KAPU 12
“Yave Wuba Vana Mangolo ma Kukolukila mu Kibakala”
Polo ayi Balinabasi bamonisa kukindama, kibakala ayi baba kukikululanga
Mabongulu mu Mavanga 14:1-28
1, 2. Mambu mbi mamonikina Polo ayi Balinabasi bo baba ku Listra?
KU DIVULA di Listra kuba beni divunza. Dibakala dimueka wubutuka kikata, wabe zotuka mu mayangi kibila bambelusa kuidi babakala buadi kakhambu zaba. Batu babe yituka beni. Nganga nzambi yo babe tedilanga Zeusi wutuala zikolowa wadi zi biteka muingi kuvana babakala beni bo batu baba kikininanga ti baba zi nzambi. Nganga nzambi wabe kubika zingombi zimbakala muingi kuvika banga minkhailu kuidi babakala beni. Polo ayi Balinabasi batenduka ayi bakakuna bikhutu biawu. Bosi badimuna va khati tsika dingumba beni di batu ayi baba lomba muingi babika kuba buongimina, vayi kheti bobo basa nunga ko kukaka batu beni muingi babika kuba buongimina.
2 Bankaka mu zimbeni ziawu baba basi Yuda batuka ku Antiokia yi Pizidia ayi ku Ikonio. Mu kusadila luvunu, bawu bavanga muingi batu babe kalanga ku Listra baba balukila. Mu kibila akiokio, batu baba tomba kubuongimina Polo banzungidila ayi batona kunkuba mamanya nati kayenda taka. Bosi basimba Polo ayi bankokumuna nati ku mielu mi divula ayi bambika vana mu kuyindula ti wufua.
3. Biuvu mbi tunkuiza tubila mu dilongi adidi?
3 Mbi bivanga muingi mambu amomo mamonika? Mbi minsamuni bubu balenda longuka mu mambu mamonika kuidi Polo, Balinabasi ayi batu babe kalanga ku Listra? Buidi bakulutu ba kimvuka balenda landikinina kifuani ki Balinabasi ayi Polo ki kukindama mu lukuikumunu mu kisalu kiawu ki kusamuna ayi, “kukoluka mu kibakala bo Yave kaba vana mangolo?”—Mav. 14:3
“Nkangu Wunneni . . . Wukikinina mu Mfumu” (Mavanga 14:1-7)
4, 5. Kibila mbi Polo ayi Balinabasi bayendila ku Ikonio, ayi mambu mbi mamonika kuna?
4 Vasa vioka ko beni bilumbu tona Polo ayi Balinabasi, baba kukisa ku divula di Loma di Antiokia yi Pizidia, bo zimbeni ziawu batona kuba kuamisa. Bawu basa ba ko mu kiunda vayi “bakubula mbumbungu mu bitambi biawu” mu matedi batu bakhambu kikinina zitsangu zimboti. (Mav. 13:50-52; Mat. 10:14) Polo ayi Balinabasi babasika mu ndembama ayi babika muingi Nzambi kafundisa zimbeni ziawu mu kibila ki mavanga mawu. (Mav. 18:5, 6; 20:26) Bawu basa zimbisa ko mayangi mawu vayi batatamana kuvanga viage mu kuesamuna zitsangu zimboti. Badiata nduka 100 di zikilometro ku konzu sul, bawu batuka ku kibuangu kiba beni mbozi ku mongo wu Tauro ayi wu Sultão.
5 Polo ayi Balinabasi bakala theti ku Ikonio, divula dimueka dilutidi nkinza ku Loma yi Ngalatia.a Divula adiodio diba disuasana na mavula mankaka ma Loma, kibila basi ngeleku bawu babe tuadisanga kikhulu ki Ikonio. Kibila kuba batu bawombo baba basi Yuda ayi mvandi dingumba dinneni di batu bakikinina mu kikhulu ki basi Yuda. Dedi bo babe vangilanga, Polo ayi Balinabasi bakota ku nzo yi lukutukunu ayi batona kulonga. (Mav. 13:5, 14) “Bayolukila mu phila yi kukuitukila. Mawu mavanga nkangu wunneni kuba kuandi basi Yuda ayi basi Ngeleku bakikinina mu Mfumu.”—Mav. 14:1
6. Kibila mbi Polo ayi Balinabasi babela minlongisi mipisuka ayi buidi tulenda landikinina kifuani kiawu?
6 Kibila mbi Polo ayi Balinabasi banungina kukolukila mu phila yi kukuitukila? Polo wuba luzabu luwombo matedi Kibibila. Ayi mu phisulu’andi, nandi waba tanga binongo, zimbikudulu, ayi mvandi nsiku wu Mose muingi kumonisa bivisa ti Yesu nandi Mesia bakanikisa. (Mav. 13:15-31; 26:22, 23) Ayi Balinabasi waba vuanga beni nkinza batu. (Mav. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Bawu babasa fiatilanga ko mu ndueng’awu ‘vayi bayolukila mu mangolo Yave kaba vana.’ Buidi tulenda landikinina kifuani kiawu mu kisalu ki kusamuna? Zaba buboti diambu di Nzambi. Sonika matangu batu va kizunga kiaku banluta vuanga nkinza. Tomba ziphila zi kubomba batu widi mu kulonga. Ayi longa mu kusadila diambu di Nzambi, kubika kuandi ndueng’aku.
7. (a) Buidi batu bankaka bambelanga mu kibila ki zitsangu zimboti? (b) Boti dikanda diaku didi divasuka mu kibila ki zitsangu zimboti, mbi wufueti tebukanga moyo?
7 Vayi, bakana ko baboso ku Ikonio bayangalala mu mambu Polo ayi Balinabasi batuba. Luka wutuba: “basi Yuda bakhambu kikinina, bavukumuna basi nza muingi babalukila zikhomba.” Polo ayi Balinabasi bavisa ti vaba tombulu kutatamana kuba kuna, muingi kukakidila zitsangu zimboti. “Diawu bayolukila mu kibakala.” “Vayi nkangu wu batu ku divula beni wuba wukabuka. Bankaka baba ku khonzu basi Yuda ayi bankaka baba ku khonzu yi bapostolo.” (Mav. 14:2-4) Mawu mvandi mammonikanga bubu, bankaka bammonanga ti zitsangu zimboti zintuadisanga kithuadi. Vayi bankaka bammuenanga ti ziawu zimvasanga batu. (Mat. 10:34-36) Boti dikanda diaku divasuka kibila ngiewu wuntumukinanga zitsangu zimboti, tebuka moyo ti khumbu ziwombo batu ba tukuamisanga mu kibila ki mambu mawombo ma luvunu bankuwanga. Kifuani kiaku kimboti, kilenda sadisa batu abobo. Ayi bumviokila thangu mintima miawu milenda vumbama ayi kubika kubue kukuamisa.—1 Pet. 2:12; 3:1, 2.
8. Kibila mbi Polo ayi Balinabasi babotukila ku Ikonio, ayi mbi tulenda longuka mu kifuani kiawu?
8 Bo vavioka mua thangu zimbeni zi zikhomba ku Ikonio babaka makani ma kuviva mamanya kuidi Polo ayi Balinabasi. Diawu bayendila ku kizunga kinkaka. (Mav. 14:5-7) Bubu mvandi, minsamuni mi Kintinu balenda vanga mawu. Bo batu batukuamisa mu mambu bantuba, befu tunkolukanga mu kibakala. (Fili. 1:7; 1 Pet. 3:13-15) Vayi bo bankana ku tuvanga bubi, tuvanganga ko mambu malenda tula luzingu luitu ayi lu zikhomba zitu va kingela.—Zinga. 22:3.
“Vutukanu . . . Kuidi Nzambi yi Moyo” (Mavanga 14:8-19)
9, 10. Kuidi kuabe banga divula di Listra ayi mambu mbi tuzebi matedi batu babe kalanga kuna?
9 Polo ayi Balinabasi bayenda ku Listra, divula dimueka di Loma diba nduka 20 di zikilometro ku khonzu yi Ikonio. Batu ku divula di Listra baba beni kithuadi na batu ku Antiokia yi Pizidia. Vayi ku divula di Listra, kusa ba ko batu bawombo baba basi Yuda. Ḿba basi Listra bazaba kukoluka kingeleku. Vayi mbembu yi matata mawu yiba likaôniko. Polo ayi Balinabasi batona kusamuna ku kibuangu kiba beni batu. Bavangila mawu kibila ḿba kusa ba ko nzo yi lukutukunu. Dedi bo Petelo kavangila ku Yelusalemi Polo wubelusa dibakala dimueka ku Listra wuba kikata tona mu mbutukulu’andi. (Mav. 14:8-10) Mu kibila ki mangitukulu Petelo kavanga, nkangu wunneni wu batu bakikinina zitsangu zimboti. (Mav. 3:1-10) Vayi mambu mayiza monika mu mangitukulu Polo kavanga, maba beni disuasana.
10 Dedi bo tube muena va thonono kapu ayiyi, bo dibakala beni diba kikata katona kuzotuka ayi kudiata, nkangu wu batu ku Listra bakhambu ba baklistu batona kuyindula mambu makhambu fuana. Bawu batedila Balinabasi Zeusi, nzambi yilutidi yi basi ngeleku. Ayi Polo bantedila Helime, muana Zeusi ayi mvuala wu nzambi. (Mona quadro “Listra mbuongimini yi Zeusi ayi Helime.”) Balinabasi ayi Polo baba bakubama muingi kuvanga nkangu wu batu beni kuvisa ti mambu bawu bavanga basa vangila ko mawu mu kibila ki zinzambi zi luvunu vayi mu mangolo Yave Nzambi yikiedika kaba vana.—Mav. 14:11-14.
11-13. (a) Mbi Polo ayi Balinabasi bakamba kuidi batu baba kalanga kuna? (b) Mbi tulenda longuka mu mambu Polo ayi Balinabasi batuba?
11 Kheti mu mambu amomo mamonika, Polo ayi Balinabasi bavanga mangolo ma kunyikuna mintima mi batu mu mambu balonga. Mu kusadila mambu amomo, Luka wutubila phila yimboti yi kusamunina zitsangu zimboti kuidi batu bakhambu ba baklistu. Mona buidi Polo ayi Balinabasi bayolukila na batu baba kuba kuwa: “Babakala, kibila mbi muidi mu kuvangila mambu amomo? Befu mvitu tuidi batu ayi tumvanganga zinzimbala buka benu. Vayi tuidi mu kusamuna zitsangu zimona kuidi benu muingi lubika mambu amomo maphamba ayi lusadila Nzambi yi moyo, no wuvanga diyilu, ntoto, ḿbu ayi biabioso bidi muawu. Mu zimbandu zima vioka, nandi wubika batu ba zitsi zioso badiatila mu zinzila ziawu, kheti kasa bika ko kuba vana kimbangi mu matedi nandi, vayi nandi wumonisa mamboti mandi mu kuba vana zimvula ayi mvandi zithangu zimboti zi kuvela mbongo, wuba vana bidia biwombo ayi wuwesa mintima miawu mu mayangi.”—Mav. 14:15-17.
12 Mbi befu tulenda longuka mu mambu batuba? Ditheti, Polo ayi Balinabasi babasa yindulanga ko ti bawu balutidi kena batu baba kuba kuwa. Vayi bawu bakikulula ayi bakikinina ti badi batu ba masumu ayi bamvanganga zinzimbala dedi bawu. Tuzebi ti Polo ayi Balinabasi batambula phevi yinlongo ayi bakulu mu malongi ma luvunu. Mvandi batambula lusakumunu lu kuyala na Yesu ku diyilu. Vayi bawu mvawu bazaba ti basi Listra baba luaku lu kutambula lusakumunu alolo, ba kutumukina Yesu.
13 Buidi tuntadilanga batu tunlonganga? Bukiedika ti tuba tadilanga mu phila tuyitadilanga? Bo tunsadisa batu kuzaba kiedika, bukiedika ti tunlandakananga kifuani ki Polo ayi Balinabasi mu kukhambu tomba batu ba tunangika? Yaya Charles Taze Russell, wumueka mu minlonguki mipisuka ayi wutuama ntuala mu kisalu ki kusamuna kutsuka sekulu 19 ayi va thonono sekulu 20, wuvana kifuani kimboti matedi mambu amomo. Nandi wutuba: Yisintomba ko batu batuvana nkembu voti batutedila zithangununu zimmonisa nzitusu dedi Rabi voti mfumu kinganga. Yaya Russell waba kukikululanga dedi Polo ayi Balinabasi. Bobuawu mvandi, bo tunsamuna zitsangu zimboti, tuidi mu kusadisa batu kuvutuka kuidi Nzambi yi moyo kubika kuandi kutambula nzitusu.”
14-16. Malongi mbi muadi tulenda longuka mu kifuani ki Polo, Balinabasi ayi batu babe kalanga ku Listra?
14 Mona diambu dimmuadi tulenda longuka mu dilongi beni. Polo ayi Balinabasi baba vuanga nkinza batu. Batu ku Listra, baba disuasana na basi Yuda ayi batu bakhambu ba basi Yuda ku Ikonio, kibila basa ba ko luzabu matedi diambu di Nzambi ayi mambu Nzambi kavanga kuidi basi Isaeli. Vayi bawu baba mimvati mipisuka. Listra kiba kibuangu kimboti muingi kuvata, kibila kuba beni mbozi ayi batu baba luaku lu kumona bivisa bi zikhadulu zi Yave mu kumona mimbutu miwombo babe velanga. Diawu Polo ayi Balinabasi basadila diambu adiodio muingi kuba sadisa kuyindula.—Lom. 1:19, 20.
15 Befu mvitu, tulenda ba mayindu mamboti matedi batu tunlonga? Yindula mu kifuani ki mvati. Kheti nandi kalenda vata loluawu ntindu lutheti mu minsitu miandi vayi nandi wunsadilanga ziphila ziviakana muingi kukubika ntoto. Dedi, mu minsitu minkaka ḿba ntoto widi wumboti muingi kuvata. Vayi mu minsitu minkaka milenda tombulu kisalu kiwombo muingi kukubika ntoto. Bobuawu mvandi, mu kisalu ki kusamuna befu tumvatanga loluawu lutheti voti zitsangu zi Kintinu zidi mu diambu di Nzambi. Vayi dedi Polo ayi Balinabasi, tumvanganga mangolo ma kuvisa mambu mutu wunkoluka yitu kankikininanga ayi mambu kadi mu kuviokila. Bosi tukumvana kimbangi mu kutadila mambu amomo.—Luk. 8:11, 15.
16 Vadi diambu dintatu tulenda longuka mu kinongu kintubila matedi Polo, Balinabasi ayi batu babe kalanga ku Listra. Dedi, kheti tulenda vanga mangolo mawombo muingi kulonga vayi khumbu zinkaka lutheti lu diambu di Nzambi lulenda bua mu ntoto widi beni mamanya. (Mat. 13:18-21) Mambu amomo ma kumonika, tubika vonga. Dedi bo Polo katebudila moyo Baklistu ku Loma, Nzambi wela fundisa kadika mutu kubunda mvandi batu tunsamunanga, “mu kutadila mavanga mawu.”—Lom. 14:12.
“Baba Bika mu Lukiebu lu Yave” (Mavanga 14:20-28)
17. Bo babasika ku Derbe, kuidi Polo ayi Balinabasi bayenda ayi kibila mbi?
17 Bo bakokumuna Polo nati va nganda divula di Listra ayi bayindula ti nandi wufua, minlandikini banzungidila ayi nandi wutelama ayi wubaka kibuangu kimueka ku divula muingi kuviokisa builu. Mu kilumbu kilanda, Polo ayi Balinabasi bavanga viage yi 100 di zikilometro nati ku divula di Derbe. Mu kuzaba ti bankuba mamanya ayi wuyenda taka ava kuvanga viage beni, tulenda yindula khienzu nandi kaba mona mu nyitu. Diawu tulenda tuba ti viage beni yiba beni phasi. Vayi kheti bobo, Polo ayi Balinabasi bakindama ayi bo batuka ku Derbe, “bavanga minlonguki miwombo.” Bosi babasika ku divula beni ayi bavanga viage yi kinanu muingi kukuenda ku Antiokia yi Silia. Bosi bavanga viage yinkaka. Bawu basa vutuka ko mu nzila nzenga yi Antiokia yi Silia ko babela luaku lu kuvanga mambu mankaka. Vayi bavutuka mu nzila yinnata ku Listra, Ikonio ayi Antiokia yi Pizidia. Kibila mbi bavangila mawu? Muingi “babomba minlandikini ayi baba kindisa muingi batatamana mu kiminu.” (Mav. 14:20-22) Bukiedika, akiokio kidi kifuani kimboti ba tubikila. Bawu batula zitsatu zi zikhomba vantuala zitsatu ziawu. Bubu mvandi, minkengididi mi bimvuka ayi zi misioni banlandakananga kifuani kiawu.
18. Mbi bintombulu kuvanga muingi kuzaba boti khomba widi wufuana muingi kuba nkulutu wu kimvuka?
18 Kubika kuandi to kukindisa minlandikini mu mambu batuba ayi bavanga, Polo ayi Balinabasi mvandi babieka “bakulutu mu kadika kimvuka.” Kheti bawu bayenda kuna mu “thuadusulu yi phevi yinlongo” mu viage ayoyo, Polo ayi Balinabasi basambila ayi bavanga jejun ayi basambila bo babieka “bakulutu ba kimvuka.” (Mav. 13:1-4; 14:23) Bubu, mvandi tunlandakananga kifuani akiokio. Ava kusola khomba wulenda tambula kiyeku ki kuba nkulutu wu kimvuka, dingumba di bakulutu ba kimvuka bamfionguninanga ayi bamvanganga nsambu muingi kuzaba boti khomba beni widi wufuana muingi katambula kiyeku beni. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tit. 1:5-9) Thangu khomba beni keka mu kimvuka ki Yave, masi ko mawu zikhomba banluta vuanga nkinza. Vayi banluta tsikikanga mayindu mu phila khomba beni kankolukilanga, zikhadulu ziandi, phila kadi wuzabakana ayi boti wumvananga bivisa ti wumbikanga phevi yinlongo yituadisa luzingu luandi. Muingi kuzaba boti khomba widi wufuana muingi kuba nkulutu wu kimvuka, vantombulu nandi kudukisa zikhadulu zio zikhomba badi biyeku abiobio bafueti ba bantubila mu Kibibila.—Nga. 5:22, 23.
19. Mu mambu mbi bakulutu ba kimvuka bela fundusu ayi buidi balenda landikinina kifuani ki Polo ayi Balinabasi?
19 Bakulutu ba kimvuka bazebi ti bela fundusu kuidi Nzambi mu kibila ki phila bankiebilanga zikhomba mu kimvuka. (Ebe. 13:17; 1 Pet. 5:1-3) Dedi Polo ayi Balinabasi, bakulutu ba kimvuka bantuamanga ntuala mu kisalu ki kusamuna. Mu nzila mambu bantubanga, bawu bankindisanga zikhomba mu kimvuka. Ayi badi bakubama muingi kutula zitsatu zi zikhomba mu kimvuka vantuala zitsatu ziawu.—Fili. 2:3, 4.
20. Ndandu mbi tumbakanga bo tummona kisalu kikuikama zikhomba zitu bamvanganga?
20 Bo Polo ayi Balinabasi bavutuka ku Silia yi Antiokia, kibuangu kio baba luaku lu kuvangila mambu mankaka, bawu bakamba kuidi zikhomba mambu “mawombo mamboti Nzambi kavanga mu nzil’awu ayi phila nandi kazibudila basi nza muelu wu kiminu.” (Mav. 14:27) Kumona kisalu kikuikama ki zikhomba zitu ayi kumona phila Yave kansakumuninanga mangolo mawu mankuiza tukindisa tutatamana “kutubila mu kibakala matedi Yave.”
a Tala quadro “Ikonio—Divula di Filigia.”