Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
2-8 NGONDA YINTATU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NGENESI 22-23
“Diambu Mbi Diphasi Nzambi Kadinda Abalahami Kavanga?”
(Ngenesi 22:1, 2) Bo mambu moso amomo mavioka, Nzambi yikiedika wuthota Abalahami bo kankamba: ‘Abalahami!’ Abalahami wutambudila: ‘Minu kawu!’ 2 Bosi Nzambi wunkamba: ‘Lemvuka, bonga Isaki, muan’aku wumueka to wunzolanga ayi yenda yandi ku tsi Molia ku mongo yala kumonisa muingi kumvika buka nkhayilu.’
w12 1/1 23 ¶4-6
Nzambi wukamba Abalahami Muingi Kavana Muan’andi Isaki Buka Nkhayilu.
Tala mambu Yave kakamba Abalahami: ‘Lemvuka, bonga Isaki, muan’aku wumueka to wunzolanga ayi yenda yandi ku tsi Molia ku mongo yala kumonisa muingi kumvika buka nkhayilu.’ (Ngenesi 22:2) Tummona ti Yave wutadila Isaki buka muana Abalahami kaba ‘zolanga.’ Yave wuzaba ti Isaki wuba beni luvalu kuidi Abalahami. Buawu mvandi Nzambi kantadilanga muan’andi Yesu. Nandi wukunzolanga beni, diawu kantedila khumbu wadi ‘muan’ami wu luzolo’.—Malako 1:11; 9:7.
Tummona mvandi ti mu thangu Yave kadinda Abalahami diambu adiodi, nandi wusadila kikuma ‘lemvuka.’ Mutu wumueka wumfionguninanga mambu ma Kibibila wutuba ti bo Nzambi kasadila kikuma akioki mawu mammonisa ti ‘NANDI wuzaba thalu yi diambu kabe kundinda.’ Ayi mawu mavanga Abalahami kuba beni mu kiunda. Kiawu mvandi kiunda Yave kaviokila bo kamona muan’andi wu luzolo kutovuka ayi kufua. Yawu khumbu Yave kaluta mona kiunda.
Kheti tulenda ba mu kiunda mu kibila ki diambu Yave kadinda Abalahami kavanga, buboti beni kuyindulanga ti nandi kasa kumbika ko kuvana nkhayilu beni. Nandi wukula Abalahami mu kiunda akioki woso tata kalenda viokila. Mu kukhambu bika Isaki kufua. Yave kasa kula ko “muan’andi wumueka to, vayi wunyekula mu kibila ki befu boso.’ (Loma 8:32) Kibila mbi Yave kavitikila kuviokila mu kiunda akioki kingolo? Nandi wuvanga mawu “muingi tuzinga.” (1 Yoane 4:9) Mawu ma tutebula moyo luzolo Nzambi kadi mu befu! Alolo luawu luzolo befu boso tufueti tomba kumonisa.
(Ngenesi 22:9-12) Bo batuka kuma Nzambi yikiedika kammonisa, Abalahami wuvanga vana kikuma ayi wutula bisuadi va mbata. Bosi wukanga mioko ayi malu ma muan’andi ayi wuntula va mbata bisuadi. 10 Abalahami wubonga mbedi muingi kavonda muan’andi. 11 Vayi mbasi yi Yave yintela tona ku diyilu ayi yinkamba: “Abalahami, Abalahami!” Nandi wuvutula: ‘Minu kawu’. 12 Mbasi yinkamba: ‘Bika kuvonda muan’aku ayi bika kumvanga ni diambu dimbi. Bosi minu yima zaba ti ngiewu wuntelanga mana mu Nzambi. Kibila wusa kukhuimina ko muan’aku, wumueka to.’
(Ngenesi 22:15-18) Mbasi yi Yave yiyoluka khumbu yimuadi na Abalahami, tona ku diyilu, 16 ayi wutuba: ‘Bo ngie bevanga mambu amomo ayi wusa kukhuimina ko muan’aku, wumueka to, ‘Yinleva phesi’, butubidi Yave, 17 yala kusakumuna ayi yala todisa nkunu’aku buka zimbuetila zi diyilu ayi buka ntoto widi va ndeko ḿbu, ayi nkunu’aku wala vua muelo yi zimbeni ziaku. 18 Ayi mu nkunu’aku yela sakumunina makanda moso va ntoto mu diambu diaku kibila ngie wuyuwa mbembo’ami.’’
w12 15/10 23 ¶6
Tumamana Nzambi Ayi Baka Ndandu mu Zikhanu Ziandi
6 Muingi batu ba masumu babaka ndandu, Yave Nzambi wuvanga tsila mu kusadila bikuma “‘Mu moyo’ami, butubidi Mfumu Yave.’ (Yehezekeli 17:16) Kibibila kintuba ti kuvioka 40 di khumbu Yave kavangila tsila. Kifuani kiluta zabakana ḿba kidi bo kaba kolukanga na Abalahami. Mu mimvu miwombo Yave wukanikisa kudukisa zikhanu ziwombo kuidi Abalahami, ziawu ziaba monisa ti Mesiya wala kuizila mu nkunu muan’andi Isaki. (Ngenesi 12:1-3, 7; 13:14-17; 15:5, 18; 21:12) Bosi Yave wukamba Abalahami muingi kavana muan’andi wu luzolo buka nkhayilu. Mu thinu Abalahami wutumukina Nzambi ayi bo kaba nduka kuvana Isaki buka nkhayilu, mbasi yi Nzambi yinkandimina. Diawu Yave kakanikisa: ‘Yinleva phesi’, butubidi Yave. . . Bo ngie bevanga mambu amomo ayi wusa kukhuimina ko muan’aku, wumueka to, yala kusakumuna ayi yala todisa nkunu’aku buka zimbuetila zi diyilu ayi buka ntoto widi va ndeko ḿbu, ayi nkunu’aku wala vua muelo yi zimbeni ziaku. Ayi mu nkunu’aku yela sakumunina makanda moso va ntoto mu diambu diaku kibila ngie wuyuwa mbembo’ami.’—Ngenesi 22:1-3, 9-12, 15-18.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Ngenesi 22:5) Abalahami wukamba bisadi biandi: ‘Phingilanu avava ayi phunda; kibila minu ayi muan’ami, tuenkuenda ku mongo muingi kesambila, bosi tunkuiza mu bata avava.’
w16.02 11 ¶13
Yave Wuntedila “Nkundi’ami”
13 Bo baba nduka kutuka, Abalahami wukamba bisadi biandi: ‘Lukala avava ayi mpunda; kibila minu ayi muan’ami tuekuenda ku mongo muingi kesambila bosi tunkuiza vutuka kuidi beno.’ (Ngenesi 22:5) Boti Abalahami wuzaba ti waba kuenda muingi kutambika Isaki buka nkhayilu, kibila mbi kakambila bisadi biandi ti wunkuiza vutuka yandi? Nandi waba vuna bisadi biandi? Ndamba. Kibibila ki tusadisa kuvisa mbi Abalahami ḿba kayindula. (Tanga Ebeleo 11:19.) Abalahami wuba kiminu mu luvulubukusu. Nandi ‘wumona ti Nzambi kalenda vulubusa Isaki mu bafua.’ Bo Abalahami ayi Sala banuna, Yave wuba sadisa muingi babuta muana. (Ebeleo 11:11, 12, 18) Abalahami wuba lufiatu ti vasi ko kiuma Yave kalenda lembakana. Diawu kasa kuazukila ko mambu maba monika mu kilumbu beni, kibila wuzaba ti Yave kalenda vulubusa muan’andi. Ayi kudukisa mambu moso kankanikisa. Bakana ko mu bobo bantedilanga Abalahami ‘tata baboso badi kiminu’!
(Ngenesi 22:12) Mbasi yinkamba: ‘Bika kuvonda muan’aku ayi bika kumvanga ni diambu dimbi. Bosi minu yima zaba ti ngiewu wuntelanga mana mu Nzambi. Kibila wusa kukhuimina ko muan’aku, wumueka to.’
it-3 315 ¶2-3
Kuzaba Mambu Mankuiza Kuntuala, Kutsikika Mambu Mankuiza Monika
Mangolo ma Yave ma kusola kuzaba mambu mankuiza kuntuala: Mangolo ma Nzambi ma kusola voti ma kuzaba mambu mankuiza, mafueti dedakana na zithumu zisonga zi naveka Nzambi ayi mafueti ba mvandi madedakana na mambu Kibibila kintuba matedi nandi. Mu kutala mambu batu batubanga mu matedi mangolo ma Nzambi ma kusola, matangu mawombo mammonisa kadika khumbu Yave kansadilanga mangolo mandi mu makani kambakanga.
Buka, Ngenesi 11:5-8, yimmonisa ti Nzambi wukuluka va ntoto muingi kufiongunina mambu maba monika ku Babeli, ayi mu thangu beni wubaka makani ma kuvanga dioso diambu muingi kuvunzikisa mayindu baba. Bo mambi mawala ku divula di Sodoma ayi Ngomola, Yave wukamba Abalahami makani mandi ma kufiongunina divula (mu nzila zimbasi) muingi ‘yimona boti badi mu kuvanga phila khuamukusu yidi mu kutukila kuidi minu, boti bakana buawu buna yinkuiza mazaba.’ (Ngenesi 18:20-22; 19:1) Nzambi wukamba Abalahami ti ‘wunkuiza kunzabikisa’ ayi bo Abalahami kaba nduka kuvana Isaki buka nkhayilu, Yave wutuba: ‘Buabu minu yizebi ti ngiewu wuntelanga mana mu Nzambi kibila wusa kukhuimina ko muan’aku, wumueka to.’—Ngenesi 18:19; 22:11, 12; dedikisa na Nehemia 9:7, 8; Ngalatia 4:9.
Matangu ma Kibibila
(Ngenesi 22:1-18) Bo mambu moso amomo mavioka, Nzambi yikiedika wuthota Abalahami bo kankamba: ‘Abalahami!’ Abalahami wutambudila: ‘Minu kawu!’ 2 Bosi Nzambi wunkamba: ‘Lemvuka, bonga Isaki, muan’aku wumueka to wunzolanga ayi yenda yandi ku tsi Molia ku mongo yala kumonisa muingi kumvika kumbazu buka nkhayilu.’ 3 Abalahami wukotuka meni meni, wukubika phund’andi ayi wunata bisadi biandi biodi ayi muan’andi Isaki. Wubenza mvandi bisuadi muingi kuvikila nkhayilu beni, bosi wuyenda kuma Nzambi yikiedika kammonisa. 4 Mu kilumbu kintatu, Abalahami wuvumuna ntu ayi wumona kibuangu beni ku kinanu. 5 Abalahami wukamba bisadi biandi: ‘Phingilanu avava ayi phunda; kibila minu ayi muan’ami, tuenkuenda ku mongo muingi kesambila, bosi tunkuiza mu bata avava.’ 6 Abalahami wubonga bisuadi bi kuvikila nkhayilu ayi wutula biawu va mavangati ma muan’andi Isaki. Wubonga mvandi mbazu, mbedi ayi bayenda baba buadi. 7 Vayi Isaki wukamba Abalahami, tat’andi: “Papa!” Nandi wumvutudila: ‘Minu’akawu muan’ami!’ Bosi Isaki wunkamba: ‘Mbazu ayi bisuadi bidi avava, vayi kibulu kuidi kidi, wumvana nkhayilu?’ 8 Abalahami wumvutudila: ‘Muan’ami, Nzambi nandi wunkuiza vana dimemi dio tumvana nkhayilu.’ Ayi baba buadi batatamana kudiata. 9 Bo batuka kuma Nzambi yikiedika kammonisa, Abalahami wuvanga vana kikuma ayi wutula bisuadi va mbata. Bosi wukanga mioko ayi malu ma muan’andi ayi wuntula va mbata bisuadi. 10 Abalahami wubonga mbedi muingi kavonda muan’andi. 11 Vayi mbasi yi Yave yintela tona ku diyilu ayi yinkamba: “Abalahami, Abalahami!” Nandi wuvutula: ‘Minu kawu’. 12 Mbasi yinkamba: ‘Bika kuvonda muan’aku ayi bika kumvanga ni diambu dimbi. Bosi minu yima zaba ti ngiewu wuntelanga mana mu Nzambi. Kibila wusa kukhuimina ko muan’aku, wumueka to.’ 13 Bo Abalahami kananguna thalu’andi, nandi wumona dimemi dimbakala diba ziphoka zikakama mu mua minti. Abalahami wubonga dimemi beni ayi wuvana diawu nkhayilu va mvinga muan’andi. 14 Bosi Abalahami wuvana kibuangu beni dizina Yave-Yire. Diawu bantedilanga vawu nate bubu: ‘Mongo wo Yave kala vanina.’ 15 Mbasi yi Yave yiyoluka khumbu yimuadi na Abalahami, tona ku diyilu, 16 ayi wutuba: ‘Bo ngie bevanga mambu amomo ayi wusa kukhuimina ko muan’aku, wumueka to, ‘Yinleva phesi’, butubidi Yave, 17 yala kusakumuna ayi yala todisa nkunu’aku buka zimbuetila zi diyilu ayi buka ntoto widi va ndeko ḿbu, ayi nkunu’aku wala vua muelo yi zimbeni ziaku. 18 Ayi mu nkunu’aku yela sakumunina makanda moso va ntoto mu diambu diaku kibila ngie wuyuwa mbembo’ami.’’
9-15 NGONDA YINTATU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NGENESI 24
“Nkieto Muingi Isaki Kakuela”
(Ngenesi 24:2-4) Abalahami wukamba kisadi kiandi kinkulutu, no waba kengidilanga biuma bioso bi nzo’andi: ‘Lemvuka, tula koko kuaku kutsi dibuba diami, 3 ayi yela kuvanga kuleva phesi vantual’ami mu dizina di Yave, Nzambi yi diyilu ayi ntoto, ti wisinsodila ko nkieto kuidi muan’ami mu bana ba kanani, tsi yo yeti kala. 4 Vayi, yenda kutsi’ami kuidi bibutu biami muingi wesodila muan’ami Isaki nkieto.’
wp16.3 14 ¶3
“Yidi Wukubama Muingi Kukuenda”
Abalahami wuvanga Eliezeli kuleva phesi ti kasinkuiza sola ko nkieto wu kanani muingi kaba nkazi wu Isaki. Kibila mbi? Kibila basi kanani basa kinzikanga ko ayi basa buongiminanga ko Yave Nzambi. Abalahami wuzaba ti mu thangu yifuana, Yave wala bunga batu beni mu kibila ki mavanga mawu mambi. Diawu kaba tombila muan’andi wu luzolo kabika ba kithuadi na batu beni ayi mavanga mawu ma kitsuza. Nandi mvandi wuzaba ti Isaki wala ba kiyeku kinkinza muingi zikhanu zi Nzambi zisalama.— Ngenesi 15:16; 17:19; 24:2-4.
(Ngenesi 24:11-15) Nandi wufukumisa zikamela va kisima ki nlangu va khotolo divula. Kilumbu kiba nduka kumana, yiba thangu bakieto baba kuendanga kue teka nlangu. 12 Nandi wusambila: ‘Yave, Nzambi yi mfumu’ami Abalahami, lemvuka, tsadisa muingi yinunga kuvanga kiyeku yidi mu kilumbu akiki, ayi monisa luzolo luaku lukuikama kuidi mfumu’ami Abalahami. 13 Yidi wutelama va ndeku kisima ki nlangu, ayi bana ba bakieto ba divula badi mu kukuiza muingi kuteka nlangu. 14 Bika mabela abubu, nkieto no minu yinkuiza kamba: ‘Tula kibasa kiaku ki nlangu va tsi muingi minu yinua nlangu,’ ayi wunkuiza phutudila, ‘Nua nlangu, ayi yinkuiza vana mvandi nlangu zikamela ziaku,’ bika nandi kaba nkieto ngie bezola muingi kisadi kiaku Isaki kakuela; ayi mu phila ayoyi minu yinkuiza zaba ti ngie bemonisa luzolo lukuikama kuidi mfumu’ami.’ 15 Ava nandi kumanisa kusambila, Lebeka wuyiza na kibasa kiandi va divangiti. Lebeka, wuba muana wu Betueli. Ayi Betueli wuba muana wu dibakala Naholi ayi Mika babuta, Naholi wuba khomba Abalahami.
wp16.3 14 ¶4
“Yidi Wukubama Muingi Kukuenda”
Eliezeli wutuba ti bo kavitila va kisima ki nlangu kiba kifikama na divula di Halani, nandi wusambila kuidi Yave muingi kasola nkieto wunkuiza kuelana ayi Isaki, nkieto beni kafueti kuiza va kisima ki nlangu. Bo nandi kankuiza ndinda nlangu muingi kanua, nandi kafueti ba wukubama muingi kumvana ayi kuvana mvandi nlangu zikamela ziandi. (Ngenesi 24:12-14) Lebeka nandi wuyiza ayi wuvanga mawu. Yindulabu buidi kamuena boti nandi wuyuwa mambu Eliezeli kakamba dikanda diandi!
(Ngenesi 24:58) Batumisa Lebeka ayi banyuvula: ‘Wutidi kukuenda ayi dibakala adidi?’ Nandi wuvutudila: ‘Yidi wukubama muingi kukuenda.’
(Ngenesi 24:67) Isaki wunkotisa ku nzo yi tenda yi ngudi’andi Sala; ayi Lebeka wuyiza ba nkazi’andi. Isaki wunzola ayi wubaka mbombolo mu kiadi kaba ki lufua lu ngudi’andi.
wp16.3 14 ¶6-7
“Yidi Wukubama Muingi Kukuenda”
Mua zisabala kumbusa Eliezeli wuyolukila mawu na Abalahami. Nandi wunyuvula: ‘Boti nkieto beni kasi ko wukubama muingi kukuiza yama?’ Abalahami wumvutudila: ‘Buna ngiewu walasa ba ko fotu mu mawu.’ (Ngenesi 24:39, 41) Va dikanda di Betueli, mvutu wu Lebeka mvandi wuba nkinza. Eliezeli wuyituka beni mu phila kanungina kiyeku katambula, diawu mu kilumbu kilanda nandi wuyuvula boti kalenda nata Lebeka ku Kanani. Vayi dikanda di Lebeka diaba tomba muingi nandi kabue kala kuna kheti kumi di bilumbu. Kutsuka bawu bayiza dedikisila mawu mu phila ayiyi: ‘Ndoko tutela Lebeka ayi tunyuvula.’—Ngenesi 24:57.
Buabu Lebeka kafueti baka makani mankinza mankuiza balula luzingu luandi. Mbi kankuiza tuba? Bukiedika ti nandi wunkuiza kamba tat’andi ayi khomb’andi ti mengi kukuenda kuma kakhambu zaba? Voti wunkuiza mona mawu dedi luaku lunneni lu kubuela mioko mambu Yave kaba tuadisa? Mvutu’andi wumonisa buidi nandi kaba tadila mambu beni. Diba diambu diphasi, vayi nandi wutuba: ‘Yidi Wukubama Muingi Kukuenda.’—Ngenesi 24:58.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Ngenesi 24:19, 20) Bo kamana kumvana nlangu, nandi wutuba: ‘Yinkuiza teka mvandi nlangu muingi zikamela ziaku zinua nati zimmana phuila yi nlangu.’ 20 Mu nsualu nandi wudukula nlangu wuba mu kibasa kiandi va kibuangu bibulu binuinanga nlangu ayi wudumuna khumbu ziwombo va kisima muingi kubonga nlangu. Ayi wutatamana kubonga nlangu muingi zikamela zioso zinua.
wp16.3 12-13
“Yidi Wukubama Muingi Kukuenda”
Kilumbu kimueka bo kamanisa kuwesa kibasa kiandi ki nlangu, kiboba kimueka wuduma vo kaba ayi wutuba: ‘Lemvuka, phana mua nlangu widi mu kibasa kiaku.’ Diba diambu diluelu nandi kadinda mu lukinzu! Lebeka wumona ti dibakala beni kinanu kafumina. Mu nsualu nandi wubotula kibasa kiba va divangiti diandi ayi wuvana dibakala beni nlangu wufuana muingi kumanisa phuila’andi. Nandi wumona ti vaba kumi di zikamela baba bafukama ayi vama banuinanga nlangu vasa ba ko vawala, Lebeka wuvisa ti dibakala beni waba kuntalanga. Vayi muingi kummonisa mamboti, nandi wutuba: ‘Yinkuiza teka mvandi nlangu muingi zikamela ziaku zinua nati zimmana phuila yi nlangu.’—Ngenesi 24:17-19.
Lebeka kasa ba ko to wukubama muingi kuvana nlangu kuidi kumi di zikamela, vayi mvandi muingi kusala nati ziawu zimmana nzala yi nlangu. Kamela yimueka kalenda nua 95 di zilitulu zi nlangu. Boti kumi di zikamela ziba beni nzala nlangu, Lebeka khanu wusala bilokulu biwombo. Ḿba zikamela zisa ba ko beni phuila yi nlangu. Vayi Lebeka kasa zaba ko mawu. Nandi wuba wukubama, muingi kuvanga mamoso kalenda nunga muingi kumonisa zikhadulu zimboti kuidi mutu kakhambu zaba. Dibakala beni wuyangalala mu kummona kuvanga mawu. Nandi waba talanga beni Lebeka mu thangu kaba kuendanga khumbu ziwombo kue landa nlangu ayi kudukulanga wawu vama bibulu bannuinanga nlangu.—Ngenesi 24:20, 21.
wp16.3 13, matangu madi va wanda.
“Yidi Wukubama Muingi Kukuenda”
Kilumbu kiaba nduka kumana, vayi kinongo kisimmonisa ko ti Lebeka wukala bilokolo biwombo va kisima ki nlangu. Mvandi kisintuba ko ti basi dikanda diandi baba lala mu thangu kamanisa kisalu beni, ayi ni mutu kasa kuenda ko kuembila muingi kuzaba kibila mbi kaba kadila beni nkulu.
(Ngenesi 24:65) Nandi wuyuvula kuidi kisadi: ‘Dibakala dinani wundiata mu nsitu wunkuiza tudengana, widi nani?’ Ayi kisadi beni wunkamba: ‘Nandi widi mfumu’ama.’ Diawu kabongila nledi ayi wufuka ntu’andi.
wp16.3 15 ¶3
“Yidi Wukubama Muingi Kukuenda”
Bosi kilumbu kio tube tubila va thonono dilongi adidi kituka. Bawu baba ku Nengevi bo kutona kuba kitomba, Lebeka wumona dibakala dimueka wundiata mu nsitu ayi waba monika buka ti waba yindula beni. Kibibila kintuba ti Lebeka ‘mu nsualu wukuluka mu kamela,’ ḿba kasa vingila ko kamela yifukama, nandi wuyuvula Eliezeli: ‘Dibakala dinani wundiata mu nsitu wunkuiza tudengana, widi nani?’ Bo kazaba ti wuba Isaki, nandi wufuka ntu’andi mu nledi. (Ngenesi 24:62-65) Kibila mbi? Mu kutala ayi kumona, ḿba yiba phila yikumonisina lukinzu kuidi mutu wunkuiza ba nnuni’andi. Bawombo balenda yindula ti diambu kavanga disiala ko nkinza mu bilumbu bitu, vayi befu baboso tufueti longuka mu kifuani ki Lebeka mu kukuna khadulu yi kukikulula kibila yidi khadulu yimboti.
Matangu ma Kibibila
(Ngenesi 24:1-21) Bosi Abalahami wuyiza nuna. Vayi kheti bobo Yave wunsakumuna mu mambu moso. 2 Abalahami wukamba nkulutu mu bisadi biandi, waba kengidilanga biuma biandi bioso bi nzo: ‘Lemvuka, tula koko kuaku kutsi dibuba diami di kulu, 3 ayi yinkuiza kuvanga kuleva phesi kuidi Yave, Nzambi yi diyilu ayi ntoto, ti wulendi ko kutombila muan’ama, nkieto widi mu mvila wu Kanani, ntoto yidi mu kuzingila. 4 Vayi yenda kutsi yi butukila, kuidi bibutu biami muingi we tombila muan’ami Isaki nkieto.’ 5 Kisadi kiandi kinyuvula: ‘Boti nkieto beni yi kumbakila, mengi kukuiza yama akuku? Buna minu yifueti nata muan’aku Isaki ku ntoto wubutukila?’ 6 Abalahami wumvutudila: ‘Bika kunata muan’ami kuna. 7 Yave, Nzambi yi diyilu, Nzambi yimbotula ku nzo yi tat’ami ayi ku ntoto wu dikanda diami, nandi wuleva phesi ayi wukhamba: ‘mu nzil’aku, yala vana ntoto awuwu kuidi nkunu’aku.’ Diawu Yave wala fila mbasi’andi vantual’aku, ayi ngiewu wala bakula kuna nkieto muingi muan’ami kakuela. 8 Vayi Boti nkieto beni mengi kukuiza yaku, buna ngiewu walasa ba ko fotu mu mawu. Vayi bika kunata muan’ami kuna.’ 9 Bosi kisadi beni kitula koko kuandi kutsi dibuba di kulu ku Abalahami, wuleva phesi ayi wukanikisa kuvanga mamoso kankamba. 10 Kisadi beni, kibonga kumi di zikamela zi mfumu’andi, wuyenda ko bantuma ayi wunata mvandi biuma biwombo bimboti bi mfumu’andi. Ayi wuyenda ku Mesopotamia, divula di Naholi. 11 Nandi wufukimisa zikamela va kisima ki nlangu kiba va khotolo yi divula. Buisi, buaba kuila ayi yiba thangu bakieto baba kuendilanga vana muingi kue teka nlangu. 12 Nandi wudinda Yave mu nsambu: ‘Ah Yave, Nzambi yi mfumu’ami Abalahami, lemvuka, tsadisa muingi mambu moso maba mamboti bubu mu minu, ayi monisa luzolo luaku lukuikama mu Abalahami mfumu’ami. 13 Minu yididi avava wutelama va ndeku kisima akiki, kibila vawu vava bana ba bakieto bakala ku divula adiodi, bankuiza tekilanga nlangu. 14 Diawu minu yintomba khanu muana nkieto yinkamba: Lemvuka, vueta nlangu mu kibasa kiaku muingi yinua;’ Vayi nandi wunkuiza phutudila: ‘Nua kuaku nlangu, ayi yinkuiza vana mvandi nlangu zikamela ziaku.’ Buna bika kaba nkieto ngie besola muingi kisadi kiaku Isaki kakuela. Ayi mu phila ayoyi, minu yinkuiza zaba ti ngie bemonisa luzolo lukuikama kuidi Abalahami mfumu’ami.’ 15 Ava nandi kumanisa kusambila, Lebeka wuyiza muna thangu beni na kibasa kiandi va divangiti. Lebeka, wuba muana wu Betueli, Ayi Betueli wuba muana wu dibakala Naholi ayi Mika babuta, Naholi wuba khomba Abalahami. 16 Lebeka wuba beni kitoko, ayi nandi kasa zaba ko dibakala. Kibila kasa bundana ko nyitu na dibakala. Nandi wunengumuka va kisima ki nlangu, wuwesa kibasa kiandi ayi wutombuka kuandi. 17 Vayi kisadi ki Abalahami wunkuka va mbusa ayi wunkamba: ‘Lemvuka, phana ndambu nlangu mu kibasa kiaku muingi yinua.’ 18 Lebeka wumvutudila: ‘ Nua kuaku, mfumu’ami.’ Mu thinu nandi wukulula kibasa kiandi ayi wumvana nlangu. 19 Bo kamana kunua, Lebeka wunkamba: ‘Yinkuiza teka mvandi nlangu muingi kuvana zikamela ziaku, nati bammana nzala nlangu.’ 20 Nandi wunuikina zikamela nlangu, ayi khumbu ziwombo kadumina ku kisima muingi kuteka nlangu mu diambu kunuikina zikamela zioso. 20 Mu thangu kaba vanga mawu, Dibakala beni, kasa bue ba ko diambu di kutuba. Nandi waba vibidila muingi kamona buidi Yave kasakumunina nzil’andi.
16-22 NGONDA YINTATU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NGENESI 25-26
“Esau Wusumbisa Bukulutu Buandi”
(Ngenesi 25:27, 28) Bana bayiza konzuka, ayi Esau wuyiza ba nlozi wu bibulu, nandi waba zolanga beni kukuenda ku nsitu, vayi Yakobi wuyiza ba dibakala di nlembami waba zolanga kukala mu zinzo zitenda. 28 Isaki waba zolanga beni Esau kibila nandi wuyangalala beni mu kudia mbizi, vayi Lebeka wuluta zola Yakobi.
it-2 464 ¶2-3
Yakobi
Esau wuba nlozi wu bibulu, ayi nandi Isaki kaba luta zolanga vayi Yakobi wuba disuasana, nandi wuba mutu lufiatu mu matedi kusunga mamemi ayi ngudi’andi nandi kaba luta zolanga kibila nandi wuba ‘dibakala di nlembami [Ebe., tam] waba kalanga mu zinzo zitenda’. (Ngenesi 25:27, 28) Kikuma ki Ebeleo, tam bakisadilanga khumbu zinkaka muingi kutubila batu babaka lulendo va meso ma Nzambi. Dedi, ‘ntengudi wu menga wunlendanga mutu wusonga,’ vayi Yave wukanikisa ti ‘bilumbu binkuiza bi mutu [wusonga] biala ba bindembama.’ (Zingana 29:10; Minkunga 37:37) Yobi wuba ‘dibakala disonga [Ebe., tam] ayi dilunga.’—Yobi 1:1, 8; 2:3.
(Ngenesi 25:29, 30) Kilumbu kimueka, Yakobi wulamba supu, bo Esau kafumina kunsitu, wuvonga. 30 Buna Esau wukamba Yakobi: ‘Phana mua nkadu mbizi widi mu kulamba muingi yidia, kibila yidi yivonga!’ Mu kibila akioki bamvanina dizina di Edomi.
(Ngenesi 25:31-34) Yakobi wuvutula: ‘Tsumbisa theti kikulutu kiaku!’ 32 Esau wuvutula: ‘Yeka nduka kufua! Ndandu mbi yinkuiza baka mu kikulutu beni?’ 33 Ayi Yakobi wutuba: ‘Leva theti phesi!’ nandi wuleva phesi ayi wusumbisa kikulutu kiandi kuidi Yakobi. 34 Bosi Yakobi wuvana Esau dipha na mbizi; nandi wudia, wunua, wutelama ayi wuyenda. Mu phila ayoyi Esau wulenza kikulutu kiandi.
Kibila mbi Tufueti Vutudilanga Matondo?
11 Kiadi ayi kiunda, bila batu bankaka Kibibila kantuba basa vutula ko matondo. Dedi kifuani ki Esau, kheti matata mandi baba zolanga ayi kinzikanga Yave, nandi kabasa vuanga ko nkinza mambu ma kiphevi. (Tanga Ebeleo 12:16.) Buidi kamonisina mawu? Esau mu khambu yindula, wusumbisa kikulutu kiandi kuidi khomb’andi wu kilezi Yakobi, mu kibila ki mua lulonga lu mbizi. (Ngenesi 25:30-34) Bosi, Esau wunyonga beni mu kibila ki makani kabaka. Vayi nandi kasa vua ko nkinza luaku kaba, diawu kakhambu bela kibila muingi kunyonga bo kakhambu tambula lusakumunu lu kikulutu kiandi.
it-3 327 ¶8
Muana Wutheti, Wutuama Kubutuka
Mu thangu yikhulu, muana wutheti babe kunkinzikanga beni va dikanda, kibila nandi waba vingininanga kimfumu ki tata ayi waba luta tambulanga kiuka kiandi. (Deutelonomi 21:17) Lubeni wukala va khonzo Yosefi mu thangu yi kudia, kibila nandi wuba nkulutu mu kivumu ki tat’awu. (Ngenesi 43:33) Vayi bakana ko khumbu zioso Kibibila kinzitisanga muana wutheti. Kibuangu kitheti khumbu ziwombo ba kivananga kubika kuandi kuidi muana wutheti, vayi kuidi muana wulutidi kuikama mu bana bankaka.—Ngenesi 6:10; 1 Lusansu 1:28; dedikisa na Ngenesi 11:26, 32; 12:4; tala KUIKA; MUANA WUTHETI.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Ngenesi 25:31-34) Yakobi wuvutula: ‘Tsumbisa theti kikulutu kiaku!’ 32 Esau wuvutula: ‘Yeka nduka kufua! Ndandu mbi yinkuiza baka mu kikulutu beni?’ 33 Ayi Yakobi wutuba: ‘Leva theti phesi!’ nandi wuleva phesi ayi wusumbisa kikulutu kiandi kuidi Yakobi. 34 Bosi Yakobi wuvana Esau dipha na mbizi; nandi wudia, wunua, wutelama ayi wuyenda. Mu phila ayoyi, Esau wulenza kikulutu kiandi.
(Ebeleo 12:16) lulubuka muingi vabika ba mutu va khat’inu, wumvanganga kitsuza, voti mutu wunsakininanga mambu manlongo dedi bo bubela Esau; mutu wusumbisa kikulutu kiandi mu kibila ki bidia.
w17.12 15 ¶5-7
Biuvu bi Mintangi
Buabu ndokanu tutala Ebeleo 12:16, yintuba: ‘lulubuka muingi vabika ba mutu va khat’inu, wumvanganga kitsuza, voti mutu wunsakininanga mambu manlongo dedi bo bubela Esau; mutu wusumbisa kikulutu kiandi mu kibila ki bidia.’ Kibila mbi Polo kasonikina mambu amomo?
Polo kasintubila ko matedi bakulu ba Mesiya. Dedi bummonisina matangu, nandi waba kindisa baklisto muingi ‘baludika nzila mu kibila ki malu mawu.’ Mu phila ayoyi bawu balasa ‘bika ko kutambula nlemvu wu Nzambi.’ (Ebeleo 12:12-16) Polo wutuba ti baklisto balendi vanga ko kitsuza. Ba kuvanga mawu, bawu bala ba dedi Esau, wukhambu vua nkinza mambu manlongo ayi wuyongisa Yave.
Esau wuzinga mu thangu yikhulu. Ayi ḿba nandi wuba luaku lu kuba mvuala wu dikanda diandi bo baba vananga minkhayilu. (Ngenesi 8:20, 21; 12:7, 8; Yobi 1:4, 5) Vayi Esau kasa vua ko nkinza mambu ma kiphevi. Buidi tuzabidi mawu? Kibila nandi wusumbisa kikulutu kiandi mu kibila ki bidia. Mvandi Nzambi wutuba ti nkunu wu Abalahami wala viokila mu ziphasi. Esau ḿba wutomba kutina ziphasi aziozi. (Ngenesi 15:13) Esau mvandi wukuela bankieto buadi bakhambu buongiminanga Yave. (Ngenesi 26:34, 35) Vayi Yakobi wuba disuasana, nandi wukuelana na kisadi ki Nzambi!—Ngenesi 28:6, 7; 29:10-12, 18.
(Ngenesi 26:7) Bo babakala ku tsi beni banyuvula matedi nkazi’andi, nandi wutuba: ‘Nandi khomb’ami.’ Nandi wuba boma bu kutuba: ‘Nandi nkazi’ami’, kibila wuyindula: ‘Babakala ba tsi ayiyi balenda kuphonda mu kibila ki Lebeka’, kibila nandi wuba beni kitoko.
it-2 808 ¶5
Lea
Kibibila kinkandimina luvunu, vayi mawu masinsundula ko ti tufueti zabikisa mambu moso, kuidi batu bakhambulu nsua wuku mazaba. Yesu wutuba: ‘Lubika vana biuma binlongo kuidi zimbua. Lubika loza bilunga binu bithalu vadi zingulu, bila bankuiza bidiatila ayi bankuiza mubalukila muingi ku luvanga phasi.’ (Matai 7:6) Diawu Yesu khumbu zinkaka kasa vaninanga ko mimvutu mi biuvu batu babe kuvananga, bo kaba zabanga ti miawu milenda tuadisa ziphasi. (Matai 15:1-6; 21:23-27; Yoane 7:3-10) Kiokiawu kibila tube tubila va mongo, kiawu kivanga Abalahami, Isaki, Lahabi, kukhambu zabikisa mambu mamfunu kuidi batu bakhambu ba bisadi bi Yave.—Ngenesi 12:10-19; kapu 20; 26:1-10; Yosua 2:1-6; Yakobi 2:25; 2 Mintinu 6:11-23.
Matangu ma Kibibila
(Ngenesi 26:1-18) Nzala yiwombo yiyiza ba ku ntoto baba, kubika kuandi nzala yiba mu bilumbu bi Abalahami, diawu Isaki kayendila kuidi Abimeleki, ntinu yi basi filistea, ku Ngelali. 2 Yave wumonika kuidi Isaki ayi wunkamba: “Bika kukuenda ku Ngipiti. Kala ku ntoto yala kumonisa. 3 Zinga buka zenza mu ntoto awuwu, ayi minu yala tatamana yaku ayi yela kusakumuna, kibila kuidi ngiewu ayi kuidi nkunu’aku yala vana mintoto mioso amimi. Ayi mu phila ayoyi, yala dukisa tsila yivanga kuidi Abalahami, tat’aku: 4 ‘Yala todisa nkunu’aku buka zimbuetila ku diyilu, ayi yela kuba vana mintoto mioso amimi, ayi mu nkunu’aku yela sakumunina makanda moso va ntoto’, 5 kibila Abalahami wuyuwa mbembo’ami ayi wutatamana kutumukina zithumu ziami, minsua ayi minsiku miami.’ 6 Buawu Isaki katatamana kuzingila ku Ngelali. 7 Bo babakala ku tsi beni banyuvula matedi nkazi’andi, nandi wutuba: ‘Nandi khomb’ami.’ Nandi wuba boma bu kutuba: ‘Nandi nkazi’ami’, kibila wuyindula: ‘Babakala ba tsi ayiyi balenda kuphonda mu kibila ki Lebeka’, kibila nandi wuba beni kitoko. 8 Bo vavioka mua thangu, Abimeleki ntinu basi Filistea, wutala va nela ayi wumona Isaki waba sakana na nkazi’andi Lebeka. 9 Abimeleki wutumisa Isaki mu thinu ayi wunkamba: ‘Nandi widi nkazi’aku! Kibila mbi ngie wutubila: ‘Nandi khomb’ami’?’ Isaki wumvutudila: ‘Minu yituba mawu, muingi babika kuphonda mu kibila kiandi.’ 10 Vayi Abimeleki wubue tuba: ‘Mbi ngie be tuvangila? Vayi boti wumueka mu batu bami bebundana nyitu na nkazi’aku, khanu wutu buisidi mu nkanu!’ 11 Abimeleki wukamba batu boso: ‘Woso mutu wunsimba dibakala adidi ayi nkazi’andi, nandi wala fua!’ 12 Ayi Isaki wutona kuvata ku ntoto beni, ayi mu mvu beni nandi wuvela kuluta khama di biuma kavata, kibila Yave waba kunsakumunanga. 13 Nandi wuyiza ba busina, ayi wutatamana kutambula lusakumunu nati kayiza baka busina buwombo. 14 Nandi wuyiza baka mamemi, zingombe ayi bisadi biwombo, diawu basi filistea batona kummona nsoki. 15 Basi filistea bafuka mabulu moso ma nlangu bisadi bi Abalahami, tat’andi, basika mu thangu’andi. 16 Abimeleke wukamba Isaki: ‘Botuka va khat’itu kibila ngiewu ma tuluta busina.’ 17 Isaki wubotuka kuna ayi wuyenda kuezingila ku mbuinga wu Ngelali. 18 Ayi Isaki wubue sika mabulu moso basika mu bilumbu bi Abalahami, tat’andi, vayi mo basi filistea bafuka bo Abalahami kafua, ayi wuma vana mazina mo tat’andi kavana.
23-29 NGONDA YINTATU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NGENESI 27-28
“Yakobi Wutambula Lusakumunu Kaba Nsua”
(Ngenesi 27:6-10) Lebeka wukamba muan’andi Yakobi: ‘Yima kuwa tat’aku kukamba khomb’aku Esau: 7 ‘Thuadila kibulu ki nsitu ayi ndambila bidia bimboti. Minu kumana kudia, yinkuiza kusakumuna va ntuadisi Yave ava minu kufua.’ 8 Buabu muan’ami, yuwa buboti ayi vanga mambu yikukamba. 9 Lemvuka, yenda ku phaka yi bibulu ayi thuadila zikhombo ziwadi zimboti, muingi yilamba bidia bimboti, mu phila tat’aku kanzodilanga. 10 Bosi, ngiewu wunkuiza binata kuidi tat’aku muingi kadia ayi ka kusakumuna ava kafua.’
w04 15/4 11 ¶4-5
Lebeka—Waba Kinzikanga Nzambi
Kibibila kisintuba ko boti Isaki wuzaba ti Esau wala sadila Yakobi. Vayi kheti abobo, Lebeka wuzaba ti lusakumunu luba lu Yakobi. Diawu katomba kuvanga dioso diambu bo kayuwa ti Isaki waba tomba kusakumuna Esau na kunnatina lulonga lu bidia. Nandi kasa bika ko kuba nkieto wukuikama ayi wu kifuza dedi bo kabela mu butoko. Diawu kakambila Yakobi muingi kantuadila zikhombo ziwadi, muingi kalamba bidia nnuni’andi kanzolanga. Vaba tombulu Yakobi kuvanga tat’andi kuyindula ti nandi Esau muingi kutambula lusakumunu. Yakobi wuba boma, kibila wuzaba ti tat’andi wunkuiza kunsinga na kubakula ti nandi kasi ko Esau. Vayi Lebeka wunkuika muingi kakikinina, mu kutuba: ‘Muan’ami, bika singulu ayoyi yibuila kuidi minu.’ Bosi nandi wulamba bidia ayi wufila Yakobi kuidi nnuni’andi.—Ngenesi 27:1-17.
Kibibila kisintuba ko kibila mbi Lebeka kavangila mambu amomo. Bawombo ba kumfundisanga mu mambu kavanga, vayi bakana ko mawu tummonanga mu Kibibila. Ayi Isaki mvandi kasamfundisa ko bo kazaba ti Yakobi nandi wutambula lusakumunu. Kuntuala, Isaki wubuela kubue sakumuna Yakobi. (Ngenesi 27:29; 28:3, 4) Lebeka wuzaba mambu Yave kabikula matedi bana bandi. Diawu kavangila mamoso muingi Yakobi katambula lusakumunu kaba nsua. Kibila mawu maba nguizani na luzolo lu Yave.—Loma 9:6-13.
(Ngenesi 27:18, 19) Nandi wuyenda kuidi tat’andi ayi wutuba: ‘Tat’ami!’ Isaki wutambudila: ‘Minu kawu! Ngie widi nani, muan’ami?’ 19 Yakobi wukamba tat’andi: ‘Minu Esau, muan’aku wutheti. Yimavanga mamoso dedi bo bekhambila. Lemvuka, kala wudia mbizi’ami, muingi wutsakumuna.’
w07 1/10 31 ¶2-3
Biuvu Bi Mintangi
Kibibila kisinsudikisa ko bibila bioso binata Lebeka ayi Yakobi kuvanga mambu amomo, vayi kiawu kimmonisa ti mawu mamonika mu kinzimbukila. Mu kukhambu buela mioko luvunu, Diambu di Nzambi dikikininanga ko ayi difundisanga ko Lebeka ayi Yakobi mu mambu bavanga. Vayi Kibibila kimvana bivisa binsudikisa mawu.
Ditheti, bivisa bimmonisa ti Yakobi wuba nsua wuku tambula lusakumunu kuidi tat’andi, vayi Esau ndamba. Mua bilumbu kumbusa, Yakobi wusumba kikhulutu kuidi khomb’andi, wunsumbisa kiawu mu lulonga lu bidia muingi kumanisa nzala kaba. Esau ‘wulenza kikulutu kiandi.’ (Ngenesi 25:29-34) Diawu, bo kaba fikama kuidi tat’andi, Yakobi waba tomba kutambula lusakumunu kaba nsua.
(Ngenesi 27:27-29) Bo kamfikama, nandi wuyuwa mfimbu yi bikhutu biandi ayi wunsakumuna mu kutuba: ‘Mfimbu yi muan’ami yidi buka nsitu Yave kasakumuna. 28 Bika Nzambi yi kiedika ka kuvana minlolo mi diyilu, ayi kasakumuna ntoto wala vatila phindi ayi vinu. 29 Bika makanda ma batu ba kusadila, ayi mimvila mi batu bakufukimina. Ba mfumu kuidi zikhomba ziaku, ayi bika bana ba ngundi’aku bakufukimina. Woso mutu wala kusinga, nandi mvandi wala singua, ayi woso mutu wala kusakumuna nandi mvandi wala sakumunu.’
it-1 332 ¶5
Lusakumunu
Mu thangu yikhulu, tata waba sakumunanga bana ava kufua. Maba mambu mankinza beni, ayi batu bawombo baba vuanga mawu nkinza. Diawu Isaki kasakumunina Yakobi, mu kuyindula ti nandi wuba muan’andi wutheti, Esau. Isaki wudinda muingi Yakobi kaba kimvuama vantuala khomb’andi Esau. Mu kuvanga mawu, nandi waba dinda kuidi Yave muingi kadukisa lukanu beni, kibila Isaki wuba kiboba ayi wufua meso. (Ngenesi 27:1-4, 23-29; 28:1, 6; Ebeleo 11:20; 12:16, 17) Kuntuala naveka Isaki wukindisa mawu mu kubuela sakumuna Yakobi. (Ngenesi 28:1-4) Ava kufua, Yakobi wuvana theti lusakumunu kuidi bana buadi ba Yosefi bosi kuidi bana bandi veka. (Ngenesi 48:9, 20; 49:1-28; Ebeleo 11:21) Bobuawu mvandi, bo ava kufua Mose wusakumuna dikabu dioso di Isaeli. (Deutelonomi 33:1) Bivisa bimmonisa ti mamoso batu abobo batuba maba zimbikudulu. Khumbu zinkaka bo baba vananga lusakumunu alolo, koko ku mutu wabe vananga lusakumunu kuaba banga va mbata ntu wu mutu bansakumuna.—Ngenesi 48:13, 14.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Ngenesi 27:46–28:2) Bosi Lebeka wukamba Isaki: ‘Yimmonanga khenene luzingu luama mu kibila ki bana ba Heti. Yakobi na kube kuela bana ba Heti, dedi bana ba ntoto awuwu, buna nkinza mbi widi kuidi minu kutatamana kuzinga?’
28 Buna Isaki wutela Yakobi ayi wunsakumuna, mu kunkamba: “Bika kutomba nkazi kuidi bana ba Kanani. 2 Yenda kuidi Padani-Alami, ku nzo Betueli, tata ngudi’aku, tomba kuna nkieto, wumueka mu bana ba Labani, khomba ngudi’aku, muingi wukuela.
w06 15/4 6 ¶3-4
Buidi Wulenda Kolukila na Nnuni’aku Voti Nkazi’aku
Bukiedika ti Isaki ayi Lebeka baba botulanga thangu muingi kukoluka? Bo muan’awu Esau kakuela na bana buadi ba Heti, mawu matuadisa ziphasi va dikanda. Lebeka waba kambanga Isaki: ‘Yimmonanga khenene luzingu luama mu kibila ki bana ba Heti. Yakobi na kube kuela bana ba Heti, dedi bana ba ntoto awuwu, buna nkinza mbi widi kuidi minu kutatamana kuzinga?’ (Ngenesi 26:34; 27:46) Nandi wuzabikisa nnuni’andi mambu maba kunkuamikisa.
Isaki wukamba Yakobi, muingi kabika kuelana na basi Kanani. (Ngenesi 28:1, 2) Mawu mammonisa ti Lebeka wununga kuzabikisa mayindu mandi kuidi nnun’andi. Bo dikanda diawu diaba viokila mu mambu, bawu babotula thangu muingi kukoluka matedi mambu beni. Bawu badi ntungulu wumboti kuidi befu bubu. Mbi nnuni ayi nkanzi balenda vanga, boti basimbaka ko mayindu mamueka mu mambu bamviokila?
(Ngenesi 28:12, 13) Nandi wulota ndosi: Wumona kikada kimueka va ntoto, ayi tsongi’andi yituka nati ku diyilu, zimbasi zi Nzambi ziaba makanga ayi kukuluka mu kikada beni. 13 Yave wuba va mbata kikada beni, ayi wutuba: ‘Minu yidi Yave, Nzambi yi tat’aku Abalahami ayi Nzambi yi Isaki. Ntoto widi mu kuleka, wawu yala vana kuidi ngiewu ayi nkunu’aku.
w04 15/1 28 ¶6
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Ngenesi—II
Ngenesi 28:12, 13—Tsundu mbi yidi mu ndosi Yakobi kalota yitedi “kikada”? Kikada beni kiba buka ki mamanya, kiaba monisa kithuadi ki ntoto ayi diyilu. Bo zimbasi ziaba tombukanga ayi kulukanga mu kikada beni, mammonisa ti bawu badi kiyeku kinkinza mu kusadila Yave ayi batu badi lunungu va mesu mandi.—Yoane 1:51.
Matangu ma Kibibila
(Ngenesi 27:1-23) Bo Isaki kayiza nuna ayi kasa be monanga ko buboti, nandi wutela Esau: ‘Muan’ami!’ Nandi wutambudila: ‘Minu kawu!’ 2 Ayi Isaki wutuba: ‘Yeka kiboba. Yisa zaba ko kilumbu yala fua. 3 Diawu, lemvuka, bonga mata maku, phond’aku, makonda maku ayi yenda ku nsitu wandozila kibulu. 4 Bosi lamba kiawu mu phila yinzodilanga, ayi tuala biawu muingi yidia. Bosi minu kumana kudia, yala kusakumuna ava yifua.’ 5 Lebeka waba kuwa mu thangu Isaki kaba koluka na Esau muan’andi. Bo Esau kayenda ku nsitu katomba kibulu tat’andi kantuma. 6 Lebeka wukamba muan’andi Yakobi: ‘Yima kuwa tat’aku kukamba khomb’aku Esau: 7 ‘Thuadila kibulu ki nsitu ayi ndambila bidia bimboti. Minu kumana kudia, yinkuiza kusakumuna va ntuadisi Yave ava minu kufua.’ 8 Buabu muan’ami, yuwa buboti ayi vanga mambu yikukamba. 9 Lemvuka, yenda ku phaka yi bibulu ayi thuadila zikhombo ziwadi zimboti, muingi yilamba bidia bimboti, mu phila tat’aku kanzodilanga. 10 Bosi, ngiewu wunkuiza binata kuidi tat’aku muingi kadia ayi ka kusakumuna ava kafua.’ 11 Yakobi wukamba Lebeka, ngudi’andi: ‘Esau, khomb’ami widi mutu widi mika miwombo vayi minu yisi ko mika. 12 Mbi yinkuiza vanga papa na kutsimba? Nandi wunkuiza yindula ti minu yidi mu kumvuna ayi nandi wunkuiza kutsinga kubika kuandi kutsakumuna.’ 13 Ngudi’andi wunkamba: “Muan’ami, bika singulu ayoyi yibuila kuidi minu. Vanga to mambu yi kukamba, yenda ayi thuadila zikhombo ziwadi.’ 14 Nandi wuyenda ayi wubi tuala kuidi ngudi’andi, ayi ngudi’andi wulamba bidia bimboti dedi bo tat’andi kanzodilanga. 15 Bosi, Lebeka wubonga bikhutu bilutidi bi Esau biba ku nzo ayi wubivuika Yakobi, muan’andi kilezi. 16 Nandi mvandi wuvuka mu mika mi zikhombo bibuangu bi nyitu bi Yakobi bikhambu ba beni mika. 17 Bosi wuvana Yakobi bidia kalamba ayi dipha. 18 Nandi wuyenda kuidi tat’andi ayi wutuba: ‘Tat’ami!’ Isaki wutambudila: ‘Minu kawu! Ngie widi nani, muan’ami?’ 19 Yakobi wukamba tat’andi: ‘Minu Esau, muan’aku wutheti. Yimavanga mamoso dedi bo bekhambila. Lemvuka, kala wudia mbizi’ami, muingi wutsakumuna’ 20 Isaki wukamba muan’andi: ‘Buidi bafika bakudila kiawu, muan’ami?’ Nandi wutuba: ‘Yave, Nzambi’aku nandi baki tuala kuidi minu.’ 21 Isaki wukamba Yakobi: ‘Lemvuka, fikama ko yidi muingi yikusimba, mo yizaba boti ngiewu widi Esau voti ndamba.’ 22 Yakobi wufikama ayi tat’andi wunsimba ayi wutuba: ‘Mbembo yidi yi Yakobi vayi mioko midi mi Esau.” 23 Nandi kasa kumbakula ko kibila mioko miandi miba beni mika dedi mi Esau, khomb’andi. Diawu kansakumunina.
30 NGONDA YINTATU–5 NGONDA YINNA
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | NGENESI 29-30
“Yakobi Wukuela”
(Ngenesi 29:18-20) Yakobi wuzola beni Lakeli, diawu katubila: ‘Yidi yikubama mu kusadila sambuadi di mimvu mu kibila ki Lakeli, muan’aku wunkieto.’ 19 Labani wutuba: ‘Bulutidi kuidi minu, kukuvana nandi kena kuwuvana kuidi mutu wunkaka. Kalanga yami.’ 20 Yakobi wusala sambuadi di mimvu mu kibila ki Lakeli, vayi kuidi nandi miba buka mua bilumbu kuandi kabe sala, kibila ki luzolo lungolo kaba mu nandi.
w03 15/10 29 ¶6
Yakobi Waba Vuanga Nkinza Mambu ma Kiphevi
Mu thangu yikhulu muingi dibakala kakuela, nandi waba futanga thalu yi zimbongo dikanda di nkieto batsikika. Kuntuala, nsiku wu Mose wuyiza dekula 50 di bisengu bi palata muingi kukuela nkieto. Gordon Wenham wumfionguninanga mambu ma Kibibila wutuba ti ayoyi “yawu nkhayilu yilutidi yi makuela” batu baba futanga, vayi khumbu zinkaka “yiba beni yiluelo.” (Deutelenomi 22:28, 29) Yakobi kasa ba ko bu kufutila Labani. Diawu kadindila muingi kusala sambuadi di mimvu. “Kibila mu thangu yikhulu, kisadi bakhambu tumisa mu kisalu, waba tambulanga mu ngonda sikulu 1 voti ndambu yi sikulu. Mu thangu’itu zilenda dedakana na 4.60$ voti 2.30$ ( mu mimvu mi 7 kisadi beni waba tambulanga 42 voti 84 di zisikulu. Mu zimbongo zitu zilenda dedakana na 193.2$ voti 386.4$).” Labani wukikina mu thinu.—Ngenesi 29:19.
(Ngenesi 29:21-26) Yakobi wukamba Labani: ‘Phana nkazi’ami kibila mimvu miama mima duka, muingi yibundana yandi nyitu.’ 22 Mu kibila akioki, Labani wutumisa batu baboso baba kalanga kuna ayi wuvanga nkungi wu dikuela. 23 Vayi va builu, nandi wubonga Lea ayi wunnata kuidi Yakobi muingi babundana nyitu. 24 Labani mvandi wubonga Zilipa ayi wumvana kuidi Lea muingi kaba kisadi kiandi. 25 Va meni, Yakobi wumona ti wuba Lea! Nandi wukamba Labani: ‘Mbi beku phangila? Bakana ko mu kibila ki Lakeli yiku sadila? Kibila mbi be kuphunina?’ 26 Labani wumvutudila: ‘Kisi ko kifu ki ts’itu kukuedisa theti muana kilezi bosi nkulutu.
w07 1/10 8-9
Kinongo ki zikhomba Ziwadi “Batunga nzo yi Isaeli”
Lea wukanikisa kuvuna Yakobi? Voti wuvanga mawu muingi kutumukina tat’andi? Kuidi Lakeli kaba? Nandi wuzaba mambu mabe monika? Boti wuzaba, buidi kamuena mawu? Bukiedika ti nandi wunkuiza bangusa lutumu lu tat’andi? Kibibila kisimvana ko mimvutu mi biuvu abiobi. Tusa zaba ko mbi Lea ayi Lakeli bayindula vayi tuzebi ti mawu manyongisa beni Yakobi. Ayi tuzebi ti Yakobi wudasukila Labani kubika bana bandi. Nandi wunkamba: Bakana ko mu kibila ki Lakeli yiku sadila? Kibila mbi be kuphunina? Labani wumvutudila: ‘Kisi ko kifu ki ts’itu kukuedisa theti muana kilezi bosi nkulutu. Kemba theti sabala yinkieto awowo. Bosi wunkuiza tambula nkieto wunkaka, ngie kubue tsadila sambuadi di mimvu.’ (Ngenesi 29:25-27) Mu phila ayoyi, Yakobi wukikinina kukuela bakieto buadi ayi mawu mayiza tuadisa kiphala kiwombo va dikanda.
it-1 459 ¶4
Dikuela
Nkungi. Vasa ba ko minsiku mi mambu mafueti vangama mu kilumbu ki dikuela, vayi kilumbu ki dikuela kiba kilumbu ki mayangi ku Isaeli. Mu kilumbu beni, nkieto wunkuela waba kubamanga buboti. Theti, nandi waba kobilanga, bosi waba vindanga mu nyitu mafuta maba mfimbu yimboti. (Dedikisa na Luti 3:3; Yehezekeli 23:40) Boti dikanda diandi baba beni zimbongo, khumbu zinkaka nandi waba bakanga lusalusu lu bakieto bankaka ayi waba vuatanga nledi wuphembi wutungulu buboti. (Yelemia 2:32; Nzaikusu 19:7, 8; Minkunga 45:13, 14) Nandi mvandi waba vuatanga minsanga mithalu boti dikanda diandi baba zimbongo. (Yesaya 49:18; 61:10; Nzaikusu 21:2) Bosi waba vuatanga nlendi waba kumfukanga tona ku ntu nati mu malu. (Yesaya 3:19, 23) Diawu Labani kanungina kuvuna Yakobi. Bo kaba wufuku, Yakobi kasa nunga ko kuzaba ti Labani waba kumvana Lea bika kuandi Lakeli. (Ngenesi 29:23, 25) Lebeka wufuka ntu’andi bo kaba fikama kuidi Isaki. (Ngenesi 24:65) Mawu maba monisanga lukinzu nkieto kaba mu nnuni’andi.—1 Kolinto 11:5, 10.
(Ngenesi 29:27, 28) Kemba theti sabala yinkieto awowo. Bosi wunkuiza tambula nkieto wunkaka, ngie kubue tsadila sambuadi di mimvu.’ 28 Yakobi wukikinina ayi wukemba sabala yi Lea ayi bosi Labani wumvana muan’andi Lakeli buka nkazi’andi.
Bakula Kiuka Kisuama mu Diambu di Nzambi
(Ngenesi 30:3) Nandi wutuba: ‘Bonga kisadi kiama Bilaha. Bundana yandi nyitu muingi kabuta bana ayi mu nzil’andi minu yala baka bana.’
it-1 52
Kukonzula Muana Wukhambu Buta
Lakeli ayi Lea, baba tadilanga bana Yakobi kabuta na bisadi biawu bi bakieto, buka bana bawu babutila mu ‘makuma voti makungulu mawu.’ (Ngenesi 30:3-8, 12, 13, 24) Bana beni, baba mvandi luaku lu kutambula kiuka ki tat’awu va kimueka na bana bankaka babuta kuidi bakazi ba Yakobi. Bawu baba bana ba Yakobi. Bo babutuka mu bivumu bi bakieto baba bisadi bi Lea ayi Lakeli, bana abobo baba bana bawu.
(Ngenesi 30:14, 15) Mu thangu yi kuvela mbongo, Lubeni wuyenda ku thandu ayi wunonga matsowa. Wunata mawu kuidi ngudi’andi Lea. Diawu Lakeli kakambila Lea: ‘Lemvuka, phana nkadu matsowa muan’aku kabe nonga.’ 15 Vayi Lea wumvutudila: ‘Wuyangalalanga ko bo wuphokuna nnuni? Buabu wutidi kubue phokuna matsowa ma muan’ami?’ Lakeli wunkamba: ‘Nandi wunkuiza bundana yaku nyitu bubu, va mvingi matsowa ma muan’aku.’
w04 15/1 28 ¶7
Mambu Mankinza Madi mu Buku yi Ngenesi—II
Ngenesi 30:14, 15—Kibila mbi Lakeli kavingisila luaku kaba lu kuba buemba mu kibila ki matsowa? Mu thangu yikhulu, makundi ma matsowa, baba ku masadilanga buka mbuku wu kudekula khienzu. Baba kikininanga ti diawu diaba buelanga phuila yi kubundasana nyitu ayi kusadisa nkieto kubaka buemba. (Nkung‵aSolomo 7:13) Kheti Kibibila kisintuba ko ti Lakeli wuvingisa luaku lu kuba buemba mu kibila ki matsowa, ḿba nandi wuyindula ti matsowa mabina kunsadisa kuba buemba ayi kumanisa butsita buandi. Vayi, vavioka mua mimvu nati Yave kayiza kumvana luaku lu kubuta.— Ngenesi 30:22-24.
Matangu ma Kibibila
(Ngenesi 30:1-21) Bo Lakeli kamona ti kasa butila ko Yakobi bana, nandi wutona kuvangila khomb’andi kiphala ayi wutona kukamba Yakobi: ‘Phana bana, khanu yinkuiza fua.’ 2 Yakobi wudasukila Lakeli ayi wunkamba: ‘Minu yidi va kibuangu ki Nzambi muingi kuku kandimina kubuta?’ 3 Nandi wutuba: ‘Bonga kisadi kiama Bilaha. Bundana yandi nyitu muingi kabuta bana ayi mu nzil’andi minu yala baka bana.’ 4 Diawu kavanina Bilaha kisadi kiandi muingi kabundana nyitu na Yakobi. 5 Bilaha wuyiza baka buemba ayi wubutila Yakobi muana. 6 Lakeli wutuba: ‘Nzambi besala buka mfundusi’ami kibila bekuwa mbembo’ami ayi bephana muana.’ Diawu kamvanina dizina di Dani. 7 Bilaha kisadi ki Lakeli wubue baka buemba ayi wubutila Yakobi muana wumuadi. 8 Lakeli wutuba: ‘Mu mimvita miwombo yibe nuanina na khomb’ami ayi yinnunga!’ Diawu kamvanina dizina di Nafatali. 9 Bo Lea kamona ti kasiedi bebuta ko, wubonga Zilipa kisadi kiandi ayi wumvana kuidi Yakobi. 10 Ayi Zilipa kisadi ki Lea wubutila Yakobi muana. 11 Lea wutuba: ‘Adidi dikabu dimboti!’ Diawu kamvanina dizina di Ngadi. 12 Bosi Zilipa wube butila Yakobi muana wumuadi. 13 Lea wutuba: ‘Yidi nkieto wu mayangi! Bo bakieto bala kuwa mambu amama, bala tuba ti yidi nkieto wu mayangi.’ Diawu kamvanina dizina di Aseli. 14 Mu thangu yi kuvela mbongo, Lubeni wuyenda ku thandu ayi wunonga matsowa. Wunata mawu kuidi ngudi’andi Lea. Diawu Lakeli kakambila Lea: ‘Lemvuka, phana nkadu matsowa muan’aku kabe nonga.’ 15 Vayi Lea wumvutudila: ‘Wuyangalalanga ko bo wuphokuna nnuni? Buabu wutidi kubue phokuna matsowa ma muan’ami?’ Lakeli wunkamba: ‘Nandi wunkuiza bundana yaku nyitu bubu, va mvingi matsowa ma muan’aku.’ 16 Bo Yakobi kafumina kunsitu, Lea wuyenda kendengana ayi wunkamba: ‘Minu yinkuiza bundana yaku nyitu bubu, kibila yiba sumba nsua awowo mu matsowa ma muan’ami.’ Nandi wubundana yandi nyitu mu builu beni. 17 Ayi Nzambi wutambudila Lea ayi nandi wubaka buemba ayi wubutila Yakobi muana wuntanu. 18 Lea wutuba: ‘Nzambi be kuphana mfutu’ami, kibila yivana kisadi kiama kuidi nnuni’ami.’ Diawu kamvanina dizina di Isakali. 19 Lea wuyiza be baka buemba ayi wubutila Yakobi muana wusambanu. 20 Lea wutuba: ‘Nzambi be kuphana nkhayilu yimboti. Buabu, nnuni’ami wunkuiza kala yami. Kibila yibe kumbutila bana basambanu. Diawu kamvanina dizina di Zabuloni. 21 Bosi wuyiza buta muana wunkieto ayi wumvana dizina di Dina.