zikhomba zitu zi kiphevi. Mvuala Polo wusonikina baklistu ku Ebeleo: “Tumonasananu nkinza befu na befu muingi tukikindasananga mu luzolo ayi mu mavanga mamboti, mu khambu bikanga kukutakana dedi bumvangilanga batu bankaka, vayi tukikindasananga befu na befu, mu kuluta zaba ti kilumbu ki Mfumu kima fikama.” (Ebe. 10:24, 25) Yave wutuvana zikhomba mu kimvuka muingi tubaka khindusulu ayi mvandi tukindisa bankaka. Diawu, tatamana kufikama zikhomba ziaku zi kiphevi. Ayi tatamana kulandakananga zikhutukunu!

“Baboso Baba Kuwa . . . mu Zimbembu Ziawu” (Mavanga 2:5-13)

Minlandikini mi Yesu badi mu kusamuna kuidi basi Yuda ayi zinzenza mu nzila yidi beni batu.

“Befu tuma bakuwa kutubila mu zimbembu zitu matedi mambu ma kukuitukila Nzambi kavanga.”​—Mavanga 2:11

9, 10. Mbi bankaka bamvanganga, muingi kununga kusamuna kuidi batu bankolukanga mbembu yinkaka?

9 Yindula mayangi basi Yuda, ayi zinzenza baba kalanga ku Yuda baba mu Pentekoti mu mvu 33 T.K. Ḿba bawombo baba kuna mu kilumbu beni, babe visanga ki Ebeleo voti Kingeleko. Ayi bawu “bayuwa [minlandikini mi Yesu] kukolukila mu zimbembu ziawu.” (Mava. 2:6) Bukiedika, kukuwa zitsangu zimboti mu mbembu babutukila, manhikuna mintima miawu. Baklistu bubu, bavanganga ko mangitukulu mu kukolukila mu zimbembu zinkaka. Vayi kheti bobo, bawu bakivananga muingi kusamuna zitsangu zi Kintinu kuidi batu ba mimvila miviakana. Buidi bannunginanga kuvanga mawu? Bankaka mu bawu banlongukanga mbembu yimona, muingi kubuela mioko kimvuka kidi va kibuangu kiawu kinkolukanga mbembu yi kinzenza, voti bankuendanga kue zingila ku tsi yinkaka. Bukiedika ti, bawu bammonanga batu kukuituka mu mangolo bamvanganga?

10 Tala kifuani ki Christine, nandi ayi sambuadi di zikhomba badi Zimbangi zi Yave, balonguka mbembu Gujarati. Bo kadengana na mutu waba salanga yandi wunkolukanga mbembu yi Gujarati,-Christine wumbidila mu mbembu’andi. Nkietu beni wuyituka ayi wunyuvula kibila mbi kabe vangila mangolo ma kulonguka mbembu yi Gujarati. Mu phila ayoyo, Christine wununga kumvana kimbangi. Bosi nkietu beni wunkamba: “Nkietu mueka wuyituka beni bo kamona Christine, wuba phuila yi kulonguka mbembu yi phasi bantedilanga Gujarati. Bukiedika, ḿba madi mambu mankinza muntomba kutulonga.”

11. Buidi tulenda kubimina muingi kusamuna zitsangu zi Kintinu kuidi batu bankolukanga zimbembu zinkaka?

11 Tuzebi ti bakana ko befu boso, tulenda nunga kulonguka mbembu yinkaka. Vayi kheti bobo, tulenda ba bakubama muingi kusamuna zitsangu zi Kintinu kuidi batu bankolukanga zimbembu zinkaka. Buidi? Phila yimueka yidi mu kusadila JW Language® muingi kulonguka phila batu bambidilanga ayi bankolukilanga va kizunga beni. Wulenda longuka mua bikuma bilenda sadisa mutu kavua nkinza mambu wunkoluka yandi. Mvandi wulenda tubila matedi jw.org, ayi kumonisa zivideo ayi bilongulu bidi mu mbembu’andi. Befu kuvanga mawu mu kisalu kitu ki kusamuna, tuala baka momawu mayangi baklistu mu sekulu yitheti baba bo batu baba zingilanga mu zitsi zinkaka bayuwa zitsangu zimboti “mu zimbembu ziawu.”

BASI YUDA KU MEZOPOTAMI AYI KU NGIPITI

Buku A História do Povo de Deus no Tempo de Jesus Cristo (175 A.K.–A.D. 135) yintuba: “ku Mezopotami, Media ayi Babiloni, kuaba kalanga batu baba mu kumi di minkunu di mimvila mi [basi Isaeli] ayi nkunu wu basi Yuda, bo banata ku buvika kuidi basi Asilia ayi Babiloni.” 42.360 to di babakala ba basi Isaeli, kubunda mvandi bakietu ayi bana bawu bavutuka ku Yelusalemi bo babasika ku buvika ku Babiloni, dedi bummonisina buku yi Esala 2:64. Mawu mamonika mu mvu 537 A.T.K. Nta kinongu muisi Yuda Flávio Josefo wutuba ti mu sekulu yitheti T.K., basi Yuda “baba kalanga ku Babiloni” baba bivevi na bivevi bi mafunda di batu. Mu sekulu yintatu voti yintanu T.K., basi Yuda baba kalanga ku Babiloni basonika buku bayiza tedila Talmude Babilônico.

Vadi bivisa bimmonisa ti basi Yuda baba ku Ngipiti mu sekulu yisambanu A.T.K. Mu thangu ayoyo, Yelemia wusamuna zitsangu kuidi basi Yuda baba kalanga mu bibuangu biwombu ku Ngipiti kubunda mvandi ku Mefis. (Yele. 44:1, nota.) Ḿba tulenda tuba ti vaba thalu yiwombu yi basi Yuba bayiza ba zinzenza ku Ngipiti mu thangu basi Ngeleko baba mu lutumu lu basi Makedonia. Josefo wutuba ti basi Yuda baba mu khati batu batheti bazingila ku Alexandria. Buviokila thangu, bayiza tambula mua kitini ki ntoto. Mu sekulu yitheti T.K., Nsoniki musi Yuda Filo wutuba ti, bivevi bi basi Yuda babe zingilanga ku Ngipiti, tona “ku khonzo [yikabimina] Líbia nati ku ndilu yi Etiope.”

‘Petelo Wutelama’ (Mavanga 2:14-37)

12. (a) Buidi mbikudulu yi Yoeli yaba tubila matedi nkhailu wu mangitukulu wumonika mu Pentekoti mu mvu 33 T.K.? (b) Kibila mbi vabe tombolu kuvingila tsundukulu yi mbikudulu yi Yoeli mu sekulu-yitheti?

12 ‘Petelo wutelama’ muingi kukoluka na nkangu wu batu wumimvila miviakana. (Mava. 2:14) Petelo wusudikisa ti, mangitukulu ma kukolukila mu zimbembu ziviakana, wuba nkhailu wu Nzambi muingi kusudikisa mbikudulu yi Yoeli, yintuba: “Yinkuiza kulumuna phevi’ami yinlongo kuidi batu ba mimvila mioso.” (Yoeli 2:28) Ava kavutuka ku diyilu, Yesu wukamba kuidi minlandikini miandi: “Minu yala dinda kuidi Tata muingi kaluvana nsadisi,” ayi Yesu wutedila nsadisi beni “phevi yinlongo.”—Yoa. 14:16, 17.

13, 14. Buidi Petelo kavangila mangolo muingi kunhikuna mintima mi batu ayi buidi tulenda landikinina kifuani kiandi?

13 Petelo wumanisa dilongi diandi mu kutuba ti: “Bika batu boso ku Isaeli bazaba mu bukiedika ti Nzambi wubieka Yesu no benu muvonda va dikunzi, Mfumu ayi Klistu.” (Mava. 2:36) Kheti bawombo bayuwa dilongi beni, basa ba ko bo babanda Yesu va dikunzi, vayi mu kuba mu nkunu wu Isaeli, bawu mvawu baba fotu mu mawu. Vayi kheti bobo, Petelo wuyoluka yawu mu lukinzu, muingi kunhikuna mintima miawu. Diyindu di Petelo disaba ko muingi kuba semba, vayi kuba vanga muingi kunyongina masumu mawu. Bukiedika ti batu beni badasuka mu mambu Petelo kaba kamba? Ndamba. Vayi bawu “banyongina mu ntima woso.” Ayi bayuvula: “Mbi tufueti vanga?” Tuidi lufiatu ti phila Petelo kayolukila, yisadisa muingi kunhikuna mabanza mawu ayi kuba vanga muingi kunyongina masumu mawu.—Mava. 2:37.

14 Dedi Petelo, befu mvitu tulenda nunga kunhikuna mintima mi batu. Mu kisalu ki kusamuna, va thonono vasintombulu ko kusemba mayindu moso makhambu fuana minlonguki badi makhambulu nguizani na Kibibila. Vayi bulutidi, kutsikika mayindu mitu mu mambu tuidi kithuadi. Befu kuvanga mawu, tulenda nunga kukoluka yandi mu lukinzu mu kusadila Diambu di Nzambi. Tummonanga ti batu bamfika kikininanga zitsangu zi Kibibila, bo tunkolukila yawu mu phila ayoyo.

BAKLISTU KU DIVULA DI PONTO

Mu ntanda wu batu bayuwa dilongi di Petelo mu Pentekoti mu mvu 33 T.K. muba mvandi basi Yuda baba kalanga ku divula di Ponto, ku khonzo Ásia Menor. (Mava. 2:9) Ḿba bankaka mu bawu, banata zitsangu zimboti ku divula diawu. Kibila nkanda wutheti Petelo kasonikina kuidi baklistu, muba mvandi bawombo baba “batiamuka” mu mavula mankaka dedi ku Ponto.g (1 Pete. 1:1) Nkanda beni wummonisa ti baklistu abobo, baba mu kiunda mu kibila ki “zinzomono baba viokila” mu kibila ki kiminu kiawu.—1 Pete. 1:6.

Minkanda Plinio, ntinu wu ditoko ku divula di Loma, Bitinia ayi onto baba filasananga ayi nyadi Tajanu, miabe tubila matedi zinzomono zinkaka baklistu baba viokilanga ku Ponto. Mu mvu 112 T.K., Plinio wutuba mu wumueka mu minkanda kaba sonikanga ti mambu baklistu baba “kikininanga” maba tula luzingu lu bankaka va kingela. Kuba kuandi nkietu, dibakala, yoso kua phunga, kiphumbulu voti ndamba, Plinio waba kuba kuikanga muingi bamanga kiminu kiawu. Ayi ba kukhambu vanga mawu, baba kuba vondanga. Woso mutu waba singanga Yesu voti kusambila zinzambi zinkaka voti bitumba bi Tajanu baba kumbikidilanga. Plinio wukikinina ti baklistu bakiedika balendi kikinina ko kuvanga mawu.”

g Kikuma ki Kingeleko basekula “batiamuka,” mvandi kilenda sundula “bayizila mu zitsi zinkaka.” Kikuma akiokio kiyizila ku Yuda, muingi kumonisa ti bawombo bayiza ba baklistu baba zinzenza ziaba zingilanga ku Yuda.

“Kadika Mutu mu Benu Kafueti Botama” (Mavanga 2:38-47)

15. (a) Mbi Petelo kakamba basi Yuda ayi zinzenza ziba kuawu ayi mambu mbi mayiza monika? (b) Kibila mbi bivevi na bivevi bi batu bayuwa zitsangu zimboti mu Pentekoti mu mvu 33 mu T.K., baba bakubama muingi kubotama muna kilumbu beni?

15 Mu nkungi wu Pentekoti mu mvu 33 T.K., Petelo wukamba basi Yuda ayi zizenza baba kalanga ku Yuda: “Nyonginanu masumu minu ayi kadika mutu mu benu kafueti botama.” (Mava. 2:38) Muna thangu beni, 3.000 bi batu bayiza botama, mu bisuekulu bi nlangu biba ku Yelusalemi voti biba bifikama.e Bawu bavanga mawu mu khambu yindula? Bukiedika ti kinongu akiokio kimmonisa ti minlonguki mi Kibibila ayi bana ba zimbangi zi Yave, bafueti botama mu khambu kubama? Ndamba. Tebuka moyo ti, basi Yuda ayi zinzenza baba kalanga kuawu babotama mu kilumbu beni, baba minlonguki mipisuka mi Diambu di Nzambi ayi baba mu khati dikabu diaba buongiminanga Yave. Ayi batona kumonisa beni kifuza ayi khumbu ziwombo baba diatanga beni kinanu muingi kue buongimina Yave. Bo bakikinina kiedika kitedi kiyeku kinkinza Yesu kadi mu lukanu lu Nzambi, bawu baba bakubama muingi kutatamana kusadila Nzambi.—Vayi mu thangu beni baba minlandikini mibotama mi Klistu.

BANANI BABA BAKLISTU BAKHAMBU BA BASI YUDA?

“Basi Yuda ayi zinzenza ziaba kalanga ku Yuda” bayuwa zitsangu Petelo kasamuna mu Pentekoti mu mvu 33 T.K.—Mava. 2:10.

Wumueka mu babakala wutambula “kiyeku kimfunu” ki kukabula bidia kadika kilumbu wuba Nikolau, no bantedila “nzenza wu Antióquia” wabe kalanga ku Yuda. (Mava. 6:3-5) Zinzenza aziozio baba Bapakanu, baba kikininanga mu kikhulu ki basi Yuda. Bawu baba kuba tadilanga banga basi Yuda, kibila bakikinina Nzambi’awu, baba landakananga nsiku wu basi Isaeli, ayi boti baba babakala baba kikininanga kuzengusu zinyitu zi babakala. Mu phila ayoyo, babe banga mu khati dikabu di Isaeli.

Bo basi Yuda babasika ku buvika ku Babiloni mu mvu 537 A.T.K., bawombo mu bawu bayenda kuezingila mu mintoto miba kinanu ku Isaeli. Vayi kheti bobo, batatamana kulandakana bikhulu bi basi Yuda. Mu kibila akiokio, batu bawombo baba kalanga ku Oriente Medio ayi mu bibuangu binkaka, bayiza zabila kinganga ki basi Yuda. Minsoniki bazingila mu thangu yikhulu, dedi Horace ayi Seneca, batuba ti batu bawombo mu zitsi ziviakana batona kuzola mambu basi Yuda baba kikininanga. Diawu batona kubela yawu kithuadi ayi bayiza zingila yawu.

16. Buidi baklistu mu sekulu yitheti bamonisina phevi yi kukivana?

16 Dingumba di baklistu beni, baba lusakumunu lu Yave. Diambu di Nzambi dintuba: “Baboso bayiza ba minlandikini mi Yesu, baba kuyivanasananga biuma bawu na bawu, baba sumbisanga biuma baba ayi mintoto, bosi zimbongo baba tambulanga, baba kabananga ziawu na bankaka, mu kutadila tsatu yi kadika mutu.”f (Mava. 2:44, 45) Bukiedika, baklistu boso bakiedika batidi kulandakana phevi ayoyo yi luzolo ayi kukivana.

17. Mambu mbi mantombulu kuvanga muingi kuba wufuana ava kubotama?

17 Kibibila kimmonisa ti ava mutu ka kivana ayi kubotama, vantombuluanga kuvanga mua mambu. Dedi, kubaka nzayilu yi Diambu di Nzambi. (Yoa. 17:3) Mvandi kafueti kuna kiminu ayi kunyongina masumu mandi mu bukiedika. (Mava. 3:19) Bosi kafueti balula nzingulu’andi ayi kutona kuvanga mambu madi kithuadi na luzolo lu Nzambi. (Loma 12:2; Efe. 4:23, 24) Na kumanisa kuvanga mambu amomo, vangi kafueti kukivana kuidi Nzambi mu nzila nsambu ayi kubotama.—Matai. 16:24; 1 Pete. 3:21.

18. Luaku mbi minlandikini mi Yesu badi?

18 Ngie widi nlandikini wu kivana ayi wubotama wu Yesu Klistu? Boti ngete, buna vutulanga matondo mu luaku alolo widi. Dedi minlandikini mi sekulu yitheti bawadila phevi yinlongo, ngie mvaku wulenda tambula lulendu lu Yave muingi kuntela kimbangi ayi kuvanga luzolo luandi!

a Tala quadro yintuba “Yelusalemi—Kibuangu ki Basi Yuda.”

b Tala quatro yintuba “Loma—Divula di Nkinza,” va tsielu 24; “Basi Yuda ku Mesopotâmia ayi ku Ngipiti”; ayi “Kimvuka ki Baklistu ku Ponto.”

c “Minlaki” beni, misa ba ko mbazu, vayi “buka mbazu,” ḿba muingi kumonisa ti, mangitukulu amomo kadika nlandikini kamona, maba lezama buka mbazu.

d Tala quadro “Mbi Binsundula Zinzenza Baba Kalanga ku Yuda?”

e Muingi kudedikisa, mu kilumbu ki 7 mu Ngonda Yinana, mu mvu 1993, mu Lukutukunu lu Mavula lu Zitsi lu Zimbangi zi Yave ku Ucrânia, kuyiza botama, 7.402 di batu.

f Vaba tombolu kuvanga mambu amomo, kibila zinzenza baba ku Yelusalemi muingi kutambula thuadusulu yi kiphevi. Basavangila ko mawu mu lukuiku.—Mava. 5:1-4.

    Zibuku mu Ibinda (2008-2025)
    Basika
    Kota
    • Ibinda
    • Kufila
    • Phila Wuntombila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Zithuadusulu bu Kusadila
    • Nsiku wu no Wuvuidi
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Kota
    Kufila