Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu
NGONDA KUMI YIMWADI 3-9
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MAVANGA 9-11
“Dibakala Dimweka Diba Mbeni, wuyiza ba Mbangi yi Yave wu Kifuza”
(Mavanga 9:1, 2) Vayi mayindu ma Sawuli maba to mu kulandakana ayi kuvonda minlonguki mi Mfumu, wuyenda kwidi Mfumu yi zinganga Nzambi ku Yelusalemi. 2 Ayi wudinda minkanda bafila mu zinzo zi zikhutukunu ku Damasi mwingi kabaka bu kangila babakala voti bakyeto, balandakana nzila yi Mfumu ayi kuba nata bakangama ku Yelusalemi.
Kimvuka “Kikota mu Thangu yi Ndembama”
ZIMBENI zi boma baba fikama ku Damasi, ayi baba tomba kuvanga mambu mambi. Bawu baba kwenda mu nganzi mwingi kukanga minlandikini mi Yesu mu zinzo ziawu, kuba fwisa zitsoni bosi kuba nata ku Yelusalemi va meso va minyadi.
2 Sawuli wuba kuba twadisa, wuba myoko miwala na menga. Kibila wukikinina bakundi bandi bavonda Stefano, nlandikini wu Yesu wukwikama. (Mavanga 7:57–8:1) Sawuli kasa kwangalala ko mu kuyamisa to Baklisto baba ku Yelusalemi, vayi nandi wuyiza ba buka kisisi ki mbazu kitatama mwingi kumanisa Baklisto mu bibwangu byoso. Makani mandi maba ma kumanisa dingumba diba dizabakana buka “Nzila.”—Mavanga 9:1, 2; tala quadro yintuba “Kiyeko ki Sawuli ku Damasi,” va tsyelo 61.
(Mavanga 9:15, 16) Vayi Mfumu wunkamba: ‘Yenda! Bila ngye minu yima sola mwingi wutsadila; wela zabikisa dizina dyami kwidi Bapakanu, mintinu ayi kwidi bana ba Isaeli. 16 Bosi ndyela kumonisa mambu mawombo mala kumonisa phasi mu dyambu di dizina dyami.’
w16.06 7 ¶4
Zola Yave Wumvananga Ntungulu
4 Yave mu thangu ka tutalanga, nandi katsikikanga ko thalu’andi mu phila tummonikina va mbata, vayi wuntalanga ma twidi mu ntima. (Tanga 1 Samueli 16:7b.) Tulenda mona kivisa mu mawu, mu thangu Yave kasola batu bayiza ba mu kimvuka kyandi. Nandi wusola batu baba monikina va meso ma bankaka buka basi ko luvalu. (Yoane 6:44) Wumweka mu bawu, wuba mfalisi mweka baba tedilanga Sawuli-wuba mvuezi, mbeni ayi mfingi.” (1 Timoteo 1:13) Yave “wumfyonguninanga mintima,” wumona ti Sawuli kalenda ba buka tuphandi tumboti va myoko myandi. (Zingana 17:3) Nzambi wuzaba ti kalenda kitula Sawuli buka kibasa kithalu—voti, “kibasa kisolwa” mwingi kunata zitsangu kwidi ‘bapakanu, mintinu ayi kwidi bana ba Isaeli.’ (Mavanga 9:15) Yave mvandi wumona ti bawombo kumbusa baba bikolo bi malavu, mivi, bankwa kitsuza, balenda baluka banga bibasa bithalu. (Loma 9:21; 1 Kolinto 6:9-11) Batu beni bo balonguka Dyambu di Nzambi, bawu babwela kindisa kiminu kiawu ayi babika Yave kaba vana ntungulu’andi.
(Mavanga 9:20-22) Ayi mu bilumbu beni, nandi wutona kulonga mu zinzo zi zikhutukunu ti Yesu nandi Mwana Nzambi. 21 Batu baba kunkuwa, basimina buwombo ayi batuba: “A benu! Nandi ko mutu beni wubedi yamisanga batu babe sambilanga dizina adyodyo ku Yelusalemi ayi wuyizidi mwingi kaba nata bakangama kwidi zifumu zi zinganga zi Nzambi?” 22 Vayi Sawuli wutatamana mu kibakala kukangisa myunu mi bayuda baba kalanda ku Damasi mu kuba sudikisa ti Yesu nandi Klisto.
Kimvuka “Kikota mu Thangu yi Ndembama”
15 Wulenda yindula phila batu bayitukila, ayi babela mu nganzi bo bamona Sawuli kulonga mu zinzo zi zikhutukunu mu matedi Yesu? Bawu bayuvula “Nandi ko mutu beni wubedi yamisanga batu babe sambilanga dizina adyodyo ku Yelusalemi?” (Mavanga 9:21) Mu thangu Sawuli kaba sudikisanga mayindu mandi ma tsi ntima mu matedi Yesu, nandi waba monisanga bivisa ti Yesu nandi mu bukyedika Klisto”. (Mavanga 9:22) Vayi kheti buawu, batu bawombo batatamana mu malongi mawu makhulu ayi batatamana kumonisa lungundayi mu ntima. Angi mawu masa vongisa ko Sawuli.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Mavanga 9:4) Bo kabwa va tsi, wuyuwa mbembo yinkamba: “A Sawuli! A Sawuli! Kibila mbi wuku ndadikina?”
Kimvuka “Kikota mu Thangu yi Ndembama”
5 Bo Yesu kaba koluka ayi Sawuli mu nzila yi Damasi, Nandi kasa kunkuvula ko: “Kibila mbi widi mu kulandankana milandikini myami?” Dedi bo tumamwena, nandi wutuba: “Kibila mbi wuku ndadikina?” (Mavanga 9:4) Bukyedika, mawu mammonisa ti Yesu wummonanga beni ntima phasi mu thangu minlandikini myandi bamvyokila mu mambu maphasi.—Matai 25:34-40, 45.
6 Bo wumvyokila mu ziphasi mu kibila ki kiminu widi mu Yesu, wulenda ba lufyatu ti Yave ayi Yesu bazebi mambu widi mu kumonikina. (Matai 10:22, 28-31) Ḿba basinkwiza manisa ko ziphasi zyaku momu thangu beni. Vayi tebuka moyo ti, Yesu wumona mambu moso Sawuli kavanga bo bavonda Stefano. Mvandi wumona Sawuli kubasisa minlonguki myandi mu zinzo ziawu ku Yekusalemi. (Mavanga 8:3) Bukyedika ti Yesu kasa vanga ko ni dyambu dimweka mu thangu beni. Vayi Yave wusadila mwan’andi Yesu Klisto mwingi kukindisa Stefano ayi minlandikini minkaka mwingi batatamana kuba bakinda mu kiminu.
(Mavanga 10:6) Dibakala beni widi ku nzo Simoni, wumvanganga bima mu minkanda mi bibulu; nzo beni va ndeku mbu yidi.’
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Mavanga 10:6
Simoni, wumvanganga bima mu minkanda mi bibulu: Mvangi minkanda mi bibulu, mutu wumvanganga mamoso mwingi kubotula nkanda wawoso, nsuni ayi nzete voti mafuta. Bosi nandi wunkubikanga nkanda buboti mwingi kuvangila byuma biwombo. Kisalu bene nlangu wuwombo kyaba tombilanga, kiawu kibila kaba kadilanga mu ndeku mbu. Vayi minsiku Nzambi kavana kwidi Mose myaba tubanga ti, wosokwa mutu wunsadilanga minkanda mi bibulu wuba mutu wusumuka. (Levikiku 5:2; 11:39) Diawu, basi Yuda bawombo babasa monisanga ko lukinzu batu baba vanganga kisalu beni ayi babasa kikininanga ko kukala yawu va kimweka. Kuntwala, Talmud wutuba ti kisalu akioki, kidi kisalu kivyokizi kukuluka na kisalu ki kukongula tufi tu bibulu mwingi kubwela mbozi yi ntoto. Vayi Petelo kasa bika ko kithatu kimvanga kabika kangala ayi Simoni. Kuvanga mawu masadisa Petelo mu mambu mayiza monika kuntwala—bo kayenda kwe tala mutu wukhambu ba mwisi Yuda ku nzo’andi. Minlonguki miwombo bantubanga ti kikuma akyoki ki kingeleko “mvangi minkanda wu bibulu” (byr·seusʹ) dilenda ba dizina ditsuka di Simoni.
Matangu ma Kibibila
(Mavanga 9:10-22) Nlonguki wumweka wuba ku Damasi, dizina dyandi Ananiasi. Mfumu wummonikina mu ndosi ayi wuntela: “Ananiasi! Nandi wumvutudila: “Minu kawu Mfumu! 11 Bosi Mfumu wunkamba: “Telama! Yenda mu nzila bantedilanga: “nzila yilulama” ayi tomba mutu mweka bantedidilanga Sawuli mwisi Talisi widi ku nzo Yuda, widi mu kusambila. 12 Nandi bemona mu ndosi mutu wumweka bantedilanga Ananiasi bekota ayi be kuntetika myoko mwingi kabwe mona.” 13 Ananiasi wumvutudila: “A Mfumu! Yiyuwizi batu bawombo bantubila matedi mutu awowo ayi mambu kavangila banlongo badi ku Yelusalemi. 14 Ayi nandi bamveni nswa kwidi zimfumu zi zinganga zi Nzambi, wu kukangisa baboso bansambilanga mu dizina dyaku.” 15 Vayi Mfumu wunkamba: ‘Yenda! Bila dibakala beni, nandi yima sola buka kibasa kithalu mwingi katsadila; ayi kazabikisa dizina dyami kwidi Bapakanu, mintinu ayi kwidi bana ba Isaeli. 16 Bosi ndyela kummonisina mambu mawombo maphasi nandi kala monikina mu kibila ki dizina dyami.” 17 Ananiasi wuyenda; wukota mu nzo beni, wutetika Sawuli myoko ayi wunkamba: “A khomb’ami Sawuli, Mfumu Yesu, wukumonikini mu nzila wube kwizila, wuthumini mwingi wubwe mona dyaka ayi wuba wuwala mu pheve yinlongo.” 18 Vana vawu, bima bidoduka mu meso mandi biba buka mako ma mfu. Nandi wutona kubwe mona, bosi wutelama, wubotama, 19 ayi bo kadya, zingolo zivutuka. Sawuli wukala ndambu yi bilumbu ayi minlonguki ku Damasi, 20 ayi mu bilumbu beni, nandi wutona kulonga mu zinzo zi zikhutukunu ti Yesu nandi Mwana Nzambi. 21 Batu baba kunkuwa, basimina buwombo ayi batuba: “A benu! Nandi ko mutu beni wubedi yamisanga batu babe sambilanga dizina adyodyo ku Yelusalemi ayi wuyizidi mwingi kaba nata bakangama kwidi zifumu zi zinganga zi Nzambi?” 22 Vayi Sawuli wutatamana mu kibakala kukangisa myunu mi bayuda baba kalanda ku Damasi mu kuba sudikisa ti Yesu nandi Klisto.
NGONDA KUMI YIMWADI 10-16
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MAVANGA 12-14
“Balinabasi ayi Polo Bavanga Minlonguki mu Bibwangu bi Kinanu”
(Mavanga 13:2, 3) Bo baba sadila Yave ayi kumina nsoki, pheve yinlongo yituba: “Luphengumunina Balinabasi ayi Sawuli mu kibila ki kisalu yiba tedila!” 3 Diawu bo bamana kumina nsoki ayi bo bamana kusambila, baba tetika myoko ayi baba bika benda.
bt 86 ¶4
“Bawu Baba Bawala mu Mayangi ayi mu Phevi Yilongo”
4 Vayi kibila mbi phevi yinlongo yikambila bakulutu ayi bapostolo bavengumuna Balinabasi ayi Polo “mu kibila ki kisalu” kaba tedila? (Mavanga 13:2) Kibibila kisi nsudikisa ko. Vayi tuzabizi ti phevi yinlongo yawu yitwadisa mwingi basola babakala beni. Ayi vasi ko kivisa kimmonisa ti mimbikudi ayi minlongisi ku Antiokia babayisa diyindu adyodyo. Vayi bawu, baba bwela myoko mu makani babaka. Yindulabu bwidi Balinabasi ayi Polo bamwena mu thangu zikhomba ziawu zi kiphevi, mu khambu kubamona nsoki, ‘bamina nsoki, basambila, baba tetika myoko ayi baba bika benda!’ (Mavanga 13:3) Befu mvitu tufweti bwelanga myoko batu bantambulanga biyeku bi kiphevi, buka babakala bansalanga banga bakulutu ba kimvuka. Diawu tubika kuba mona nsoki, vayi tufweti kuba ‘kinzika ayi kuba zola beni mu kibila ki kisalu kiawu.’—1 Tesalonika 5:13.
(Mavanga 13:12) Vayi, bo kamona mambu mamonika, mfumu yi divula beni, wukikinina, bila wuyituka mu kukuwa malongi ma Yave.
(Mavanga 13:48) Bapakanu bo bayuwa mambu amomo, bayangalala beni. Bakembisa dyambu di Yave ayi baboso baba bakubama mu kubaka luzingu lukalumani bakikinina.
(Mavanga 14:1) Ku Ikone, Polo ayi Balinabasi bakota mu nzo lukutukunu yi bayuda, balonga buboti. Diawu batu bawombo, tona kwandi basi Yuda ayi mvandi basi Ngelese bakikinina.
bt 95 ¶5
“Mu Mangolo ma Yave Bawu Bayolukila mu Kibakala”
5 Va thonono, Polo ayi Balinabasi bakala theti ku Ikone, divula dimweka dinkinza di Ngalatia ku Loma. Divula beni, diswasana diba na mavula mankaka, kibila bawu baba landakananga beni bikhulu bi basi Ngelese. Kuawu mvandi kuba basi Yuda bawombo ayi bankaka bakhambu ba basi Yuda vayi baba landakananga minsiku mi basi Yuda. Dedi bo bubela kifu kiawu, Polo ayi Balinabasi bakota mu nzo yi lukutukunu ayi batona kulonga. (Mavanga 13:5, 14) Bawu ‘balonga buboti, diawu batu bawombo, tona kwandi basi Yuda ayi basi Ngelese bakikinina.’—Mavanga 14:1.
(Mavanga 14:21, 22) Bo bamana kulonga tsangu zimboti mu divula beni ayi bo babaka minlonguki miwombo, bavutuka ku Listila, ku Ikone ayi ku Antiokia. 22 Bakindisa minlonguki mwingi batatamana mu kiminu kiawu, ayi baba kamba: ‘Tufweti kota mu Kintinu ki Nzambi mu kuvyokila mu ziphasi ziwombo.’
w14 15/9 13 ¶4-5
Tatamana kusadila Yave Kheti Widi ‘mu Kuvyokila mu Ziphasi Ziwombo.’
4 Bo Polo ayi Balinabasi bamana kulonga ku Delibe, bawu “bavutuka ku Listila, ku Ikone ayi ku Antiokia. Mu mavula beni bawu bakindisa minlonguki mwingi batatamana mu kiminu kiawu, ayi baba kamba: ‘Tufweti kota mu Kintinu ki Nzambi mu kuvyokila mu ziphasi ziwombo.’” (Mavanga 14:21, 22) Va thonono, mambu amomo malenda ku tutula boma. Kibila diyindu di kuvyokila mu “ziphasi ziwombo” disi diyindu dikhindusulu ko, vayi di boma. Buabu, mu phila mbi Polo ayi Balinabasi “bakindisila minlonguki” mu tsangu yiba tubila ziphasi ziwombo?
5 Mwingi tubaka mvutu wu kyuvu akyokyo, tufweti fyongunina bubote mambu Polo katuba. Nandi kasa tuba ko to: “Tufweti kindama mu ziphasi ziwombo,” vayi nandi wutuba: “Tufweti kota mu Kintinu ki Nzambi mu kuvyokila mu ziphasi ziwombo.” Diawu Polo kakindisila minlonguki mu kutubila ndandu bala baka ba kutatamana bakwikama. Mfutu beni wusa ba ko buka ndosi. Tuzabidi mawu, mu kibila ki mambu Yesu katuba: ‘Woso mutu wala tatamana ti kutsuka nandi wala vuka.’—Matai 10:22.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Mavanga 12:21-23) Mu kilumbu beni bawizana, Elodi wuvwata minledi myandi mi kintinu; wukala va kikundu kyandi ki ntinu, wutona kukoluka mu lunyemu. 22 Batu baba vana batona kutenduka: “Ayoyi mbembo yi nzambi, yisi ko yi mutu!” 23 Muna thangu beni, mbasi yi Yave yimvonda, kibila nandi kasa vana ko nzitusu kwidi Nzambi, ayi bamana kundya kwidi zifinyu.
w08 15/5 32 ¶7
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Mavanga
12:21-23; 14:14-18. Elodi wukikinina kutambula nkembo Nzambi kafweni mu tambula. Vayi tummona diswasana mu phila Polo ayi Balinabasi bamangina ayi batinina mu thinu kutambula nkembo bakhambu fwana mu kutambula! Buawu befu mvitu, tulendi ko kutomba nkembo mu dyosokwa dyambu tube vanga bo twidi mu kisalu ki Yave.
(Mavanga 13:9) Bosi, Sawuli bantedilanga mvandi Polo, wuwala phevi yinlongo, wunsikika thalu
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Mavanga 13:9
Sawuli bantedilanga mvandi Polo: Tona mu thangu beni, babika kuntedila Sawuli vayi Polo. Nandi wubutukila kwidi mwisi Ebeleo vayi wuba minkanda mi basi Loma. (Mavanga 22:27, 28; Filipi 3:5) Ḿba tona mu bulezi, nandi wuba mazina mwadi, dizina di Ebeleo Sawuli ayi di Loma Polo. Kuba mazina mwadi, maba mambu maba monikanga beni kwidi basi Yuda, baba kalanga mu mavula mankaka. (Mavanga 12:12; 13:1) Vaba mvandi bibutu binkaka bi Polo baba mazina ma Kingeleko ayi ma basi Loma. (Loma 16:7, 21) Polo bu kaba ‘mvwala mwingi kusadisa bapakanu,’ diawu katambudila kiyeku ki kusamuna zitsangu zimboti kwidi batu bakhambu ba basi Yuda. (Loma 11:13) Ḿba buawu nandi kasodila kusadila dizina dyandi di Loma, mu kuyindula ti batu bala luta kunkikinina voti kukikinina mambu kaba longa. (Mavanga 9:15; Ngalatia 2:7, 8) Bawombo bantubanga ti kibila nandi kasodila dizina di Loma, mwingi kuzitisa mfumu Selengio Paulu, vayi masi ko makyedika. Kibila kheti bo nandi kabika divula di Sipeli, dizina di Polo ditatamana. Bankaka bantubanga ti Polo kabika kusadila dizina di Ebeleo Sawuli, kibila thangununu yi dizina beni mu Kingeleko yiba tsundu na kikuma baba tedilanga mutu voti kibulu kintulanga biyoko mu kudyata.—Tala tsudukusu yi lutangu mu Mavanga 7:58.
Polo: Mu masonoko ma Kingeleko, dizina Pauʹlos, mu Latin Paulus, dinsudula “Kifioti; kilwelo,” ba kisadila 157 di zikhumbu bo bantubila mvwala Polo ayi khumbu yimweka bo bantubila ntinu wu Loma bantedilanga Selengio Paulu.—Mavanga 13:7.
Matangu ma Kibibila
(Mavanga 12:1-17) Mu thangu beni, ntinu Elodi wukangisa ndambu yi batu baba mu kimvuka ki Yelusalemi mwingi kuba tovula. 2 Nandi wutuma bavonda Yakobi, khomba yi Yoane. 3 Bu kamona ti basi Yuda bayangalala mu dyambu beni, wubwe kangisa Petelo. Yiba thangu yi (nkungi wu mapha bakhambu tula luvi.) 4 Bo kankangisa, wunkotisa mu buloku ayi wutula kumi masodi masambanu mwingi mansunga. Mayindu maba yandi, Pasika ya kuvyoka, ma kumfundisa va ntwala batu boso. 5 Petelo wuba mu buloku; vayi kimvuka basa vonga ko kusambila kwidi Nzambi mu kibila kyandi. 6 Vayi thangu Elodi kaba mayindu ma kumfundisa, mu bwilu bunani Petelo wuba wulala va khati masodi mwadi. Wuba wukangama mu ziphanga zi bisengu. Minsungi miba va mwelu mwingi kusunga buloku. 7 Bosi mbasi yi Yave yibasika ayi kyezila kingolo ki kyenzula buloku. Mbasi yisimba Petelo mu luvati, yinkotula ayi yinkamba: “Kotuka mu thinu!” ziphanga ziba mu koko kwandi zitabuka. 8 Bosi mbasi yinkamba: “Vwata minledi myaku ayi zisapatu.” Wuvanga mawu. Bosi mbasi yibwe nkamba: “Bwela tetika nyung’aku, bosi ndandakana.” 9 Petelo wubasika mu buloku, wunladakana. Kasa zaba ko ti mambu amomo mbasi kavanga maba makyedika, vayi kabanzila ti ndosi kaba lota. 10 Bo bavyoka vaba minsungi mitheti ayi vaba minsungi mimwadi, biza vitila va mwelo wu bisengu baba basikilanga mwingi kukwenda ku divula, mwelo beni wuzibuka waveka! Bo babasika, bayenda nate ku tsongi yi nzila. Kazimbukila mbazi yizimbala va meso mandi. 11 Petelo bo kavisa mambu maba monika, wutuba: “Bwabu yima kikinina ti Yave befila mbasi’andi, mwingi kukhula mu myoko mi Elodi ayi mu mambu basi Yuda bantomba kuphangila.” 12 Bo kabakula mawu, wuyenda ku nzo Malia, ngudi yi Yoane, baba tedilanga mvandi Malako, kuawu kukutakana batu bawombo baba sambila. 13 Petelo bo kakokuta va mwelo, kisadi kimweka ki nkyeto baba tedilanga Lode, wuyiza vana mvutu. 14 Bo kabakula mbembo yi Petelo, nyenze yisabila ngolo kasa zibula ko mwelo, vayi wuvutuka mu nswalu ayi wuba kamba: “Petelo widi va mwelo.” 15 Bawu bankamba: “Ngye, ḿba malawuka!” Vayi nandi wutatamana kutuba ti maba makyedika. Bawu batuba: “Buna mbasi’andi!” 16 Petelo wutatamana kukokuta, buna bazibula; bammona ayi bansimina. 17 Petelo wuba labikisa mu koko mwingi babika tula biyoko, wuba sudikisa bwidi Yave kambasisila mu buloku. Wuba kamba: “Lukamba mambu amama kwidi Yakobi, ayi kwidi zikhomba zinkaka.” Bo kabasika, wuyenda ku kibwangu kinkaka.
NGONDA KUMI YIMWADI 17-23
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MAVANGA 15-16
“Diyindu Dimweka to Babaka Diba Ngwizani na Dyambu di Nzambi”
(Mavanga 15:1, 2) Ndambu yi batu bayenda ku Yuda balonga zikhomba, bo batuba ti: “Benu kumanga zengisa nyitu’inu yi babakala, banga buntumina minsiku mi Mose, buna lulendi vuka ko.” 2 Polo ayi Balinabasi bafindasana ziphaka na batu beni, diawu babakila makani ti Polo, Balinabasi ayi ndambu yi batu mu bawu, batombuka ku Yelusalemi kuba bapostolo ayi bakulutu mwingi kudedikisa nsamu beni.
bt 102-103 ¶8
“Ziphaka Ziwombo Bafindana”
8 Luka wubwe tuba: ‘Polo ayi Balinabasi bafindasana ziphaka na batu beni, diawu babakila makani ti Polo, Balinabasi ayi ndambu yi batu mu bawu, batombuka ku Yelusalemi kuba bapostolo ayi bakulutu mwingi kudedikisa nsamu beni.’ (Mavanga 15:2) Kibila zikhonzo ziwadi baba beni lufyatu mu mambu baba kikininanga, ayi maba mambu zikhomba baba ku kimvuka ki Antiokia bakhambu nunga kudedikisa. Mwingi ndembama ayi kinthwadi ki kimvuka kitatamana, diawu bakulutu beni ku Antiokia babakila makani ma kunata mambu beni kwidi ‘bapostolo ayi bakulutu’ ba kimvuka ku Yelusalemi, baba mu dingumba dintwadisi. Mbi tulenda longuka mu matedi bakulutu baba mu kimvuka kiba ku Antiokia?
(Mavanga 15:13-20) Bo bamanisa kukoluka, Yakobi wuvutula: “A zikhomba zyama, bika luyuwa mambu yentuba. 14 Simoni masudikisa buboti bwidi tona vana thonono, mu khumbu yitheti Nzambi kavutudila thalu’andi kwidi bapakanu mwingi kusobula va khati’awu dikanda di batu difweni nata dizina Dyandi. 15 Ayi benu lunkikinina mambu matuba Mimbikudi, dedi busonimina: 16 ‘Mambu amomo ma kuvyoka, yala vutuka ayi yela bwe tunga nzo yi Davidi yidi yibwa. Yala bwe tunga bibwangu byoso bitolumuka, 17 mwingi batu boso basyala, batomba Yave va kimweka ayi bapakanu ba zitsi zyoso, batu bantedila mu dizina dyami, buawu bobo butubidi Yave wumvanga mambu amama, 18 mazabikini tona mu thangu yikhulu.’ 19 Diawu mu mbwenu’ami, tubika bwela ziphasi kwidi batu abobo badi mu kukivana kwidi Nzambi. 20 Vayi mboti tuba sonikina nkanda, mu kuba kamba to babika dyanga zimbizi baveni buka makaba kwidi bitumba, babika kitsuza ayi babika dyanga bibulu bifwidi mu khambu basika menga ayi babika dyanga menga.
w12 15/1 5 ¶6-7
Baklisto Bakyedika Bankinzikanga Dyambu di Nzambi
6 Lutangu lu Amosi 9:11, 12, luawu lusadisa mu kudedikisa minsamu beni. Dede buntubila Mavanga 15:16, 17, mawu mantuba: “Mambu amomo ma kuvyoka, yala vutuka ayi yela bwe tunga nzo yi Davidi yidi yibwa. Yala bwe tunga bibwangu byoso bitolumuka, mwingi batu boso basyala, batomba Yave va kimweka ayi bapakanu ba zitsi zyoso, batu bantedila mu dizina dyami, buawu bobo butubidi Yave wumvanga mambu amama.”
7 ‘Vayi vingil’abu,’ wumweka kalenda tuba, ‘buku ayiyi yinsituba ko ti diba dyambu diphamba kwidi baphakanu kuzenga nyitu mwingi basadila Yave.’ Bukyedika; vayi, Baklisto basi Yuda bavisa diyindu beni. Kwidi bawu, bapakanu bazengisa zi nyitu baba kuba tadilanga banga zikhomba, kubika kwandi buka ‘basi nza.’ (Esodu 12:48, 49) Dedi buntubila tsekudulu yi Bagster’s mu Septuaginta, Esteli 8:17 mantuba ti: “Bapakanu bawombo bazengisa zinyitu ziawu, ayi bayiza ba basi Yuda.” Tummona ti tsangu beni yi Kibibila yisa ba ko phasi mu kuvisa, ti Nzambi wubikula batu bobo basyala mu dikabu di Isaeli (Basi Yuda ayi bapakanu boso bazengisa zinyitu) va kimweka ayi ‘bapakanu ba zitsi zyoso’ (bakhambu zengu zinyitu) bala kwiza ba dikanda dimweka mu dizina di Nzambi. Kuzengisa nyitu, disa ba ko dyambu di kukwika kwidi basi nza baba tomba kuba minlandikini mi Yesu Klisto.
(Mavanga 15:28, 29) Bila dimonikini dyambu dimboti kwidi phevi yinlongo ayi befu veka mu khambu ku lukwika bizitu binkaka, kubotula to mambu amama mankinza: 29 lubika dyanga zimbizi baveni buka makaba kwidi bitumba, lubika dyanga menga, lubika dyanga bibulu bifwidi mu khambu basisa menga ayi lubika mambu ma butsuza. Benu kusadila mambu amomo, mamoso mala kwenda bumboti mu benu. Tambulanu zimboti zitu.’
(Mavanga 16:4, 5) Mu mavula moso bavyokila, bazabikisa makani bapostolo ayi bakulutu ku Yelusalemi babaka, mwingi batumamana mawu. 5 Bosi, bimvuka bitatamana bikinda mu kiminu ayi thalu yi batu yibwelama lumbu ka lumbu.
bt 123 ¶18
“Kukindisa Bimvuka”
18 Polo ayi Timoteo, mimvu miwombo basadila va kimweka. Mu thwadusulu yi dingumba dintwadisi, bawu baba kengidilanga bimvuka biba mu mavula ayi zitsi zinkaka. Kibibila kintuba: ‘Mu mavula moso bavyokila, bazabikisa makani bapostolo ayi bakulutu ku Yelusalemi babaka, mwingi batumamana mawu.’ (Mavanga 16:4) Mawu mammonisa ti, bimvuka babe landakananga zinthwadusulu zi bapostolo ayi bakulutu baba ku Yelusalemi. Mu kutumamana zithwadusulu beni, ‘bimvuka bitatamana bikinda mu kiminu ayi thalu yi batu yibwelama lumbu ka lumbu.’—Mavanga 16:5.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Mavanga 16:6-9) Bosi basabuka Filingia ayi tsi yi Ngalatia, bila pheve yinlongo wuba kandimina babika longa mambu ma Nzambi ku Azia. 7 Bo batula mu ndilu yi tsi Misia, bazola kwenda ku Bitinia, vayi pheve yi Yesu yisa kuba vana ko nswa. 8 Vayi bu bavyokila ku Misia, bayenda ku Tolowasi. 9 Va bwilu, Polo wulota ndosi—wumona mwisi Makedonia wuba wutelama ayi wuba kunleba: “A tata, lemvuka! Yiza ku Makedonia ayi wutusadisa.”
w12 15/1 10 ¶8
Longuka Kifwani ki Bapostolo ba Yesu mu Kuba Wukotuka
8 Mbi tulenda longuka mu kinongo akyokyo? Tummona ti mu thangu kakubama mwingi kukwenda ku Azia, buawu pheve yi Nzambi yintwadisila. Bosi, bo nandi kaba fikama Bitinia, buawu Yesu kantwadisa. Ayi kutsuka, bo Polo kavitila ku Tolowasi bosi, Yesu kankamba kenda ku Makedonia. Bo kadi ntu wu kimvuka, Yesu kalenda kutudyatisa mu phila beni mvandi. (Kolosai 1:18) Buka ngye wulenda yindula kusala banga ntwami ntwala, voti kukwenda ku kibwangu kidi beni tsatu yi minsamuni. Yesu wala kudyatisa to mu nzila yi pheve yinlongo yi Nzambi, ngye kuvanga theti mangolo mwingi kudukisa makani maku. Mwingi kufwanikisa: Mutu wunnatanga dikalu wala nunga to kubalula dikalu ku khonzo yi lukyeto voti yi lubakala, dikalu dya kuba ditatama ayi kudyata. Buawu mvandi bwididi, Yesu kalenda kutusudikisa nzila boti makani twidi mwingi kubwela kisalu kitu ki kusamuna, vayi befu tufweti vanga theti mangolo mwingi kudedikisa makani beni.
(Mavanga 16:37) Vayi Polo wuvutula: “Ndamba, befu twidi basi Loma, vayi bawu ba tubudidi bikoti va meso ma batu boso, mu khambu theti ku tufundisa ayi ba tukotisidi mu buloku. Vayi bwabu batidi tubasika mu kisweki? Ndamba! Biza tubasisa baveka.”
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Mavanga 16:37
twidi basi Loma: Mawu mansundula lwaku lu kuba mwisi Loma. Polo ayi Sila ḿba baba basi Loma mu kubutukila. Mu minsiku mi basi Loma muba musonama ti mavula mankaka basa ba ko nswa wu kufundisa ayi kubula va meso ma batu boso mwisi Loma. Kuba mwisi Loma, kwaba vananga mutu lwaku lu mambu mawombo mu dyosokwa divula di Loma mutu beni kanzingila. Basi Loma baba zithumu zivyakana baba kuba fundisilanga ayi diswasana ziba na minsiku baba fundisilanga bankaka. Boti mwisi Loma bafundidi dyambu, nandi kalenda kwandi kikinina bamfundisa mu zinzo zi lufundusu zikhambu ba zi kufundisila basi Loma, vayi nandi wuba mvandi lwaku lu kubwe samba ku nzo yi lufundusu ayi mimfundisi mi basi Loma. Boti dyambu dingolo babe kumfundila, nandi wuba lwaku lu kudinda mwingi kasamba kwidi naveka ntinu. Mvwala Polo wulonga beni mu mavula ma Loma. Ayi nandi wusadila mboti lwaku kaba lu kuba mwisi Loma mu zikhumbu zitatu. Khumbu yitheti ku Filipi, mu thangu kakamba mimfundusi miba ku Filipi ti bawu basa kinzika ko lwaku lwandi mu kuba mwisi Loma bo bawu bambula.—Zikhumbu zinkaka ziwadi, tala mu tsudukusu yi matangu mu Mavanga 22:25; 25:11.
Matangu ma Kibibila
(Mavanga 16:25-40) Nduka nduka va khati bwilu, Polo ayi Sila baba sambila ayi baba zitisa Nzambi mu minkunga, ayi bankaka baba yawu mu buloku bayuwa. 26 Bazimbukila ntoto wutona kunyikuka mu ngolo ayi bibaka bi buloku binyukuka. Myelo myoso mi buloku mimana zibuka; ziphanga zyoso bakanga batu baba mu buloku zitabuka. 27 Nsungi wu buloku wukotuka ayi bo kamona ti myelo myoso miba mizibuka; wubonga mbeli yiba yandi ayi waba tomba kukivonda kibila kabanzila ti baboso baba mu buloku bamana kutina. 28 Vayi Polo wuyamikina mu mbembo yinangama: “Bika kukivonda, bila befu boso twidi vava!” 29 Nsungi wu buloku wudinda mwinda, wukota mu khati buloku, wufukama va ntwala Polo ayi Sila mu kutitubuka. 30 Wuba basisa ku nganda ayi wuba yuvula: “A zimfumu, mbi yifweti vanga mwingi yivuka?” 31 Bamvutudila: “Ba kiminu mu Yesu, buna ma wuvuka ngyewu ayi badi va nzo’aku.” 32 Bawu banlonga mambu ma Yave ayi batu boso baba mu nzo’andi. 33 Muna bwilu, muna thangu beni, nsungi wu buloku wusukula zimbezi ziawu. Nandi wubotama va kimweka ayi dikanda dyandi dyoso. 34 Bosi, nandi wunata Polo ayi Sila ku nzo’andi, wuba vana bidya. Baboso va nzo’andi bayangalala beni mu kukivana kwidi Nzambi. 35 Va meni, zimfumu batuma batu mwingi bakamba nsungi wu buloku: “Yekula batu beni!” 36 Bosi nsungi wu buloku wukamba Polo ti: “Zimfumu zibe tuma batu mwingi yi lubikidila. Basikanu ayi yendanu mu ndembama!” 37 Vayi Polo wuvutula: “Ndamba, befu twidi basi Loma, vayi bawu ba tubudidi bikoti va meso ma batu boso, mu khambu theti ku tufundisa ayi ba tukotisidi mu buloku. Vayi bwabu batidi tubasika mu kisweki? Ndamba! Biza tubasisa baveka.” 38 Batu beni bavutuka mwingi kuzabikisa mawu kwidi zimfumu. Bosi zimfumu zimona boma bo bayuwa ti Polo ayi Sila badi basi Loma. 39 Bayenda kuna buloku, balinda Polo ayi Sila nlemvu, ayi bo baba basisa, baba kamba babasika ku divula beni. 40 Polo ayi Sila bo babasika mu buloku, bayenda ku nzo yi Lidi. Kuawu kuna badenga zikhomba ayi baba kindisa. Bosi bayenda kuawu.
NGONDA KUMI YIMWADI 24-30
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MAVANGA 17-18
“Landakana Kifwani ki Mvwala Polo mu Kusamuna Ayi Kulonga”
(Mavanga 17:2, 3) Polo wukota mu nzo yi lukutukunu dedi bo bubela kifu kyandi. Ayi mu sabala zitatu kayolukila yawu matedi Masonoko, 3 mu kuba sudikisa ayi kuba monisa buboti ti Klisto kafweti mona ziphasi ayi kafweti vulubuka mu bafwa. Nandi wuba kamba ti: ‘Yesu beni, nandi Klisto, ayi nandi minu yidi ku lulonga.’
nwtsty tsudukusu yi matangu mu Mavanga 17:2, 3
kayolukila: Polo kasa koluka ko to yawu matedi zitsangu zimboti. Vayi nandi wusudikisa ayi wuvana bivisa mu Masonoko, buka, mu Masonoko ma Kiebeleo. Nandi kabasa tanganga ko to masonoko; nandi waba kolukanga na bawu matedi mambu kaba tanganga, ayi wudedikisa mayindu mandi na batu kaba longanga. Kikuma ki Kingeleko di·a·leʹgo·mai basadila, kinsundula “kuyindula va kimweka, kukoluka, kusolula na mutu wunkaka.” Kinsundula mvandi kukoluka na batu. Kikuma beni ki Kingeleko ba kisadila mvandi mu Mavanga 17:17; 18:4, 19; 19:8, 9; 20:7, 9.
kuba monisa buboti: Kikuma ki Kingeleko kinsundula “kudedikisa na (dyambu dinkaka).” Mawu mansundula ti Polo wudedikisa zimbikudulu ziba tubila Mesiya zidi mu masonoko ma Kiebeleo na mambu mamonika mu luzingu lu Yesu, mwingi kumonisa phila zimbikudulu beni zisundukila mu Yesu.
(Mavanga 17:17) Wuba kolukanga ayi basi Yuda ayi batu bankaka baba sambilanga Nzambi mu nzo yi lukutukunu. Kadika kilumbu va dizangu, Polo waba kolukanga ayi batu kaba dengananga kuna.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Mavanga 17:17
va dizandu: Dizandu di Atene diba ku khonzu yi lubakala lu divula bantedilanga Acrópole, diba beni dinneni, diba 50.000 di zimetele mu kutola. Diawu disa ba ko to dizandu di kusumbila ayi kusumbisila byuma. Vayi kiba mvandi kibwangu kimfunu ki lungoso lu tsi, mambu ma politica ayi kutubila matedi bikhulu bi tsi. Basi Atene baba zolanga beni kukutakana va kibwangu ki baboso mwingi kuvanasana byuvu mu mambu matedi kikola.
(Mavanga 17:22, 23) Polo wutelama va khati Aleyopaze, wutuba: “A basi Atene, yimmona ti benu lwidi beni boma bu zinzambi kuvyoka batu bankaka. 23 Bila bo yibe kangala ayi yibe tala bitumba munsambilanga, yimweni mvandi vama mumvaninanga mikhayilu vasonama: ‘Kwidi Nzambi Tukhambulu Zaba.’ Diawu Nzambi beni lunsambilanga mu khambu zaba, nandi minu yi kuluzabikisa.
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Mavanga 17:22, 23
Nzambi Tukhambulu Zaba: kikuma ki Kingeleko A·gnoʹstoi the·oiʹ kiawu kiba kisonama va kibwangu basi Atene baba vaninanga minkhayilu. Bawu boma beni baba, diawu batungila bitumba biwombo buka zinzambi bafweti bwongimina. Bawu bavanga kitumba ki nzambi yi kuzabakana, yi mamboti, yi mangolo, yi kukoluka mboti, ayi nzambi yi kyadi. Mu kuba beni boma ti balenda nyongisa ‘Nzambi yinkaka bakhambu zaba,’ diawu bavangila vama bafweti bwongimina Nzambi beni. Mu kibila ki altar voti kibwangu beni, bawu baba kikininanga ti kwidi Nzambi yimweka bakhambulu zaba. Polo mu dyela, wusadila kibwangu beni mwingi kusadisa basi Atene bazaba Nzambi Yikyedika; bawu baba manga zabanga buboti ti mu thangu beni.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Mavanga 18:18) Vayi Polo wubwe kala kuna mwa bilumbu, bosi wubika zikhomba, wukota mu dikumbi diba kwenda ku Sili, va kimweka na Akila ayi Plisika. Vayi ava kabika disimu di divula di Kenkelea, nandi wubotula minlengi myoso ku ntu, kibila tsila kavanga.
w08 15/5 32 ¶5
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Mavanga
18:18—Makani voti tsila mbi Polo kavanga? Batu bawombo badi luzabu bantubanga ti tsila yi kinazili Polo kavanga. (Zintalu 6:1-21) Vayi Kibibila kisinsudikisa ko ntindu tsila nandi kavanga. Mvandi Kibibila kisinsudikisa ko thangu katonina tsila beni, kinsimmonisa ko ti kutona kaba tona yawu voti kumanisa kaba manisa. Bosokwa bubela, tuzebi ti kasa vuka masumu ko mu kuvanga tsila beni.
(Mavanga 18:21) wuba kanina ayi wuba kamba: “Yave na kutya, buna yela kwiza kubwe lutala.” Bosi wuyenda mu bwatu ti ku Efeso
nwtsty tsudukusu yi lutangu mu Mavanga 18:21
Yave na kutya: Biawu bidi bikuma bimmonisa nkinza widi mu kuvangila mamoso ayi kubakila makani moso mu luzolo lu Nzambi. Mvwala Polo wuzaba mawu bumboti. (1 Kolinto 4:19; 16:7; Ebeleo 6:3) Mvwala Yakobi mvandi wukindisa mintangi myandi batubanga: “Yave na kutya, twela zinga ayi twela vanga adidi voti dina.” (Yakobi 4:15) Bikuma beni, bibika to kuba mambu mambasikila va munu; vayi woso mutu wuntuba mu ntim’andi woso “Yave na kutya,” kafweti vanga mangolo mwingi kuvanga mambu mu phila Yave kantombila. Bikuma beni, bisintombila ko theti tutubila biawu mu mbembo yinangama, vayi kheti mu tsi ntima tulenda tubila byawu.—Tala tsudukusu yi matangu mu Mavanga 21:14; 1 Kolinto 4:19; Yakobi 4:15 ayi App. C.
Matangu ma Kibibila
(Mavanga 17:1-15) Bo bavyoka Amfipolisi ayi Apoloni, Polo ayi Sila batuka ku Tesalonika; ku nzo yi lukutukunu yi basi Yuda. 2 Polo wukota mu nzo yi lukutukunu dedi bo bubela kifu kyandi. Ayi mu sabala zitatu kayolukila yawu matedi Masonoko, 3 mu kuba sudikisa ayi kuba monisa buboti ti Klisto kafweti mona ziphasi ayi kafweti vulubuka mu bafwa. Nandi wuba kamba ti: ‘Yesu beni, nandi Klisto, ayi nandi minu yidi ku lulonga.’ 4 Diawu, bawombo mu bawu bakikinina ayi babundana kwidi Polo ayi Sila. Mu batu beni, muba basi Ngelese bawombo baba bwongiminanga Nzambi ayi bakyeto bankaka ba luzitu. 5 Vayi basi Yuda bankaka bavanga kiphala; batumisa dingumba di batu baba kangalanga phamba-phamba va dizandu, mwingi batona kutula divunza. Bakota ku nzo yi Yasoni mwingi kutomba Polo ayi Sila mu dyambu baba nata ku nganda kuba nkangu woso wu batu. 6 Bo bakhambu kuba mona, banata Yasoni ayi zikhomba zinkaka zi kimvuka baba yandi kwidi zimfumu zi divula ayi baba tenduka: “Batu ababa, bantulanga divunza mu tsi, beka yitu akuku. 7 Yasoni nandi wuba yambizi ku nzo’andi. Bawu basintomba ko kutumukina minsiku mi Sezali, ayi badi mu kutuba ti ntinu wunkaka widi yawu, dizina dyandi Yesu.” 8 Bo nkangu wu batu ayi zimfumu bayuwa mawu, badasuka beni. 9 Diawu bafutisila Yasoni ayi baklisto bankaka thalu yi zimbongo, bosi baba yekula. 10 Muna bwilu beni, zikhomba bafila Polo ayi Sila ku Belea. Bo batuka kuna, bakota mu nzo yi lukutukunu yi basi Yuda. 11 Vayi basi Belea, baluta monisa nkinza mu mambu baba longuka kuvyoka basi Tesalonika, kibila kadika kilumbu bawu baba fyonguninanga masonoko mwingi bazaba ti mambu baba kubalonga maba makyedika. 12 Diawu bawombo mu bawu bayuwa ayi bakikinina mambu ma Nzambi, mvandi vaba bakyeto bawombo ba luvalu basi Ngelese ayi ndambu yi babakala. 13 Vayi bo basi Yuda baba ku Tesalonika bayuwa ti Polo widi mu kulonga mambu ma Nzambi ku Belea, bayenda kuna, batona kusindikisa batu mwingi batula divunza. 14 Diawu zikhomba zitinisa Polo ku ndambu yi mbu. Vayi Sila ayi Timoteo basyala ku Belea. 15 Zikhomba beni batinisa Polo, bannata ti ku Atene bosi bavutuka ku Belea. Bawu banatina Sila ayi Timoteo thumu ti Polo wuba kamba bafika nlandakana.
31 NGONDA KUMI YIMWADI–6 NGONDA YITHETI
KYUKA KIDI MU DYAMBU DI NZAMBI | MAVANGA 19-20
“Lukikeba Bumboti ayi Lukeba Bumboti Nkangu Woso wu Mamemi”
(Mavanga 20:28) Lukikeba bumboti ayi lukeba bumboti nkangu wu mamemi moso, pheve yinlongo ka lubyekila banga minsungi, lukebanga mboti kimvuka ki Nzambi, kyo nandi kasumbila mu menga ma Mwan’andi.
w11 15/6 20-21 ¶5
“Sunganganu Mamemi ma Nzambi Madi mu Minswa Minu”
5 Mvwala wusonika ti bakulutu bafweti ‘keba voti sunga mamemi ma Nzambi madi mu minswa miawu.’ Diba dyambu dinkinza beni kwidi bawu kutebukanga moyo ti mamemi beni, madi ma Yave ayi Yesu Klisto. Bakulutu bala funduswa mu phila bankebilanga mamemi ma Nzambi. Yindulabu boti nkundi wu luzolo be kudinda wuntadilanga bana mu mwa bilumbu. Bukyedika ti boti wumweka mu bana beni widi mu kubela, ngye wisinkwiza mbukisa ko, voti na kuba mu nzala wisinkwiza mvana ko bidya? Bobuawu mvandi, bakulutu ba kimvuka badi kiyeku ki “kusunga mamemi ma Nzambi, nandi kasumbila mu menga ma Mwan’andi.” (Mavanga 20:28) Bawu bazebi ti kadika dimemi voti khomba mu kimvuka, kusumba bansumba mu menga ma thalu ma Yesu Klisto. Mu kuzaba ti bala funduswa, diawu bakulutu bafweti kebila buboti ayi kusunga mamemi.
(Mavanga 20:31) “Diawu, luzibula meso! Lutebukanga moyo ti, mu mimvu mitatu, bwilu ayi mwinyi yisa vonga ko kulonga kadika mutu mu beno ayi maswela mami mu meso.
w13 15/1 31 ¶15
Bakulutu ba Kimvuka —‘Minsadisi mi Mayangi Mitu’
15 Kuba nsungi wu mamemi kisalu kingolo. Kibila zithangu zinkaka, bakulutu ba kimvuka bamvyokisanga bwilu mu khambu kulala, mu kibila ki luzolo badi mu zikhomba, bawu bamvanganga minsambu ayi bamvananga lusadusu lu kiphevi kwidi mamemi ma Nzambi. (2 Kolinto 11:27, 28) Kheti bobo, bakulutu ba kimvuka mu kulandakana kifwani ki Polo bawu bamvanganga mu mayangi biyeku biawu. Polo wusonikina basi Kolinto: ‘Mu luzolo yidi mu beno, minu yela yekula bima byami byoso ayi yela kukiyekula minu veka mu kibila kinu.’ (2 Kolinto 12:15) Bukyedika, bo kazola zikhomba, Polo wuyivana mu ntima woso mwingi kuba kindisa. (Tanga 2 Kolinto 2:4; Filipi 2:17; 1 Tesalonika 2:8) Disi ko dyambu di kukwituka ti kiawu kibila zikhomba baba zodilanga beni Polo!—Mavanga 20:31-38.
(Mavanga 20:35) Minu yimumonisinanga mu mambu moso ti mufweti sala ngolo; mwingi kusadisa batu badi mu tsatu ayi mutebukanga moyo mambu Mfumu Yesu katuba: ‘Mayangi ma kuvana, malutidi mayangi madi mu kutambula.’”
bt 172 ¶20
“Myoko Myami Midi Misama mu Menga ma Batu Boso”
20 Nzingulu yi Polo yiba diswasana na banka kuntwala baba tomba kuyekula zitsatu ziawu kwidi mamemi ma kimvuka. Nandi wuvanga kisalu kyandi mu kukhambu bwela bizitu kwidi zikhomba mu kimvuka, vayi wuba salanga bisalu byandi. Mangolo kaba vanganga mwingi kusadisa zikhomba, masa ba ko mwingi kubaka busina. Polo wukindisa bakulutu ba kimvuka ku Efeso mwingi baba kifu ki kukivananga. “Lufweti kindisa bo badi bavonga,” bosi wuba kamba, “lufweti tebukanga moyo mambu Mfumu Yesu katuba: ‘Mayangi ma kuvana, malutidi mayangi madi mu kutambula.’”—Mavanga 20:35.
Bakula Kyuka Kiswama mu Dyambu di Nzambi
(Mavanga 19:9) Vayi bo bankaka bamanga kikinina ayi baba tinguna mu kutuba mambu mambi mu kibila ki nzila yi Mfumu va ntwala wu batu boso, diawu Polo kaba bikila, wuvambana yawu ayi wunata minlonguki mu nzo nkanda yi Tilanu, kuawu kaba kuba longilanga kadika kilumbu.
bt 161 ¶11
“Batatamana Kukonzuka” Kheti mu Zithotolo Bavyokila
11 Polo waba samunanga va nganda yi kikola kadika lumbu mu mimvu myodi. Waba tonanga mu kilokolo ki 11:00 va meni, nate kilokolo ki 4:00 ki masika. (Mavanga 19:9, matangu madi va wanda.) Ayiyi yiba thangu yimbote, vayi kwaba banga beni mbazu mu kibila ki mwinya, ayi batu bawombo baba bikanga bisalu mwingi kwe dya ayi kuvunda. Yindulabu boti Polo wulandakana thwadusulu ayoyo mu mimvu myodi miduka, buna wuvanga 3.000 di bilokolo mu kulonga dyambu di Nzambi. Akiki kidi kibila kinkaka kivanga dyambu di Yave ditatamana kukonzuka. Polo wuba kifuza ayi waba kolamanga mu mbalukulu yi mambu ayi thangu. Polo wudedikisa thangu’andi mwingi kisalu kyandi ki kusamuna kisadisa batu ba dibweti beni baba mu tsatu yi mambu ma Nzambi. Ndandu mbi kabaka? “Baboso baba kalanga ku Azia, basi Yuda ayi basi Ngelese, bayuwa mambu ma Mfumu.” (Mavanga 19:10) Bukyedika nandi wuvana kimbangi kwidi baboso!
(Mavanga 19:19) Bawombo mu batu beni basadila ziphevi zimbi voti kindoki, banata zibuku ziawu, bavika ziawu va meso ma batu boso. Thangu batanga thalu basumbila zibuku beni, yiba nduka-nduka 50.000 di bisengu bi palata.
bt 162-163 ¶15
“Batatamana Kukonzuka” Kheti mu Zithotolo Bavyokila
15 Phila bafwisila bana ba Sikeva tsoni, kuvanga bawombo kuba boma mu Nzambi, ayi masadisa batu bawombo kusadila Nzambi ayi kubika mambu mawu matedi kindoki. Mu kikhulu ki basi Efeso, baba landakananga beni mambu maba kithwadi na ziphevi zimbi. Kindoki ayi bitumba biba beni biwombo ku Efeso. Bawombo mu basi Efeso babaka mayindu ma kukhupika zibuku ziawu zyoso ayi kuvika ziawu va ntwala baboso, kheti zimbongo ziwombo basumbila ziawu. Luka wutuba: “Dyambu di Yave ditembakana ayi ditatamana kukonzuka mu zingolo zyandi.” (Mavanga 19:17-20) Yawu yiba phila yaba monisa ti kyedika kinunga luvunu ayi zipheve zimbi. Batu beni, ba tubikila ntungulu wumboti mwingi tulandakana. Befu mvitu twidi mu kunzigila mu nza yiwedi mavanga ma ziphevi zimbi. Boti twidi na kyuma kidi ngwizani na ziphevi zimbi, tufweti vanga mambu basi Efeso bavanga—kuvika kiawu. Tufweti ba kinanu mu mavanga amomo mambi, boso kwa bubela.
Matangu ma Kibibila
(Mavanga 19:1-20) Apolo bu kaba ku Kolinto, Polo wusabuka zunga ki myongo ayi wuvitila ku Efeso; ayi kuawu kadenginina minlonguki minkaka. 2 Wuba yuvula: “Beno mutambula phevi yinlongo mu thangu lukikinina mambu ma Nzambi?” Bawu bamvutudila: “Ndamba! Tuyuwanga ko matedi phevi yinlongo.” 3 Polo wuba yuvula diaka: “Bwidi beno lubotimina?” Bamvutudila: “Befu tubotama kwidi mbotiki Yoane!” 4 Bosi Polo wuba kamba: “Mbotumunu yi Yoane kiba kidimbu ki mbalukulu yi mavanga, dedi bo kaba kambanga batu ti bafweti kikinina mutu wowo wunkwiza ku mbus’andi; Yesu nandi mutu beni.” 5 Buna bayuwa mambu amomo, babotama mu dizina di Mfumu Yesu. 6 Bosi, Polo wuba tetika myoko, babaka phevi yinlongo ayi batona koluka mu zimbembo zinkaka ayi kubikula. 7 Baba nduka-nduka 12 (kumi batu bwadi). 8 Mu zingonda zitatu, nandi kaba kwendilanga mu nzo lukutukunu ayi wuyolukila mu kibakala mu kulonga mu phila yiba vanganga batu bayindula matedi Kintinu ki Nzambi. 9 Vayi bo bankaka bamanga kikinina ayi baba tuba mambu mambi va ntwala wu batu boso mu kibila ki nzila yi Mfumu, diawu Polo kaba bikila, wuvambana yawu ayi wunata minlonguki mu nzo nkanda yi Tilanu, kuawu kaba kuba longilanga kadika kilumbu. 10 Mimvu myodi kavangila mawu nate batu boso baba kalanga ku Azia, buka basi Yuda ayi basi Ngelese bayuwa mambu ma Mfumu. 11 Bosi Nzambi wuvanga mangitukulu mawombo mu nzila yi mvwala Polo; 12 kibila batu bankaka basadila bikhutu ayi minledi miawu mibelakana mu nyitu yi Polo mwingi kubukila batu baba bela ayi kukuka zipheve zimbi; babela baba belukanga ayi ziphevi zimbi zyaba basikanga. 13 Vayi basi Yuda bawombo baba kwendanga mu bibwangu binkaka, batona sadila dizina di Mfumu Yesu mwingi kukukisa ziphevi zimbi mu batu. Bawu baba kambanga ziphevi zimbi ti mu “dizina di Yesu, mutu Polo keta longila, yikulukamba basikanu!” 14 Sambwadi di bana ba Sikeva mfumu yi zinganga Nzambi ku Yuda, bawu bavanga mambu amomo. 15 Vayi phevi yimbi yiba vutudila: “Minu yizebi Yesu ayi yizebi Polo vayi beno lwidi banani?” 16 Vana vawu, mutu wuba phevi yimbi wuba bwila mu nyitu, wuba bula mu nganzi, wumweka wumweka ayi wuba nunga. Bawu bamana kulwala ayi bosi batina pheni nkwa mu nzo beni. 17 Nsamu beni wutembakana kwidi batu boso baba kalanga ku Efeso; ku Ngelese ayi ku Yuda. Baboso bamona boma, ayi dizina di Yesu ditatamana kukembusu. 18 Bawombo mu batu baba kiminu mu mambu beni mamonika, bayiza ayi batuba mambu moso mambi baba vanganga. 19 Bawombo mu batu beni basadila ziphevi zimbi voti kindoki, banata zibuku ziawu, bavika ziawu va meso ma batu boso. Thangu batanga thalu basumbila zibuku beni, yiba nduka-nduka 50.000 di bisengu bi palata. 20 Diawu, dyambu di Yave ditembakana ayi ditatamana kukonzuka mu zingolo zyandi.