1921 Khama Di Mimvu Kumbusa

“BUABU kisalu mbi ki nkinza tulenda vanga mu mvu awuwu?” Akiokio kiawu kiuvu kiba mu Kibanga ki Nsungi kilumbu 1 Ngonda Yitheti mvu 1921. Ayi mvutu wuba mu levista beni, wubongulu mu Yesaya 61:1, 2, waba tebula moyo kiyeku ki kulonga minlonguki mi Kibibila baba. Lutangu beni luntuba: “Mfumu wutsolizi muingi kusamuna zitsangu zimboti kuidi basonga, . . muingi kusamuna mvu wu luzolo lumboti lu Nzambi ayi mvandi kilumbu ki nganzi yi Nzambi.”

VABA TOMBULU MINSAMUNI KUBA KIBAKALA

Muingi kuvanga kiyeku baba, vaba tombulu minlonguki mi Kibibila kubika ba boma. Kibila vaba tombulu kusamuna kubika kuandi to “zitsangu zimboti” kuidi basonga vayi mvandi kusamuna “kilumbu ki nganzi yi Nzambi” kuidi bankua mambi.

Khomba J. H. Hoskin, waba kalanga ku Canadá, wusamuna mu kibakala kheti mu zikhuamukusu kaviokila. Mu mvu 1921, nandi wuyoluka na nlongi wu kinganga ki Metodista. Yaya Hoskin wunkamba: “Tufueti kolukila mu mayangi matedi Kibibila, ayi kheti vadi mambu tunkuiza bela disuasana vayi vadi mvandi mambu mawombo madi nguizani tulenda tubila.” Vayi masi ko mawu mamonika. Kibila yaya Hoskin wutuba: “Bo tutona to kukoluka, [nlongi beni] wukuba mbata va muelu ayi yimuena ti vidro yiba va muelu yibudika.”

Bosi nandi wuthendukila: “Kibila mbi wukhambu kue longila bapakanu?” Yaya Hoskin kasa tuba ko ni diambu, ayi bo kabanda mbusa nandi wuyindula: ‘Minu yimuena ti yaba koluka na wumueka mu bawu!’

Mu kilumbu kilanda, nlongi beni wutatamana kukuamikisa yaya Hoskin. Yaya Hoskin wutuba: “Nlongi beni wuzabikisa baboso mu kinganga kiandi ti minu yiluta ba mavanga mambi va divula beni ayi waba tomba muingi bambasula.” Kheti bobo, yaya Hoskin wutatamana kusamuna ayi wubaka ndandu yiwombo. Nandi wutuba: “Minu yiyangalala beni kusamuna kuna ayi batu bawombo baba kukhambanga: ‘Yizebi ti ngie wunsadilanga Nzambi mu bukiedika!’ Mvandi baba kukhabilanga biuma.”

NDONGUKULU YI NGIE VEKA AYI VA DIKANDA

Muingi kusadisa batu kukonzuka mu kiphevi, Zimbangi zi Yave babasisa levista Idade de Ouroa ayi ziphila zinkaka zi kulongukila Kibibila. Dedi, vaba kikhuku ki malongi kiba biuvu matata baba kuvulanga bana bawu. Muawu muba biuvu dedi: “Zibuku zikua zidi mu Kibibila?, Bukiedika ti baklisto boso bakiedika bafueti vingila kuviokila mu zikhuamukusu?” Biuvu abiobio bisadisa matata kulonga bana bawu ayi kukubika matoko muingi kusamuna mu kibakala.

Vaba mvandi ndongukulu yi mambu maphinda ma Nzambi, yaba sadisanga Zimbangi zi Yave kubuela luzabu luawu mu Kibibila. Muba mvandi biuvu bingolo bibongulu mu buku Ndongukulu yi Masonoko ma Kibibila, volume -1. Ayi bawombo babaka ndandu mu kusadila thuadusulu ayoyo. Vayi levista Idade de Ouro yi kilumbu 21 Ngonda Kumi Yimuadi, mvu 1921, yituba ti zithuadusulu beni zisinkuiza bue basikanga ko. Kibila mbi babakila makani amomo?

BUKU YIMONA!

Buku A Harpa de Deus

Bidimbu miaba monisa zitsielu nlonguki kafueti tanga

Bitini bi minkanda miba biuvu

Zikhomba baba tuama ntuala, bavisa ti kulonguka diambu dimueka dimueka yawu phila yilutidi yi kulongukila Kibibila. Diawu mu Ngonda Kumi Yimueka, mvu 1921 bakundudila buku A Harpa de Deus. Bo mutu kantambula buku beni, mvandi waba sonamanga mu ndongukulu baba tanguninanga A Harpa. Bosi nlonguki waba longukanga naveka muingi kuvisa makani “Nzambi kadi ma kuvana batu luzingu lu mvu ka mvu va ntoto.” Buidi ndongukulu beni yaba vangiminanga?

Bo mutu kaba vitikanga buku beni mvandi waba tambulanga kitini ki nkanda kiba zitsielu zi buku kafueti tanga mu sabala beni. Bosi waba tambulanga nkanda wunkaka muba biuvu bi tsielu kabe tanga. Ayi kutsuka baba tambulanga nkanda wunsudikisa zitsielu bafueti tanga mu sabala yinlanda.

Ndongukulu beni yaba vangiminanga mu 12 di zisabala, nlonguki waba tambulanga mu correio kitini ki nkanda baba kumfilanga kuidi kimvuka. Zikhomba zima nuna ayi babela, bawu baba luta filanga bitini bi minkanda beni kuidi minlonguki kibila babasa nunganga ko kusamuna nzo ka nzo. Dedi, khomba Anna K. Gardner, ku Estados Unidos wutuba: “Khomb’ami Thayle wuba wubela, wuyangalala beni bo bakundula buku A Harpa de Deus. Kibila nandi waba filanga kadika sabala bitini bi minkanda muba biuvu kuidi minlonguki.” Bo nlonguki kaba mananga kulonguka, baba solanga khomba mueka mu kimvuka muingi kansadisa kuvisa mambu mankaka.

Khomba Thayle widi va kikundu kiandi ki batu babela

KISALU KIABA KUIZA KUNTUALA

Kutsuka mvu beni, khomba J.F. Rutherford wufila nkanda mu bimvuka bioso waba tuba: “kimbangi tuveni matedi Kintinu mu mvu awuwu kilutidi kena mimvu mioso mima vioka.” Ayi yaya Rutherford wubue tuba: “Vayi vakhidi kisalu kiwombo muingi kuvanga. Diawu kindisanu bankaka babuela kukivana mu kisalu beni.” Bukiedika, Zimbangi zi Yave balandakana dilongi beni. Diawu mu mvu 1922 basamunina mu kibakala Kintinu ki Nzambi.

Bakundi Bamonisa Kibakala

Minlonguki mi Kibibila phila babe tedilanga Zimbangi zi Yave, bamonisa luzolo lu buklisto mu kusadisa zikhomba ziawu. Bawu baba bakundi bamonisa kibakala “mu thangu ziphasi.” Mona mbi bavanga—Zinga. 17:17.

Kiba kimuadi 31 Ngonda Yintanu mvu 1921 ku divula di Tulsa, Oklahoma ku U.S.A.kumonika diambu dipahasi ayi batu bawombo bafua mu kibila akiokio. Mawu matonina bo batula dibakala dimfioti mu buloku ayi bamvunina ti, nandi wubula nkieto mueka wu mundela. Bosi dingumba diba kuvioka 1.000 di babakala di mindela batona kunuanisa dingumba diluelu di bafioti. Mambu mayiza tembakana vansengi ayi mavitila ku divula di Greenwood kuba beni bafioti. Ayi mindela bayiba kuvioka 1.400 di ziloja zi bafioti ayi batatika zinzo ziawu. Zimfumu zi masodi batuba ti kufua to 36 di batu vayi ḿba thalu yikiedika yiba 300 di batu.

Yaya Richard J. Hill khomba yimfioti waba kalanga ku divula di Greenwood, wutuba mambu mamonika: “Va builu beni befu tuba mu lukutukunu vayi bo luawu lumana, tutona ku kuwa biyoku bi zikhumbula. Ayi biyoku bi zikhumbula beni bitatamana builu boso.” Mu Kintatu va meni kilumbu ki 1 Ngonda Yinsambanu, mambu buelama. Yaya Richard J. Hill wubue tuba: “Mua batu bayiza kutulubula mu kutu kamba ti boti luntomba kubaka lukiebu yendanu ku kibuangu Ntinu kasikika kiba nsika.” Diawu yaya Richard nkazi’andi ayi bana bandi batanu batinina ku kibuangu beni kiba ku Tulsa. Bayenda kue bata kuna 3.000 di bafioti baba mu lukiebu lu zimfumu zi masodi.

Yaya Arthur Claus wuba mundela wubaka makani ma kuetala nkundi’andi wu luzolo yaya Richard muingi kazaba buidi kadidi.

Yaya Arthur Claus wunsadila buku A Harpa de Deus, muingi kutuadisa ndongukulu kuidi 14 di bana

Bo kavitila kuna, yaya Arthur wuyenda kue bata nkundi wunkaka wu mundela wu yaya Richard wuba na buta. Dibakala beni kamuena ti yaya Arthur wuba mu dingumba diaba vanga divunza. Diawu kantendukila “Mbi ngie bekuiza vanga ku nzo dibakala adiodio?”

Yaya Arthur wutuba: “Ti dibakala beni kasa kikinina ko mvutu yimvana khanu wumbasula, diawu mu lufiatu yinkamba ti yiba nkundi wu yaya Richard ayi yimana kuenda ku nzo’andi khumbu ziwombo.” Yaya Arthur ayi dibakala beni bakieba nzo yi khomb’itu.

Bo yaya Arthur kazaba ti, kibuangu ayi mambu kafueti vanga muingi kubasisa yaya Richard ayi dikanda diandi nandi wuyenda kue koluka na mfumu masodi wuba kiyeku akiokio. Yaya Arthur wutuba: “Diba diambu diphasi kununga kukoluka na mfumu disodi. Vayi bo yinkamba mambu yabe tomba nandi wundiuvula: ‘Ngie wunkuiza kieba dikanda adiodio ayi kudukisa zitsatu ziawu zioso?’ Mu lufiatu yituba: Ngete.”

Yaya Arthur wutambula nsua mu nkanda ayi wuyenda ku kibuangu kiba yaya Richard. Bo kamonisa nkanda kuidi disodi diaba kengidila muelu nandi wiyituka mu kutuba: “Ngie bebaka nsua wu mfumu disodi! Zebi ti ngie mutu wutheti benunga kubotula batu ku kibuangu akiki?” Bosi disodi beni wuyenda kue landa Yaya Richard ayi dikanda diandi. Yaya Arthur wuba nata ku nzo’awu mu dikalu diandi.

Yaya Arthur wuvanga mamoso kanunga muingi kukieba dikanda di Yaya Richard. Kibakala ayi luzolo lu buklisto Yaya Arthur kamonisa, luvana kimbangi kuidi batu bankaka. Yaya Arthur wutuba: “Dibakala dinani disadisa kukieba nzo yi yaya Richard wuluta monisa lukinzu kuidi dikabu di Nzambi. Ayi batu bawombo bayiza vua nkinza zitsangu zi Kintinu kibila bamona luzolo dikabu di Nzambi didi ayi batadilanga ko batu mu nkanda nyitu voti mu mvila. Bawu bamona ti mu khati dikabu di Nzambi befu boso tuidi phila yimueka.”

a Mu mvu 1938 buku Idade de Ouro bayiza yitedila Consolação. Ayi mu mvu 1947 ba yitedila Despertai!